Ano Ang Internet?

NAGAGAMIT sing Internet, natigayon ni David, isa ka manunudlo sa Estados Unidos, ang materyal nga kinahanglan niya sa pagtudlo. Gingamit ini sang isa ka amay sa Canada agod makontak ang iya anak nga babayi sa Rusya. Gingamit ini ni Loma, isa ka ginang sang puluy-an, sa pag-usisa sing sientipiko nga mga panalawsaw sa pamuno sang pagluntad sang uniberso. Gingamit ini sang mangunguma agod makakita sing impormasyon tuhoy sa bag-o nga mga pamaagi sang pagtanom nga nagagamit sing mga satellite. Naganyat sa sini ang mga korporasyon sa negosyo bangod sa ikasarang sini sa pagpasayod sang ila mga produkto kag mga serbisyo sa minilyon ka potensial nga kostumer. Ang mga tawo sa bug-os nga globo nagabasa sing pinakaulihi nga pungsudnon kag internasyonal nga mga balita paagi sa daku nga mga serbisyo sini sa pagreport kag paghatag sing impormasyon.

Ano ining kalatingalahan sa kompyuter nga ginatawag Internet, ukon Net? Kinahanglan mo gid bala ini? Antes ikaw mamat-od sa “paggamit” sing Internet, ayhan luyag mo mahibaluan ang pila ka butang tuhoy sini. Walay sapayan sang tanan nga pasayod sa sini, may mga rason nga dapat maghalong, ilabi na kon may mga kabataan sa puluy-an.

Ano Bala Ini?

Handurawa ang isa ka kuwarto nga madamo sing damang, ang tagsa nagapalawa. Ang mga lawa nagainangot sing maayo amo nga makakamang sing hilway sa sini ang mga damang. May simple ka na karon nga larawan sang Internet​—⁠isa ka bug-os globo nga koleksion sang madamo nanuhaytuhay nga sahi sang kompyuter kag mga network sang kompyuter nga nagaangtanay. Subong nga paagi sa telepono makapakighambal ka sa lain nga tawo sa lain nga bahin sang duta nga may telepono man, paagi sa Internet ang isa ka tawo makapungko sa atubang sang iya kompyuter kag makabayluhanay sing impormasyon sa iban nga mga kompyuter kag sa mga nagagamit sing kompyuter sa bisan diin nga duog sa kalibutan.

Ginapatuhuyan sang iban ang Internet subong ang daku nga alagyan sang impormasyon. Subong nga paagi sa dalan posible ang magbiyahe sa lainlain nga mga duog sa isa ka pungsod, paagi sa Internet makaagi ang impormasyon sa nanuhaytuhay nagaangutay nga mga network sang kompyuter. Samtang nagalakbay ang mensahe, ang tagsa ka network nga malab-utan sini nagaunod sing impormasyon nga nagabulig sa pag-angot sa masunod nga network. Ang katapusan nga destinasyon mahimo nga didto sa lain nga siudad ukon pungsod.

Ang tagsa ka network “makapakig-angot” sa kaiping sini nga network paagi sa kinaandan nga mga pagsulundan nga ginhimo sang mga nagadesinyo sang Internet. Pila ka network ang nagaangutay sa bug-os nga kalibutan? Ginabulubanta sang iban nga kapin ini sa 30,000. Suno sa bag-o nga mga surbe, ini nga mga network nagaangot sing kapin sa 10,000,000 ka kompyuter kag mga 30,000,000 ka nagagamit sing kompyuter sa bug-os nga kalibutan. Ginabulubanta nga ang kadamuon sang mga kompyuter nga naangot sa Internet nagadoble kada tuig.

Ano nga impormasyon ang makit-an sang mga tawo sa Internet? Nagatanyag ini sing nagauswag sing madasig nga koleksion sang impormasyon, nga may mga topiko halin sa medisina tubtob sa siensia kag teknolohiya. Nagaunod ini sing madamo nga materyal sa taliambong subong man sing materyal sa panalawsaw para sa mga estudyante kag mga paglaragway sa mga kalipayan, kalingawan, isport, pagpamalaklon, kag mga kahigayunan sa pagtrabaho. Ang Internet nagaunod sing mga almanake, diksionaryo, ensiklopedia, kag mga mapa.

Apang, may pila ka makatulublag nga bahin nga dapat binagbinagon. Ang tanan bala nga yara sa Internet makabig nga maayo? Anong mga serbisyo kag kapuslanan ang ginatanyag sang Internet? Anong mga paandam ang kinahanglanon? Binagbinagon sing masunod nga mga artikulo ini nga mga pamangkot.

[Kahon sa pahina 4]

Ang Ginhalinan kag Pagkadesinyo Sang Internet

Ang Internet nagsugod subong eksperimento sang Departamento sang Depensa sang Estados Unidos sang dekada 1960 agod buligan ang mga sientipiko kag mga mananalawsaw halin sa nanuhaytuhay nga mga duog nga makapanghikot sing tingob paagi sa pagpaambitay sing malaka kag malahalon nga mga kompyuter kag sang ila mga file. Ini nga tulumuron nagkinahanglan sing paghimo sang nagaangutay nga mga network nga magapanghikot subong isa ka sentro.

Ang Cold War nagtuga sing interes sa isa ka may “pangamlig sa bomba” nga network. Kon maguba ang isa ka bahin sang network, ang impormasyon makalakbay gihapon padulong sa destinasyon sini sa bulig sang wala maguba nga mga bahin. Sa sistema sang Internet, ang salabton sa pagpadala sing mensahe ginalapta sa bug-os nga network sa baylo nga isentro sa isa ka lokasyon.

Sa kabilugan ang Internet, nga nagaedad na karon sing duha ka dekada, nangin bantog bangod sang paggamit sing mga browser. Ang browser isa ka kasangkapan sang programa nga nagapasimple gid sa proseso sang nagagamit sing kompyuter nga “nagatan-aw” sa lainlain nga mga lokasyon sa Internet.