Kapitulo 3

Daw Ano Kadugay Magapadayon ang Karon nga Sistema?

Natural lamang nga luyag naton mahibal-an kon daw ano kadugay pa tubtob ang mga hitabo nga maathag nga ginlaragway sa Biblia kag nga matapos sa Armagedon mahanabo. San-o laglagon ang malaut nga sistema karon? Buhi pa bala kita agod makita ang duta nga mangin isa ka duog nga sa diin ang mga nagahigugma sa pagkamatarong makatigayon sing bug-os nga paghidait kag kalig-onan?

² Si Jesucristo naghatag sing talalupangdon nga mga detalye nga nagasabat sina nga mga pamangkot. Ginhimo niya ina sang ang iya mga apostoles namangkot: “Ano ang mangin tanda sang imo presensia kag sang pagtakop sang sistema sang mga butang?” Tuhoy sa aktuwal nga kalaglagan sang malaut nga sistema karon, si Jesus maathag nga nagsiling: “Nahanungod sadtong adlaw kag takna wala sing nakahibalo, bisan pa ang mga manugtunda sang langit ukon ang Anak, kundi ang Amay lamang.” (Mateo 24:3, 36) Apang ginlaragway niya sing detalyado gid ang kaliwatan nga makasaksi sang “pagtakop [Griego: syn·teʹlei·a] sang sistema sang mga butang,” ang tion nga magadulong sa “katapusan [Griego: teʹlos]. Basaha ini para sa imo kaugalingon sa imo Biblia sa Mateo 24:3–25:46; subong man ang kaanggid nga mga rekord sa Marcos 13:4-37 kag Lucas 21:7-36.

³ Samtang ginabasa mo ining mga rekord, marealisar mo nga, sa bahin lamang, ginalaragway ni Jesus ang mga hitabo nga nagdul-ong kag naglakip sang kalaglagan sang Jerusalem kag sang templo sini sang 70 C.E. Hayag nga may ginahunahuna pa sia nga matabo sa malayo. Ngaa? Bangod sa Mateo 24:21 naghambal sia tuhoy sa “dakung kapipit-an nga wala pa sing subong nga nahanabo kutob sa ginsuguran sang kalibutan tubtob karon, wala, kag indi na gid mahanabo.” Wala lamang ina nagapatuhoy sa kalaglagan sang isa ka siudad kag sang katawhan nga naalang-alanganan sa sulod. Kag sa Lucas 21:31 ang mga hitabo nga ginlaragway ginsiling nga nagatudlo sa pagkari sang madugay na ginahulat nga “ginharian sang Dios.” Ano ang talalupangdon nga “tanda” nga siling ni Jesus dapat bantayan?

ANG MADAMO SING BAHIN NGA TANDA

⁴ Nagtagna sia sing mga inaway, kakulang sing kalan-on, lapnag nga mga peste, mabaskog nga mga linog, kag indi mahigugmaon nga espiritu sa tion sang nagadugang nga pagkamalinapason, apang wala sing isa lamang sini “ang tanda.” Ang tanan nga butang nga gintagna dapat matuman sa tion sang pagkabuhi sang isa ka kaliwatan agod makompleto ang laragway. Nalakip man ang “kalisang sa mga pungsod, nga wala nakahibalo sang dalan paguwa . . . samtang ang mga tawo nagakapunaw sa kahadlok” bangod sang mga hitabo nga nagakatabo sa mga langit sa ibabaw kag sa mga dagat sa palibot nila. (Lucas 21:10, 11, 25-32; Mateo 24:12; ipaanggid ang 2 Timoteo 3:1-5.) Tuhay sa sining tanan, apang bahin gihapon sang tanda, si Jesus nagtagna sing tugob-globo nga pagbantala sing maayong balita sang Ginharian sang Dios walay sapayan sang paghingabot sa iya mga sumulunod sa mga pungsod. (Marcos 13:9-13) Nagakaigo gid bala inang madamo sing bahin nga paglaragway sa tion nga aton ginakabuhian?

⁵ Ang mga manugyubit mahimo magayubit kag magsiling nga makapila na nga may mga inaway, mga tiggulutom, mga linog, kag iban pa, sa maragtas sang tawo. Apang ina nga mga hitabo nakatigayon sing pinasahi nga kahulugan sang dugang sila nga maglutaw, indi lamang sa pila ka duog, kundi sa bug-os nga globo sa isa ka malawig nga hut-ong sang tion nga nagsugod sang tuig nga madugay na gintagna sing abanse.

⁶ Binagbinaga ining mga kamatuoran: Ang inaway nga natabo sang 1914 daku gid amo kon ngaa nakilal-an ini subong una nga inaway kalibutanon, kag sugod sadto ang paghidait wala na gid magbalik sa duta. Pagkatapos sang Inaway Kalibutanon I natabo ang isa sang pinakadaku nga tiggulutom nga naeksperiensiahan sang katawhan, kag bisan sa karon mga 40 milyones ka tawo kada tuig ang nagakapatay bangod sa kakulang sing kalan-on. Ang trangkaso Espanyola sang 1918 nagkutol sing kabuhi sa isa ka kadamuon nga indi matupungan sa maragtas sang balatian, kag walay sapayan sang pagpanalawsaw sang mga sientipiko, tignapulo ka milyon ka tawo ang ginasalot karon sang kanser, balatian sa tagipusuon, makangilidlis nga mga balatian sa kinatawo, malaria, ­snail fe­ver kag riv­er blind­ness. Ang pagkasunson sang mabaskog nga mga linog nagdugang tubtob sa mga 20 ka beses sang promedyo anay sa tion sang duha ka libo ka tuig antes sang 1914. Ang mga tawo sang tanan nga edad sa bug-os nga globo ginahadlokan kag nalisang. Lakip sa mga kabangdanan amo ang kagamo sa ekonomiya, masingki nga krimen kag ang peligro nga malaglag paagi sa nuklear nga inaway nga magagamit sing mga hinganiban nga ginlansar gikan sa mga submarino ukon nagasumpit gikan sa langit—butang nga indi gid anay posible antes sang ika-20 nga siglo.

⁷ Sa tunga sining tanan ang tumalagsahon nga pagwali sa bug-os nga kalibutan sing maayong balita sang Ginharian sang Dios ginahimo, subong gintagna ni Jesus. Sa kapin sa 200 ka kadutaan kag mga pulo sang dagat, ang mga Saksi ni Jehova nagahugod sing ginatos ka milyon ka oras kada tuig, nga wala sing bayad, sa pagbulig sa mga tawo gikan sa tanan nga sahi sang pagkabuhi nga mahangpan ang kahulugan sining mga hitabo sa kalibutan sa kapawa sang Pulong sang Dios. Hanuot nga ginapakita sang mga Saksi sa mga tawo ang dalan sang kaluwasan sa “dakung kapipit-an“ subong mga sakop sang Ginharian sang Dios. Kag ginahimo ini sang mga Saksi walay sapayan sang kamatuoran nga, subong napanilagan sang isa ka balita sa Canada, sila “mahimo nagabatas sing kapin nga paghingabot bangod sang diutay nga sala sang sa bisan anong iban pa nga relihioso nga grupo sa kalibutan.”

⁸ Dapat man naton binagbinagon nga, subong bahin sang iya tagna, gintudlo ni Jesus ang pagtakop sang isa ka espisipiko nga hut-ong sang tion, nga nagasiling: “Ang Jerusalem tapakon sang mga pungsod, tubtob nga ang gintalana nga mga panag-on sang mga pungsod matuman.” (Lucas 21:24) Natapos na bala yadtong “gintalana nga mga panag-on”?

“ANG GINTALANA NGA MGA PANAG-ON SANG MGA PUNGSOD”

⁹ Agod maapresyar ang sabat, dapat naton hangpon ang kahulugan sang Jerusalem. Ang siudad upod ang harianon nga puluy-an sini sa Bukid nga Sion gintawag nga “banwa sang dakung Hari . . . ang siudad ni Jehova.” (Salmo 48:2, 8; Mateo 5:34, 35) Ang mga hari sa harianon nga panimalay ni David ginsiling nga nagalingkod sa “trono ni Jehova.” Busa ang Jerusalem isa anay ka kitaon nga simbulo nga si Jehova nagagahom sa duta. (1 Cronica 29:23) Sa amo sang ang Babilonianhon nga mga hangaway gintugutan sang Dios sa paglaglag sa Jerusalem, kag ginbihag ang hari sini kag ginbilin ang duta nga nahapay, gintapakan nila ang Ginharian sang Dios nga ginagamhan paagi sa harianon nga kaliwat ni Hari David. Sang matabo ina, sang 607 B.C.E., gintandaan sadto ang pagsugod sang “gintalana nga mga panag-on sang [Gentil] mga pungsod.” Kutob sadto wala na sing kaliwat ni David nga naghari sa Jerusalem.

¹⁰ Ano, nian, ang mangin kahulugan sang katapusan sang ‘pagtapak sa Jerusalem’? Nga sa liwat ginpalingkod na ni Jehova sa trono ang iya pinili nga hari, isa ka kaliwat ni David, agod maggamit karon sing awtoridad, indi lamang sa tunga sang mga Judiyo, kundi sa mga hilikuton sang katawhan sa kabilogan. Inang isa amo si Ginuong Jesucristo. (Lucas 1:30-33) Apang gikan diin sia magagahom? Gikan bala sa dutan-on nga siudad sang Jerusalem? Maathag nga naghambal si Jesus nga ang mga pribilehiyo may kaangtanan sa Ginharian sang Dios kuhaon gikan sa undanon nga Israel. (Mateo 21:43; tan-awa man ang 23:37, 38.) Sa tapos sadto, ang mga sumilimba sang matuod nga Dios naglaum sa “Jerusalem sa ibabaw,” ang iya sang Dios langitnon nga organisasyon sang matutom nga espiritu nga mga tinuga, subong ila iloy. (Galacia 4:26) Si Jesus palingkuron sa trono sa sadtong langitnon nga Jerusalem, agod maggahom sa duta. (Salmo 110:1, 2) Matabo ina sa katapusan sang “gintalana nga mga panag-on sang mga pungsod.” San-o ina matabo?

¹¹ Mga dekada sa wala pa, nahibaloan na nga ini maabot sa 1914 sa katapusan sang daku nga katumanan sang “pito ka panag-on” sang Daniel 4:10-17.a Apang ang bug-os nga paghangop sang kahulugan sini amat-amat nga nag-athag sa pagligad sang tinuig nga nagsunod. Sing amat-amat nakita sang mga estudyante sang Biblia nga ginapahayag sa atubangan sang ila mga mata ang mga detalye sang madamo sing bahin nga tanda nga ginsiling ni Jesus magapakita sang iya langitnon nga presensia sa paggahom sa Ginharian. Nangin hayag nga sila, sa pagkamatuod, nagsulod na sa “pagtakop sang sistema sang mga butang,” nga si Cristo nagsugod na sa paggahom subong Hari sang 1914 kag nga ang katapusan sining malaut nga kalibutan magaabot sa sulod sang kaliwatan nga nakasaksi sang pagsugodsining mga butang.

DAW ANO KALIG-ON ANG INYO MGA PAGPAABOT?

¹² Ang iban nga nakahibalo sining mga kamatuoran bilang katumanan sang tagna ni Jesus nabudlayan sa pagbaton sa konklusyon nga ginatudlo sini. Ngaa? Bangod may iban sila nga ginapaabot. Gintudloan sila nga ang ikaduha nga pagkari ni Cristo mangin kitaon kag magaresulta sa pagkombertir sa madamo nga katawhan. Sang unang siglo ang mga Judiyo may mga ginpaabot man nga wala matuman. Naglaum sila nga ang pagkari sang Mesias mangin isa ka pagpasundayag sing gahom nga magahilway sa ila gikan sa Roma. Sa pagpabilin sa ila sayop nga mga pagpaabot, ginsikway nila ang Anak sang Dios. Daw ano ka dimaalamon nga suliton yadto nga sayop kon si Cristo nag-abot na agod maggahom sa Ginharian! Daw ano kaayo pa nga tan-awon kon ano gid ang ginasiling sang Kasulatan!

¹³ Ginapakita sang Biblia nga si Cristo magasugod sa paggahom sa tunga sang iya mga kaaway. (Salmo 110:1, 2) Nagasugid ini tuhoy sa pagtabog kay Satanas kag sa iya mga demonyo gikan sa langit paubos sa palibot sang duta sa tapos si Cristo mahatagan sing awtoridad sa Ginharian; amo kon ngaa magadugang ang tion sang kailo sa duta. (Bugna 12:7-12) Sa sulod sina nga tion pabaskugon ang pagbantala sing mensahe sang Ginharian, agod mahatagan ang mga tawo sing kahigayunan sa paghikot para sa kaluwasan. (Mateo 24:14; Bugna 12:17) Apang magaresulta bala ina sa pagkombertir sa kalibutan? Sa kabaliskaran, ginapakita sang Biblia nga sundan ini sang kalaglagan nga wala sing tupong sa maragtas sang tawo. Bisan pa indi gid makita sang mga tawo ang ginhimaya nga si Jesucristo paagi sa ila pisikal nga mga mata, ang tanan nga wala magbaton sa mga kamatuoran tuhoy sa harianon nga presensia ni Cristo mapilitan sa “pagtan-aw” nga sia, subong gintagna, ang nagapahanabo sang kalaglagan sa ila.—Bugna 1:7; Mateo 24:30; ipaanggid ang 1 Timoteo 6:15, 16; Juan 14:19.

¹⁴ Apang wala bala ang pagligad sang 70 ka tuig kutob sang 1914 nagapakita nga ayhan may duhaduha nahanungod sa kon bala yari na gid kita sa “katapusan nga mga adlaw” kutob sadto nga tuig kag kon bala ang pagkari ni Cristo subong manuglaglag malapit na? Wala gid! Tuhoy sa mga makakita sang katumanan sang “tanda” kutob sa umpisa sini, sugod sang 1914, si Jesus nagsiling: “Sa pagkamatuod nagasiling ako sa inyo nga indi magtaliwan ining kaliwatan tubtob nga tanan ining butang matuman.” (Marcos 13:30) Ang mga katapo sina nga kaliwatan nagakabuhi pa, apang madasig nga nagadiutay.

¹⁵ Matuod nga ginapakita sang estadistika nga ang promedyo nga kalawigon sang kabuhi sa bilog nga globo 60 ka tuig na lang karon, apang minilyon ka tawo ang nagakabuhi lampas sa sina nga edad. Suno sa matigayon nga estadistika, sang 1980 mga 250,000,000 sang mga tawo nga buhi na sang 1914 ang nagakabuhi pa gihapon. Ina nga kaliwatan wala pa magtaliwan. Apang, sing makawiwili, sa mga natawo sang 1900 ukon antes sini, ang mga numero nga ginbalhag sang Nasyones Unidas nagapakita nga mga 35,316,000 na lang ang buhi pa sang 1980. Gani madasig nga nagadiutay ang kadamuon kon ang mga indibiduwal makalab-ot sa ila ika-setenta kag ika-otsenta nga panuigon. Kon binagbinagon upod sa tanan nga detalye sang matagnaon nga tanda ni Jesus, ining mga kamatuoran mabaskog nga nagapakita nga ang katapusan malapit na.—Lucas 21:28.

¹⁶ Indi karon ang tion sa indi pagsapak. Tion karon sa paghikot nga may kadagmit! Si Jesus nagpaandam sa iya mga disipulo: “Maghanda kamo, kay sa takna nga wala ninyo ginahunahuna, magakari ang Anak sang tawo [Jesucristo].”—Mateo 24:44.

[Footnotes]

[Mga Pamangkot sa Pagtinuon]

1. Tuhoy sa mga saad sang Biblia, ano ang ginpamangkot sang madamo sa aton?

2. (a) Anong kaanggid nga pamangkot ang ginpamangkot sang mga apostoles ni Jesus? (b) Nahibaloan bala naton sing sibu kon san-o matapos ang malaut nga sistema karon? (c) Apang anong makabulig gid nga impormasyon ang ginhatag ni Jesus?

3. Paano naton mahibaloan nga ang sabat ni Jesus wala lamang nagalaragway sang mga hitabo sang unang siglo?

4. Ano “ang tanda” nga ginhatag ni Jesus?

5. Ano ang magahimo sining mga hitabo nga kapin pa sa pagsulit lamang sang maragtas?

6, 7. Anong mga hitabo kag mga kahimtangan sang ika-20 nga siglo ang nagabagay gid sa madamo sing bahin nga tanda? (Kon nagasabat, gamita ang inyo Biblia kag ipakita kon diin nga mga bahin sang tagna ni Jesus ang inyo ginapaathag.)

8. Ano nga hut-ong sang tion ang nalakip man sa sining tagna?

9. (a) Ano ang “Jerusalem” nga “gintapakan” sang mga pungsod? (b) San-o nagsugod sining ‘pagtapak’?

10. (a) Ano ang kahulugan sang katapusan sang ‘pagtapak’? (b) Gikan sa anong “Jerusalem” si Jesus magagahom, kag ngaa?

11, kag ang tsart sa ibabaw. (a) Paano ginakalkular ang katapusan sang “gintalana nga mga tion”? (b) Gani, ano ang nagsugod sang matapos yadtong “gintalana nga mga tion”? (c) Paano ginatamod sang mga istoryador ang 1914? (Tan-awa ang pahina 27.)

12. Anong sayop nga mga pagpaabot ang nagahimo sini nga konklusyon nga mabudlay batunon sang iban? (Mateo 24:26, 27; Juan 14:3, 19)

13. Ano nga mga hitabo ang ginaangot sang Biblia sa presensia ni Cristo?

14, 15. Ngaa ang pagligad sang mga tuig kutob sang 1914 wala nagahatag sing rason sa pagduhaduha nga kita yari na gid sa “katapusan nga mga adlaw”?

16. Gani, ano dapat ang mangin panimuot naton?

[Kahon sa pahina 27]

Kon Paano Ginatamod sang mga Istoryador ang 1914

Sa maayong mga rason, ang inaway nga nagsugod sang 1914 gintawag nga Dakung Inaway kag Inaway Kalibutanon I. Wala sing inaway nga subong ka makahalapay sini ang natabo antes sadto. Ang mga inaway kutob sadto nagpadayon lamang sang nagsugod sang 1914. Binagbinaga ining mga komento nahanungod sa mga epekto sadtong daku nga inaway:

● “Wala lamang ginbalhin sang inaway ang mapa sang Europa kag ginpadabdab ang mga rebolusyon nga naglaglag sang tatlo ka emperyo, kundi ang direkta kag indi direkta nga mga epekto sini naglabaw pa sa halos tanan nga latagon. Sa tapos sang inaway ang mga politiko kag ang iban nagtinguha sa pagpahinay ukon sa pagpadulog sang ebolusyon kag ibalik liwat ang kahimtangan sa ‘normal,’ sa kalibutan nga nagluntad antes sang 1914. Apang imposible yadto. Ang linog tuman kasingki kag tuman kalawig sa bagay nga ang daan nga kalibutan nalaglag tubtob sa sadsaran sini. Wala sing bisan sin-o nga makatukod sini liwat subong sang una, sang sosyal nga mga sistema sini, sang mga ideya sini kag sang moral nga mga prinsipio sini.

● “. . . Talalupangdon man ang pagbalhin sa mga prinsipio nga natabo kag nagtukod sing bag-o gid nga talaksan sang mga prinsipio sa madamo nga latagon. . . . Indi lamang ang soldado sa inaway ang nagpintas kag naghalit sang propiedad sang isigkatawo. Indi lamang madamo nga ilusyon, daku nga pagdampigdampig kag madamong dimatuod nga mga prinsipio ang nadula kundi pati man ang madamo tradisyonal nga mga talaksan para sa kabuhi kag paggawi sa katilingban. Ang mga prinsipio nagbalhin, ang tanan daw nagataliwan, nga subong bala ang mga butang daw wala na sing madalom nga mga gamut—amo man sa pinansial nga sistema subong man sa seksuwal nga moralidad, sa politikal nga mga prinsipio kag sa kasugoan sang taliambong. . . .

“Ang pagkawalay kalig-onan nga nangin tanda sang tion labi na nga talalupangdon sa latagon sang ekonomiya. Mapintas nga ginlaglag diri sang inaway ang masibod, mapasibuon kag balanse nga sistema nga may estrikto nga kasugoan kag malig-on nga mga prinsipio. . . Indi man mahimo nga magbalik sa ‘normal’ sa sining latagon.”—Världshistoria—Folkens liv och Kultur (Stockholm; 1958), Tomo VII, pahina 421, 422.

● “Tunga sa siglo na ang nagligad, apang ang marka sang trahedya nga ginbilin sang Dakung inaway sa lawas kag kalag sang mga pungsod wala mapanas . . . Daku gid ang pisikal kag moral nga kadakuon sining kabudlayan amo kon ngaa wala gid sing nabilin nga pareho sang una. Ang kabug-osan sang katilingban: ang mga sistema sang pangulohan, mga dulunan sang mga pungsod, mga kasugoan, mga hangaway, mga relasyon sang mga estado, subong man ang mga ideolohiya, pagkabuhi sang pamilya, mga kapalaran, mga palangakoan, personal nga mga relasyon—ang tanan nagbalhin gikan sa ibabaw paubos. . . . Nadula sang ulihi sang katawhan ang iya balanse, kag indi na makapasag-uli sini tubtob sa karon.”—Heneral ­Charles de ­Gaulle, naghambal sang 1968 (Le Monde, Nobiembre 12, 1968).

● “Kutob sang 1914, ang tanan nga mahunahunaon sa mga huyog sa kalibutan natublag sing daku sang daw subong sang isa ka kapalaran kag napamat-oran na nga pagmartsa padulong sa daku pa nga kapahamakan. Madamo sang serioso nga mga tawo ang nagbatyag nga wala sing mahimo agod mapunggan ang pagtugdang sa kalaglagan. Gintamod nila ang kaliwatan sang tawo, subong sang isa ka baganihan sang isa ka Griegong trahedya, nga ginapahulag sang akig nga mga diosdios kag indi na ang agalon sang kapalaran.”—Ber­trand Rus­sell, Times Magazine sang Nueva York, Septiembre 27, 1953.

● “Sa pagbalikid gikan sa mataas nga pagtamod sang karon makita naton sing maathag nga ang pagdabdab sang Inaway Kalibutanon I nagpasulod sing ika-beinte siglo nga ‘Tion sang Kagamo’—sa sibu nga termino sang Britanikong istoryador nga si Arnold Toynbee—nga gikan sa amo ang aton sibilisasyon wala pa gid makatibawas. Sing direkta ukon indi direkta ang tanan nga pagbalhin sang katapusan nga tunga sa siglo nagsugod sang 1914.”—The Fall of the Dynasties: The Collapse of the Old Order (Nueva York; 1963), ni Edmond Taylor, pahina 16.

Apang ano ang kabangdanan sang mga hitabo nga nagbag-o sang kalibutan? Ang Biblia lamang ang nagahatag sing makaalayaw nga paathag.

[Tsart sa pahina 26]

1914—Isa ka Tinandaan nga Tuig sang Kronolohiya sang Biblia kag sang mga Hitabo sa Kalibutan

Kronolohiya

→ Nagtagna ang Biblia sang “pito ka panag-on,” nga sa tapos sini ihatag sang Dios ang paggahom sa kalibutan sa isa nga iya pinili (Daniel 4:3-17)

→ “Pito ka panag-on” = 2,520 ka tuig (Ipaanggid ang Bugna 11:2, 3; 12:6, 14; Ezequiel 4:6.)

→ Umpisa sang “pito ka panag-on”: 607 B.C.E. (Ezequiel 21:25-27; Lucas 21:24)

→ Katapusan sang “pito ka panag-on”: 1914 C.E.

Si Jesucristo ginpalingkod sadto sa trono sa langit, nagsugod sa paggahom sa tunga sang iya mga kaaway (Salmo 110:1, 2)

Si Satanas gintabog sa langit; kailo sa katawhan (Bugna 12:7-12)

Nagsugod ang katapusan nga mga adlaw (2 Timoteo 3:1-5)

Gintagna nga mga Hitabo nga Magatanda sang Katapusan nga mga Adlaw

→ Inaway (Unang inaway kalibutanon nagsugod sang 1914; ang paghidait wala gid magbalik)

→ Tiggulutom (Karon nagakutol sing mga 40 milyones ka kabuhi kada tuig)

→ Epidemya nga mga balatian (Walay sapayan sang abanse nga pagpanalawsaw sang mga sientipiko)

→ Mga linog (Sa promedyo, mga 20 ka beses ang kadamuon sang mabaskog nga mga linog kada tuig kutob sang 1914)

→ Kahadlok (Sa krimen, pagkalusod sang ekonomiya, paglaglag sang nuklear)

Ang malaut nga kalibutan karon laglagon sang Dios antes magtaliwan ang kaliwatan nga nakasaksi sang 1914 (Mateo 24:3-34; Lucas 21:7-32)