Gahom sa Pagpanuga—“Ang Isa nga Naghimo sang Langit kag Duta”

1, 2. Paano ginapakita sang adlaw ang gahom ni Jehova sa pagpanuga?

NAEKSPERIENSIAHAN mo na bala nga magtindog malapit sa kalayo sa isa ka matugnaw nga gab-i? Basi gingaang mo ang imo mga kamot nga hustuhan lang ang distansia sa kalayo para magpainit-init. Kon magpalapit ka pa, indi na maagwanta ang init. Kon mag-isol ka naman, nagadapya ang mabugnaw nga hangin kag natugnawan ka.

² Ang adlaw puede makumparar sa kalayo nga nagahatag sang kainit sa aton. Nagadabdab ina nga “kalayo” sa kalayuon nga mga 150 ka milyon ka kilometro!a Daku gid ang gahom sang adlaw, amo nga mabatyagan mo ang init sini bisan pa sa sina nga distansia! Pero, nagalibot ang duta sa sining makahalawhaw nga thermonuclear nga hurno sa insaktuhan lang nga distansia. Kon mas malapit ini sa adlaw, ang tubig sang duta magaalisngaw; kon mas malayo naman, ang tubig sang duta magayelo. Bisan diin man sa sini ang matabo, madula ang kabuhi sa aton planeta. Wala labot nga kinahanglan gid sang kabuhi sa duta ang silak sang adlaw, matinlo man ini kag wala sing polusyon, kag nagapalipay man ini sa aton.—Manugwali 11:7.

3. Ano ang ginatudlo sang adlaw sa aton?

³ Pero, madamo ang nagabalewala sa adlaw, bisan pa nagadepende sa sini ang ila kabuhi. Gani, wala nila natun-an ang ginatudlo sang adlaw sa aton. Ang Biblia nagasiling parte kay Jehova: “Ikaw ang naghimo sang kapawa kag sang adlaw.” (Salmo 74:16) Huo, ang adlaw nagapadungog kay Jehova, “ang Isa nga naghimo sang langit kag duta.” (Salmo 19:1; 146:6) Isa lang ini sa indi maisip nga mga butang sa langit nga nagatudlo sa aton parte sa daku nga gahom ni Jehova sa pagpanuga. Binagbinagon naton sing dugang pa ang pila sa mga gintuga ni Jehova kag tun-an naton kon ano ang ginatudlo sini parte sa iya daku nga gahom.

“Magtangla Kamo sa Langit kag Tan-awa”

4, 5. Daw ano ka gamhanan kag daw ano kadaku ang adlaw, pero daw ano lang ini kon ikumparar sa iban pa nga mga bituon?

⁴ Posible nabal-an mo na nga ang aton adlaw isa ka bituon. Mas daku ini tulukon sa mga bituon nga makita naton kon gab-i. Bangod kon ikumparar sa ila, mas malapit ini. Daw ano bala ini ka gamhanan? Sa tunga sini, ang adlaw mga 15,000,000°C. Kon makakuha ka sing isa ka bahin sang sentro sang adlaw nga pareho kadaku sa ulo sang yano kag ibutang ini sa duta, kinahanglan mo magpalayo sing sobra sa 140 ka kilometro para indi ka masunog! Kada segundo, nagapagua ang adlaw sing enerhiya nga pareho sa paglupok sang ginatos ka milyon ka nuclear nga bomba.

⁵ Daku katama ang adlaw amo nga makaigo ang sobra sa 1,300,000 ka planeta nga pareho kadaku sa aton duta. Tumalagsahon bala ang kadakuon sang adlaw? Indi, ginatawag ini sang mga astronomer nga yellow dwarf. Si apostol Pablo nagsulat nga “ang himaya sang isa ka bituon lain sa isa pa ka bituon.” (1 Corinto 15:41) Ang balaan nga espiritu lang ang makabulig kay Pablo nga masulat ini. May isa ka bituon nga tam-an ka daku nga kon ibutang ini sa puesto sang adlaw, malab-ot na sini ang aton duta. May isa pa ka higante nga bituon nga kon ibutang man sa puesto sang adlaw, malab-ot sini ang Saturn. Ini nga planeta malayo gid katama sa duta amo kon ngaa apat ka tuig nga naglakbay ang isa ka spacecraft antes makalab-ot sa sini. Ang paglakbay sini may kadasigon nga sobra sa 40 ka beses nga mas madasig sangsa bala sang isa ka de-kalibre nga pusil!

6. Paano ginapakita sang Biblia nga ang kadamuon sang mga bituon makahalawhaw gid?

⁶ Ang mas makahalawhaw pa sangsa kadakuon sang mga bituon amo ang ila kadamuon. Ang matuod, ang Biblia nagasiling nga ang mga bituon daw indi maisip, pareho kabudlay isipon sa “balas sa dagat.” (Jeremias 33:22) Buot silingon sini nga madamo pa nga bituon ang indi makita sang mata. Kon ang isa ka manunulat sang Biblia, pareho kay Jeremias, magtangla sa langit sa gab-i kag isipon niya ang makita niya nga mga bituon, mga tatlo ka libo lang ang iya maisip. Amo lang sini kadamo ang puede makita sang tawo nga wala nagagamit sing telescope sa isa ka matin-aw nga gab-i. Mahimo pareho ini kadamo sa isa lang ka hakop nga balas. Pero, ang matuod, makahalawhaw gid ang kadamuon sang mga bituon, pareho sang balas sa dagat.b Sin-o ang makaisip sini nga kadamuon?

7. (a) Ano ang ginasiling sang mga scientist parte sa kadamuon sang mga bituon sa aton galaxy ukon sa kadamuon sang mga galaxy sa uniberso?

⁷ Ang Isaias 40:26 nagasabat: “Magtangla kamo sa langit kag tan-awa. Sin-o ang nagtuga sini nga mga butang? Sia nga nagasugo sa ila hangaway suno sa ila kadamuon; tanan sila ginatawag niya sa ila ngalan.” Ang Salmo 147:4 nagasiling: “Ginaisip niya ang kadamuon sang mga bituon.” Pila “ang kadamuon sang mga bituon”? Mabudlay ini sabton. Kay man, ginabanta sang mga astronomer nga may ara sobra sa 100 ka bilyon ka bituon sa aton lang Milky Way galaxy.c Ang iban nagasiling nga mas madamo pa ini. Pero ang aton galaxy isa lang sa madamo nga galaxy, kag ang kalabanan sini may mas madamo pa nga mga bituon. Ano kadamo ang mga galaxy? Ginabanta sang iban nga mga astronomer nga nagadamo ini sing mga ginatos ka bilyon, ukon trinilyon pa. Ginapakita sini nga indi mahibaluan sang tawo ang insakto nga kadamuon sang mga galaxy, gani indi man nila mahibaluan kon daw ano kadamo ang tanan nga binilyon ka bituon nga ara sa sini. Pero, nahibaluan ni Jehova ang kadamuon sini. Dugang pa, ginngalanan niya ang tagsa ka bituon!

8. (a) Paano mo ipaathag ang kadakuon sang Milky Way galaxy? (b) Paano ginagiyahan ni Jehova ang mga hulag sang mga butang sa langit?

⁸ Mas mahalawhaw pa gid kita kon binagbinagon naton ang kadakuon sang mga galaxy. Ang Milky Way galaxy ginabanta nga may kalaparon nga mga 100,000 ka light-year. Imadyina ang isa ka silak sang kapawa nga nagalakbay sa kadasigon nga 300,000 ka kilometro kada segundo. Ini nga silak nagakinahanglan sing 100,000 ka tuig para makatabok sa aton galaxy! Ang iban naman nga galaxy pila ka bes nga mas daku sangsa aton galaxy. Ang Biblia nagasiling nga “ginhumlad [ni Jehova] ang kalangitan” nga daw tela lang ini. (Salmo 104:2) Ginagiyahan man niya ang mga hulag sining mga tinuga. Ang tanan sa uniberso, halin sa pinakagamay nga particle asta sa pinakadaku nga galaxy, nagahulag sing organisado bangod amo sini ang pagdesinyo sa ila ni Jehova. (Job 38:31-33) Ginkumparar sang mga scientist ang paghulag sini nga mga bituon kag mga galaxy sa isa ka matahom nga saot. Gani, pensara ang Isa nga nagtuga sini nga mga butang. Sigurado nga nagdayaw ka gid sa Dios nga may amo sina kadaku nga gahom sa pagpanuga.

“Ang Manunuga sang Duta kag Paagi sa Iya Gahom Ginhimo Niya Ini”

9, 10. Paano ginplastar ni Jehova ang aton duta sa uniberso, kag ano ang ginatudlo sini sa aton parte sa iya?

⁹ Ang gahom ni Jehova sa pagpanuga makita sa aton ginaistaran, ang duta. Ginplastar niya ang duta sa pinakamanami nga puesto sa sining malapad nga uniberso. Nagapati ang iban nga mga scientist nga sa madamo nga galaxy indi gid posible ang kabuhi. Dugang pa, posible nga ang daku nga bahin sang aton Milky Way galaxy wala gindesinyo para sa kabuhi. Ang sentro sini puno sing mga bituon. Mataas ang radiation diri kag pirme nagabungguanay ang mga bituon. Sa gua nga bahin sang galaxy, indi makita ang mga elemento nga kinahanglan para mabuhi. Pero ang aton solar system ginbutang sa pinakamaayo gid nga lugar.

¹⁰ Nagabenepisyo ang duta halin sa malayo pero higante nga manug-amlig, nga amo ang planeta nga Jupiter. Linibo ka beses ang kadakuon sini sangsa aton duta. Ang gravity sang Jupiter mabaskog gid. Ano ang resulta? Ginabutong ukon ginapalikaw sini ang mga butang nga nagasibad sa kahawaan. Ginabanta sang mga scientist nga kon wala ang Jupiter, ang pag-ulan sang dalagku nga mga butang nga nagatupa sa duta mangin 10,000 ka beses nga mas madamo. Malapit sa aton ginaistaran nga duta, may isa ka dalayawon nga satellite nga nagabulig sa aton, ang bulan. Matahom ini kag isa ka “suga sa gab-i.” Nagabulig man ang bulan para magpabilin nga nagahilay ang duta. Bangod sini, may sarisari kita nga panahon amo nga makalilipay ang kabuhi diri sa duta.

11. Paano gindesinyo ang atmospera sang duta para mangin isa ka proteksion?

¹¹ Ang gahom ni Jehova sa pagpanuga makita sa kada bahin sang desinyo sang duta. Binagbinaga ang atmospera nga nagahatag sang proteksion sa aton. Ang adlaw nagapagua sing makapapagros kag makamamatay nga mga silak. Kon ang makamamatay nga mga silak magtupa sa naibabaw nga atmospera sang duta, ang ordinaryo nga oxygen ginahimo nga ozone. Dayon gina-absorb sang ozone ang kalabanan nga makamamatay nga silak. Gani, gindesinyo ang aton planeta nga may kaugalingon nga tabon bilang proteksion!

12. Paano ang water cycle nagapakita sang gahom ni Jehova sa pagpanuga?

¹² Ang atmospera sa palibot sang aton duta nagahatag sang kinahanglan naton nga hangin kag iban pa nga mga butang para may kabuhi diri sa duta. Ang isa sa dalayawon nga nagakatabo sa atmospera amo ang water cycle. Kada tuig, ginahimo sang adlaw nga alisngaw ang sobra sa 400,000 ka kilometro kubiko sang tubig halin sa kadagatan sang duta. Ang tubig nagaporma nga panganod, nga ginalapta sang hangin sa atmospera. Ini nga tubig, nga nasala na kag natinluan, nagatupa bilang ulan, snow, kag yelo, para islan ang suplay nga tubig. Pareho gid ini sa ginasiling sang Manugwali 1:7: “Ang tanan nga sapa nagailig pakadto sa dagat, apang wala nagakapuno ang dagat. Ang tubig nagabalik sa iya ginahalinan kag nagailig liwat.” Si Jehova lang ang may ikasarang sa paghimo sang water cycle.

13. Ano ang matun-an naton sa mga tanom kag duta parte sa gahom ni Jehova?

¹³ Bisan diin man nga may kabuhi, makita naton ang ebidensia sang gahom sang Manunuga. Halin sa higante nga mga redwood nga mataas pa sa 30 ka panalgan nga mga bilding asta sa magagmay kaayo nga mga tanom nga nagatubo sa idalom sang dagat kag nagasuplay sang daku nga bahin sang oxygen nga ginaginhawa naton, makita gid ang gahom ni Jehova sa pagpanuga. Ang duta mismo puno sing buhi nga mga tinuga, pareho sang mga lago, fungi, kag mga mikrobyo. Tanan ini nagabulig sa mga tanom nga magtubo. Insakto gid ang Biblia sang nagsiling ini nga ang duta may gahom.—Genesis 4:12, footnote.

14. Ano nga kusog ang ara bisan sa gamay nga atom?

¹⁴ Indi maduhaduhaan nga si Jehova amo ang “Manunuga sang duta kag paagi sa iya gahom ginhimo niya ini.” (Jeremias 10:12) Ang gahom sang Dios makita bisan sa iya pinakagamay nga mga tinuga. Halimbawa, kon tuparon ang isa ka milyon ka atom, wala pa ini sa kadamulon sang isa ka buhok sang tawo. Kag bisan gani padakuon ang isa ka atom asta nga magtaas ini pareho sa 14 ka panalgan nga bilding, ang nucleus sini mangin pareho lang kadaku sa isa ka bilog nga asin nga makita sa ikapito nga panalgan. Pero, ining sobra ka gamay nga nucleus amo ang ginahalinan sang mabaskog gid nga kusog kon maglupok ang isa ka nuclear nga bomba!

“Ang Tanan nga Nagakabuhi nga Tinuga”

15. Paagi sa pagbinagbinag sa sarisari nga ilahas nga mga sapat, ano nga leksion ang gintudlo ni Jehova kay Job?

¹⁵ Ang isa pa ka maathag nga pamatuod sang gahom ni Jehova sa pagpanuga makita sa madamo nga kasapatan sa duta. Mabasa sa Salmo 148 ang madamo nga butang nga nagadayaw kay Jehova, kag ang bersikulo 10 nagalakip sang “kamo nga ilahas nga mga sapat kag kamo tanan nga mahagop nga mga sapat.” Para ipakita kon ngaa dapat mahalawhaw ang mga tawo sa Manunuga, may ginsiling anay si Jehova kay Job parte sa mga sapat pareho sang leon, zebra, talunon nga toro nga baka, Behemot (ukon, hippopotamus), kag Leviatan (mahimo gid, isa ka buaya). Ano ang punto? Kon ang tawo nahalawhaw sa sining makusog, makahaladlok, kag indi maanta nga mga sapat, dapat nga mas mahalawhaw ang tawo sa Manunuga sining mga sapat!—Job, kapitulo 38-41.

16. Ngaa nagadayaw ka sa pila ka pispis nga gintuga ni Jehova?

¹⁶ Ang Salmo 148:10 nagasambit man sang “mga kapispisan.” Imadyina ang sarisari nga mga klase sini. Ginsugiran ni Jehova si Job parte sa ostrits, nga ‘nagakadlaw sa kabayo kag sa nagasakay sa sini.’ Ini nga pispis nagataas sing 2.5 ka metro kag wala nagalupad, pero makadalagan ini sing 65 ka kilometro kada oras, kag ang isa ka lak-ang sini nagalab-ot sing asta 4.5 ka metro. (Job 39:13, 18) Ang albatross naman nagalupad sa kahanginan sa ibabaw sang kadagatan sa halos bilog niya nga kabuhi. Ining sagad magsurip nga pispis may pakpak nga ang kalaparon mga 3 ka metro. Mahimo ini magpatimbuok sing duludiretso sa sulod sang inoras nga wala nagakapaykapay sang iya mga pakpak. Kon ikumparar, ang bee hummingbird, nga nagalaba lang sing 5 ka sentimetro, amo ang pinakagamay nga pispis sa kalibutan. Mahimo sini ikapaykapay ang iya mga pakpak sing asta sa 80 ka beses sa isa ka segundo. Ang mga hummingbird nga nagainggat nga daw magamay nga mga hiyas nga may pakpak, mahimo magpundo sa kahanginan pareho sang mga helikopter kag makalupad pa gani sing paisol.

17. Daw ano kadaku ang blue whale, kag ano ang imo ginabatyag kon pamensaran mo ang parte sa mga sapat nga gintuga ni Jehova?

¹⁷ Ang Salmo 148:7 nagasiling nga bisan ang “mga sapat sa dagat” nagadayaw kay Jehova. Binagbinaga ang ginapatihan nga amo ang pinakadaku nga sapat nga nabuhi sa sini nga planeta, ang blue whale. Ini nga tinuga nga nagalangoy sa “madalom nga katubigan” puede maglaba asta sa 30 ka metro ukon sobra pa. Mahimo ini magbug-at pareho sa isa ka panong sang 30 ka adulto nga elepante. Ang dila lang sini pareho kabug-at sa isa ka elepante. Ang tagipusuon sini pareho kadaku sa isa ka gamay nga salakyan. Nagapitik ini sing 9 lang ka beses kada minuto. Sa pagkumparar, ang tagipusuon sang hummingbird mahimo magpitik sing mga 1,200 ka beses kada minuto. Ang isa ka ugat sang blue whale sobra kadaku nga ang isa ka bata puede makakamang sa sulod sini. Sigurado gid nga nagaugyon kita sa ginsiling sa katapusan nga bersikulo sa libro sang Mga Salmo: “Ang tanan nga nagakabuhi nga tinuga magdayaw kay Jah.”—Salmo 150:6.

Pagtuon sa Gahom ni Jehova sa Pagpanuga

18, 19. Daw ano kadamo ang sarisari nga buhi nga mga butang nga gintuga ni Jehova sa sini nga duta, kag ano ang ginatudlo sa aton sang pagpanuga parte sa iya pagkasoberano?

¹⁸ Ano ang matun-an naton sa paggamit ni Jehova sang iya gahom sa pagpanuga? Nahalawhaw kita sa sarisari nga mga tinuga. Ang isa ka salmista nagsiling: “Tuman kadamo sang imo binuhatan, O Jehova! . . . Ang duta puno sang imo mga tinuga.” (Salmo 104:24) Matuod gid ini! Nakilala na sang mga biologist ang sobra sa isa ka milyon ka klase sang buhi nga mga butang sa duta; pero sarisari ang mga opinyon sa kon pila ka milyon ang wala pa nila makilala. Ang isa ka artist mahimo magbatyag nga daw naubusan na sia sang mga ideya kon kaisa. Pero sa bahin ni Jehova, maathag nga wala sing limitasyon ang iya gahom sa paghimo sang bag-o kag sarisari nga mga butang.

¹⁹ Ang paggamit ni Jehova sang iya gahom sa pagpanuga nagatudlo sa aton parte sa iya pagkasoberano. Si Jehova lang ang puede tawgon nga “Manunuga,” bangod gintuga niya ang tanan. Bisan gani ang bugtong nga Anak ni Jehova, nga nag-alagad bilang “batid nga manugpangabudlay” sa tion sang pagpanuga, wala gid gintawag sa Biblia nga Manunuga ukon kaupod nga Manunuga. (Hulubaton 8:30; Mateo 19:4) Kundi, sia “ang panganay sa tanan nga tinuga.” (Colosas 1:15) Bangod si Jehova ang Manunuga sia lang ang may kinamatarong nga maggahom bilang soberano sa bilog nga uniberso.—Roma 1:20; Bugna 4:11.

20. Ano ang kahulugan nga nagpahuway si Jehova sang natapos niya ang iya pagpanuga sa duta?

²⁰ Nag-untat bala si Jehova sa paggamit sang iya gahom sa pagpanuga? Ang Biblia nagasiling nga sang matapos ni Jehova ang iya hilikuton sa pagpanuga sang ikan-om nga adlaw sang pagpanuga, “nagsugod sia sa pagpahuway sa ikapito nga adlaw sa tanan niya nga binuhatan.” (Genesis 2:2) Ginpakita ni apostol Pablo nga ining ikapito nga “adlaw” nagalawig sing linibo ka tuig, kay wala pa ini matapos sang panahon ni Pablo. (Hebreo 4:3-6) Pero ang “pagpahuway” bala nagakahulugan nga si Jehova nag-untat na gid sa pagpangabudlay? Wala, si Jehova wala gid nagauntat sa pagpangabudlay. (Salmo 92:4; Juan 5:17) Kon amo, ang iya pagpahuway nagakahulugan lang sa pag-untat niya sang iya pisikal nga pagpanuga sa duta. Pero, ang iya hilikuton nga tumanon ang iya mga katuyuan nagapadayon gihapon. Ini nga hilikuton naglakip sang paggiya sa pagsulat sang Balaan nga Kasulatan. Nalakip man sa iya hilikuton ang pagpatubas sing isa ka ‘bag-o nga tinuga,’ nga binagbinagon sa Kapitulo 19.—2 Corinto 5:17.

21. Ano ang batyagon naton parte sa gahom ni Jehova sa pagpanuga kon magkabuhi na kita sing wala katapusan?

²¹ Kon matapos na sa ulihi ang adlaw sa pagpahuway ni Jehova, masiling man niya nga “maayo gid” ang tanan niya nga binuhatan sa duta, pareho sang nasiling niya sang matapos ang anom ka adlaw sang pagpanuga. (Genesis 1:31) Wala kita kabalo kon paano niya gamiton ang iya wala sing limitasyon nga gahom sa pagpanuga sa palaabuton. Pero sigurado gid nga pirme kita magadayaw kon paano gamiton ni Jehova ang iya gahom sa pagpanuga. Padayon kita nga magatuon parte kay Jehova paagi sa iya mga tinuga asta sa wala sing katapusan. (Manugwali 3:11) Kon padayon kita nga magtuon parte sa iya, mas magadayaw pa gid kita kag mas magasuod sa aton Daku nga Manunuga.