Ang mga Karaite kag ang Ila Pagpangita sing Kamatuoran

“MANGUSISA sing maid-id sa [mga Kasulatan] kag indi magsalig sa akon opinyon.” Inang mga tinaga ginpamulong sang isa ka Karaite nga lider sang ikawalong siglo C.E. Sin-o ang mga Karaite? May matun-an bala kita nga bilidhon gikan sa ila halimbawa? Agod masabat ining mga pamangkot, balikan naton ang maragtas sa madugay na nga binais nga nagdul-ong sa hublag sang mga Karaite.

Paano Nagsugod ang Binais?

Sa katapusan nga mga siglo antes sang aton Kumon nga Dag-on, isa ka bag-ong pilosopiya ang nagluntad sa sulod sang Judaismo. Ini amo ang ideya nga ang Dios naghatag sing duha ka Kasuguan sa Bukid sang Sinai, ang isa nga sinulat kag ang isa nga binungat sa bibig.a Sang unang siglo C.E., may mainit nga banggianay sa tunga sadtong nagsakdag sining bag-ong panudlo kag sadtong nagsikway sini. Ang mga Fariseo amo ang mga manugpasanyog, samtang ang mga Saduceo kag ang mga Essene amo ang mga manugpamatok.

Sa tunga sining nagapadayon nga binais, si Jesus sang Nasaret nagkabuhi subong ang ginsaad nga Mesias. (Daniel 9:​24, 25; Mateo 2:​1-6, 22, 23) Gin-atubang ni Jesus yadtong tanan nagabinangig nga mga grupo sang mga Judiyo. Sa pagpangatarungan upod sa ila, ginpakamalaut niya ang pagpakawalay pulos sa pulong sang Dios bangod sang ila tradisyon. (Mateo 15:​3-9) Gintudlo man ni Jesus ang espirituwal nga mga kamatuoran sa paagi nga mahimo lamang sang Mesias. (Juan 7:​45, 46) Dugang pa, ang matuod nga mga sumulunod lamang ni Jesus ang naghatag sing pamatuod sang pagsakdag sang Dios. Nakilal-an sila subong mga Cristiano.​—⁠Binuhatan 11:⁠26.

Sang ang templo sang Jerusalem ginlaglag sang 70 C.E., ang mga Fariseo amo lamang ang relihiosong sekta nga nakalampuwas nga wala mahalitan. Karon nga wala na sing mga saserdote, mga halad, kag templo, ang Judaismo sang mga Fariseo mahimo na makaimbento sing mga tal-us para sa sining tanan, nagatugot sang tradisyon kag interpretasyon sa pagbulos sa nasulat nga Kasuguan. Nagbukas ini sing ganhaan para isulat ang bag-ong “sagrado nga mga libro.” Una amo ang Mishnah, upod ang mga dugang kag mga interpretasyon sa sini sa ila nabungat sa bibig nga kasuguan. Sang ulihi, ang iban pa nga koleksion sang mga sinulatan gindugang kag gintawag nga Talmud. Sa amo man nga tion, ginlapas sang apostata nga mga Cristiano ang mga panudlo ni Jesus. Lunsay sila naghimo sing gamhanan nga relihiosong sistema​—⁠ang awtoridad sang mga rabbi sa isa ka bahin kag ang awtoridad sang simbahan sa pihak nga bahin.

Bangod sang Judiyong mga binangig batok sa paganong Roma kag sang ulihi sa “Cristianong” Roma, ang sentro sang Judaismo ginsaylo sang ulihi sa Babilonia. Didto ginhimpit ang mga sinulatan sang Talmud sa labing kompleto nga porma sini. Bisan pa ang mga rabbi nagpangangkon nga ginpahayag sang Talmud ang kabubut-on sang Dios sing mas kompleto, namutikan sang madamong Judiyo ang dugang nga pagbug-at sang awtoridad sang mga rabbi kag ginkalangkagan ang pulong sang Dios nga ginhatag sa ila paagi kay Moises kag sa mga manalagna.

Sa naulihi nga katunga sang ikawalong siglo C. E., ang mga Judiyo sa Babilonia nga namatok sa awtoridad kag pagtuluuhan sang mga rabbi sa ila nabungat sa bibig nga kasuguan naghulag sing kalahamut-an sa maalam nga lider nga si Anan ben David. Ginpahayag niya ang kinamatarong sang tagsa ka Judiyo sa wala latid nga pagtuon sang Hebreong Kasulatan subong ang lamang nga ginhalinan sang matuod nga relihion, nga wala nagabinagbinag sang rabinikong interpretasyon ukon sang Talmud. Si Anan nagtudlo: “Mangusisa sing maid-id sa Torah [ang nasulat nga pulong sang Dios] kag indi magsalig sa akon opinyon.” Bangod sining pagpadaku sa Kasulatan, ang mga sumulunod ni Anan nakilal-an subong Qa·ra·’imʹ, ang Hebreong ngalan nga nagakahulugan “ang mga bumalasa.”

Ang mga Binangig sang mga Karaite kag mga Rabbi

Ano ang pila ka halimbawa sang mga panudlo sang mga Karaite nga nagtuga sing kagumon sa grupo sang mga rabbi? Ginadumili sang mga rabbi ang dungan nga pagkaon sing karne kag gatas. Ginhatag nila ini subong ang paathag sa binungat sa bibig nga kasuguan sa Exodo 23:​19, nga nagasiling: “Dili mo paglutuon ang tinday sang kanding sa gatas sang iya inang.” Sa pihak nga bahin, ang mga Karaite nagtudlo nga ining bersikulo nagkahulugan sa kon ano gid ang ginsiling sini​—⁠wala dugang, wala buhin. Nangatarungan sila nga ang mga pagdumili sang mga rabbi imbento sang tawo.

Suno sa interpretasyon nila sang Deuteronomio 6:​8, 9, ang mga rabbi nagpati nga ang Judiyong mga lalaki dapat mangamuyo nga nagasuksok sing tefillin, ukon mga filacteria, kag nga ang mezuzah dapat ibutang sa kada bakalan sang balay.b Ginkabig sang mga Karaite ining mga bersikulo subong may malaragwayon kag simbuliko lamang nga kahulugan, kag busa nagsikway sinang rabinikong mga pagsulundan.

Sa iban nga mga butang ang mga Karaite mas madumilion sangsa mga rabbi. Halimbawa, binagbinaga ang ila pagtamod sa Exodo 35:​3, nga mabasa: “Dili kamo magdabok sing kalayo sa bug-os ninyong puluy-an sa adlaw nga inugpahuway.” Ginadumili sang mga Karaite ang pagbilin sa suga ukon kapawa nga nagasiga bisan pa ginsindihan ini antes sang Inugpahuway.

Ilabi na pagkatapos napatay si Anan, ang Karaite nga mga lider masunson nga wala nagaugyunay sa kadakuon kag sa kinaiya sang pila ka mga pagdumili, kag ang ila mensahe indi pirme maathag. Ang mga Karaite kulang sing paghiusa bangod wala nila ginkilala ang isa ka lider kundi ginpadaku ang personal nga pagbasa kag pagpatpat sa Kasulatan, nga kabaliskaran sa estilo-rabiniko nga awtoridad. Apang, walay sapayan sini, ang Karaite nga hublag nagbantog kag nag-impluwensia sing labaw pa sa Judiyong komunidad sang Babilonia kag naglapnag sa bug-os nga Natungang Sidlangan. Ang daku nga ­Karaite nga sentro gintukod pa gani sa Jerusalem.

Sang ikasiam kag ikanapulo nga siglo C.E., ang Karaite nga mga iskolar nagsampaton sa liwat nga pagtuon sa Hebreong lenguwahe kag nakaeksperiensia sing isa ka sahi sang dakung kalipay. Ginkabig nila ang nasulat nga Hebreong Kasulatan nga teksto, indi ang binungat sa bibig nga mga tradisyon, subong balaan. Ang pila ka mga Karaite nangin mahalungon nga mga manugkopya sang Hebreong Kasulatan. Sa katunayan, ang makawiwili nga hilikuton sang mga Karaite ang nagpalig-on sang Masoretikong pagtuon sa mga Kasulatan sa tunga sang tanan nga Judiyo, nagapat-od sing mas natipigan sing sibu nga teksto sang Biblia karon.

Sa sining panag-on sang madasig nga pag-uswag, ang Judaismo sang mga Karaite naghimo sing dayag nga misyonerong hilikuton sa tunga sang iban nga mga Judiyo. Naghatag ini sing maathag nga pamahog sa Judaismo sang mga rabbi.

Paano Naghulag ang mga Rabbi?

Nagbalos ang mga rabbi paagi sa mga pag-atake paagi sa hambal, upod ang malimbungon nga pagpasibu kag pagbalhin sang ila panudlo agod matigayon ang ila tulumuron. Sang siglo pagkatapos sang pag-atake ni Anan, ginbaton sang Judaismo sang mga rabbi ang pila sang mga metodo sang Karaite. Ang mga rabbi nangin labi ka sampaton sa pagbalikwat sa mga Kasulatan, nagabilog sang Karaite nga estilo kag metodo sa ila hambalambong.

Ang ginkilala nga lider sining atake sa hambal batok sa mga Karaite amo si Saʽadia ben Joseph, nga nangin ulo sang Judiyong komunidad sa Babilonia sa unang katunga sang ikanapulo nga siglo C.E. Ang pangunang sinulatan ni Saʽadia, ang The Book of Beliefs and Opinions, ginbadbad sa Ingles ni Samuel Rosenblatt, nga nagsiling sa introduksion sini: “Bisan pa . . . sia ang awtoridad sang panahon niya sa Talmud, [si Saʽadia] talagsa lang naggamit sining ginhalinan sang Judiyong tradisyon, maathag nga bangod handum niya nga lutuson paagi sa iya kaugalingon nga mga hinganiban ang mga Karaite nga nagbaton lamang sang Nasulat nga Kasuguan subong mabakod.”

Nagasunod sang mga tikang ni Saʽadia, ang Judaismo sang mga rabbi nakatigayon sang ulihi sing mas daku nga kontrol kag impluwensia. Natigayon ini sini paagi sa pagpaigoigo lamang tubtob makuha ang makusog nga ebidensia gikan sa mga argumento sang mga Karaite. Ang katapusan nga tuk-ap ginhimo ni Moses Maimonides, ang bantog nga iskolar sang Talmud sang ika-12 nga siglo. Paagi sa iya matinuguton nga panimuot ayon sa mga Karaite nga upod sa ila nagpuyo sia sa Egipto, subong man sang iya makahalaylo nga estilo sa pagtuon, natigayon niya ang pagdayaw nila kag ginpaluya ang kahimtangan sang ila mismo liderato.

Ang Karaite nga Hublag Nadulaan sing Buylo

Karon nga kulang na sing paghiusa kag wala sing maayo nga organisasyon sa pagbatu, nadula sang Karaite nga hublag ang buylo kag ang mga sumulunod sini. Sang ulihi, ginliwat sang mga Karaite ang ila mga pagtamod kag mga prinsipio. Si Leon Nemoy, ang awtor tuhoy sa Karaite nga hublag, nagsulat: “Samtang ang Talmud nagpabilin nga ginadumilian sing teoritiko, madamong talmudikong materyal ang di-namutikan nga ginlakot sa pagbuhat sang mga Karaite sing sugo kag kinabatasan.” Sa kinaugali gid sini, nadula sang mga Karaite ang ila orihinal nga katuyuan kag ginbaton ang kalabanan nga Judaismo sang mga rabbi.

May yara gihapon mga 25,000 ka Karaite sa Israel. Mga pila ka libo pa ang mahimo masalapuan sa iban nga mga komunidad, ang kalabanan sa Rusya kag sa Estados Unidos. Apang, bangod may ila kaugalingon binungat sa bibig nga mga tradisyon, tuhay sila gikan sa nahaunang mga Karaite.

Ano ang matun-an naton gikan sa maragtas sang mga Karaite? Nga daku gid nga sayop ang ‘pagpawalay pulos sa pulong sang Dios paagi sa tradisyon.’ (Mateo 15:⁠6) Agod mahilway gikan sa makapalulan nga mga tradisyon sang tawo, kinahanglan ang sibu nga ihibalo sa Kasulatan. (Juan 8:​31, 32; 2 Timoteo 3:​16, 17) Huo, yadtong nagapanikasog nga mahibaluan kag himuon ang kabubut-on sang Dios wala nagasalig sa mga tradisyon sang mga tawo. Sa baylo, makugi nila nga ginausisa ang Biblia kag ginaaplikar ang mapuslanon nga panudlo sang inspirado nga Pulong sang Dios.

[Mga footnote]

[Retrato sa pahina 30]

Isa ka grupo sang mga Karaite

[Credit Line]

Gikan sa libro nga The Jewish Encyclopedia, l910