Gima Kohorona INTANET LAIBRI
Gima Kohorona
INTANET LAIBRI
Hiri Motu
  • BAIBEL
  • PABLIKEISEN
  • HEBOUDIA
  • g91 7/8 rau 4-7
  • Taunimanima Besedia Dekenai Ita Diba Gaudia

Oi abia hidi kahana ena vidio ia noho lasi.

Sori, hekwakwanai ia vara vidio ia loud totona.

  • Taunimanima Besedia Dekenai Ita Diba Gaudia
  • Noga!—1991
  • Sinado maragidia
  • Inai Bamona Atikol
  • Taunimanima Hahegeregerea
  • UNESCO Oreana Ena Hereva
  • Bese Idauna Dadaraia Karana Ena Dika
  • Bese Ta Ese Bese Ma Ta Ia Hereaia Karana Be Dirava Ese Ia Abia Dae, A?
    Gima Kohorona Iehova Ena Basileia E Herevalaiamu—2011
  • Taunimanima Edia Bese Idauidau
    Buka Helaga Herevalaia
Noga!—1991
g91 7/8 rau 4-7

Taunimanima Besedia Dekenai Ita Diba Gaudia

LAGANI 500 gunanai, Europe taudia haida idia lao tanobada idaudia idia tahua totona, unai negai idia daradara badina idia diba lasi edena bamona taudia do idia davaria. Gori haida idia gwau tau lata hereadia be gadobada dekenai idia raka mai bona imana tamona amo bouti badana idia hadikaia diba. Gori haida idia gwau taunimanima haida edia kwarana be sisia edia kwarana bamona, bona idia ese lahi idia hiriria. “Taunimanima dadaraia taudia,” vamu kasiri idia ania bona edia udu bibina badana amo sibodia edia tauanina be dina ena siahu amo idia koua taudia, do idia hedavari henidia, a? Eiava uduna lasi tataudia, idia mauri noho totona apolo idia bonaia taudia unai, do idia davaria, a? Bona edia taiana badadia be apena bamona idia gaukaralaia diba taudia be edena bamona? Eiava mai edia aena tamona sibona taudia, idia be edia doruna dekenai idia hekure bona edia aena amo dina ena siahu idia koua bona keru gabunai idia noho taudia, be edena bamona?

Taunimanima be davara dekenai idia lao, ororo dekenai idia raka daekau, uda dekenai idia loaloa, tano gagaena dekenai idia raka, to unai bamona mauri gaudia idaudia idia davaria lasi. To idau, unai loaloa taudia ese idia davaria taudia be idia hegeregerena. Christopher Columbus ia toretore, ia gwau: “Ena be taunimanima idia gwau toana dika taudia do lau davaria, to ema bona hari unai motumotu dekenai [ West Indies tanodia] unai bamona taudia lau davaria lasi, to idau, unai bese taudia ese toana namo taudia idia matauraia. . . . Unai dainai, toana dika taudia lau davaria lasi bona edia sivarai danu lau kamonai lasi, to . . . bese ta ese taunimanima edia hidio idia ania. . . To idia danu edia toana be ia dika momokani lasi.”

Taunimanima Hahegeregerea

Unai dainai, taunimanima ese tanobada ena gabu idauidau dekenai idia laolao neganai, taunimanima edia toana be gori bamona idia sivarailaia diba lasi. Taunimanima ese tanobada besedia idauidau idia itaia diba bona idia stadilaia diba. Gabeai, saiens taudia ese taunimanima besedia idia hahegeregerea toho.

Lagani 1735 lalonai Sweden amo ia mai bona tubutubu gaudia ia stadilaia saiens tauna ta, ladana Carolus Linnaeus, ese iena buka Systema Naturae ia karaia. Unai buka lalonai taunimanima edia ladana ia hatoa Homo sapiens, anina be “taunimanima aonega besena.” Toretore tauna ta ia gwau unai ladana ia abia hidi be hekokoroku karana badana! Linnaeus ese taunimanima iboudiai be orea 5 dekenai ia hapararadia. Unai orea be inai bamona ia gwauraia:

AFRICA TAUDIA: Kopi korema taudia, edia kudouna hamarerea be auka, idia gaukara goadagoada lasi. Edia huina ia korema bona ia auka; edia kopina ia manada; edia udu baubau ia lababa; udu bibina idia bada; idia kara koikoi, idia lahedo, edia gaukara idia karaia namonamo lasi, edia kopina latanai dehoro idia bubua; edia lalona idia haidaua kava.

AMERICA TAUDIA: Kopi kakakaka taudia, idia badu haraga, idia gini maoromaoro; edia huina ia korema, ia manoka bona ia bada; edia udu matuna idia bada, edia vairana ia auka, edia auki huina be bada lasi; idia be kwarana auka taudia, edia mauri badina idia laloa lasi; edia kopina dekenai laini kakakakadia idia penia; edia kara momo be edia kastom dainai idia karaia.

ASIA TAUDIA: Lalohisihisi toana idia hahedinaraia, idia gini maoromaoro; edia huina ia korema; edia matana idia korema; idia hebogahisi lasi, idia hekokoroku, idia mataganigani, dabua badadia idia karaia; edia lalohadai dainai kara idia karaia.

EUROPE TAUDIA: Edia kopina ia kurokuro, edia vairana idia kakakaka sisina, idia goada; edia huina be ielo o korema sisina, ia manoka; edia matana idia bilu, idia hebogahisi, idia aonega, gau matamatadia idia havaraia; edia dabua ese edia kopina idia koua namonamo; edia taravatu dainai kara idia karaia.

UDA DAGEDAGE TAUDIA: Idia be aena 4 taudia, idia herevahereva diba lasi, edia tauanina huina be momo.

Linnaeus ese taunimanima be edia tauanina toana idauidau (kopina ena kala, huina ena toana bona unai bamona gaudia ma haida) amo taunimanima ia hahegeregeredia, to danu edia kara ia gwauraia neganai, sibona ena lalohadai hegeregerena ia karaia. Linnaeus ia gwau Europe taudia idia “hebogahisi, idia aonega, gau matamatadia idia havaraia,” to Asia taudia idia “hebogahisi lasi, idia hekokoroku, idia mataganigani” bona Africa taudia idia “kara koikoi, idia lahedo, edia gaukara idia karaia namonamo lasi”!

To Linnaeus ia kerere. Hari inai negai taunimanima ita hahegeregeredia bona bese idauidau ai ita hapararadia neganai, edia kara be unai bamona ita gwauraia be maoro lasi, badina saiens taudia idia hahedinaraia vadaeni, taunimanima besedia ta ta iboudiai dekenai taunimanima edia kara idauidau iboudiai idia noho bona haida idia aonega bona haida idia aonega lasi. Anina be, taunimanima besedia iboudiai dekenai kara namodia bona kara dikadia idia noho.

Hari inai negai saiens taudia ese taunimanima besedia be orea toi dekenai idia hapararaia, edia tauanina toana hegeregerena: (1) Caucasoid taudia, edia kopina ia kurokuro, bona edia huina ia manoka; (2) Mongoloid taudia, edia kopina ia ielo sisina bona edia matana be China taudia edia matana bamona; bona (3) Negroid taudia, edia kopina ia korema bona edia huina ia auka, mamoe ena huina bamona. To taunimanima haida be unai orea toi lalonai idia noho lasi.

Haheitalai be inai: Africa ena diho tanodia lalonai idia noho San bona Khoikhoi taudia edia kopina ia kakakaka, edia huina be mamoe ena huina bamona, to edia vairana toana be Mongoloid taudia edia vairana toana bamona. India besena taudia haida edia kopina ia korema to edia vairana toana be Caucasoid taudia edia vairana toana bamona. Australia ena Aborigine taudia edia kopina ia korema to nega momo edia huina ia kurokuro. Mongoloid taudia haida edia matana be Caucasoid taudia edia matana toana bamona. Vadaeni, taunimanima besedia hapararaia namonamo dalana ta be lasi.

Unai hekwakwanai dainai taunimanima idia stadilaia taudia momo idia gwau idia ura lasi orea idauidau dekenai taunimanima besedia idia hapararaia, badina idia gwau, inai hereva “taunimanima besena,” be saiens herevana ta lasi.

UNESCO Oreana Ena Hereva

To reana UNESCO oreana (United Nations Educational, Scientific, and Cultural Organization) ese idia gaukaralaia diba momo taudia ese taunimanima besedia gwauraia saiens herevadia badadia idia havaraia. Lagani 1950, 1951, 1964, bona 1967 ai unai orea ese hebouhebou idia karaia neganai, tano idauidau amo idia mai saiens taudia, taunimanima stadilaia taudia, animal stadilaia taudia, doketa taudia, mauri gaudia edia tauanina stadilaia taudia bona saiens taudia ma haida ese hereva badadia 4 idia halasia taunimanima besedia idia gwauraia namonamo totona. Edia hereva dokona lalonai inai hereva badadia toi idia gwauraia:

A “Hari inai negai idia mauri taunimanima iboudiai be bese tamona amo idia mai bona edia tubudia besena be tamona.” Ma Tau ta, ena aonega ese idia edia aonega ia hanaia momokani Tauna ta unai, ese unai hereva ia hamomokania. Bible ia gwau: “Rara tamona dekenai [Dirava] ese taunimanima bese ibounai ia karaia, bona tanobada ena kahana ibounai do idia noho.”​—⁠Kara 17:⁠26.

UNESCO oreana ena hereva be ma ia gwau:

B “Tanobada besedia be taunimanima besedia idauidau dekenai idia hapararaia dalana ena badina be kastom dainai bona taunimanima edia lalohadai dainai, to ita gwau diba lasi unai bamona idia karaia dainai taunimanima besedia haida ese ma haida idia hanaia. . . .

C “Hari inai negai mauri gaudia idia stadilaia saiens taudia ese idia davaria gaudia idia hahedinaraia lasi taunimanima haida edia kara namodia edia badina be edia bese dainai. Bese idauidau edia kara idauidau edia badina tamona be inai sibona: edia bese taudia edia kara. Hari inai negai inai tanobada lalonai idia noho besedia idauidau be mai edia dala mauri dala idauidau iboudiai edia taunimanima edia aonega idia davaria totona.”

Bese Idauna Dadaraia Karana Ena Dika

Unai dainai namo lasi bema ita gwau bese ta ese ma bese ta ia hanaia, eiava ita gwau bese ta ese ma bese ta ia biagua be namo. To madi, nega haida taunimanima edia kara be unai hereva momokani hegeregerena lasi. Mani haheitalai ta oi laloa: Africa taudia idia hoihoilaia, hesiai taudia ai idia lao totona.

Europe besedia ese basileia tano idaudia dekenai idia haginia matamaia neganai, moni momo idia abia totona, unai tano idauidau dekenai idia noho hanua taudia idia kara dika henidia. To edia kara be mai ena badina korikori lasi. Africa taudia milion milion be edia ruma amo idia dadia, edia lalokau taudia amo idia hapaparadia, seini amo idia kwatua, idia kwadia, edia tauanina ai auri mai lahina amo maka idia atoa, animal bamona idia hoihoilaidia, bona idia doridia davana lasi dekenai idia gaukara ela bona idia mase. Unai kara idia karaia besedia idia gwau idia be Keristen besedia bona edia taravatu be edia dekena tauna idia lalokau henia idia sibona idia lalokau henia hegeregerena. Unai dainai edia kara be edena bamona idia gwauraia maoro diba?​—⁠Luka 10:⁠27.

Haere be inai: Idia gwau idia kara dika henidia taudia be taunimanima korikoridia lasi. Lagani 1840 murinai, taunimanima besedia ia stadilaia tauna ta ena lalohadai be inai:

“Bema Negro [korema] taudia bona Australia taudia be ita bamona lasi bona idia bona ita be bese tamona lasi to idia be animal bamona, bona bema iseda maduna idia dekenai be Keristen besedia edia kara idia havaraia hahegani namodia hegeregerena lasi, vadaeni, ia hedinarai ita kara henidia dalana be orangutan [monki] besena ta ita kara henidia karana hegeregerena.”

Haida idia gwau kurokuro lasi taudia be animal bamona, unai dainai Darwin ena evolusen herevana idia abia dae haraga. Idia gwau idau tano dekenai idia noho taudia be evolusen dalana dekenai idia do tubu noho dainai, idia be kurokuro taudia bamona lasi. Ma taunimanima haida idia gwau kurokuro lasi besedia be evolusen dala idauna ta amo idia vara bona idia be taunimanima korikoridia lasi. Ma haida ese Bible ena hereva idia gwauraia bona siri haida idia gwauraia kerere bese idauna taudia idia dadaraia karana idia gwauraia kara maorona totona.

Momokani, taunimanima momo ese unai lalohadai idia abia dae lasi. Tanobada ena gabu momo dekenai taunimanima be igui hesiai gaukara totona idia gaukaralaia karana idia taravatulaia vadaeni. To bese idauna taudia kara dika henidia, dadaraidia, bona lalo-dika henidia karadia idia do noho, bona haida be sibona edia lalohadai amo ma taunimanima haida idia gwauraia bese idauna, bena unai taudia idia kara dika henidia danu. Animal ia stadilaia profesa tauna ta ia gwau: “Toana be taunimanima ta ta sibona sibona ese bese be edia lalohadai dekenai idia havaraia diba edia ura hegeregerena, unai dainai politikol taudia, kota lalonai idia noinoi taudia, bona moale idia tahua taudia danu ese taunimanima besedia be orea idauidau dekenai idia hapararadia. Ladana idauidau be taunimanima besedia dekenai idia hatoa. Toana be unai ladana be mai edia badina korikori; to lasi, sibona edia lalohadai amo unai ladana idia havaraia. Unai ladana idia havaraia badina idia ura taunimanima idia laloa edia lalohadai kereredia bona bese idauna dadaraia karana be ‘saiens’ karadia bona taunimanima ese do idia matauraia.”

Unai ia hedinarai goevagoeva Nazi Germany taudia ese bese idauna taudia idia kara dika henidia neganai. Ena be Adolf Hitler ese Ayran besena ia gwauraia bada, to unai bese ia noho momokani lasi. Gunanai danu unai bese be lasi. Sweden dekenai idia noho Iuda taudia edia huina ia kurokuro bona edia matana idia bilu. Ethiopia dekenai idia noho Iuda taudia edia kopina ia korema. China dekenai idia noho Iuda taudia be Mongoloid taudia. To, gavamani ese Iuda taudia, bona ma taunimanima haida danu, ia dadaraia badina idia be bese idauna dainai. Gavamani ena kara dainai dibura kamepa idia karaia, hodahoda poisini ruma badadia idia haginia bona Iuda taudia milion 6 bona ma taunimanima haida, hegeregere Poland bona Soviet Union dekenai idia noho Slavic taudia, idia alaia mase.

[Blurb on page 5]

Saiens taudia idia hahedinaraia taunimanima besedia ta ta iboudiai dekenai taunimanima haida idia aonega bona haida idia aonega lasi

[Blurb on page 6]

‘Politikol taudia, kota lalonai idia noinoi taudia, bona moale idia tahua taudia ese ladana idauidau be taunimanima besedia dekenai idia hatoa. Toana be unai ladana be mai edia badina korikori; to lasi, sibona edia lalohadai amo unai ladana idia havaraia. Unai ladana idia havaraia badina idia ura taunimanima idia laloa edia lalohadai kereredia bona bese idauna dadaraia karana be “saiens” karadia amo idia vara bona do idia matauraia.’

[Pictures on page 7]

Inai hadibaia herevadia ese idia hahedinaraia, Africa taudia be advetismen lalonai idia gwauraia bena idia hoihoilaidia, idia be boromakau hegeregerena

    Hiri Motu Pablikeisen (1987-2026)
    Log aut
    Login
    • Hiri Motu
    • Ta dekenai siaia
    • Preferens
    • Copyright © 2025 Watch Tower Bible and Tract Society of Pennsylvania
    • Gaukaralaia Taravatudia
    • Privacy Policy
    • Privacy Settings
    • JW.ORG
    • Login
    Ta dekenai siaia