Iseda Imadia be Hoa Gaudia
MERO matamata ia boiboi badabada, ena hama ia hamorua bona ena ima kwakikwaki badana ia gigia auka, hisihisi ia koua toho totona. Ikoko ia botaia gwauraia to ia reaia bena ena ima kwakikwaki badana ia botaia—guna ia karaia bamona.
Unai ia vara negana lalonai, kapenta gaukara ia ura diba merona ia laloa, reana ima kwakikwaki badana ia noho lasi be namo.
Ita ese iseda imana ita diba momo, hegeregere—iseda ima kwakikwaki idia marere haragaharaga diba, garugaru amo idia marere diba, gau idauidau idia mamia diba, bona ma gau momo idia karaia diba danu—to nega momo ita lalodia bada lasi. To bema iseda imana ita gaukaralaia lasi, gau ta do ita karaia diba lasi. Aonega tauna Pavapava Solomon ia gwau: “Emu imana ese ia davaria gaukarana oi karaia mai emu goada ibounai danu.” (Kohelete 9:10) Solomon ese imana be haheitalai bamona ia herevalaia taunimanima edia gaukara ia gwauraia neganai, unai be maoro badina iseda imana be gaukara ena kohu ibounai ia hereaia.
Hoa Dalanai Imana Ia Karaia
Iseda ima kwakikwaki be taipraita ia gaukaralaia haraga momokani diba, miniti tamona lalonai leta 100 oi taipia diba. Piano badana oi gadaralaia neganai emu ima kwakikwaki ese ki ibounai 88 idia botaia bona idia torea bukana amo miusik namona oi kamonai. To emu ima kwakikwaki badana ena gaukara be dahaka? Namona be inai oi karaia: Emu imana oi kehoa bona emu ima kwakikwakidia oi duduia maoromaoro. Emu ima kwakikwaki maragina amo oi matamaia. Oi itaia, emu ima kwakikwaki ma haida oi hamareredia lasi be auka, ani? Vadaeni, mani emu ima kwakikwaki badana oi hamarerea, oi lokua bona oi hamaoromaoroa bona oi hagiroagiroa. Unai oi karaia diba to emu ima kwakikwaki ma haida idia mareremarere lasi.
Ima kwakikwaki badana be ia sibona ia karaia gauna ta be, ima kwakikwaki ma haida ia dauatoho diba, eiava ia durudia gau ta idia dogoatao auka totona. Oi laloa unai be gau maragina, a? Vadaeni, emu ima kwakikwaki badana oi gaukaralaia lasi to emu ima kwakikwaki haida amo 20 toea ta oi abia isi toho, eiava botolo ta ena koua gauna oi kokia, eiava iduara ta ena imana kuboruna oi hagiroa toho. Iseda turana, kapenta tauna danu ese unai “dika” ia davaria ima kwakikwaki badana do ia gaukaralaia be gau badana ikoko ia dogoatao namonamo totona, bona hama ia gaukaralaia namonamo totona danu. Gunaguna, bese haida ese tuari lalonai edia inai taudia haida idia abidia neganai, edia ima kwakikwaki badana idia utudia oho idia tuari lou lasi totona.—Hahemaoro Taudia 1:6, 7.
Ena be iseda ima kwakikwaki be gaukara momo idia karaia diba, to hoa gauna be edia masolo be bada lasi. Reana oi laloa unai be namo lasi, badina masolo bada anina be goada bada. To masolo oi gaukaralaia momo neganai idia bada. Vadaeni, dahaka do ia vara bema iseda ima kwakikwakidia be masolo badadia ese idia koudia? Iseda ima kwakikwaki be gaukara momo ia karaia dainai, reana iseda ima kwakikwakidia do idia bada herea bara bamona bona gaukara maragidia karaia dalana do ia auka momokani eiava do ita karaia diba lasi. Unai dainai ita ia Havaraia Tauna ita hanamoa be namo badina ia ese aonega dalanai masolo ibounai be iseda imana dekenai ia atoa bona varovaro goadadia amo ia hakapua iseda ima kwakikwakidia dekenai!
Imana Ia Koua Namo Herea
Emu imana ia koua kopina be mai ena anina bada. Emu imana murina kahana ena kopina mani oi kinia. Do oi itaia ia auka lasi to ia manoka bona oi veria diba. Unai bamona ia vara badina oiemu imana oi lokua diba. To oiemu imana palapalana be edena bamona? Emu imana palapala ena kopina be ia auka. Mani oi laloa bema oiemu imana palapalana ena kopina be manoka bona oi veria diba, gau ta oi dogoatao auka diba lasi.
Bema emu imana palapalana oi itaia namonamo, do oi itaia ia manada momokani lasi. Laini badadia oi itaia diba to emu imana lalonai, laini idia heau maoromaoro bona giroagiroa gaudia maragi maragi idia noho danu, ladadia be, papillary ridges.
Unai laini edia duduna dekenai matu maragidia idia noho bona unai amo varahu ia lasi emu imana palapalana idia hapariparia totona. Reana, oi ese gaukara tauna ta oi itaia vadaeni, gaukara metauna badana ta ia karaia gwauraia neganai, ena imana rua ia dahua guna. Ena imana rua ia dahua neganai siahu ia havaraia, unai amo varahu ia karaia gauna ese varahu ia halasia. Unai varahu ese emu imana ia durua gau ta oi dogoatao namonamo totona. Bema buka ta ena rau severasevera oi kehoa gwauraia to ia hegerere lasi neganai, dahaka oi karaia? Reana gaukara tauna ia karaia bamona—emu ima kwakikwakidia be imana kwakikwaki badana dekenai oi dahua bena unai ese oi ia durua buka ena rau severasevera oi kehoa diba totona.
Emu imana kwakikwakidia dorina dekenai idia giroagiroa bona idia gagevagageva laini be mai edia anina bada danu—idia ese oi sibomu emu ima kwakikwaki ena maka idia karaia. Emu ima kwakikwaki ena dorina padana maragina lalonai unai laini ena toana be ma ta bamona lasi, ena be ima kwakikwaki 50 bilion bamona idia noho. Bona danu, bema ta ese ena ima kwakikwaki ena dorina ia haberoa, unai ese ena ima kwakikwaki ena maka do ia hadikaia lasi. Bema unai bero be dobu masemase lasi neganai, ena ima kwakikwaki ena maka korikori do ia hedinarai lou.
Tauanina ena Taria Varovarodia be Tausen Momo
Ena be iseda imana idia itaia diba lasi, idia kamonai diba lasi bona idia bonaia diba lasi, to idia dekena amo tanobada lalonai idia noho gaudia ita mamia diba. Hegeregere, dibura masemase daiutu ta lalonai oi vareai neganai, dahaka oi karaia? Oiemu ima kwakikwaki do oi gaukaralaia daiutu lalonai idia noho gaudia oi dogoatao totona. Oibe, iseda imana be gaukara totona sibona lasi, to hemami gaudia namona danu. Iseda imana ese gau idauidau ita idia hadibaia—lahi ia siahu, tauela ia paripari, dabua ia severasevera, pusikasi ena huina ia manadamanada bona ma gau haida danu. Iseda tauanina ena hemami dala namba 5, be dauatao karana, bona imana dekena amo ita karaia.
Iseda ima kwakikwaki edia doridia amo gau ibounai idia mamia diba badina tauanina taria varovaro momo idia noho dainai—idia 1,400 bamona be sikoea sentimita tamona lalonai idia noho. Bema oi ese pine rua oi gwadaia emu vairana dekenai bona idia ta ta amo ena padana be 6 milimita bamona, ena mamina be hegeregere pine tamona sibona. To unai pine rua be emu ima kwakikwaki ena dorina dekenai oi gwadaia neganai, tauanina taria varovarodia ese oi do ia hadibaia ia be pine rua ia mamia noho. Unai kara amo mata-kepulu taudia ese Braille (mata-kepulu taudia ese edia ima kwakikwaki amo idia duahia bukana) idia duahia diba. Daika ia gwau imana idia duahiduahi diba lasi, a?
Imana kwakikwaki koukoudia dekenai tauanina taria varovarodia idia noho lasi. To ita gwau lasi idia be anina bada lasi. Lasi. Ima kwakikwaki koukoudia ese emu ima kwakikwaki dorina idia naria bona durua. Bona emu ima kwakikwaki koukoudia oi gaukaralaia orenisi oi kopaia neganai, eiava miro ta oi kakasia neganai, eiava kuboru gauna maragina ta oi abia isi totona. Ima kwakikwaki koukoudia idia tubu ena haraga oi laloa, a? Edia tubu ena haraga be gau idauidau dainai. Ima koukoudia be siahu neganai idia tubu haraga to keru neganai idia tubu haraga lasi. Oi gaukaralaia momo imana dekenai ima kwakikwaki koukoudia be ia tubu haraga. Dina ta ta ibounai lalonai ima koukou edia tubu be 0.1 milimita.
Iseda Kara Idia Hahedinaraia
Iseda imana ese gau momo idia hahedinaraia diba. Ta ena imana oi udeudea neganai, gau ta oi daroadaroa neganai, ima kwakikwaki oi lokua neganai, oiemu imana ia heudeheude neganai—unai kara ibounai ese iseda kara idia hahedinaraia. Bona ita hereva neganai, ita gwauraia hereva haida edia anina eiava kara be iseda imana amo ita hahedinaraia. Taia idia kudima taudia be nega ibounai unai bamona idia karaia. Bema gau ta herevalaia dalana be ia auka, imana amo anina oi hahedinaraia diba. American Indian taudia, Hawaii taudia, bona African Uda Taudia edia gado namona be imana gaukaralaia toana amo idia hereva.
Iseda imana ese iseda kara idia hahedinaraia, to unai sibona lasi, iseda imana ese gau ta ita dekenai idia hadibaia danu. Buka ta ladana, Hands ia torea tauna, ladana John Napier ia gwau: “Ita hereva neganai iseda imana ita gaukaralaia, to unai sibona lasi, unai kara amo iseda kudou ena mamina bona lalohadai danu ia hahedinaraia, unai dainai taunimanima edia imana be gau ta danu ita hahegeregere diba lasi.” Ena be animal momo edia imadia toana be taunimanima edia bamona, bona taunimanima edia imana be aonega bada amo ia vara dainai idia karaia gaudia be idauidau, to ita gwau diba lasi evolusen amo imana ia vara. To imana be aonega dalana amo ia Karaia Tauna ena aonega ia hahedinaraia, unai be gau ibounai ia Karaia Tauna bona Havaraia Tauna, Iehova Dirava.—Apokalupo 4:11.
Vadaeni, iseda kapenta merona be imana ta dekenai hama ia dogoatao bona ikoko be ena ima kwakikwaki badana bona ima kwakikwaki iharuana amo ia dogoatao neganai, reana ena kohu bada imadia do ia laloa bada. Momokani, ita hegeregere, iseda imana ese idia davaria gaukaradia iboudiai ita karaia totona.
[Picture on page 20]
Ima kwakikwaki eiava ima kwakikwaki badana 50 bilion bamona amo edia maka ta be ma ta ena maka danu ia hegeregere lasi