Natudia Haida Edia Mauri Dikana
NOGA! TORETORE TAUNA SPAIN AI ESE IA TOREA
Hari dina ai—lagani 1990 murina dina momo hegeregeredia—natudia 200 tausen be tuari maragidia lalonai do idia tuari, sikuli lagani idia abia natudia 100 milion be sikuli ai do idia lao lasi, natudia 150 milion do idia mahuta mai hitolo ida, 30 milion be dala ai do idia mahuta, bona 40 tausen be do idia mase.
BEMA atai namba ese oi idia hagaria, unai natudia edia vairadia dainai do oi hebogahisi bada. Henunai be natudia ima edia sivarai, bona edia noho dikana ena sivarai amo unai namba dikadia edia anina do ita lalo-parara diba.
Tuari merona ta. Mohammad ena lagani be 13 sibona, to ia be sautwest Asia dekenai tuari 7 lalodiai tuari ia mandalaia vadaeni. Guna nanigosi ia naridia, to lagani 10 ia abia neganai ia lao tuari. Hari, Mohammad ese metau lasi AK-47 tuari ipidina ta ia huaia, bona ia gaukaralaia haraga diba. Nega ta, iena inai tuari taudia rua be kahirakahira neganai, ia hamasedia. Ena mamina be edena bamona taunimanima hamasea karana dekenai idia nanadaia neganai, ia haere, ia gwau: “Lau moale badina lau hamasedia.” Iena tuari biaguna ia gwau natudia be tuari taudia namodia, “badina be idia gari lasi.”
Gaukara merona ta. Lagani hani merona ladana Woodcaby be Caribbean motumotuna ta ai semensi rumana ta lalonai ia noho. Ia be 6:00 dabai ia toreisi iena gaukara idauidau ia karaia totona: ia nadunadu, ranu ia abia, bona iena biaguna ena ruma ia hagoevaia. Moni davana ia abia lasi, bona sedira do ia lao lasi sikuli dekenai. Woodcaby ia gwau ia ura bada iena tamana sinana danu do ia noho, to ia diba lasi edeseniai idia noho. Iena gaukara be 9:30 hanuaboi ai ia ore, bona ia laki neganai, do ia mahuta lasi mai hitolo ida.
Hitolo kekenina ta. Africa hanuana Comosawha dekenai, lagani 11 kekenina ta be dina ta ta iboudiai mai hesiku danu tano lalonai ava ia tahudia. Uda oniani sibona be unai tano kaukauna lalonai idia tubu diba; idia dainai ia bona ena ruma bese taudia idia mauri noho. Unai ramuna idia nadua eiava idia moidia bena idia paraipania. Medu be lasi bona tuari ia vara dainai, hanua taudia be hitolo dainai kahirakahira idia mase ore.
Dala ai ia noho merona ta. Edison be natudia tausen momo bamona dala ai ia noho South America ena siti badana ta ai. Tamaka hagoevaia gaukara amo moni sisina ia abia, bona basi steisini kahirakahira ai dala badinai ia be ma natudia haida danu idia mahuta hebou bona hanuaboi ena keru dainai idia mahuta kahirakahira. Ena gaukara amo ia abia monina be hegeregere lasi neganai, dava maragi gaudia ia henaodia. Nega rua pulisi ese idia botaia, bona dibura rumana lalonai hua toi ia noho vadaeni. Edison ia gwau hari ia be drag ania kava karana bona gulu bonaia karana “kahirakahira” ia rakatania vadaeni. Ia ura dikadika ia be mekaniki gaukara do ia dibaia bena mekaniki tauna ai do ia lao.
Natuna ta ia mase. Middle East, Dugen ororo dekenai daba ta ai, medu be keru neganai ia diho lalonai, beibi ta be dabua lalonai idia kumia bena dobu lasi gurina lalonai idia guria. Beibi momo hegeregerena, kukuri ranu dainai ia mase. Ena sinana be tuari amo ia heau mauri lalonai ena rata ia ore badina ena tauanina ia hesiku. Ena dala ma ta be lasi dainai ena natuna be suga bona ranu amo ia ubua, to ranu be ia miro, bona beibi ia mase. Unai dina ai idia guridia natudia 25,000 hegeregerena, lagani tamona ia do abia lasi.
Unai bamona hisihisi sivaraidia ma tausen momo idia hahedinaraia tanobada ena natudia momo edia mauri dalana be edena bamona. Idia maragi neganai, lalokau ruma besedia ese idia hadibaia bona idia ubua be namo, to idia maragi negana be nihi dikana bamona idia dekenai; ia amo idia momo be do idia noga lasi.
Peter Adamson, The State of the World’s Children ripoti ia hegaegaelaia tauna, be lagani 1990 ai ia gwau: “Inai bamona natudia momo idia mase bona hisihisi idia abia be namo lasi; unai dainai unai kerere ita haheaukalaia lasi be namo. Kerere hamaoromaoroa totona ita hegeregere dainai, iseda maduna be unai.”
[Picture Credit Line on page 3]
Photo: Godo-Foto