Haida Edia Dabua Bona Toana ese Lau Ia Hamorua
EILEEN BRUMBAUGH ESE IA SIVARAILAIA
LAU tubu daekau lalonai egu tomadiho orea ena ladana be Old Order German Baptist Brethren, unai orea be Amish bona Mennonite dubu oreadia bamona. Brethren oreana be lagani 1708 ai Germany dekenai ia matamaia, bona idia ura edia tomadiho karana idia habadaia, unai idia gwauraia Pietism. The Encyclopedia of Religion ia gwau, Pietism ia vara badina idia laloa “taunimanima be Keriso ena Evanelia hereva do idia dibaia be namo.” Edia ura goadana dainai, tanobada ena kahana idauidau dekenai misinari gaukara idia karaia.
Lagani 1719 ai, tau ta ladana Alexander Mack ese ia hakaua grup maragina be Pennsylvania, United States dekenai ia mai. Unai nega amo, grup ma haida idia haginia bona idia parara. Grup ta ta edia lalohadai Alexander Mack ena hahediba dekenai be idauidau. Emai dubu maragina ena memba be 50 bamona. Ai idia hadibaia dubu biagudia edia disisen ai badinaia bona Baibel ai duahia be gau badana.
Egu famili ena uru toi bamona be unai tomadiho ai idia noho bona ena mauri dalana idia badinaia. Egu mauri lagani be 13 neganai, unai dubu dekenai lau vareai bona lau bapatiso. Lau tubu daekau lalonai lau idia hadibaia, motuka, tractor, telefon, reidio eiava elektrik amo idia gaukara kohu ma haida lau hoia eiava lau gaukaralaia be maoro lasi. Emai orea hahine be dava bada dabuadia idia karaia lasi, bona emai huina ai utua lasi, bona hanaihanai kwarana ai koua. Tatau be mai edia auki huina. Ai laloa tanobada amo ai gini siri ena anina be sitaelo dabua ai karaia lasi, makeup ai atoa lasi, eiava herahera gaudia ai gaukaralaia lasi, badina unai be hekokoroku karana bona kara dikana.
Ai idia hadibaia Baibel ai matauraia be namo badina unai be emai lauma aniani bamona. Daba ta ta iboudiai, ai do aniani lasi neganai, daiutu ta dekenai ai hebou bona emai Tamana ai kamonai henia Baibel ena karoa ta ia duahia totona, bena ia ese ena anina ia gwauraia hedinarai. Bena ai ibounai ai tui diho ia guriguri totona. Unai murinai egu Sinana be Lohiabada Ena Guriguri ia gwauraia. Daba ta ta iboudiai unai tomadiho karana lau moalelaia badina famili ibounai ai noho hebou bona Dirava ena hereva ai lalodia namonamo.
Ai be Indiana dekenai, gabu ladana Delphi kahirakahira ai noho, bona tubutubu aniani idauidau ai hadoa. Idia mage neganai, pata mai ena wili latanai ai atoa bena hosi ese ia veria lao hanua dekenai, bona dala dekenai bona ruma ta ruma ta dekenai ai hoihoilaidia. Ai laloa gaukara goadagoada karana be Dirava hesiai henia karana ta. Unai dainai dina iboudiai ai gaukara goada, to Sunday sibona be gaukara ta ai karaia lasi. To, nega haida emai famili be biru gaukara ai karaia momo dainai, nega be lasi tomadiho karadia totona.
Headava Bona Famili
Lagani 1963 ai, egu mauri lagani be 17 neganai, James lau adavaia, ia be Old Brethren dubu ena memba ta. Iena tubudia be Old Brethren ena orea taudia. Ai ruaosi ai ura dikadika Dirava ai hesiai henia bona ai laloa emai dubu sibona be dubu momokanina.
Lagani 1975 ai, emai natudia be 6, bona lagani 1983 ai natuna namba 7 ia vara, ia be emai natuna ginigabena. Rebecca be emai natuna iharuana, bona ia sibona be kekeni. Ai gaukara goadagoada, emai moni ai haorea kava lasi, bona kohu be momo lasi. Ai ura emai natudia dekenai Baibel ena hakaua daladia ai hadibaia, emai tama sina bona Old Brethren taudia ese ai idia hadibaia hegeregerena.
Old Brethren taudia dekenai tauanina ena toana be mai anina bada. Tau ta ese ta ena kudouna do ia diba lasi, unai dainai ai laloa tau o hahine edia dabua ese ia hahedinaraia edia kudouna lalonai dahaka ia noho. Vadaeni, bema hahine ta ese ena huina dekenai sitaelo ia karaia, idia gwau unai be hekokoroku karana. Bema emai dabua be mai hairaina, idia gwau unai be hekokoroku karana danu. Nega haida unai taravatu idia laloa bada, to Baibel ena hereva idia laloa bada lasi.
Dibura Ruma Ai Ia Noho
Lagani 1960 ena dokona ai, egu adavana ena tadina Jesse be dibura rumana ai idia atoa, badina ia ura lasi tuari dekenai ia lao, danu ia be Old Brethren orea lalonai ia tubu daekau. Unuseniai, ia ese Iehova ena Witnes taudia ia davaria, idia danu idia laloa tuari dekenai idia lao be Baibel ena hakaua herevana hegeregerena lasi. (Isaia 2:4; Mataio 26:52) Jesse be Iehova ena Witnes taudia ida Baibel idia herevalaia momo dainai ia moale, bona edia kara namo ia itaia noho. Baibel idia stadilaia momo murinai, ia bapatiso bona Iehova ena Witnes tauna ai ia lao, unai dainai ai lalohisihisi.
Jesse ese ia dibaia gaudia be egu adavana James dekenai ia hadibaia. Danu, hanaihanai James dekenai Gima Kohorona bona Noga! magasin ia siaia. James be unai magasin ia duahia dainai, unai ese iena ura Baibel dekenai ia habadaia. Hanaihanai James ia ura bada Dirava ia hesiai henia, to ia laloa Dirava be ia amo ia noho daudau. Unai dainai bema gau ta ia karaia diba Dirava kahirakahira dekenai ia noho totona, unai do ia karaia.
Emai orea ena elda taudia ese ai idia hamaoroa Amish, Mennonite bona Old Brethren orea ma haida edia magasin ai duahia diba, ena be ai laloa unai tomadiho oreadia be tanobada amo idia gini siri lasi. To, egu tamana be Iehova ena Witnes taudia ia ura henia lasi momokani. Ia laloa, Gima Kohorona bona Noga! magasin ai duahia lasi be namo. Unai dainai James ese unai magasin ia duahia neganai, lau moale lasi. Badina lau laloa ia ese hahediba koikoi do ia abia dae.
To, James be Old Brethren orea edia hahediba hereva haida dekenai nega momo ia daradara, badina idia be Baibel ena hereva hegeregerena lasi. Edia hahediba hereva ta be Sunday ai oi gaukara neganai, unai be kara dikana. Hegeregere Old Brethren taudia edia hahediba ta be Sunday dekenai edia animal totona ranu idia henia diba, to uma dekenai ava idia kokia diba lasi. To orea ena elda taudia ese unai taravatu ena badina be Baibel amo idia hamomokania diba lasi. Metairametaira lau danu be unai hahediba hereva haida dainai lau daradara matamaia.
Nega daudau lalonai ai laloa emai dubu sibona be Dirava ena orea korikorina bona ai diba bema Old Brethren ena dubu ai rakatania, do ai hekwarahi bada. To, emai lalomamina dainai ai ura lasi unai orea lalonai ai noho, badina idia ese Baibel ena hereva idia badinaia momokani lasi. Unai dainai, lagani 1983 ai, leta ta amo dubu do ai rakatania ena badina ai hadibaia, bona ai hamaorodia edia kongrigeisen taudia dekenai unai do idia duahia. Bena edia grup amo ai idia atoa siri.
Tomadiho Momokanina Ai Tahua
Unai nega murinai, tomadiho momokanina ai davaria totona ai gaukara goada. Ai ese tomadiho oreana mai ena lalotamona ai tahua, bona gau badana be unai tomadiho orea ena memba taudia ese taunimanima idia hadibaia herevadia hegeregerena idia kara danu. Gau ginigunana be, bema tomadiho orea taudia be tuari ai idia lao, unai orea ai dadaraia. To, “heagi lasi” tomadiho oreadia sibona ai ura tahua noho badina ai laloa kohu momo lasi maurina bona hairai lasi dabua ese idia hahedinaraia unai orea be maoro bona tanobada amo idia gini siri. Lagani 1983 ia lao 1985 ai, gabu idauidau dekenai ai loaloa bona tomadiho oreadia idauidau edia kara ai itaia noho—unai be Mennonite, Quaker, bona “heagi lasi” tomadiho oreadia ma haida.
Unai nega lalonai, Iehova ena Witnes taudia be ai noho biru gabuna dekenai idia mai, unai be Camden kahirakahira, Indiana dekenai. Idia ai kamonai henia, to ai hamaorodia King James Version Baibel sibona do idia gaukaralaia be namo. Witnes taudia be tuari dekenai idia lao lasi dainai, lau matauraia. To lau ura lasi edia hereva lau kamonai badina edia dabua be hairai bona lau laloa unai ese ia hahedinaraia idia be inai tanobada ena kara amo idia gini siri lasi, unai dainai edia orea be tomadiho momokanina lasi. Lau laloa taunimanima idia hekokoroku badina ai bamona hairai lasi dabua idia karaia lasi. Lau abia dae, kohu abia karana ese hekokoroku do ia havaraia diba.
James be emai natuna memero haida ida Iehova ena Witnes taudia edia Kingdom Hall dekenai ia lao matamaia. Unai neganai lau badu. Egu adavana ese lau ia noia ia ida lau lao totona, to lau ura lasi. Dina ta ia gwau, “Ena be edia hahediba hereva haida oi abia dae lasi, to oi lao bona ta ta idia kara henia dalana oi itaia.” Unai ia hereva badina edia kara namodia ia itaia.
Vadaeni, lau laloa do lau lao to lau naria namonamo. Kingdom Hall lalonai lau vareai mai egu hairai lasi dabua bona kwara gauna. Emai natuna memero haida be tamaka lasi, bona edia dabua be hairai lasi. To, Witnes taudia be ai dekenai idia mai bona mai lalokau ida ai idia welkam henia. Inai lau laloa, ‘Ai emai toana be idau, to ai idia abia dae.’
Edia lalokau karana dainai lau hoa, to lau ura edia kara lau itaia noho sibona. Ane idia abia neganai lau gini toreisi lasi bona ane lau abia lasi danu. Hebou ia ore neganai, lau laloa idia karaia gaudia haida be kerere dainai, henanadai momo lau henidia bona Baibel ena siri ena anina lau henanadailaia danu. Ena be lau hereva auka henidia, to lau henanadai henia taudia iboudiai ese lau idia durua noho. Danu, lau hoa badina henanadai tamona taunimanima ta ta dekenai lau henia neganai, iboudiai edia haere be tamona. Nega haida lau totona edia haere idia torea, bona unai ese lau ia durua badina gabeai sibona do lau stadilaia diba.
Lagani 1985 ai, siahu negana ai, emai famili ida Iehova ena Witnes taudia edia hebouhebou badana, Memphis, Tennessee dekenai ai lao—ai ura itaia sibona. James be mai ena auki huina, bona emai hairai lasi dabua ai do karaia noho. Dina tubu ai, laga-ani neganai, taunimanima momo be ai dekenai idia mai ai idia hereva henia totona. Edia lalokau, ai idia abia dae karana, bona ai idia kara namo henia dainai ai moale. Edia lalotamona dainai ai hoa, badina herevana edena hebou gabudia dekenai ai lao, to edia hahediba herevadia be tamona.
Witnes taudia ese James idia durua namonamo dainai, Baibel stadi ia abia dae. Ia kamonai hereva ibounai ia sekea namonamo, ia ura itaia bema edia hahediba hereva be momokani eiava lasi. (Kara 17:11; 1 Tesalonika 5:21) Gabeai, James ia laloa hereva momokani ia davaria vadaeni. To, lau daradara noho. Lau ura dahaka be maoro do lau karaia, to lau ura lasi egu dabua toana lau “haidaua,” badina taunimanima ese lau do idia gwauraia lau be “tanobada” hahinena. Baibel stadi ginigunana ai karaia neganai, egu tuina ta dekenai King James Version Baibel lau atoa bona tuina ma ta dekenai be New World Translation Baibel lau atoa. Siri iboudiai be unai Baibel rua lalonai lau duahidia badina lau ura lasi Witnes taudia ese lau idia hakaua kerere.
Egu Lalona Lau Hadaia Dalana
Witnes taudia ida ai stadi noho lalonai, ai dibaia gauna be iseda guba Tamana be Dirava tamona sibona, ia be toi tamona diravana lasi, bona ita be mauri taudia, ita lalonai ia mase diba lasi mauri ta ia noho lasi. (Genese 2:7; Deuteronomi 6:4; Esekiela 18:4; 1 Korinto 8:5, 6) Danu, ai idia hadibaia hel ena anina be mase guria gabuna, ia be lahi gabuna lasi taunimanima hahisia totona. (Iobu 14:13; Salamo 16:10; Hadibaia Tauna 9:5, 10; Kara 2:31) Hel ena anina korikorina ai dibaia neganai unai be gau namona, badina Old Brethren orea taudia be hel ena anina idia daradaralaia.
To, lau laloa noho Witnes taudia edia tomadiho orea be ia momokani lasi badina egu lalohadai be tanobada amo idia gini siri lasi. Idia be “hairai” maurina idia abia dae dainai, lau laloa edia kara be maoro lasi. To, lau laloparara danu, idia ese Iesu ena hahegani idia badinaia, bona idia ese Basileia ena sivarai namona be tanobada ibounai dekenai idia harorolaia. Lau do daradara noho!—Mataio 24:14; 28:19, 20.
Unai nega lalonai, Witnes taudia edia lalokau karana ese lau ia durua hereva momokani lau tahua noho totona. Kongrigeisen taudia iboudiai ese emai famili idia kara namo henia. Kongrigeisen memba taudia ta ta ese ai idia vadivadi henia, nega haida emai uma gabuna ena milika bona gatoi idia hoia totona. Bona ai itaia idia be taunimanima namodia. Ena be Witnes ta ese ai ia stadi henia noho, to kongrigeisen taudia be emai ruma kahirakahira dekenai idia mai neganai idia ura ai idia vadivadi henia danu. Unai be gau badana Witnes taudia do ai dibaia namonamo totona, danu ai idia lalonamo henia bona edia lalokau karana ai moalelaia bada.
Ai kahirakahira idia noho kongrigeisen taudia sibona lasi to ma haida danu ese ai idia kara namo henia. Unai neganai egu dabua bona egu toana dainai lau do hekwarahi noho. Kongrigeisen ma ta amo Witnes hahine ladana Kay Briggs ese lau ia vadivadi henia. Unai hahine ena dabua be hairai lasi bona makeup ia atoa lasi. Unai dainai ia vairanai lau hemarai lasi bona ai hereva namonamo diba. Bena dina ma haida ai, Witnes tauna ta ladana Lewis Flora ese lau ia vadivadi henia, guna ia be “heagi lasi” tomadiho orea lalonai ia tubu daekau. Ia itaia lau do daradara noho, unai dainai leta be rau ibounai 10 ai ia torea bona ia siaia egu lalohekwarahi do ia haorea toho totona. Ena hebogahisi dainai lau tai, bona ena leta lau duahia loulou.
Loaloa naria tauna, Tadikaka O’Dell lau nanadaia Isaia 3:18-23 bona 1 Petero 3:3, 4 ia herevalaia totona. Ia lau nanadaia: “Inai siri ese idia hahedinaraia Dirava ita hamoalea totona dabua mai hairai lasi ita karaia be namo, ani?” Bena egu henanadai ia haerelaia: “Kwara gauna oi karaia be kerere lasi, a? Huina oi pania be kerere, a?” Old Brethren ai, ai ese kekeni maragidia edia huina ai pania, bona hahine taudia be kwara gaudia idia karaia. Lau itaia gau haida be ai badinaia lasi. Unai loaloa naria tauna ena haheauka bona hereva namonamo karana ese egu kudouna ia hamarerea.
Metairametaira unai gaudia lau laloparara, to gau tamona sibona lau do abia dae lasi, unai be hahine taudia be edia huina idia utua. Keristani elda taudia ese lau dekenai idia hahedinaraia hahine haida edia huina be idia utua, to hahine haida edia huina be ia lata. Unai dainai hahine ta ena huina ese ma ta ena huina ia hereaia, a? Danu lau idia durua dabua bona tauanina ena toana dekenai lalomamina ena gaukara lau lalopararalaia totona, bona infomeisen haida idia torea gabeai ruma dekenai lau duahia totona.
Ai Dibaia Gaudia Ai Badinaia
Ai be huahua namona ai tahua, bona ai davaria. Iesu ia gwau: “Unai amo taunimanima ibounai do idia diba umui be egu hahediba taudia, bema umui huanai lalokau ia noho.” (Ioane 13:35) Ai abia dae momokani Iehova ena Witnes taudia be lalokau korikorina idia hahedinaraia. To unai nega ai, emai natudia badadia rua, Nathan bona Rebecca be idia daradara, badina idia be Old Brethren tomadiho idia abia dae bona idia bapatiso danu. Bena Baibel ena hereva momokani be idia dekenai ai herevalaia bona Witnes taudia edia kara namodia dainai edia lalona idia haidaua.
Hegeregere, Rebecca be hanaihanai ia ura Dirava ia tura henia namonamo. Ia auka lasi Dirava ia guriguri henia totona badina ia laloparara Dirava ese ta ena mauri ai dahaka do ia vara ia gwauraia guna lasi. Danu Dirava kahirakahira ia lao badina ia diba ia be Toi Tamona Diravana lasi, to ia be Dirava tamona korikorina, bona iena kara ia tohotohoa diba. (Efeso 5:1) Danu, ia moale badina Dirava ia hereva henia neganai, taravatu be lasi ena Baibel gunana ena hereva “thee” bona “thou” ia gaukaralaia totona. Guriguri karana dekenai bona Dirava ena ura taunimanima be tanobada paradaiso ai do idia mauri hanaihanai totona ia dibaia neganai, ia mamia ia be ena Havaraia Tauna ia tura henia namonamo.—Salamo 37:29; Apokalupo 21:3, 4.
Ai Ibounai ese Ai Abia Hahenamo
Lau bona James bona emai natudia ginigunadia 5—Nathan, Rebecca, George, Daniel, bona John—be lagani 1987 ai bapatiso ai abia bona Iehova ena Witnes taudia ai ai lao. Harley be lagani 1989 ai ia bapatiso, bona Simon be lagani 1994 ai ia bapatiso. Emai famili ibounai be Iesu Keriso ese ia murinai idia raka taudia ia hagania gaukarana ai karaia noho, unai be Dirava ena Basileia ena sivarai namona harorolaia gaukarana.
Emai natudia memero badadia 5—Nathan, George, Daniel, John bona Harley—bona emai natuna kekeni Rebecca danu be Iehova ena Witnes taudia edia brens ofesi, United States dekenai idia gaukara. George be lagani 14 lalonai unuseniai ia gaukara bona ia do noho, Simon be lagani 2001 ai, ena sikuli ia haorea bona hari ia be Witnes taudia edia brens dekenai ia gaukara. Emai memero ibounai be Iehova ena Witnes taudia edia kongrigeisen dekenai elda eiava hesiai tauna ena maduna idia huaia. Thayer Kongrigeisen, Missouri dekenai, egu adavana be elda gaukara ia karaia, bona lau be haroro gaukara lau goadalaia.
Hari, emai tubudia be toi—Jessica, Latisha, bona Caleb—bona ai moale badina edia tama sina ese edia kudouna dekenai Iehova lalokau henia dalana idia hadibaia. Ai moale danu badina Iehova ese emai famili be ia kahirakahira dekenai ia veria lao bona ai ia durua ena ladana idia abia taudia ai davaria totona, badina idia ese Dirava ena lalokau karana be edia kara amo idia hahedinaraia.
Taunimanima ai hebogahisi henia badina idia momo idia ura bada Dirava idia hamoalea, to edia tubu daekau mauri dalana dainai edia lalomamina ese idia ia koua, unai dainai Baibel ena hereva idia tahua lasi. To, ai ura hari ai moalelaia gauna be idia danu ese do idia davaria. Hari ai moale ruma-ta-ruma-ta ai lao, aniani hoihoilaia totona lasi, to Dirava ena Basileia ena sivarai bona do ia vara hahenamo ai harorolaia totona. Iehova ena ladana idia abia taudia edia haheauka karana bona ai dekenai edia lalokau idia hahedinaraia dainai, lau moale bada bona lau tanikiu henia!
[Picture]
Egu mauri lagani be 7, bona lau bada neganai
[Picture]
James, George, Harley bona Simon, edia hairai lasi dabua idia hahedokilaia
[Picture]
Inai piksa be niuspepa ai idia atoa, lau ese uma aniani be maketi dekenai lau abia lao
[Credit Line]
Journal and Courier, Lafayette, Indiana
[Picture]
Hari, emai famili taudia ibounai