Gima Kohorona INTANET LAIBRI
Gima Kohorona
INTANET LAIBRI
Hiri Motu
  • BAIBEL
  • PABLIKEISEN
  • HEBOUDIA
  • lf henanadai 4 rau 22-29
  • Mauri Gaudia Iboudiai be Gau Tamona amo Idia Vara Matamaia, A?

Oi abia hidi kahana ena vidio ia noho lasi.

Sori, hekwakwanai ia vara vidio ia loud totona.

  • Mauri Gaudia Iboudiai be Gau Tamona amo Idia Vara Matamaia, A?
  • Mauri Ia Matamaia Dalana—Henanadai Badadia Faiv
  • Sinado maragidia
  • Inai Bamona Atikol
  • DARWIN ENA AU IDIA UTUA
  • FOSSIL HABOUDIA GAUKARANA ESE DAHAKA IA HAHEDINARAIA?
  • “HAMOMOKANIA” DALANA ENA HEKWAKWANAI
  • “MUVI PIKSA” BE DAHAKA IA HAHEDINARAIA?
  • Evolusen
    Buka Helaga Herevalaia
  • Evolusen Idia Kota Henia
    1994 Gima Kohorona Iehova Ena Basileia Ia Harorolaia
  • Saiens ese Baibel Ia Hakoikoia Vadaeni, A?
    Buka Helaga—Dirava ena Hereva Eiava Taunimanima Edia?
Mauri Ia Matamaia Dalana—Henanadai Badadia Faiv
lf henanadai 4 rau 22-29

HENANADAI 4

MAURI GAUDIA IBOUDIAI BE GAU TAMONA AMO IDIA VARA MATAMAIA, A?

Charles Darwin be ena mauri auna amo ia ura hahedinaraia gau tamona amo mauri gaudia idia vara

Darwin ia laloa mauri gaudia iboudiai be reana gau tamona amo idia vara matamaia. Ia laloa tanobada ai mauri ia vara matamaia ena sivarai be hegeregere au badana ta bamona. Gabeai haida idia laloa “mauri auna” be au ena gabana ta amo sel ginigunadia idia vara matamaia. Unai au gabana amo rigi matamatadia idia tubu bona idia momo idia lao, bena unai amo tubutubu gaudia bona animal idauidau iboudiai idia vara matamaia. Unai sivarai be momokani, a?

Saiens taudia momo be dahaka idia gwau? Idia momo idia abia dae fossil haboua gaukarana ese ia hamomokania, mauri gaudia be gau tamona amo idia vara. Danu, idia gwau mauri gaudia iboudiai be mai edia DNA eiava “kompiuta program” dainai, unai ena anina be, idia iboudiai be gau tamona amo idia vara.

Baibel be dahaka ia gwau? Genese buka lalonai ia gwau, tubutubu gaudia, davara ena mauri gaudia, tanobada ena animal, bona idia roho gaudia be “edia orea ta ta hegeregerena” idia vara. (Genese 1:​12, 20-​25) Unai ese ia hahedinaraia, ena be edia “orea” ta ta hegeregerena idia vara, to unai orea be ta ta amo idia idau, to orea idaudia ai idia lao diba lasi. Danu, Baibel ese havaraia gaudia ia herevalaia ena sivarai hegeregerena mauri gaudia matamatadia be fossil ai idia hedinarai, bona edia toana iboudiai idia noho.

Hamomokania gaudia ese dahaka idia hahedinaraia? Hamomokania gaudia ese Baibel ena sivarai ia durua, a? Eiava Darwin ena lalohadai be ia maoro, a? Idia hanaia lagani 150 lalodiai, idia davaria gaudia ese dahaka idia hahedinaraia?

DARWIN ENA AU IDIA UTUA

Hari inai nega lalonai, saiens taudia ese mai edia sel tamona mauri gaudia idauidau momo bona tubutubu gaudia bona animal danu edia DNA program idauidau idia hahegeregeredia. Unai dainai idia laloa, Darwin ena “mauri auna” hegeregerena, mauri idia matamaia ena lalohadai idia hamomokania diba. To, ema bona hari unai idia hamomokania diba lasi.

Edia stadi amo dahaka ita dibaia? Lagani 1999 ai, biologist tauna, Malcolm S. Gordon ese inai ia torea: “Reana gau idauidau amo mauri gaudia idia vara matamaia. Mauri gaudia iboudiai edia orea idauidau be mauri auna ena ramuna tamona amo idia vara diba lasi.” Darwin ia abia dae lalohadaina be mai ena hamomokania gaudia, a? Gordon ma ia gwau: “Hari ita diba mauri gaudia edia orea ta ta lalodiai, unai idaunegai ena hahediba ena hamomokania gaudia be lasi. Bona reana unai phyla oreadia momo, eiava ibounai lalonai, hamomokania gauna ta be lasi danu.”29a

Hari, edia stadi amo idia ese Darwin ena hahediba—mauri gaudia be gau tamona amo idia vara—idia hamomokania diba lasi. Hegeregere, lagani 2009 ai, magasin ta ladana New Scientist lalonai, evolusen ia abia dae saiens tauna, Eric Bapteste ena hereva idia torea, ia gwau: “Hamomokania gaudia ese unai mauri auna ena sivarai idia hamomokania diba lasi.”30 Unai magasin ese evolusen ia abia dae biologist tauna Michael Rose ena hereva danu idia torea, ia gwau: “Hari, unai mauri auna ena hahediba herevana ai abia dae lasi, badina ai diba unai lalohadai be maoro lasi. Ena be momo idia ura lasi, to iseda lalohadai iboudiai biology dekenai do ita haidaua be namo.”31b

FOSSIL HABOUDIA GAUKARANA ESE DAHAKA IA HAHEDINARAIA?

Saiens taudia momo idia gwau, fossil haboudia gaukarana ese ia hahedinaraia mauri gaudia be gau tamona amo idia vara matamaia. Hegeregere idia gwau, idaunegai fossil idia stadilaia neganai, ia hedinarai gwarume be amphibians ai idia lao, bona reptile be mammal ai idia lao. To, hamomokania gaudia ese dahaka idia hahedinaraia?

Evolusen ia abia dae paleontologist tauna, David M. Raup ia gwau, “mauri gaudia be metairametaira idia idau idia lao lasi, Darwin ena negai bona hari inai nega geologist taudia ese unai idia diba vadaeni. Momokani unai mauri gaudia ta ta idia hedinarai haraga, bona idia idau idia lao lasi, bona murinai idia ore.”32

Momokani, lagani momo lalodiai fossil idauidau idia stadilaia, bena unai amo idia diba mauri gaudia edia orea ta ta edia toana idia idau idia lao lasi. Hamomokania gaudia ese idia hahedinaraia vadaeni, animal ta be animal idauna ta ai ia lao ena hahediba be ia momokani lasi. Unai animal oreadia ta ta edia toadia idauidau be idia vara neganai mai edia palani namodia. Haheitalai, mariboi be mai edia sonar bona echolocation idia gaukaralaia idia roho neganai, to guna idia bamona mauri gauna ta ia noho lasi.

Fossil haboua gaukarana amo, ia hedinarai namonamo, animal ta ta edia orea badadia momo be nega kwadogi lalonai idia hedinarai. Mauri gaudia matamatadia bona idauidau momo be fossil toadia ai idia hedinarai dainai, paleontologist taudia ese unai nega idia gwauraia “Cambrian explosion.” Unai Cambrian negana be edena negai ia matamaia?

Namona be saiens taudia idia gwauraia maoro gaudia ita laloa inai. Bona rau henunai ia noho laulau oi itaia. Inai haheitalai lalonai, soka gadara gabuna ena lata be 100 mita bamona. Unai laulau ena kahana (1). be tanobada ia matamaia negana ia laulaulaia bona ena kahana (2). Unai nega kwadogi lalonai, fossil ena rekodi ai animal badadia idauidau be edena bamona idia hedinarai haraga? Soka gadara gabuna dekenai oi raka diho lalonai, step ta ta oi abia neganai unai animal ta ta idia hedinarai!

Soka gadara gabuna ena laulau ai ia noho taim laini ese tanobada ia vara matamaia negana ema bona idia gwauraia Cambrian explosion ia vara negana ia hahedinaraia

Unai nega kwadogi lalonai, mauri gaudia idauidau idia hedinarai haraga dainai, evolusen idia stadilaia saiens taudia haida ese Darwin ena hahediba idia do daradaralaia. Hegeregere, lagani 2008 ai, intaviu lalonai, evolusen ena hahediba ia abia dae bona stadilaia (biologist) tauna Stuart Newman ia gwau, namona be evolusen hamomokania totona, taunimanima be evolusen ena hahediba matamatana ta idia tahua be gau badana, badina unai amo mauri gaudia toadia idauidau idia hedinarai haraga dalana do idia diba. Ia gwau: “Darwin ena hahediba be, mauri gaudia iboudiai be metairametaira idia idau idia lao, to mauri gaudia edia orea badadia edia toadia be idia idauidau (macroevolution) ita diba namonamo murinai, lau laloa reana Darwin ena hahediba be gau badana lasi.”33

“HAMOMOKANIA” DALANA ENA HEKWAKWANAI

Sikuli buka ai idia noho fossil bona animal kwarana edia turia

Dahaka dainai animal idia idau idia lao dalana hahedinaraia totona sikuli buka haida dekenai fossil edia sais idia haidaua?

Above left: inai laulau be sikuli buka haida dekenai idia noho

Above right: edia sais korikoridia

To, edena fossil idia gaukaralaia unai amo idia hahedinaraia gwarume ia senisi bona amphibian ai idia lao, bona reptile animal be idia senisi bona mammal animal ai idia lao? Fossil ese evolusen herevana ia hamomokania eiava lasi? Unai gaudia ita laloa neganai, hekwakwanai haida ia noho.

Hekwakwanai ginigunana be, nega haida sikuli buka lalonai, animal edia laulau idia haidaua bona reptile ena toana be mammal ena toana ai idia lao, to edia bada idia haheitalaia maoromaoro lasi. Animal haida be bada herea, bona ma haida be idia maragi.

Hekwakwanai iharuana be, unai animal fossil ese idia hamomokania diba lasi idia be orea tamona ai idia vara. Fossil idia gaukaralaia dalana amo, ia hedinarai lasi unai fossil ta ta edia huanai reana lagani milioni momo bamona idia hanaia. Animal ia stadilaia (Zoologist) tauna Henry Gee ese unai fossil momo idia parara laganidia ia herevalaia neganai, ia gwau: “Unai idaunegai fossil ta ta edia noho mauri negadia bona edia nega padana be bada herea dainai, idia be edena orea amo idia idau ai idia lao be ai hamomokania diba lasi.”34c

Biologist tauna Malcolm S. Gordon ese gwarume bona amphibian edia fossil ia herevalaia neganai, ia gwau unai fossil edia namba be momo lasi, bona “unai fossil ese idaunegai mauri gaudia edia toana idauidau ia hahedinaraia namonamo lasi.” Ma ia gwau: “Ita diba lasi edena dala ai unai idaunegai mauri gaudia be gabeai do idia vara mauri gaudia ida do idia hegeregere eiava lasi.”35d

Haida idia laloa animal orea idauidau edia toana idia idau idia lao dalana be laulau ese ia hahedinaraia

“MUVI PIKSA” BE DAHAKA IA HAHEDINARAIA?

Lagani 2004 ai, National Geographic ena atikol ta lalonai idia halasia herevana ta ese fossil haboua gaukarana ia haheitalaia, ia be “muvi piksa bamona, to unai muvi ena laulau 1,000 amo, laulau tamona sibona oi itaia diba badina laulau 999 idia negedia.”36 Unai haheitalai ena anina oi laloa.

Film ta bona muvi edia film haida

Bema fossil ena rekodi “95” ese animal edia toana idia idau idia lao idia hahedinaraia lasi, dahaka dainai paleontologists taudia ese fossil rekodi “5 ” idia gaukaralaia bona idia gwau animal be evolusen amo idia vara?

Mani, inai haheitalai ma ta oi laloa, bema muvi piksa ta oi ura itaia, to unai piksa ena laulau 100,000 amo, laulau 100 sibona oi itaia diba, oi be edena bamona unai muvi ena sivarai korikorina do oi lalopararalaia diba? Danu, bema unai piksa ena laulau 100 amo 5 sibona oi itaia diba, unai piksa ena laulau 5 amo reana sivarai ta do oi karaia diba, to ia be unai muvi ena sivarai korikorina lasi. Momokani, unai muvi ena sivarai oi diba totona, namona be laulau iboudiai oi itaia be gau badana, ani?

Unai muvi piksa ena haheitalai bona evolusen idia abia dae taudia edia lalohadai fossil haboua gaukarana dekenai be edena bamona ita hahegeregerea diba? Lagani momo lalodiai, fossil idia stadilaia taudia idia hahedinaraia lasi, idaunegai idia mauri fossil momo herea—muvi ena laulau 95 unai—be nega daudau lalonai edia toana be sisina sibona idia idau. Dahaka dainai unai mai anina bada hamomokania gauna idia hunia? Badina reana idia ura henia sivaraina idia tahua toho, buka torea tauna, Richard Morris ia gwau: “Paleontologist taudia be evolusen ena hahediba, unai be mauri gaudia be metairametaira idia idau idia lao be idia dogoatao noho, ena be idia diba vadaeni hamomokania gaudia ese unai idia hahedinaraia lasi. Unai fossil idia stadilaia badina idia ura saiens taudia gunadia edia lalohadai evolusen dekenai idia hamomokania toho.”37

“Fossil oi abia bona oi gwau ia be mauri gaudia idia vara dalana ia hamomokania, to unai be saiens amo oi hamomokania gauna lasi, ia be natu maragidia dekenai gori sivarai ta oi gwauraia bamona​—toana be sivarai namona, mai ena hakaua herevadia, to ia be saiens lasi.”​—In Search of Deep Time—Beyond the Fossil Record to a New History of Life, Henry Gee ese ia torea, rau. 116-​117

Hari inai negai, evolusen ena hahediba idia abia dae taudia edia lalohadai be dahaka? Reana idia laloa fossil ta ta edia mauri negadia bona edia orea ta ta idauidau idia vara dalana be gau korikoridia ese idia hamomokania be gau badana lasi, to idia dekenai gau badana be evolusen ena hahediba idia abia dae taudia edia lalohadai idia ura hamomokania, ani?e

Dahaka oi laloa? Hamomokania gaudia amo edena be maoro? Namona be ita gwauraia vadaeni hamomokania herevadia ita lalodia lou.

  • Tanobada dekenai mauri ginigunadia edia kahana idauidau be momo herea.

  • Ia hedinarai namonamo vadaeni, sel ena kahana idauidau momo be idia vara kava diba lasi.

  • DNA be sel ena “kompiuta program” eiava instraksen bona ena kahana be momo herea. Unai hamomokania gaudia ita itaia neganai, ita diba aonega bada tauna ese unai ia havaraia bona taunimanima ese idia karaia gaudia ia hereaia vaitani.

  • Taunimanima ese animal edia orea ta ta idauidau idia stadilaia neganai, ia hahedinaraia mauri gaudia iboudiai be gau tamona sibona amo idia vara lasi. Ma danu, fossil haboua gaukarana amo animal orea badadia idauidau ta ta be idia hedinarai haraga.

Unai hamomokania herevadia dainai, oi laloa Baibel ese mauri ia matamaia dalana ia herevalaia karana be maoro, a? To, taunimanima momo idia gwau, saiens ese mauri ia vara ia gwauraia dalana be Baibel ena hereva amo ia idau. Unai be momokani, eiava? Baibel ena hereva be dahaka?

a  Biology dekenai inai hereva phyla (tamona be phylum) ese animal orea badadia edia grup bona edia tauanina ena palani bona toana be idia hegeregere dalana ia herevalaia. Saiens taudia ese animal edia orea ta ta idia hahedinaraia namonamo totona, mauri gaudia iboudiai edia orea be kahana 7 ai idia hapararaia. Kahana ginigunana ena ladana be animal kingdom, ia be lista badana. Bena unai murinai animal edia orea kahana 6 ladadia be, phylum, class, order, family, genus, bona species. Hegeregere hosi ena orea ena kahana 7 be inai: kingdom ladana be Animalia; iena phylum be Chordata; iena class be Mammalia; iena order be Perissodactyla; iena family be Equidae; iena genus be Equus; iena species be Caballus.

b  Inai oi laloa be namo, New Scientist magasin ena atikol bona unai taudia Bapteste bona Rose idia gwau lasi evolusen ena hahediba be ia kerere. To, idia laloa Darwin ia abia dae mauri auna ena hahediba hereva dekenai hamomokania gaudia be lasi. Unai bamona saiens taudia ta ta ese dala ma haida idia tahua noho evolusen ena hahediba idia hamomokania totona.

c  Henry Gee ia gwau lasi evolusen ena hahediba be ia kerere. Iena hereva amo ia hahedinaraia fossil haboua gaukarana amo gau haida sibona ita dibaia.

d  Malcolm S. Gordon ese evolusen ena hahediba ia abia dae.

e  Inai maua, “Taunimanima Edia Evolusen Dalana Ena Hahediba be Edena Bamona?” itaia.

MOMOKANI GAUDIA BONA HENANADAI

  • Momokani Gauna: Evolusen ena lalohadai badadia rua be​—mauri gaudia iboudiai be gau tamona amo idia vara matamaia, bona metairametaira idia idau idia lao ela bona mauri gaudia matamatadia idia vara. To unai lalohadai be saiens taudia haida ese idia abia dae lasi, bona Baibel ese havaraia gaudia ia herevalaia ena sivarai idia abia dae lasi danu.

    Henanadai: Bema taunimanima momo ese Darwin ena evolusen lalohadaina idia hepapahuahulaia, ita gwau diba iena lalohadai evolusen dekenai be saiens ena hereva momokanina, a?

  • Momokani Gauna: Mauri gaudia iboudiai be mai edia DNA, “kompiuta gado” eiava instraksen ta bamona, bona unai ese mauri gaudia edia sel ena toana idauidau bona sel edia gaukara ia biagua.

    Henanadai: Mauri gaudia idauidau be mai edia DNA, unai ese ia hamomokania, mauri gaudia iboudiai be gau tamona amo idia vara diba lasi, to Havaraia Tauna ese ena palani hegeregerena gau iboudiai ia havaraia, ani?

Taunimanima be Evolusen amo Idia Vara, A?

Kwara koukou ta

Bema sikuli buka haida bona encyclopedia bukadia ai evolusen ena topik oi sekea neganai laulau haida do oi itaia, ginigunana be maniki bamona animal ena doruna ia kwaidu, bena ia vairanai haida edia toadia be sisina idia gini maoro, bona edia kwarana be bada. Bona dokonai tau ta ia gini. Unai bamona laulau bona ripoti ai idia gwauraia gaudia hegeregere, idia davaria missing link amo idia ura hamomokania taunimanima be maniki bamona animal amo idia mai. To, unai lalohadai be mai ena hamomokania gaudia, a? Namona be evolusen lalohadai idia stadilaia taudia edia hereva ita laloa.f

FOSSIL ESE IDIA HAMOMOKANIA GAUDIA

Unai nega amo, fossil momo herea idia gaukaralaia edia lalohadai idia hamomokania totona. Hari idia gwau idia davaria fossil iboudiai be trein ia veria konteina badana ta idia hahonua diba.38 To, unai fossil iboudiai amo momo herea be turia ta ta bona isena ta ta sibona. Kwara koukou ibounai—eiava tauanina ena turia ibounai—idia davaria be auka.39

Henanadai: Unai fossil momo idia stadilaia neganai, evolusen idia abia dae taudia edia lalohadai be taunimanima edia bese ena vara dalana (“family tree”) ia hahedinaraia, a? Bona edena negai bona edena dala amo maniki bamona animal be metairametaira taunimanima ai idia lao ena hahediba idia hamomokania diba, a?

Haere: Lasi. Unai idia hamomokania diba lasi. Unai fossil idauidau gaukaralaia dalana ia herevalaia neganai, Australia University of New South Wales tauna ta Robin Derricourt be 2009 dekenai saiens taudia edia lalohadai ia torea, ia gwau: “Reana hari idia lalotamona momokani diba lasi.”40 Lagani 2007 ai saiens magasin ladana Nature lalonai, atikol ma ta ena sivarai idia torea, ia gwau saiens taudia ese evolusen ena fossil matamatana ta idia davaria, to edena negai eiava edena dala amo maniki bamona animal be taunimanima ai idia lao idia hamomokania diba lasi.41 Gyula Gyenis be Department of Biological Anthropology, Eotvos Lorand University, Hungary dekenai ia gaukara, bona lagani 2002 ai, ia torea: “Hominid fossil idia gaukaralaia dalana, bona evolusen lalohadaina edena nega amo unai fossil idia hedinarai idia do hepapahuahulaia noho.”g Danu, unai tauna ma ia gwau, ia mai bona hari, idia gogodia fossil gaudia ese idia hamomokania lasi edena negai, edeseniai, bona edena dala amo taunimanima be maniki bamona animal amo idia mai.42

“MISSING LINKS” IDIA DAVARIA SIVARAIDIA

Hegeregere, lagani 2009 ai, fossil ta idia gwauraia ena ladana be Ida, bona mai moale bada ida idia hahedinaraia, bona magasin ta ia gwau, Ida be “rock-star” ta bamona.43 United Kingdom (UK) ena nius pepa ladana The Guardian ai, inai hereva badana ta idia torea: “Fossil ta ladana Ida: be ‘Missing Link’ Taunimanima Edia Evolusen Dalana ia Hamomokania Gauna.”44 To, dina haida sibona murinai, UK ena saiens magasin ladana New Scientist ia gwau: “Ida be ‘missing link’ lasi bona taunimanima edia evolusen dalana ia hamomokania diba lasi.”45

Henanadai: Fossil matamata o “missing link” ta ta idia hahedinaraia neganai, nius dekenai idia herevalaia momo, to gabeai, idia itaia unai fossil be idaunegai “besedia” ia hamomokania diba lasi. Dahaka dainai edia kerere idia hunia?

Fossil ta

Haere: Robin Derricourt ese fossil idia davaria taudia ia herevalaia, ia gwau: “Saiens taudia edia gunalaia tauna be idia ‘davaria’ fossil ia herevalaia neganai, toana be unai fossil be evolusen ena hahediba ia hamomokania, badina idia ura unai amo gavamani bona iunivesiti amo moni idia abia, edia gaukara do idia karaia noho totona. Danu, nius pepa bona intanet ai sivarai idia torea taudia idia ura saiens taudia amo unai bamona sivarai idia kamonai.”46

SIKULI BUKA DEKENAI MANIKI BAMONA TAUDIA EDIA LAULAU BONA TOADIA

Nega momo unai laulau amo idaunegai idia noho “besedia” edia toana be maniki bamona bona ma haida edia toana be taunimanima bamona idia hahedinaraia. Laulau ai edia vairana toana, kopina ena kala bona huina be taunimanima bamona.

Henanadai: Saiens taudia be idia davaria fossil edia kahana maragidia amo, idaunegai idia noho maniki bamona taudia edia toana idia hahedinaraia maoromaoro diba, a?

Haere: Lasi. Lagani 2003 ai, The University of Adelaide Australia ena Department of Anatomical Sciences ai ia gaukara forensics expert tauna Carl N. Stephan ia gwau: “Taunimanima edia bese ginigunadia edia vaira toana ena laulau idia torea neganai, idia torea maoro diba lasi.” Ma ia gwau, bema hari idia (ape) edia “toana be idaunegai besedia edia toana ida idia hahegeregeredia toho, unai laulau be torea taudia edia lalohadai sibona bona idia maoro lasi.” Ena hereva dokona be dahaka? Ia gwau, “hominid gunadia edia vaira toana ena laulau idia torea toho’ karana ese gau ta ia hamomokania lasi.”47

HARANA ENA SAIS HEGEREGERENA EDIA AONEGA IDIA GWAURAIA

Henanadai: Harana ena sais ese aonega ena bada ia hahedinaraia be maoro, a?

Taunimanima bona maniki edia kwara koukou

Haere: Lasi. Saiens taudia ena grup ta ese harana idauidau edia bada idia stadilaia, badina idia ura diba idia mase ore vadaeni animal edia harana be hari idia mauri taunimanima edia harana hegeregerena eiava lasi. Ena be unai idia karaia, to “idia do daradara noho.”48 Dahaka dainai? Lagani 2008 ai, Scientific American Mind magasin ia gwau: “Saiens taudia haida be hegeregere lasi taunimanima bona animal edia kwarana harana ena sais korikori bona edia aonega ena idau idia hahegeregerea totona. Ma danu, edia harana ena kahana ta ta edia bada bona edia gaukara karaia dalana idia hahegeregerea diba lasi. Animal edia harana bona taunimanima edia harana be idia hegeregere lasi, ena kahana ta be Broca. Unai harana ena kahana be taunimanima edia herevahereva dalana ia biagua.”49

Dahaka oi laloa? Bema saiens taudia idia diba, maniki bona taunimanima edia harana edia sais ese edia aonega dalana idia hahedinaraia lasi, dahaka dainai edia hahediba hamomokania totona fossil ta ta edia harana idia do gaukaralaia noho? Edena fossil be saiens taudia ese idia gaukaralaia edia hepapahuahu idia hamomokania totona? Reana idia stadilaia fossil be guna tanobada dekenai idia mase ore maniki edia turia sibona.

To, idia davaria fossil haida be taunimanima edia turia bamona bona idia gwauraia Neanderthal taudia, idia laloa unai fossil turia ese idaunegai maniki bamona taudia idia noho ia hamomokania. To unai be edena bamona? Hari, unai turia idia stadilaia taudia ese edia lalohadai idia haidaua. Lagani 2009 ai, Milford H. Wolpoff be American Journal of Physical Anthropology lalonai inai ia torea: “Reana Neanderthal taudia be guna idia noho taunimanima korikoridia.”50

Idia laloa namonamo taudia idia itaia evolusen ena hahediba idia abia dae taudia momo be idia heagi, moni idia ura abia, bona nius karaia taudia edia lalona idia veria totona edia “hamomokania” gaudia idia herevalaia. Unai bamona hamomokania gaudia oi ura abia dae, a?

f  Inai maua ai, ai gwauraia fossil idia stadilaia taudia ibounai be Baibel ena hahediba sivaraina, mauri gaudia be mai ena Havaraia Tauna idia abia dae lasi. Idia ibounai be evolusen ena hahediba idia abia dae.

g  Inai hereva “hominid” idia gaukaralaia evolusen idia stadilaia taudia edia lalohadai taunimanima edia idaunegai besedia bona edia toana be edena bamona idia herevalaia totona.

INAI LAULAU DEKENAI DAHAKA BE KERERE?

Maniki be taunimanima ai ia lao be evolusen ena hahediba hereva
  • Unai bamona laulau be evolusen idia stadilaia bona laulau idia torea taudia edia ura bona edia lalohadai sibona.51

  • Fossil isena

    Idia davaria kwarana koukou ena kahana maragi eiava isena tamona sibona amo unai lalohadai idia abia unai bamona laulau momo idia torea totona. Idaunegai kwarana koukou ibounai eiava tauanina turia ibounai idia davaria be auka momokani.

  • Evolusen idia stadilaia taudia idia do lalotamona lasi unai fossil idauidau be edena dala amo do idia gaukaralaia maoromaoro.

  • Laulau penia tauna ese idaunegai tauna ta ena vairana toana, kopina kala, ena huina ena laulau ia karaia

    Laulau idia torea taudia ese idaunegai idia mase vadaeni taudia edia vaira toana, kopina ena kala, bona huina idia torea maoromaoro diba lasi.

  • Saiens taudia ese laulau ai idia hahedinaraia maniki bamona animal ginigunana be taunimanima ai ia lao. Unai be edia harana edia sais hegeregerena idia atoa. Unai idia karaia, ena be harana ena sais ia maragi eiava ia bada ese edia aonega dalana ia hahedinaraia lasi.

    Hiri Motu Pablikeisen (1987-2026)
    Log aut
    Login
    • Hiri Motu
    • Ta dekenai siaia
    • Preferens
    • Copyright © 2025 Watch Tower Bible and Tract Society of Pennsylvania
    • Gaukaralaia Taravatudia
    • Privacy Policy
    • Privacy Settings
    • JW.ORG
    • Login
    Ta dekenai siaia