Mesia—Helaro Momokanina ta, A?
Sibona ia gwauraia Mose. To, tanobada ena sivarai dekenai iena ladana momokanina idia laloaboio. Lagani 400 ia lao 499 C.E. neganai, ia be Krete motumotuna dekenai ia loaloa, ia ese Iuda taudia ia hamaorodia ia be idia naria mesiana. Ia hamaorodia kahirakahira edia dagedage nohona, idau tanona ai idia noho negana, bona edia igui hesiai negana be do ia ore. Iena hereva idia abia dae. Idia ia ruhadia dinana ia mai neganai, Iuda taudia be “Mose” murinai idia lao Mediterranean Davarana badinai ia noho ororo badana ta dekenai. Ia hamaorodia idia roho diho neganai davara be edia vairanai do ia parara. Idia momo ese ena hereva idia badinaia, to davara ia parara lasi. Idia momo idia maloa mase; bouti taudia bona haoda taudia ese haida idia hamauridia. To, Mose idia davaria lasi. Unai mesia ia lao boio.
MESIA be dahaka? Sedira “hahemauri tauna,” “mauri davana karaia tauna,” bona “gunalaia tauna” herevadia oi laloa. Momo idia laloa mesia be ia murinai idia raka taudia dekenai helaro ia henia bona idia badinaia mai ura bada danu, ia gwauhamata henidia dagedage amo do ia ruhadia nege. Tanobada ena sivarai dekenai dagedage karadia be momo dainai, ita hoa lasi lagani sinahu momo lalodiai unai bamona mesia taudia be sisina momo. (Kohelete 8:9 itaia danu.) To sibona ia gwauraia Mose ena Krete tauna bamona, nega momo unai mesia taudia be idia murinai idia raka taudia idia ruhadia lasi, edia helaro idia hagugurua lasi bona dika idia havaraia.
“Hari tauna be King Mesia!” Idia matauraia bada rabi tauna Akiba ben Joseph be lagani 132 C.E. neganai Simeon Bar Kokhba be unai bamona ia abia dae. Bar Kokhba be siahu bada ami oreana ta ia biagua tau goadana. Iuda taudia momo idia laloa ia be Tanobada Ibounai Ia Biagua Roma Lohia Siahuna ena nega daudau dagedagena do ia hadokoa tauna. Bar Kokhba ia kwalimu lasi; ia kwalimu lasi dainai iena bese taudia tausen momo idia mase.
Ma Iuda mesia ta be lagani 1100 ia lao 1199 C.E. ai, Yemen dekenai ia hedinarai. Caliph, eiava lohia tauna, ese ia hamaoroa toa ta amo iena mesia dagina ia hamomokania totona, unai mesia ia gwau sibona ena kwarana idia utua oho bena do ia toreisi lou haraga neganai unai be iena mesia toana. Caliph ia gwau unai do idia karaia—vadaeni, Yemen mesia ia ore unai. Unai neganai danu, tau ta ladana David Alroy be Middle East Iuda taudia ia hamaorodia idia hegaegae be namo ia ida aneru edia apena dekenai Tano Helagana dekenai do idia roho lao totona. Momo idia laloa ia be mesia. Baghdad ena Iuda taudia be mai haheauka danu edia ruma guhidia ai idia naria noho, idia diba lasi henao taudia be edia kohu idia henaodia oho.
Sabbatai Zevi be lagani 1600 ia lao 1699 C.E. neganai Smyrna dekenai ia hedinarai. Europe dekenai Iuda taudia ia hamaorodia ia be mesia ta. Keristen taudia danu ese idia kamonai henia. Zevi be ia murinai idia raka taudia ia hamaorodia do ia ruhadia nege—ia gwau kara dika karana do idia karaia hanaihanai diba. Iena murinai idia raka momokani taudia idia lebulebu, dabua idia hahedokilaia lasi, idia sihari kava, bona edia natudia ida idia mahuta hebou, bena murinai sibodia idia panisia totona varo amo sibodia idia kwadia, sinou dekenai kopi kava dekenai idia giroa giroa, bena tano kerumana lalonai sibodia idia guria ela bona edia aiona dekenai. Turkey dekenai ia lao neganai, Zevi idia dogoatao bona idia hamaoroa Islam ena tomadiho ia abia dae, bema ia ura lasi do ia mase. Unai tomadiho ia abia dae. Ia idia badinaia taudia momo idia dara doko. To, lagani sinahu rua gabedia lalodiai, gabu haida dekenai, Zevi idia do gwauraia mesia.
Kerisendom lalonai mesia haida idia hedinarai danu. Lagani 1100 ia lao 1199 C.E. neganai, tau ta ladana Tanchelm ese taunimanima momo ia veridia, bona Antwerp dekenai siahu bada ia abia. Unai mesia ese sibona ia gwauraia dirava ta; sibona ena digu ranuna ia gwauraia helaga inua gauna bona ia murinai idia raka taudia dekenai ia hoihoilaia! Ma “Keristen” mesiana ta be Thomas Müntzer, ia be lagani 1500 ia lao 1599 C.E. ai, Germany dekenai ia noho. Taunimanima ia veridia unai gabu ena siahu taudia idia gwau-edeede henidia totona, ia murinai idia raka taudia ia hamaorodia unai be Aramagedono tuarina. Ia gwauhamata ia ese edia inai taudia edia ipidi badadia edia buleti be iena imana dabuadia dekenai do ia gobea. To, iena murinai idia raka taudia idia hamasedia ore, bona Müntzer ena kwarana idia utua oho. Unai bamona mesia momo be lagani sinahu momo lalodiai Kerisendom lalonai idia hedinarai.
Ma tomadiho haida danu be mai edia mesia taudia. Islam ese Mahdi, eiava maoro ai ia raka tauna, ia herevalaia, ia gwau kara maoromaoro negana do ia mailaia. Hindu tomadihona dekenai, haida be sibodia idia gwauraidia avatar taudia, idia gwau unai be dirava haida idia diho bona tanobada taudia edia tauanina dekenai idia hedinarai. Bona The New Encyclopædia Britannica ia gwau bamona, “Buddhist tomadiho ese mesia ia gwauraia lasi, to Mahāyāna oreadia dekenai, idia laloa gabeai Buddha Maitreya be iena guba noho gabuna amo do ia diho bona abidadama taudia do ia abidia lao paradaiso dekenai.”
Lagani 1900 Murinai Mesia Taudia
Lagani 1900 murinai, mesia momokanina ta do ia hedinarai be gau badana; unai dainai ita hoa lasi momo idia gwau idia be mesia. Lagani 1920 ia lao 1949 neganai, African Congo dekenai, taunimanima ese Simon Kimbangu bona iena gabu ia abia tauna Andre “Jesus” Matswa idia gwauraidia mesia taudia. Idia mase, to idia murinai idia raka taudia ese unai tau rua idia naria noho Africa dekenai idia giroa lou bona lagani daha ta lohia negana do idia hamatamaia totona.
Lagani 1900 murinai Papua New Guinea bona Melanesia dekenai “cargo cult” oreadia idia vara. Unai taudia idia naria bouti ta eiava peleini ta ia mai bona kopi kurokuro mesia bamona taudia be idia taria bona kohu bada do idia mailaia bena moale negana do ia vara, mase taudia do idia toreisi lou danu.
Faktori momo besedia be mai edia mesia taudia danu. Haida be tomadiho gunalaia taudia, hegeregere Sun Myung Moon bamona, sibona ia gwauraia Iesu Keriso ena gabu ia abia tauna, ia gwau ia idia badinaia taudia idia lalo-tamona dainai tanobada do ia hagoevaia. Politikol gunalaia taudia danu be mesia dagina idia abia toho, hari inai nega lalonai, Adolph Hitler be dagedage karadia amo unai bamona ia ura ia karaia, bona hekokoroku hereva amo ia gwau Lagani 1,000 Lohia Negana do ia havaraia.
Politikol lalohadai bona oreadia danu be mesia bamona idia karaia. Hegeregere, The Encyclopedia Americana ia gwau Marx bona Lenin edia politikol lalohadai be mesia herevadia bamona. Bona gabu ibounai dekenai idia gwau United Nations oreana ese tanobada mainona do ia havaraia, ia be mesia bamona taunimanima momo edia lalohadai dekenai.
Helaro Momokanina Ta, A?
Unai sivarai haida ese idia hahedinaraia namonamo taunimanima haida be sibodia idia gwauraidia mesia, to nega momo idia ese taunimanima idia koidia sibona, taunimanima edia helaro idia hadikaia. Unai dainai, ita hoa lasi hari inai negai taunimanima momo be mesia helaro herevadia idia abia dae haraga lasi.
To mesia helarona ita do dadaraia kava lasi neganai namona be unai hereva be edeseni amo ia mai ita tahua guna. “Mesia” be Bible herevana ta. Heberu gado dekenai unai hereva be ma·shiʹach, eiava “horoa tauna.” Bible negadia ai, king bona hahelaga taudia be nega haida horoa karana amo edia dagi idia abia, unai neganai edia kwarana dekenai bonana namona muramurana idia bubua. Unai dainai, unai hereva ma·shiʹach amo idia gwauraidia be maoro. Tatau haida be horoa tauna ena dagi idia abia, to horoa karana amo idia abia lasi. Mose be Heberu 11:24-26 dekenai idia gwauraia “Keriso,” eiava “horoa tauna,” badina ia be Dirava ese ia abia hidi peroveta tauna bona hereva karaia tauna.
Unai hereva mesia be “horoa tauna” ita gwauraia dainai, ita itaia Bible ena mesia taudia be guna ita gwauraidia mesia koikoi taudia amo idia idau. Bible ena mesia taudia be sibodia idia horoa lasi; bona idia murinai idia raka bona idia lalokau henidia taudia ese idia horodia lasi. Lasi, atai tauna, Iehova Dirava sibona, ese ia horodia.
Ena be Bible ese mesia momo ia herevalaidia, to ia gwau mesia ta be iboudiai ia hereadia. (Salamo 45:7) Bible ena peroveta herevadia ese unai Mesia idia gwauraia bada, ia be Bible ena peroveta hereva badadia do ia hagugurua. Bona unai Mesia be hari inai negai ita abia hekwakwanai do ia koua momokani.
Taunimanima Edia Hahemauri Tauna
Bible ena Mesia ese taunimanima edia hekwakwanai do ia koua badina hekwakwanai edia badina ia tahua. Iseda tama sina ginigunadia, Adam bona Eva, be gwau-edeede laumana Satana ena hereva dainai Havaraia Tauna dekenai idia gwau-edeede neganai, sibodia edia ura hegeregerena lohia karaia dagina idia dogoatao. Idia ura idia sibodia idia gwau dahaka be maoro bona dahaka be kerere. Idia be Iehova ena lalokau, naria gavamanina idia dadaraia bona sibodia idia lohiaia dainai taunimanima dekenai heiriheiri, lalohisihisi, kara goeva lasi, bona mase idia mailaia.—Roma 5:12.
Lalokau karana dainai Iehova Dirava ese unai dibura negana ai taunimanima dekenai helaro ia henia. Gwau-edeede taudia dekenai hahemaoro kota herevana ia gwauraia neganai, Dirava ia peroveta edia natudia hamauria tauna ta do ia vara. Unai tauna ia gwauraia “garana,” bona unai Hamauria Tauna do ia mai Satana be Eden dekenai ia havaraia dikana do ia haorea totona; unai Garana ese “gaigai,” Satana, ena kwarana do ia haberoa, bona do ia hamasea ore.—Genese 3:14, 15.
Idau negadia amo, Iuda taudia idia laloa unai peroveta hereva ese Mesia ia gwauraia. Iuda taudia be Revareva Helagadia ena hereva badadia idia torea Targums bukadia dekenai bona Keristen gunadia edia nega ai idia gaukaralaidia momo; unai Targums lalonai idia gwau unai peroveta hereva be “King Mesia ena nega lalonai” do idia guguru.
Unai dainai, ita hoa lasi, gunaguna negadia amo abidadama tataudia be do ia mai Garana, eiava Hamauria Tauna, ena gwauhamata dekenai idia moale bada. Iehova ese Abraham ia hamaoroa neganai unai Garana be iena iduhu amo do ia mai, mani Abraham ena mamina oi laloa, bona ia gwau “tanobada besedia ibounai”—Abraham ena iduhu taudia sibona lasi—be unai Garana dainai ‘Dirava ese idia do ia hanamoa.’—Genese 22:17, 18.
Mesia bona Gavamani
Gabeai, peroveta herevadia be unai helaro bona gavamani namona herevadia idia hatamonaia. Genese 49:10 dekenai, Abraham ena tubuna Iuda dekenai ia hamaoroa, ia gwau: “Lohia ena kepata be Iuda ese ia dogoatao, dohore idia kokia lasi. Ena aena ruaosi edia huanai ia atoa vadaeni. Ena siahu do ia dogoatao noho, ia lao bona siahu momokani ena biaguna do ia mai. Vadaeni bese ibounai ia dekenai dohore idia kamonai henia.” Ia hedinarai namonamo, unai “siahu momokani ena biaguna” [“Shiloh”] be do ia lohia—bona Iuda taudia sibona lasi to “bese ibounai” do ia lohiaia. (Daniel 7:13, 14 itaia danu.) Idau negai Iuda taudia idia gwau Shiloh bona Mesia be tamona; Iuda taudia edia Targums haida be “Shiloh” idia torea lasi, to “Mesia” eiava “king Mesia” idia torea.
Dirava ena amo idia mai peroveta herevadia edia diari idia bada noho neganai, Mesia ena lohia dalana dekenai diba ia bada. (Hereva Lada-isidia 4:18) Samuel Iharuana 7:12-16 dekenai, Iuda ena tubuna ta, King David, dekenai Dirava ia gwau Garana be iena iduhu amo do ia mai. Ma danu, ia gwau, unai Garana be King idauna. Iena terona, eiava lohia dalana, be do ia noho ela bona hanaihanai! Isaia 9:6, 7 ese unai hereva ia hamomokania, ia gwau: “Natuna ta ia vara, ita eda, natuna merona ta ia henia ita dekenai; bona gavamani be iena pagana dekenai do ia atoa. . . . Iena Lohia siahuna habadaia karana bona maino do idia doko lasi, David ena terona bona ena basileia latadiai do ia haginia bona do ia ha-aukaia totona, mai hahemaoro goevagoeva bona mai kara maoromaoro ida, inai nega amo ela bona hanaihanai. Inai be tuari oreadia edia Iehova ena siahu ese do ia karaia.”
Unai bamona gavamani oi laloa diba, a? Kara maoromaoro dekenai hahemaoro maoromaoro lohia tauna be maino do ia haginia bona do ia lohia ela bona hanaihanai. Unai be tanobada taudia edia mesia koikoidia amo ia idau momokani! Ia be sibona ia horoa lasi, sibona ia gwauraia gunalaia tauna lasi, to Bible ena Mesia be tanobada ia lohiaia, ena siahu bona ena dagi idia hegeregere tanobada idia haidaua totona.
Unai do ia vara be mai anina bada iseda nega dikana dekenai. Guna bamona lasi, to hari inai negai taunimanima be unai bamona helaro idia abia be namo. Nega momo helaro koikoidia ita abia dae haraga diba dainai, gau badana be ita ta ta ibounai be inai henanadai ita tahua namonamo: Momo idia laloa hegeregerena, Nasareta tauna Iesu be idia perovetalaia Mesia tauna, a? Sivarai gabena ese unai do ia herevalaia.
[Box on page 6]
Brooklyn Dekenai Mesia Ta, A?
Vanegai, Israel dekenai, pepa badadia, laulau, bona electric saini dekenai, idia gwau “Mesia do ia mai totona umui hegaegae.” Hasidic Iuda tomadiho idia karaia goadagoada orea ta, Lubavitcher taudia, be K400,000 idia henia unai saini idia karaia totona. Unai orea ena taunimanima 250,000 idia laloa edia helaga tauna badana, Menachem Mendel Schneerson, Brooklyn, New York dekenai, be Mesia tauna. Dahaka dainai? Schneerson ia hadibaia Mesia be hari inai uru negana ai do ia mai. Bona Newsweek magasin ia hereva bamona, Lubavitcher orea tatau badadia idia gwau unai lagani 90 rabi tauna do ia mase lasi ela bona Mesia do ia hedinarai. Lagani sinahu momo lalonai, unai orea idia hadibaia herevana ia gwau uru ta ta ibounai lalonai tau ta ia vara bona ia hegeregere Mesia ai do ia lao totona. Ia murinai idia raka taudia dekenai, Schneerson be unai bamona tauna, bona iena gabu do ia abia tauna ta ia do abia hidi lasi. To, Newsweek ia gwau Iuda taudia momo ese idia abia dae lasi ia be Mesia. Newsday niuspepa ia gwau lagani 96 rabi tauna ta Eliezer Schach ese ia gwauraia “mesia koikoina” ta.
[Picture on page 7]
Taunimanima idia laloa Krete tauna, Mose, be mesia tauna, unai dainai momo idia mase