Haheitalai ta Idia Karaia Ai Tohotohoa Totona
CRAIG ZANKER ESE IA SIVARAILAIA
Lagani 8 lalodiai lau bona egu adavana, Gayle, be pioneer taudia, ful-taim haroro gaukarana ai karaia. Idia hanai laganidia 6 lalodiai ai be Australia ena gunika ai taunimanima koremadia bogaragidiai ai gaukara. Egu tamana sinana bona egu tubuna edia haheitalai namona ai tohotohoa inai.
MANI egu tubuna edia sivarai do lau hamaorolaimu. Ai be Opa bona Oma ai gwauraidia, unai be Dutch gado herevadia. Opa anina be bubu tau, Oma anina be bubu hahine. Egu bubu tau, Charles Harris, be Melbourne ai haroro gaukarana ia do karaia noho. Lagani 50 unuseniai ia noho.
Baibel Ena Hereva Momokani Ia Dibaia
Opa be taoni maragina ta ai ia vara, Australia ena motumotu Tasmania ai. Lagani 1924 ai, ena lagani be 14 neganai, ena tamana be okseni ai sisima tauna ena maua ta ia hoia. Ia lalonai be buka haida, Watch Tower Bible and Tract Society ena presiden ginigunana, Charles Taze Russell, ese ia toredia gaudia.
Opa ena tamana ese unai buka ia lalodia bada lasi, to Opa ese ia duahidia matamaia bena maoromaoro ena lalona ia parara, idia lalodiai be Baibel ena hereva momokani. Unai dainai International Bible Students ia tahudia, badina be idia be unai buka printaia oreana taudia, Iehova ena Witness taudia unai. Ia ura Baibel ena hereva momokani ma haida do idia hadibalaia.
Taunimanima momo ia nanadailaidia bena hahine burukadia toi ia davaridia, taunimanima hadibadia gaukarana idia karaia noho. Idia ese Charles idia durua bada. Bena lagani 1930 ai Iehova Dirava ia gwauhamata henia bona bapatiso ia abia. Ena gaukara, vamu utua gaukarana, ia rakatania bena ia lao Sydney. Unuseniai ful-taim haroro tauna ai idia halaoa.
Pioneer Gaukarana Australia Ai
Lagani haida lalodiai, Charles be Sydney ena kone kahanai, Bondi ai, ia haroro, bona New South Wales provinsi ena gunika ai danu. Unai murinai idia siaia lao gabu daudau hereana, Perth, Western Australia ai. Hua 6 lalodiai Perth ena bisinesi gabudia ai ia haroro, bena ia bona pioneer taudia ma rua idia siaidia lao Australia ena notwest ena gunika kahana.
Hari uhau toiosi, Arthur Willis, George Rollsten, bona Charles, edia haroro gabuna ena bada ese Italy tanona ena bada be nega hani ia hanaia! Taunimanima ta ta sibodia be unai gabu ai idia noho, tubutubu gaudia be momo lasi, bona dina ena siahu be bada herea. Nega haida idia be boromakau naridia gabuna ta amo kilomita 500 idia heau lao boromakau naridia gabuna ma ta dekenai. Ena be edia motuka be dika, to edia abidadama bona edia lalodia idia goada.
Dala idia maragi, kolta be lasi, koupakoupa be momo herea, bona gabu haida ai kahu bada herea ese au badidia dala ai ia hunidia. Unai dainai nega momo motuka ena siprini idia makohi. Nega rua motuka ena murina aksel ia makohi, bona nega momo taea idia heiva. Hari pioneer taudia be nega momo taea gunadia edia kahadia idia utudia oho bena bolota amo taea dikadia dekenai idia kapadia kau bena idia heau lou.
Lau be mero neganai, Opa lau nanadaia, unai bamona hekwarahi negadiai dahaka ese ia hagoadadia do idia gaukara noho totona. Ia gwau idia be sibodia idia noho negadiai Iehova dekenai idia tabekau. Unai hekwarahi amo lauma hahenamodia idia abidia.
Opa be sibona ena kara ia heagilaia lasi, to ia gwau ia hoa, badina be taunimanima momo be kohu haboua karana idia laloa bada. Ia hamaorogu, ia gwau: “Bema ta be mai ena kohu momo lasi, unai be namo. Bema Iesu ena lalona be hegeregere hisiu henudiai do ia mahuta badina be mahuta rumana ta be lasi, namona be iseda lalodia danu do idia hegeregere unai bamona do ita karaia.” (Mataio 8:19, 20) Momokani, Opa bona ena bamona be unai bamona idia karaia.
Tano Idauna Ia Lao Henia
Lagani 1935 ai, gabu matamatana idia gwauraia hidi, Opa be unuseniai do ia haroro—South Pacific motumotudia unai. Ia bona lagatoi taudia ma 6 be Watch Tower Society ena lagatoi ladana Lightbearer amo idia lao. Ena lata be mita 16.
Nega ta, Australia ena not kahanai, Coral Davarana ai idia heau neganai, Lightbearer ena mota ia dika. Lai ia toa lasi, unai dainai palai amo idia heau diba lasi, bona kone be daudau herea. Ena be lagatoi be Great Barrier Reef (moemoe) ai do ia kamokau reana, to Opa ese davara ena toana namona ia hoalaia. Ena buka ai inai hereva ia torea: ‘Davara ia vea, hurehure be lasi. Davara ena toana namo hereana, dina ia diho neganai ia hedinarai, be do lau laloaboio diba lasi ela bona hanaihanai.’
Lagatoi be moemoe ai ia do hure kau lasi neganai, lai ia toa lou bena palai amo idia heau lao Port Moresby, Papua New Guinea ai. Unuseniai mota idia hanamoa. Port Moresby amo idia heau lao Thursday Island, bena idia lao Java, Indonesia ena motumotu badana ta. Opa ese Indonesia ia ura henia bada. Unai neganai Dutch gavamanina ese Indonesia ia biagua, unai dainai bubu ese Dutch bona Indonesian gadodia ia dibadia. Ia haroro negadiai, buka bona magasin be gado ima ai ia hariharilaidia: Dutch, Indonesian, Chinese, English, bona Arabic.
Opa ese Baibel gwauraia bukadia momo herea ia hariharilaidia. Nega ta Dutch opesa ta, iseda haroro gaukarana ia tahua namonamo tauna, ese Watch Tower oreana ena buka abidia bona siaidia gaukarana ia naria tauna, Clem Deschamp, ia boiria, bena ia nanadaia, ia gwau: “Emui orea taudia hida be East Java ai idia gaukara?”
Tadikaka Deschamp ia gwau: “Tamona mo.”
Opesa ia gwau: “Oi laloa unai hereva do lau abia dae a? Toana be momo herea be unuseniai idia gaukara, badina be emui buka bona magasin momo herea be gabu iboudiai idia hariharilaidia!”
Opa ese unai hereva ia moalelaia bada, ia be hahenamo herevana bamona. Ta ese ia hanamoa be maoro, badina be hua ta ta iboudiai buka bona magasin 1,500 amo ia lao 3,000 ia hariharilaidia.
Headava, Taravatu, Bona Tuari
December 1938 ai, Opa ese Indonesia kekenina ta ladana Wilhelmina ia adavaia. Ia be egu tubuna hahinena. Oma, bubu unai, be hebogahisi hahinena; ia manau bona ia gaukara goadagoada. Unai lau diba momokani, badina be lau mero neganai ia be egu turana namo hereana.
Idia headava murinai Opa bona Oma be pioneer gaukarana idia karaia hebou. Unai neganai Lightbearer taudia oredia be Indonesia idia rakatania vadaeni; haida be tano idaudia idia lao bona haida be edia hanua idia lou henidia. To Opa be Indonesia ai ia noho bona ena lalona ia hadaia do ia rakatania lasi.
Tuari be kahirakahira neganai, pasto taudia ese idia doridia dainai, gavamani taudia ese Iehova ena Witness taudia edia gaukara idia taravatua. Unai dainai idia haroro be auka, bona Baibel sibona idia gaukaralaia. Opa bona Oma idia haroro negadiai, kahirakahira taoni iboudiai lalodiai pulisi ese siahu taudia dekediai idia hakaudia lao, edia kara do idia nanadailaidia totona. Oma ena nakimi be dibura rumana ai idia koua, badina be Baibel ena hereva dainai ia tuari lasi. Madi, dibura rumana ai ia mase.
Opa bona Oma be taraka ta ena murina kahanai kalaga idia haginia, ia lalonai idia mahuta. Unai taraka ai Java ena kahana ibounai idia haroro loaloa. Lagani 1940 ai, Japan ena tuari oreadia be unai gabu ai idia vareai gwauraia neganai, edia natuna ia vara. Ia be egu sinana. Ena ladana idia hatoa Victory (Kwalimu), Watch Tower Bible and Tract Society ena presiden J. F. Rutherford ena haroro herevana ta ena sinado unai. Pioneer gaukarana idia karaia noho.
Lagani 1942 ai, Opa, Oma, bona Victory be Dutch kada ta ai Borneo amo idia lou lao Java neganai, Japan tuari sisimana ta ena ipidi ena pou regena bada hereana idia kamonai. Kada ena lamepa iboudiai idia bodo bona taunimanima idia lolololo. Ena be Java ai idia ginidae mai mauridia ida, to dina haida murinai Japan taudia be Java ai idia vareai, bona Dutch opesa ta ese Opa bona Oma edia noho gabuna ia hamaorolaidia.
Japan taudia ese idia davaridia neganai, edia kohu iboudiai idia kokidia, Victory ena gadara gaudia danu, bena Opa be hahehisi dibura rumana ta idia laohaia bona Oma bona Victory be ma ta idia laohaia. Lagani toi mai kahana lalodiai Opa ese ia itadia lasi.
Hahehisi Dibura Rumadia Ai
Ena dibura negana ai, Opa idia abia hanai dibura rumadia idauidau dekediai, Surabaja, Ngawi, Bandung, bona Tjimahi ai. Dibura taudia unai bamona idia kara henidia, heau mauri dalana ta do idia lailaia hebou garina. Dibura taudia momo be Dutch taudia, bona haida be Britain bona Australia taudia. Dibura rumadia ai ia noho neganai, Opa ese hui pakosia gaukarana ia dibaia. Idia gwau maoro, tomadiho bukana tamona, Baibel unai, do ia dogoatao.
Unai nega lalonai, Oma bona Victory danu idia abidia hanai dibura rumadia idauidau dekediai. Dibura hahinedia be murimuri ai “hesiai gaukaradia” ai idia hagaukaradia, to Oma idia abia hidi lasi. Gabeai ia kamonai unai hahine idia laohaidia, Japan ena tuari taudia be idia ida do idia mahuta hebou totona.
Japan ena tuari taudia ese kekeni maragidia idia lalo namo henidia lasi dainai, nega ibounai Oma ese memero edia dabua be Victory dekenai ia atodia bona ena huina ia pakosia kwadogi. Victory ena ladana dainai hekwakwanai badana ia vara. Dibura rumana ena opesa badana ia henanadai ena ladana ena anina be dahaka, Japan taudia do idia kwalimu (Victory) eiava America taudia do idia kwalimu?
Egu tubuna ia gwau: “Dirava ena Basileia do ia kwalimu; tanobada ena gavamani iboudiai do ia hadareredia!”
Ia gwau lasi, “Japan ena tuari taudia do idia kwalimu,” unai dainai opesa ese ia panisia. Oma bona ena natuna maragina, ena lagani be 5, ia haganidia hora 8 lalodiai do idia gini maoromaoro dina ena siahu lalonai. Ikerukeru be lasi, ranu be lasi, idia helai diba lasi, bona idia gini gageva diba lasi. To Iehova ena heduru amo idia kwalimu.
Oma be lagani tamona dibura rumana ai ia noho murinai, opesa badana ese ia hamaoroa ena adavana be ia mase vadaeni! Mai ena lalohisihisi ida Opa ena foto be ena sutkeisi dikana lalonai ia atoa bena ia haheauka noho.
Dibura rumana ai mauri be auka. Dina iboudiai edia aniani be inai: Daba ai, maniota kapusi tamona; dina tubua ai, rabia sisina; hanuaboi ai, supu kapusi tamona, mai ena raisi bona uma anianina. Unai aniani be hegeregere lasi dainai, malniutrisen gorerena ese momo ia hadikadia, bona dina dina iboudiai rara kukuri idia abia taudia idia mase.
Opa be dibura rumana ai ia noho neganai, gorere idauidau ese idia hadikaia momokani. Oma danu be kahirakahira ia mase, badina be nega momo ena aniani be Victory ia henia do ia mase garina. Dagedage bona hitolo mase idia davaridia hanaihanai. Idia mauri badina tamona be edia Dirava, Iehova, kahirakahira dekenai idia noho.
Opa ena hereva ta lau laloatao, ia gwau: “Ura-kwalimu anina be Dirava Iehova ena ura badinaia karana.” Unai dainai, dibura rumana ai mauri aukana ia haheaukalaia lalonai, Opa ia laloa ia be ura-kwalimu tauna korikorina. Ia bona Oma ese Iehova idia lalokau henia bada dainai, idia hegeregere ‘metau ibounai lalonai do idia gini goada noho.’ (1 Korinto 13:7) Idia hegeregeredia, lau bona Gayle ai ura Dirava tura henia karana do ai goadalaia.
Idia Ruhadia Bena Idia Hedavari Lou
Lagani 1945 ai Japan taudia idia lusi neganai, tuari idia hadokoa. Unai murinai Opa be Djakarta ai tereini ia gui, Bandung ia lao henia gwauraia. Dala ai Indonesia ena tuari taudia ese tereini idia koua. Dutch taudia idia tuari henidia noho, badina be idia ura indipendens do idia abia. Opa be tereini amo idia kokia haraga neganai ia hoa, bena Dutch gado ai ia hereva, English gado ai lasi. Dutch gado be Indonesia taudia edia inai taudia edia gado, bona idia ura do idia aladia mase.
Tuari taudia ese Opa ena tauanina idia tahua neganai, ena draiva laiseni, Australia gauna, ia laloaboio vadaeni gauna, be idia davaria. Unai be namo herea, badina be Indonesia taudia ese Australia taudia idia tuari henidia lasi. Unai nega amo ema bona hari, Opa ia laloa Dirava ena heduru dainai idia ese unai laiseni idia davaria bona ia hamomokania ia be Australia tauna. Badina be hora haida murinai, unai gabu tamona ai, unai tuari taudia ese Dutch taudia 12, tereini ma ta ai idia gui taudia, idia aladia mase.
Vadaeni, nega daudau lasi murinai, Oma bona Victory be dala isenai idia helai, tuari gabudia amo idia mai tarakadia idia naridia. Taraka momo mai edia tuari taudia bona hanua taudia idia heau hanai. Bena karaharaga taraka iboudiai idia gini. Oma be ia kahirakahira ia gini tarakana ena gui taudia ia itadia, bena ia hoa maragi lasi, badina be ena adavana ia itaia! Ena tauanina ia varoda-varoda. Idia hedavari neganai idia moale bada herea.
Australia Ai
Tubugu be lagani 11 Indonesia ai ia noho, bena lagani 1946 ai Australia ia lou henia, mai ena ruma bese ida. Unai neganai edia noho be auka. Idia be tuari heautania taudia, idia ogogami, idia gorere, bona taunimanima momo ese idia abidadama henidia lasi. Oma bona Victory be Asia taudia, unai dainai idia badu henidia. Opa be dina iboudiai hora momo herea lalodiai ia gaukara goada, ena bese ubua bona naria totona. Ena be unai hekwakwanai idia davaridia, to idia haheauka bona lauma dalanai idia goada noho.
Unai nega amo ema bona hari lagani 48 idia ore vadaeni. Hari, Opa be Melbourne ai ia noho, bona ruma ta ruma ta ai ia haroro noho. Ia itaia Victory bona ena natuna ese hereva momokani idia abia dae, edia mauri be Iehova idia gwauhamatalai henia, bona ta ta ena nega ena nega ai ful-taim pioneer gaukarana idia karaia matama.
Des Zanker, gabeai lau ia havaraia tauna, bona Victory be lagani 1950 murinai bapatiso idia abia, bona lagani 1958 ai Des be Australia ena Betele tauna ta ai ia lao. Victory be special pioneer gaukarana ia karaia, bena Des ese ia adavaia murinai, idia ruaosi ese pioneer gaukarana idia karaia. Gabeai, sekit gaukarana idia karaia, bena lau vara neganai unai gaukara idia rakatania, lau do idia naria totona. Lagani 27 idia ore vadaeni, to Tamagu ese pioneer gaukarana ia do karaia noho.
Lagani 1990 ai, Oma be Sinagu ia tubu daekau rumana ai madi ia mase. Lau danu be unai ruma lalonai Melbourne ai lau tubu daekau bona egu tadina bona taihuna danu ese. Ai noholaia hebou be hahenamo ta ai dekenai. Nega haida ai be gwarume tini bamona ai noho, to unai ai laloa momo lasi. Lau bona Gayle ai headava murinai, lagani hani unai ruma ai ai noho bona ia ese ia moalelaia. Orea ese ai ia siaia gabuna matamatana do ai lao henia totona ruma ai rakatania neganai, lau tai. Unai ruma ai heduru bada bona lalokau bada lau davaridia vadaeni.
To hari, lau bona Gayle ai moale bada, badina be ai be mai emai dala, egu tamana sinana bona edia tamadia sinadia ese idia karaia gaukarana do ai karaia. Unai ruma ai rakatania neganai, emai lao ena badina ese emai lalodia ia hagoadadia; ai lao, Iehova ena ura be ful-taim haroro gaukarana ai do ai karaia totona. Emai tamadia tubudia mai edia kamonai edia haheitalai namona ai tohotohoa toho. Gabu aukadia ai idia haroro negadiai, bona idia ogogami momokani neganai, bona Japan taudia ese lagani momo lalodiai hahehisi dibura rumadia ai idia koudia neganai, Iehova ese edia lalodia ia hagoadadia.—2 Korinto 1:3, 4.
King David ena hereva Iehova dekenai ese nega ibounai Opa ena lalona idia hagoadaia; ia gwau: “Emu hebogahisi ese mauri ia hereaia.” (Salamo 63:3) Nega ibounai egu tubuna ena ura bada be unai hebogahisi do ia davaria ela bona hanaihanai. Ena bese ibounai emai ura be ia ida do ai abia hebou.
[Picture on page 21]
Oma bona Opa Harris
[Picture on page 23]
Craig Zanker mai ena adavana, tamana sinana, tadina bona taihuna ida (ia be murina kahanai)