Kara Gageva Lasi Tanobadana Gwauhamatana
KARA gageva be taunimanima edia noho daladia idauidau lalonai ia vara. Toana be gavamani, saiens, spot, tomadiho eiava bisinesi lalonai, kara gageva idia koua diba lasi.
Tanobada ibounai, niuspepa ese lalohisihisi idia havaraia kara gagevadia idia ripotilaia. Idia hahedinaraia, taunimanima idia gwauhamata henidia edia ura do idia karaia taudia be sibodia edia ura idia tahua dainai, lalo-ani moni idia abia bona dala ma haida amo moni idia abia hehuni. Opesi lalodiai idia vara kara dikadia be momo. Ladana bada taudia momo bona taga taudia momo be edia gaukara gabudiai kara maoromaoro idia badinaia lasi bona taravatu idia utua momo.
Taunimanima momo be Europe ena niuspepa ta ese ia gwauraia karadia idia lalo-hekwarahilaia. Unai karadia be “ ‘idia bada herea kara gagevadia’—bisinesi taudia idia ura gaukara ta idia karaia eiava kohu idia hoia totona gwaumaoro idia abia gwauraia neganai, gavamani ena dagi bada taudia, minista, bona nega momo praiminista danu, idia ura moni do idia abia guna bena gwaumaoro do idia henia.” British magasin The Economist ia gwau, tano ta dekenai, “pulisi ese lagani rua lalonai kerere tahua gaukara idia karaia bona dina iboudiai taunimanima idia dogoatao, to unai ese kara gageva idia manadalaia taudia ia koua lasi.”
Hari, taunimanima momo idia laloa tau ta idia abidadama henia diba lasi, badina kara gageva be bada herea dainai. Edia lalohadai be Baibel torea tauna ta Davida ena bamona; ia gwau: “Idia ibounai ese, kara dika idia karaia vadaeni. Idia ibounai be mai edia kerere. Idia ta lasi ese kara namona ia karaia. Lasi bona lasi momokani.”—Salamo 14:3.
Kara gageva be bada herea dainai, dahaka oi karaia oi haheaukalaia totona? Hari, taunimanima momo ese idia laloa momo lasi. To, ena be oi laloa lasi, to oi ia hadikaia diba. Edena dala ai?
Kara Gageva ese Oi Ia Hadikaia
Ladana bada taudia bona ma haida ese idia karaia kara gagevadia dainai, aniani davana ia bada daekau, aniani namodia bona kohu namodia idia hoihoilaia lasi, bona unai dainai gaukara be lasi bona gaukara taudia edia davana idia maragi. Hegeregere, idia gwau haida ese hereva koikoi bona kara koikoi amo idia abia monina ese ma haida ese henaohenao bona dadidadi karadia amo idia abia monina be nega 10 ia hanaia. The New Encyclopaedia Britannica (1992) ia gwau “United States dekenai bisinesi taudia ese edia kara gagevadia amo lagani tamona lalonai K200,000,000,000 idia abia—unai ese raskol oreadia ese idia henaoa monina be nega toi ia hanaia. Unai buka ia gwau, ena be unai kara edia mamina be reana ita abia haraga lasi, to “unai bamona kara dikadia ese gaukara taudia, kohu idia hoia taudia, bona iseda mauri idia hadikaia bada.”
Kara gageva ese lalohisihisi ia havaraia dainai, Solomona ena hereva ita laloa; ia gwau: “Ma egu matana dekena amo, tanobada lalonai kota maoromaoro lasi kara lau itaia. Haida ese idia dagedage henidia taudia idia tai noho, bona tau ta ese ia durudia lasi. Io, tau ta ese unai hisihisi taudia ia durudia lasi, badina be unai dagedage taudia be mai edia siahu danu.”—Hadibaia Tauna 4:1.
Vadaeni, do ita gwau kara gageva be do ia ore diba lasi, a? Reana kara gageva lasi tanobadana ta do ia vara diba lasi, a? Lasi, do ia vara diba. Baibel ese ita ia hadibaia, hahemaoro kerere bona taravatu utua karadia be kahirakahira do idia ore.
Baibel ese Ia Herevalaia Gauna
Baibel ese ita ia hadibaia, siahu bada aneruna ta ese Dirava ia kamonai henia lasi bena ia ese tau bona hahine ginigunadia ia veridia ia idia bamoa totona, unai amo kara gageva ia matamaia. (Genese 3:1-6) Kara namona ta ia vara lasi edia kara dika amo. To, Adamu bona Heva be Iehova Dirava idia kara dika henia negana amo, edia kara gageva ena anina dikana idia abia matamaia. Edia tauanina be metairametaira idia dika idia lao, ela bona idia mase. (Genese 3:16-19) Unai nega amo ema bona hari, taunimanima edia mauri lalonai, lalo-ani monina henia, koikoi bona henaohenao karadia be bada herea. To, toana be unai kara idia karaia taudia momo ese edia kerere edia davana idia abia lasi.
Kara gageva bisinesi bona politikol taudia be taravatu idia utua taudia haida bamona lasi. Ta ta sibodia mo be dibura dekenai idia lao eiava edia kara gageva amo idia abia monina eiava kohuna idia henia lou. Moni be dala kereredia idauidau amo idia abia hehuni dainai, dagi bada taudia edia kara gagevadia hahedinaraia be auka. To ena be unai idia vara, to kara gageva lasi tanobadana do ia vara diba; ia be nihi gauna sibona lasi.
Taunimanima ia Havaraia Diravana, Iehova, ese kara gageva amo ita do ia ruhaia. Dirava sibona ese unai kara ia hadokoa diba. Dahaka dainai? Badina be taunimanima edia inai tauna, Satani Diabolo, idia itaia diba lasi tauna, ese ia do hakaudia kerere noho. Ioane Ginigunana 5:19 dekenai ita duahia herevana bamona: “Satani ese tanobada taudia ibounai ia gunalaia noho.” Unai dainai, kara gageva ia bada ia lao noho bona unai kara idia karaia taudia momo be panisi idia abia lasi.
Taunimanima ese Satani bona ena demoni edia kara idia koua diba lasi. Dirava sibona mo ese idia kamonai henia taudia “edia dala do ia kehoa, vadaeni kwalimu momokani do idia abia.” (Roma 8:21) Iehova ia gwauhamata kahirakahira Satani do ia koua bena taunimanima do ia koidia lou lasi. (Apokalupo 20:3) Unai ia do vara lasi lalonai, bema ita ura Dirava ena kara gageva lasi tanobada matamatana lalonai do ita noho, namona be inai tanobada ena kara gageva ita dadaraia.
Taunimanima Edia Kara Idia Haidaua Diba
Iesu ena nega lalonai, haida ese edia siahu idia gaukaralaia kerere bona ma haida idia hahisidia. Hegeregere, momo be takisi gogoa taudia edia kara gageva idia diba. Dirava ena taravatu ia gwau: “Kara kerere do umui karaia totona umui dekenai moni idia henia gwauraia neganai, do umui abia dae lasi. Badina be inai bamona moni ese taunimanima edia matana ia kepulua, vadaeni kara maoromaoro do idia laloa lasi. Bona inai dekena amo, kara maoromaoro idia karaia taudia do umui hadikaia.” (Esodo 23:8) Takisi gogoa tauna badana ta, Sakaio, ia hahedinaraia ia be samani herevadia koikoidia amo haida edia kohu ia abia kava. To Iesu ese kara dika taudia ibounai edia kara hamaoromaoroa dalana ia harorolaia lasi, to ia ese idia ta ta ia hagoadaia, idia helalo-kerehai bona edia kara gagevadia idia rakatania totona. Unai dainai, kara gageva takisi gogoa taudia Mataio bona Sakaio ese edia mauri gunana idia rakatania.—Mataio 4:17; 9:9-13; Luka 19:1-10.
Unai hegeregerena, hari inai neganai, koikoi karadia idia karaia taudia be unai kara dadaraia totona, ‘dabua matamata idia atoa diba. Inai mauri matamata dainai, edia toana be Dirava ena toana bamona, ia ese ia karaia gauna. Inai mauri matamata ena kara be maoromaoro, helaga bona momokani.’ (Efeso 4:24) Reana takisi monina idia henia neganai idia koikoi lasi eiava moni abia dala gagevadia idia rakatania be auka. To, do oi davaria hahenamo dainai oi hekwarahi be namo.
Inai tanobada ena kara gageva idia karaia lasi taudia be haida edia namo idia laloa bada dainai, lalo-maino ai idia noho. Idia gari lasi, kara kerere dainai do idia davaridia garina. To idia moale, badina idia lalo-goeva dainai. Idia ese Baibel ia gwauraia peroveta tauna, Daniela idia tohotohoa. Baibel ia gwau dagi bada taudia be Daniela samania badina ta idia tahua hanaihanai, to “Daniela ena gaukara dekenai kerere idia tahua, to idia davaria lasi, badina iena gaukara ibounai be ia maoro sibona. Daniela dekenai gageva karana ta o kerere karana ta be lasi.”—Daniela 6:4.
Iehova Ena Gwauhamata
Iehova ia gwauhamata, ia gwau: “Momokani, kara dika tauna be nega 100 do ia kara dika, bona iena mauri do ia daudau noho, to lau diba momokani, Dirava idia gari henia taudia be do idia namo, idia ese Dirava idia matauraia noho dainai. To kara dika tauna be do ia namo lasi, iena mauri be do ia ore haraga, laulau bamona, badina be ia ese Dirava ia gari henia lasi.”—Hadibaia Tauna 8:12, 13.
Kara gageva ese ita ia hahisia lasi neganai, do ita moale bada! Kara gageva lasi tanobadana dekenai do ita noho ela bona hanaihanai be hahenamo badana! Unai do ia vara momokani diba. Baibel ia gwau: “Abidadama ese mauri hanaihanai ia havaraia noho. Inai mauri hanaihanai be tanobada ia do karaia lasi neganai, Dirava ese ia gwauhamatalaia, bona Dirava be koikoi diba lasi.” (Tito 1:2) Bema oi be kara gageva oi inai henia bona kara maoromaoro oi lalokau henia, oi ese Dirava ena gwauhamata ena anina, kara gageva lasi tanobadana, be do oi itaia diba.
[Picture on page 4]
Gavamani bona bisinesi taudia momo herea edia kara ia gageva
[Picture on page 5]
Kara gageva dainai gavamani ena gaukara taudia kara henia dalana ia idau.