Suneme—Lalokau Bona Dagedage Gabuna
GALILEA ena saut kahana dekenai, Ieserele kourana ena ist kahana dekenai, Suneme hanuana ia noho. Baibel negadiai, unai hanua maragina ese mai anina bada tuari rua ia itaia, to taunimanima idia diba danu unai hanua be lalokau goadana idia hahedinaraia hahine rua edia vara gabuna danu.
Suneme murinai be More Ororona ia gini, koura ena kahana dekenai, kilomita 8 bamona be Gileboa Ororona ia gini. Unai ororo rua edia huanai be ranu momo bona aniani momo gabuna ia noho—Israela ena tano ibounai lalonai unai gabu be aniani bada ia havaraia gabuna ta.
Suneme hanua ena murimurina ai, tubutubu gaudia momo idia tubu gabuna ai taunimanima momo ese idia moalelaia lalokau sivaraina ia vara—Solomona Ena Ane unai. Unai ane ese Suneme hanua murimurinai ia noho kekenina ena sivarai ia gwauraia. Ia be ena turana, mamoe naria merona ia ura ia adavaia, bona King Solomona ese ia ura iena adavana ta ai do ia halaoa karana ia dadaraia. Solomona ese ena aonega bona ena taga ibounai ia gaukaralaia ena kudouna ia veria totona. Nega momo ia hanamoa, ia gwau: “Inai be daika, iena toana be daba rere bamona? Mai ena hairaina, hua bamona? Mai ena diaridiari, dina bamona?” Bona ia gwauhamata herahera gaudia idauidau do ia henia.—Solomona Ena Ane 1:11; 6:10.
Lohia taudia edia mauri ia mamia totona, Solomona ese ia abia lao Ierusalema dekenai iena hesiai taudia danu, iena tuari taudia goadadia 60 ida. (Solomona Ena Ane 3:6-11) Ena ruma badana dekenai ia hanohoa, unai ruma be hairai momokani bona Sieba ena kwini ese ia itaia neganai “ia hoa bada.”—1 King Taudia 10:4, 5.
To Suneme amo ia mai kekenina be ena mamoe naria merona ia badinaia. Ia gwau: “Tau edia huanai egu lalokau tauna be, apolo auna, uda audia edia huanai bamona.” (Solomona Ena Ane 2:3) Solomona be ena vain umadia tausen do ia moalelaidia. Vain umana tamona—iena lalokau tauna ida—be hegeregere unai kekeni dekenai. Ena lalokau do ia marere lasi.—Solomona Ena Ane 8:11, 12.
Suneme dekenai hahine mai hairaina ma ta ia noho danu. Ena tauanina ena toana ita diba lasi to momokani ena kudouna amo ia hairai bada. Baibel ia gwau “ia hekwarahi bada” peroveta tauna Elisaia totona aniani ia henia bona mahuta gabuna ia hegaegaelaia totona.—2 King Taudia 4:8-13.
Elisaia ita itaia diba, mai hesiku bada ida gabu daudau amo ia mai bona unai hahine bona ena adavana ese idia karaia ataiai daiutu maragina dekenai ia lao, mai tanikiu bada ida. Reana nega momo ia vadivadi henidia, badina iena gaukara be lagani 60 lalonai ia karaia. Dahaka dainai unai Suneme hahinena ese Elisaia ia boiria edia ruma dekenai do ia noho edia gabu ia hanaia neganai? Badina ia ese Elisaia ena gaukara ia laloa bada. Unai manau bona sibona ena ura ia dadaraia peroveta tauna ese king taudia, pris taudia, bona hanua taudia ia hamaorodia lou edia maduna be Iehova do idia hesiai henia.
Ita daradara lasi Iesu ese unai Suneme hahinena ia laloa, inai hereva ia gwauraia neganai, ia gwau: “Bema peroveta tauna umui abia dae badina be ia be Dirava ena tauna ta dainai, umui be peroveta tauna ena davana do umui abia.” (Mataio 10:41) Iehova ese unai Dirava gari henia hahinena dekenai hahenamo namo hereana ta ia henia. Ena be lagani momo lalonai natuna ia abia lasi, ia ese natuna mero ta ia havaraia. Lagani haida murinai, lagani 7 lalonai doe ese tano ia hadikaia neganai, Dirava ese ia durua danu. Unai sivarai namona ese ita ia hadibaia lou bema Dirava ena hesiai taudia dekenai hebogahisi ita hahedinaraia neganai, iseda guba Tamana ese unai ia itaia.—2 King Taudia 4:13-37; 8:1-6; Heberu 6:10.
Mai Anina Bada Tuari Rua
Ena be Suneme be badinaia karana idia hahedinaraia hahinedia rua edia hanua, to unai hanua ese Israela ena mauri idia haidaua tuaridia rua ia itaia danu. Kahirakahira dekenai tuari gabuna namona ia noho—More bona Gileboa ororodia edia koura gabuna unai. Baibel negadiai, tuari biagudia ese hanaihanai ranu momo bona ataiai gabuna idia tahua edia inai taudia amo sibodia idia naria totona. Bona bema hegeregere, ataiai ororona ta, koura kaukauna idia itaia namonamo diba gabuna bona ena gabu be ia bada tuari taudia, hosi bona kariota idia lao diba gabuna dekenai idia kamepa. Suneme bona Gileboa dekenai unai bamona gabu idia noho.
Hahemaoro taudia edia nega ai, Midiana, Amaleka, bona ma bese haida edia tuari taudia iboudiai 135,000 be More Ororo vairana ena koura dekenai idia kamepa. Edia kamelo “be duahia diba lasi, kone ena miri bamona.” (Gunalaia Taudia 7:12) Koura ena kahana dekenai, Gileboa Ororona badinai bona Haroda ena ranu gabuna dekenai, Hahemaoro Tauna Gideona ese ia gunalaia Israela tuari taudia 32,000 sibona idia noho.
Tuari ia do vara lasi neganai, dina haida lalonai kahana ta ese ma kahana ta ena goada ia hamanokaia toho. Israela idia kirikirilaia tuari oreadia, tuari kamelo, kariota bona hosi ese aena dekenai idia raka tuari taudia idia hagaridia diba. Daradara be lasi, Midiana taudia—Israela taudia idia hebou matamaia neganai, edia gabu dekenai idia gini hegaegae vadaeni taudia—edia toana be mai garina. Gideona ia gwau, “Gari bona kudouna manoka taudia ese Gileada Ororo umui rakatania, emui ruma dekenai do umui giroa lou” neganai, tuari taudia edia kahana toi amo kahana rua be tuari gabuna idia rakatania.—Gunalaia Taudia 7:1-3.
Hari, Israela tuari taudia 10,000 sibodia ese edia inai taudia 135,000 idia raraidia koura kahana dekenai, bona daudau lasi murinai Iehova ese Israela tuari taudia edia namba ia hadihoa lao 300 sibona dekenai. Israela edia kara hegeregerena, unai orea maragina be orea toi dekenai ia haridia. Dibura neganai, idia lao bona edia inai taudia edia kamepa ena kahana toi dekenai, ta ta edia gabu edia gabu ai idia gini. Bena gunalaia tauna Gideona ena oda dekenai edia kede idia hunia hodu 300 idia makohidia, edia kede idia abidia isi, bona idia boiboi, “Lohiabada ena tuari kaia, bona Gideona ena!” Edia kibi idia hiriria nega daudau lalonai. Dibura lalonai, idia hoa dikadika tuari taudia idia laloa Israela tuari taudia edia orea 300 ese idia tuari henia noho. Iehova ese ia hakavakavadia bona idia ta ta idia alaia mase, bona “unai neganai kamepa ena tuari taudia idia heau hamatamaia. Ibounai mai gari danu idia boiboi, idia heau boio.”—Gunalaia Taudia 7:15-22; 8:10.
Tuari iharuana be Suneme kahirakahira dekenai ia vara King Saulo ena nega ai. Baibel ia gwau “Pilistia taudia be idia haboua, bona idia raka mai, Suneme dekenai idia kamepa. Vadaeni Saulo ese Israela taudia ibounai ia haboua, Gileboa Ororona dekenai idia kamepa,” lagani momo gunanai Gideona ena tuari oreana ese ia karaia bamona. To Saulo be Gideona hegeregerena lasi, Iehova dekenai ia tabekau lasi, to ia ese babalau hahinena ta Ene Doro dekenai ia lao. “Saulo ese Pilistia tuari taudia ia itaia, vadaeni ia gari bada, iena kudouna ia manoka momokani.” Unai tuari lalonai, Israela taudia idia heau boio bona momo herea idia mase. Saulo bona Ionatana edia mauri idia haboioa.—1 Samuela 28:4-7; 31:1-6.
Vadaeni, Suneme be lalokau bona dagedage gabuna ai ia lao, Iehova dekenai tabekau karana bona demoni dekenai tabekau karana ena gabu unai. Unai koura dekenai, hahine rua ese lalokau goadana bona heabidae karana idia hahedinaraia, bona Israela ena tau badadia rua ese mai anina bada tuari lalonai idia tuari. Unai haheitalai hani ese idia hahedinaraia Iehova dekenai tabekau karana be mai anina bada, nega ibounai ia ese ia idia hesiai henia taudia ia hanamodia.
[Picture on page 31]
Hari inai negai, idaunegai Suneme hanuana ia gini gabuna dekenai Sulam hanua ia gini, bona More Ororona be murina dekenai
[Credit Line]
Pictorial Archive (Near Eastern History) Est.