Lau be Lepera Tauna—Egu Mauri Lalonai Moale Lau Davaria Bona Lauma Dalanai Hahenamo Lau Abia
ISAIAH ADAGBONA ESE IA SIVARAILAIA
Akure, Nigeria dekenai, lau tubu daekau. Egu ruma bese taudia be biru taudia, aiemai uma gabuna dekenai maho, biku, maniota, bona koko idia tubu. Egu tamana ia ura lasi sikuli dekenai lau lao. Lau ia hamaoroa: “Oi be biru tauna. Duahiduahi ese oi do ia durua lasi maho oi hadoa totona.”
TO HEREVANA, lau ura duahiduahi lau dibaia. Adorahi ai, tisa ta ese natudia haida ia hadibaia rumana ta ena uindo dekenai lau gini bona lau kamonai. Unai be lagani 1940 lalonai, egu mauri lagani be 12 neganai. Unai natudia edia tamana ese lau ia itaia neganai, ia boiboi bona lau ia lulua. To lau giroa loulou. Nega haida tisa tauna ia mai lasi bona hunia dalanai lau vareai bona unai natudia ida edia buka ai itaia hebou. Nega haida lau dekenai edia buka idia henia, lau duahia totona. Unai dala amo duahiduahi lau dibaia.
Dirava Ena Taunimanima Lau Bamoa
Gabeai Baibel ta lau abia bona lau do mahuta lasi neganai hanaihanai lau duahia. Hanuaboi ta ai, Mataio karoa 10 lau duahia. Ia hahedinaraia taunimanima ese Iesu ena hahediba taudia do idia inai henia bona idia dagedage henia.
Lau laloatao Iehova ena Witness taudia be egu ruma dekenai idia mai neganai, egu ruma taudia ese idia kara dika henidia. Lau laloa reana unai taudia be Iesu ia gwauraia taudia. Ma nega ta, Witness taudia idia mai neganai, idia amo magasin ta lau abia. Idia lau bamoa matamaia neganai, taunimanima ese lau idia kirikirilaia. To, taunimanima ese egu lalona idia hamanokaia toho neganai, lau diba tomadiho momokanina lau davaria vadaeni bona egu moale ia habadaia.
Lau laloa bada gauna be Witness taudia be egu gabu ena tomadiho oreadia ma haida bamona lasi. Edia tomadiho be egu gabu ena dirava koikoi tomadiho henia karana ena kastom bona sene karadia ida idia mogea lasi. Hegeregere, ena be egu ruma bese taudia idia lao Anglikan Dubu dekenai, to egu tamana dekenai Yoruba diravana Ogun ena tomadiho patapatana ia noho danu.
Egu tamana ia mase murinai, lau ese unai tomadiho patapatana do lau abia. To unai gauna lau ura lasi, badina lau diba Baibel ese kaivakuku tomadiho henia karana ia gwauraia dika. Iehova ena heduru dainai lauma dalanai lau goada noho, bona December 1954 ai, bapatiso lau abia.
Lepera Gorerena Ia Hedinarai
Unai lagani ena matamana kahanai, lau itaia egu aena idia gudu bona idia dekenai hemami be lasi. Bema gida siahudia latanai lau raka, hisihisi be lasi. Gabeai, toto kakakakadia idia hedinarai egu baguna bona egu uduna bibina dekenai. Lau bona egu ruma bese taudia ai diba lasi dahaka ia vara; ai laloa reana ia be eczema, kopina gorerena ta. Tubutubu gaudia idia gaukaralaia doketa taudia 12 dekenai lau lao, hanamoa dalana lau tahua totona. Gabeai, idia ta ese ai ia hamaoroa unai be lepera gorerena.
Ai hoa dikadika! Lau lalohisihisi bada bona lau mahuta namonamo lasi. Nihi dikadia lau abia. To Baibel ena hereva momokani lau diba bona Iehova lau tabekau henia dainai, vaira negana lau garilaia lasi.
Taunimanima ese egu sinana idia hamaoroa bema meamea tauna dekenai lau lao bona boubou lau henia, do lau namo lou. Lau gwau do lau lao lasi, badina lau diba unai bamona kara ese Iehova do ia habadua. Idia itaia egu lalona lau hadaia vadaeni dainai, egu sinana ena turadia idia gwau namona be kola auna ena huahua do ia abia bona ia amo egu baguna do ia dahua. Bena unai kola auna ena huahua do ia henia diba meamea tauna dekenai, boubou do ia karaia lau totona. Unai bamona kara lalonai lau ura lasi lau vareai bona egu sinana be unai bamona lau hamaoroa. Gabeai, dirava koikoi tomadiho henia karana lalonai lau ia veria karana ia hadokoa.
Hospital dekenai lau lao neganai, lepera gorerena ese egu tauanina ia hadikaia momokani vadaeni. Egu tauanina dekenai toto be momo herea. Hospital dekenai, muramura idia henia bona gabeai egu kopina ia namo lou.
Idia Laloa Lau Mase Vadaeni
To egu hekwakwanai idia orea lasi. Egu aena idibana be gorere dainai ia dika ia lao bona lagani 1962 ai idia utua. Operesen murinai, medikol hekwakwanai ma haida idia vara. Doketa idia laloa do lau mase. Nao misinari tauna, pris tauna ta, ia mai lau dekenai, guriguri ginigabena do ia gwauraia totona. Lau manoka herea dainai lau hereva diba lasi, to nesi ta ese ia hamaoroa lau be Iehova ena Witness tauna ta.
Unai pris ia gwau lau dekenai: “Oi ura Katolik tauna ai oi lao bena guba dekenai do oi lao diba, a?” Egu lalona dekenai lau kiri. Iehova dekenai lau guriguri, goada do ia henia lau haere diba totona. Mai hekwarahi bada ida lau gwau diba, “Lasi!” Pris tauna ia giroa bona lau ia rakatania.
Lau manoka lau lao ela bona hospital taudia idia laloa lau mase vadaeni. Egu vairanai be dabua amo idia koua. Morgue dekenai lau idia abia lao lasi, badina namona be doketa o nesi ta do ia hamomokania lau mase vadaeni. Doketa ta ia gaukara lasi, bona nesi iboudiai be pati ta dekenai idia lao. Unai dainai wodi dekenai lau idia rakatania ela bona kerukeru. Daba ai, doketa ta be gorere taudia ia vadivadi henia neganai, ta be lau ia vadivadi henia lasi badina dabua ese lau idia koua bona toana be lau mase vadaeni. Gabeai, ta ia itaia unai “mase tauanina” be dabua henunai ia marere!
Gabeai egu tauanina ia goada lou, bona December 1963 ai, Nigeria ena sautwest kahana dekenai, Abeokuta Leprosy Hospital Settlement dekenai, lau idia siaia. Ela bona hari unuseniai lau noho.
Egu Haroro Gaukara Idia Koua Toho
Lau ginidae neganai, unai kamepa dekenai lepera taudia 400 idia noho, bona lau sibona be Witness tauna. Society dekenai revareva lau torea bona maoromaoro Akomoje Kongregesen tadikaka idia hamaorodia lau idia vadivadi henia be namo. Unai dainai hanaihanai tadikaka lau hereva henidia diba.
Unai kamepa dekenai lau lao neganai, maoromaoro lau haroro matamaia. Ia noho pasto tauna ia moale lasi, bona kamepa naria welfea opesa ia hadibaia. Unai welfea opesa be Germany amo ia mai tau burukana. Lau ia hamaoroa Baibel lau hadibaia diba lasi, badina sikuli badana dekenai lau lao lasi bona setifiket lau abia lasi; lau be diba lasi tauna dainai taunimanima do lau hadibaia kerere. Bema lau karaia noho, unai kamepa amo lau do idia lulua bona medikol heduru do idia henia lasi. Lau ia koua dainai lau haere lasi.
Bena taravatu ia karaia, tau ta be lau ida Baibel do ia stadilaia lasi. Unai dainai, kamonai taudia be lau dekenai idia mai lasi.
Iehova dekenai lau guriguri, ia lau noia aonega lau abia bona lau ia hakaua totona. Sunday ai, kamepa ena Baptis dubu dekenai lau lao, to edia tomadiho karadia lau karaia lasi. Hebou idia karaia neganai, ena kahana ta dekenai hebou taudia be henanadai idia henia diba. Egu imana lau abia isi bona lau henanadai: “Bema taunimanima namodia ibounai do idia lao guba dekenai bona taunimanima dikadia iboudiai do idia lao ma gabu ta dekenai, dahaka dainai Isaia 45:18 ia gwau Dirava be tanobada ia havaraia taunimanima idia noholaia totona?”
Kongregesen taudia momo be sibodia idia herevahereva hebou. Vadaeni, misinari pasto tauna ia gwau Dirava ena kara edia badina ita dibaia diba lasi. Unai murinai, egu henanadai lau haerelaia totona, Baibel siridia lau duahia, idia hahedinaraia taunimanima 144,000 be guba dekenai do idia lao, kara dika taudia do idia mase, bona kara maoromaoro taudia be tanobada ai do idia noho ela bona hanaihanai.—Salamo 37:10, 11; Apokalupo 14:1, 4.
Iboudiai be edia imadia idia hapatapataia, egu haere idia laloa bada dainai. Bena pasto ia gwau: “Emui imadia be nega iharuana umui hapatapataia, badina unai tau be Baibel ia diba momokani.” Dubu ena hebou ia ore murinai, haida idia mai lau dekenai bona idia gwau: “Emu diba ese pasto tauna ena diba ia hereaia!”
Idia Hekwarahi Noho Lau Idia Lulua Totona
Unai kara ese dagedage karadia momo ia koua, bona taunimanima momo ese lau idia bamoa lou Baibel ai stadilaia hebou totona. To, dagedage taudia haida idia noho, bona welfea opesa idia doria lau ia lulua totona. Hua ta bamona unai dubu hebouna murinai, lau ia vadivadi bona ia gwau: “Dahaka dainai oi haroro noho? Egu tano dekenai, taunimanima ese Iehova ena Witness taudia idia ura henia lasi, bona iniseniai be unai hegeregerena. Dahaka dainai lau totona hekwakwanai oi havaraia? Oi diba lasi lau ese oi lau lulua diba, a?”
Lau haere: “Tamagu, badina toi dainai oi lau matauraia. Ginigunana be, emu mauri lagani ese egu mauri lagani idia hanaia bona Baibel ia gwau huina kurokuro taudia ai matauraia be namo. Oi lau matauraia ena badina iharuana be, emu tano oi rakatania iniseniai ai oi durua totona. Badina ihatoina be, oi be hebogahisi, hariharibada, bona hisihisi taudia durua tauna. To daika ena gwaumaoro amo lau oi lulua diba? Inai tano ena presiden be Iehova ena Witness taudia ia lulua lasi. Inai gabu ena dagi bada tauna ese ai ia lulua lasi. Ena be inai kamepa amo lau oi lulua, to Iehova ese lau do ia naria noho.”
Guna unai bamona dalana ai ia lau hereva henia lasi, bona lau itaia egu hereva ia laloa noho. Lau ia rakatania, ia hereva lasi. Gabeai, ta ese lau ia maumauraia neganai, mai badu ida ia haere, ia gwau: “Inai hekwakwanai lalonai do lau vareai lasi. Bema ena haroro gaukara oi ura lasi, ia oi hereva henia!”
Duahiduahi Hadibaia Sikulina
Kamepa ena Baptis dubu dekenai idia lao taudia haida ese egu haroro gaukara idia koua toho noho. Bena lalohadai ta lau abia. Welfea opesa dekenai lau lao bona lau nanadaia bema duahiduahi hadibaia sikulina lau haginia diba. Lau ia nanadaia egu davana be hida neganai, lau gwau do lau karaia mai davana lasi.
Klasrum, blakbodi, bona sioka idia henia, bona kamepa taudia haida dekenai duahiduahi lau hadibaia matamaia. Dina ta ta dekenai ai karaia. Miniti ginigunadia 30 lalonai duahiduahi lau hadibaia, bena Baibel ena sivarai ta lau gwauraia hedinarai. Murinai, Baibel amo, unai sivarai ai duahia.
Stiuden ta be hahine ta, ena ladana be Nimota. Lauma gaudia ia ura henia bada bona dubu dekenai bona mosque dekenai danu Baibel henanadai momo ia henia. Unuseniai, haere ia abia lasi dainai, lau dekenai ia mai bona lau ia nanadaia. Gabeai, ena mauri ia gwauhamatalaia Iehova dekenai bona ia bapatiso. Lagani 1966 dekenai ai headava.
Aiemai kongregesen ena memba taudia momo be unai sikuli dekenai duahiduahi bona toretore idia dibaia. Unai lalohadai be sibona egu aonega amo ia vara lasi. Ia hedinarai goevagoeva Iehova ese ena hahenamo ia henia. Unai murinai ta ese egu haroro gaukarana ia koua toho lasi.
Kingdom Hall ta Kamepa Dekenai
Lau bona Nimota ai headava neganai, ai hani be hanaihanai ai hebou Gima Kohorona ai stadilaia totona. Lagani ta lalonai, aiemai hebou gabuna be lepera toto idia huria gabuna. Bena, aiemai welfea opesa, hari ia be egu turana ta, ese lau dekenai ia gwau: “Namo lasi inai gorere hanamoa daiutuna dekenai emu Dirava umui tomadiho henia.”
Ia gwau kapenta taudia idia rakatania rumana ta ai gaukaralaia diba. Gabeai, unai ruma be Kingdom Hall ai ai halaoa. Lagani 1992 ai, taoni amo idia mai tadikaka edia heduru ida unai gaukara ai haorea. Rau 24 ai ia noho laulau dekenai oi itaia diba bamona, aiemai Kingdom Hall be ruma goadana—haba dekenai plasta ai atoa bona ai penia, bona mai ena semensi foloa, bona guhi namona.
Lepera Gorere Taudia Ai Haroro Henia
Lagani 33 lalodiai, egu teritori be lepera taudia edia kamepa. Lepera taudia ai haroro henia be edena bamona? Africa dekenai taunimanima momo idia laloa gau iboudiai be Dirava amo idia mai. Unai dainai, lepera gorerena idia abia neganai, idia laloa Dirava ena kara ta dainai ia vara. Haida be unai gorere dainai idia lalo-metau. Ma haida idia badu bona idia gwau: “Ai ura lasi hebogahisi bona lalokau Diravana oi herevalaia ai dekenai. Bema unai be momokani, inai gorere do ia ore!” Bena Iamesi 1:13 ai duahia bona ena hereva ena anina ai gwauraia, ia gwau: “Dirava ese tau ta do ia dibagania lasi.” Bena ai hahedinaraia dahaka dainai Iehova ese taunimanima edia gorere ia koua lasi, bona iena gwauhamata, ia lalonai tau ta do ia gorere lasi tanobada paradaisona ena gwauhamatana unai, ai hahedinaraia.—Isaia 33:24.
Taunimanima momo be sivarai namona idia kamonai henia. Inai kamepa dekenai lau mai negana amo ema bona hari, Iehova ese lau ia gaukaralaia taunimanima 30 lau durua diba edia mauri idia gwauhamatalaia bona bapatiso idia abia totona. Idia iboudiai be lepera taudia. Idia momo edia gorere ia namo murinai, edia noho gabudia dekenai idia giroa lao, bona idia haida idia mase. Hari ai be Basileia pablisa taudia 18, bona taunimanima 25 be hanaihanai hebou dekenai idia lao. Ai rua be elda taudia, bona hesiai tauna tamona, bona regula painia tauna ta ia noho danu. Lau moale bada herea hari inai kamepa dekenai momo be Iehova idia hesiai henia mai edia abidadama ida! Iniseniai lau mai neganai, lau gari badina lau laloa lau sibona do lau noho, to dala namo hereana ai Iehova ese lau ia hanamoa.
Egu Tadikaka Hesiai Henia Ena Moale
Lagani 1960 ela bona lagani 5 gunanai, lepera gorere hanamoa muramura lau ania. Hari egu gorere ia ore vaitani, kongregesen ena tadikaka ma haida bamona. Lepera gorerena ese egu tauanina ena kahana ia hadikaia—egu aena idia utua, bona egu imadia idia gageva—to unai gorere ia ore.
Egu gorere ia ore dainai, haida ese lau idia nanadaia dahaka dainai inai kamepa lau rakatania bona egu noho gabuna dekenai lau giroa lou lasi. Lau noho ena badina be momo, to badina badana be lau ura egu tadikaka iniseniai lau durua noho. Iehova ena mamoe taudia naria gaukarana ena moale ese bema egu famili dekenai lau giroa lou, idia henia diba gaudia iboudiai ia hereaia.
Lau moale bada badina Iehova lau diba guna bona gabeai lau diba lepera gorerena lau abia. Bema unai neganai Iehova lau diba lasi, reana sibona lau hamasea. Egu mauri lalonai, hekwakwanai momo lau davaria, to muramura ese lau ia hamauria lasi—Iehova ese lau ia hamauria. Lagani gunadia lau laloa neganai lau moale; bona vaira negana Dirava ena Basileia henunai lau laloa neganai, lau moale bada.
[Box on page 25]
Lepera Gorerena Ena Hereva Badadia
Ia be Dahaka?
Hari inai negai lepera gorerena ia havaraia gauna be bacillus ta, lagani 1873 ai, Armauer Hansen ese ia davaria gauna. Iena gaukara idia laloa bada dainai, nega haida doketa taudia ese lepera gorerena idia gwauraia Hansen gorerena.
Unai bacillus ese tauanina ena hemami varovarodia, turia, matana, bona tauanina lalona ena kahana idauidau ia hadikaia. Nega momo imana bona aena dekenai hemami be lasi. Bema idia koua lasi, unai gorere ese vairana bona imana, bona aena kwakikwakidia ia hadikaia momokani diba. Nega haida sibona ia ese ta do ia hamasea.
Hanamoa Dalana Ia Noho, A?
Bema taunimanima be ia goada momokani lasi lepera gorerena idia abia, reana idia namo diba ena be muramura idia abia lasi. Bema ta ia abia momokani, drag ese idia hanamodia diba.
Lagani 1950 murinai, lepera gorerena hanamoa drag ginigunana idia karaia, to gorere ia hanamoa haraga lasi bona gabeai lepera bacillus ia koua diba lasi. Drag matamatadia idia karaia, bona lagani 1980 murinai, tanobada hegegemadai lalonai Multi-Drug Therapy (MDT) idia gaukaralaia. Unai hanamoa karana be drag toi idia gaukaralaia hebou—Dapsone, Rifampicin, bona Clofazimine. Ena be MDT ese unai bacillus ia hamasea, to gorere ese ia hadikaia vadaeni tauanina ena kahana ia hanamoa diba lasi.
MDT ese unai gorere ia hanamoa namonamo. Unai dainai lepera gorerena idia abia taudia edia namba ia diho; lagani 1985 ai edia namba be milioni 12 bona lagani 1996 ai edia namba be milioni 1.3 bamona.
Ma Haida Dekenai Ia Hanaia Haraga, Eiava?
Lepera gorere ia hanaia haraga lasi; taunimanima momo edia tauanina ena goada ia hegeregere dainai do idia abia lasi. Nega momo ta ia abia badina lepera tauna ena ruma dekenai ia noho daudau.
Doketa idia diba lasi edena dala ai unai bacillus be tauanina lalonai ia vareai, to idia laloa reana kopina amo o udu baubau amo ia vareai.
Vairai Negana ai Dahaka Do Ia Vara
Idia ura lagani 2000 ai lepera gorerena be “taunimanima ia hadikaia lasi gorerena ta.” Ena anina be gabu ta dekenai taunimanima 10,000 amo reana ta sibona be do ia abia. Dirava ena Basileia henunai, do ia ore vaitani.—Isaia 33:24.
Inai Orea Bona Buka amo Unai Hereva Ai Abia: World Health Organization; International Federation of Anti-Leprosy Associations; bona Manson’s Tropical Diseases, 1996 Edition.
[Box on page 27]
Hari Inai Negai Lepera Gorerena be Baibel Negadia ai Ia Vara Gorerena Hegeregerena, A?
Medikol bukadia ese lepera gorerena ena toana idia gwauraia namonamo; saiens taudia ese lepera gorerena ia havaraia maikrobe idia gwauraia Mycobacterium leprae. Momokani, Baibel be medikol bukana ta lasi. Baibel momo lalodiai, Heberu bona Greek herevadia idia hahanaia “lepera gorerena” edia anina be gorere idauidau. Hegeregere, Baibel ia gwauraia lepera gorerena ia havaraia toadia be taunimanima dekenai sibona lasi, to danu edia dabua bona ruma dekenai ia hedinarai, bona bacillus be unai ia havaraia lasi.—Levitiko 13:2, 47; 14:34.
Danu, hari lepera gorerena ena toana bona Baibel ia gwauraia lepera gorerena ena toana idia tamona lasi. Haida idia gwau unai be momokani badina nega ia hanaia lalonai gorere edia toana idia idau idia lao diba. Ma haida idia laloa Baibel ia gwauraia lepera gorerena be gorere tamona lasi to gorere idauidau. Reana guna M. leprae ese ia havaraia gorerena ia herevalaia, to reana ia herevalaia lasi.
Theological Dictionary of the New Testament ia gwau lepera gorerena Greek gado herevana bona Heberu gado herevana amo idia hahanaia be “gorere tamona, eiava gorere haida idia gwauraia . . . Unai be hari inai negai ita gwauraia lepera gorerena eiava lasi be ita diba lasi. To unai gorere ena ladana, doketa taudia ese idia gwauraia ladana korikorina, ita davaria eiava ita davaria lasi be herevana, badina unai ese iseda lalohadai [Iesu bona iena hahediba taudia ese idia hanamoa lepera taudia] dekenai ia haidaua lasi.”
[Picture on page 24]
Kongregesen taudia be lepera kamepa ena Kingdom Hall murimurinai idia noho
[Picture on page 26]
Isaiah Adagbona bona ena adavana, Nimota