Heduru Lau Abia Hahetoho Badadia Lau Haheaukalaia Totona
ÉVA JOSEFSSON ESE IA SIVARAILAIA
Hungary ai, Budapest ena distrik Újpest dekenai, ai haida be Keristani haroro gaukara totona ai hebou. Unai be lagani 1939, Tanobada Ibounai Tuarina Iharuana be kahirakahira negana, bona Hungary ena gavamani ese Iehova ena Witness taudia edia haroro gaukarana ia taravatua negana. Unai dinadia ai, nega momo
pulisi ese Baibel idia hadibaia taudia idia dogoatao.
UNAI be lauegu nega ginigunana unai gaukara lau karaia, bona reana unai dainai egu vairana dekenai lalo-hekwarahi bona gari toana idia hedinarai. Ia buruka sisina Keristani tadikaka ta be lau ia hereva henia bona ia gwau: “Éva, nega ta oi gari lasi be namo. Iehova ita hesiai henia ena hahenamo ese taunimanima idia abia hahenamo ibounai ia hereaia.” Unai lalo-namo bona hahegoada herevadia amo heduru lau abia, hahetoho badadia lau haheaukalaia totona.
Iuda Ruma Besena ai Lau Vara
Ai be Iuda ruma besena mai ena natudia ima bona lau be vara guna natuna. Egu sinana be Iuda tomadihona ia moalelaia lasi, bona tomadiho daladia ma haida ia tahua matamaia. Unai amo ia be Erzsébet Slézinger ia davaria, ia be Baibel ena hereva momokani ia tahua Iuda hahinena ma ta. Erzsébet ese Iehova ena Witness taudia dekenai egu sinana ia hakaua lao, bona unai dainai, lau danu be Baibel ena hahediba herevadia lau ura henia bada. Nega daudau lasi murinai, lau dibaia gaudia be ma haida dekenai lau hadibaia matamaia.
Lagani 1941 ena siahu negana ai, egu mauri lagani be 18 neganai, Iehova Dirava dekenai egu mauri lau gwauhamatalaia bona Danube Sinavaina dekenai bapatiso lau abia amo unai lau hahedinaraia. Egu sinana be unai nega tamona ai ia bapatiso, to egu tamana ese ai davaria Keristani abidadama matamatana ia abia dae lasi. Lau bapatiso bona nega daudau lasi murinai, palani lau karaia painia gaukara, ful-taim hesiai gaukarana unai, lau karaia totona. Baisikele lau abia be namo, unai dainai dabua idia karaia faktori badana ena laboratori dekenai lau gaukara matamaia.
Hahetoho Idia Matamaia
Nazi taudia be Hungary dekenai idia vareai, bona lau gaukara faktori be Germany taudia ese idia biagua. Dina ta ai, gaukara taudia ibounai idia boiria gunalaia taudia vairanai idia mai bona Nazi taudia dekenai edia badinaia karana idia gwauhamatalaia totona. Ai idia hamaoroa, bema unai ai karaia lasi, dika bada do ai davaria. Hitler hanamoa karana idia karaia neganai, mai egu hemataurai ida lau gini, to unai hanamoa karana lau karaia lasi. Unai dina tamona ai, opesi dekenai lau idia boiria, egu gaukara ena davana idia henia, bona gaukara amo lau idia hadokoa. Gaukara be momo lasi dainai, lau laloa dahaka do ia vara egu painia gaukara palanina dekenai. To, kerukeru ai, gaukara matamata lau davaria bona ena davana ese guna lau abia davana ia hanaia.
Hari lauegu painia urana lau hagugurua diba. Painia turadia momo lau abia, bona idia ginigabena be Juliska Asztalos. Haroro gaukara lalonai Baibel sibona ai gaukaralaia, badina buka idia noho lasi, ai hariharilaia totona. Kamonai taudia ai davaria neganai, ai lou henidia bona buka ai henia idia duahia totona.
Lau bona Juliska be ai gaukara teritorina ai haidaua loulou. Unai ena badina be pris tauna ta, ia kamonai ai ese ‘ena mamoe’ ai vadivadi henia neganai, dubu dekenai taunimanima ia hamaoroa, bema Iehova ena Witness taudia ese idia vadivadi henidia, ia eiava pulisi do idia hadibaia be namo. Taunimanima namodia ese ai idia hadibaia pris tauna be unai bamona hereva ia gwauraia neganai, teritori ma ta dekenai ai lao.
Dina ta ai, lau bona Juliska be kamonai merona ta ai vadivadi henia. Ai gwauhamata do ai giroa lou, duahia gaudia ai henia totona. To ai giroa lou neganai, pulisi taudia idia noho, bona ai idia dogoatao bona Dunavecse ena pulisi steiseni dekenai ai idia abia lao. Unai mero idia gaukaralaia ai idia dogoatao totona. Pulisi steiseni dekenai ai ginidae neganai, unuseniai pris ta ai itaia bona ai diba ia vara gauna lalonai, ia danu be mai ena maduna.
Lau Davaria Hahetoho Badana
Unai pulisi steiseni dekenai egu huina ibounai idia utua oho, bona pulisi taudia 12 bamona vairanai kopina kavakava lau gini. Lau idia henanadai henia goadagoada, badina idia ura idia diba daika ese Hungary dekenai emai gaukara ia gunalaia. Lau hahedinaraia emai gunalaia tauna tamona be Iesu Keriso. Bena edia au amo lau idia botaia dikadika, to egu Keristani tadikaka edia ladadia lau henia lasi.
Gabeai, egu aena idia kwatua hebou bona egu imana be egu kwarana ataiai idia dogoatao bona idia kwatua hebou. Bena, idia ta ta ese lau idia hadikaia, pulisi tauna tamona sibona ese lau ia hadikaia lasi. Lau idia kwatua auka masemase, bena lagani toi murinai egu imana dekenai maka idia do noho. Egu tauanina idia hadikaia momokani dainai, pura rua lalonai ruma ena badina daiutuna dekenai lau idia dogoatao ela bona egu bero dikadia be idia namo sisina.
Egu Noho Ia Namo Sisina
Gabeai, Nagykanizsa ena dibura rumana dekenai lau idia atoa, bona unuseniai Iehova ena Witness taudia momo idia noho. Ena be dibura rumana dekenai ai noho to lagani rua lalonai emai mauri ia namo sisina. Hehuni dalana ai hebou iboudiai ai karaia, bona kongregesen bamona ai gaukara. Nega momo dala idauidau dekenai ai haroro diba. Unai dibura rumana dekenai lau ese Olga Slézinger lau davaria, ia be lau bona egu sinana dekenai Baibel ena hereva momokani ia hahedinaraia hahinena Erzsébet Slézinger ena taihuna korikorina.
Lagani 1944 ai, Hungary dekenai idia noho Nazi taudia ese edia lalona idia hadaia Hungary ena Iuda taudia do idia hamasea ore, idia biagua gabudia ma haida dekenai idia karaia hegeregerena. Dina ta idia be Olga bona lau totona idia mai. Boromakau idia loalaia trein dekenai ai idia atoa bona mai hisihisi bada ida Czechoslovakia ai heau hanaia ela bona Poland ena saut kahanai ai ginidae—taunimanima hamasea kamepa Auschwitz dekenai.
Auschwitz Dekenai Lau Mauri Noho
Olga ida lau noho neganai lau gari lasi. Nega aukadia lalonai danu kiri herevadia ia gwauraia diba. Auschwitz dekenai ai ginidae neganai, tau dikana Dr. Mengele vairanai ai hedinarai, iena gaukara be idia ginidae taudia goadadia amo idia gaukara diba lasi taudia ia abia hidi. Idia gaukara diba lasi taudia be gasi daiutudia dekenai idia siaia. Emai nega ia mai bona Mengele be Olga ia nanadaia, “Oiemu mauri lagani be hida?”
Ena matana ai kiri toana ia hedinarai, bona mai gari lasi ida ia haere, ia gwau, “20.” Ena mauri lagani korikorina be 40 bamona. To Mengele ia kiri bona Olga be idibana kahana ai ia siaia lao bona ia mauri.
Auschwitz dekenai dibura taudia ibounai edia dabua dekenai maka idia atoa—Iuda taudia ese Star of David idia abia, bona Iehova ena Witness taudia ese purple triangle idia abia. Idia ura Star of David be emai dabua dekenai idia turia neganai, ai gwau ai be Iehova ena Witness taudia bona ai ura purple triangle ai abia. Ai ese emai Iuda besena ai hemarailaia dainai unai bamona ai gwau lasi, to hari ai be Iehova ena Witness taudia dainai. Ai idia dadabaia karana amo ai idia doria toho, Iuda taudia edia maka ai abia totona. To ai gini goada ela bona idia abia dae ai be Iehova ena Witness taudia.
Gabeai, egu tadina Elvira ida lau hedavari, ia be lagani toi lau murinai ia vara. Emai ruma bese taudia 7 ibounai be Auschwitz dekenai idia abia lao. To lau bona Elvira sibona emai goada ia hegeregere ai gaukara totona. Emai tamana, emai sinana, bona emai tadidia toi ibounai be gasi daiutudia dekenai idia mase. Unai neganai Elvira be Witness lasi, bona kamepa ena kahana tamona dekenai ai noho lasi. Kamepa amo ia roho mauri, United States dekenai ia lao, Pittsburgh, Pennsylvania dekenai Witness taihuna ai ia lao, bona gabeai lagani 1973 ai unuseniai ia mase.
Kamepa Ma Haida Dekenai Lau Mauri Noho
Lagani 1944/45 ena keru negana ai, Germany taudia ese edia lalona idia hadaia Auschwitz amo taunimanima idia kokia, badina Russia ena tuari taudia idia mai kahirakahira. Unai dainai Germany ena not kahana, Bergen-Belsen, dekenai ai idia siaia lao. Unuseniai ai ginidae bena nega daudau lasi murinai, lau bona Olga idia siaia Braunschweig dekenai. Unuseniai emai gaukara be America bona ia idia bamoa tanodia edia tuari peleini amo idia negea bomu ese idia hadikaia gaudia edia momoru do ai kokia. Lau bona Olga be unai gauna ai herevalaia. Ai daradara bema unai kara ese emai gini siri karana do ia hadikaia, bona unai dainai ai ruaosi ai laloa unai gaukara do ai karaia lasi.
Emai lalohadai dainai idia badu dikadika. Boromakau kopina amo idia karaia kwadia varona amo ai idia kwadia bena taunimanima idia pidia taudia vairanai ai idia abia lao. Miniti tamona idia henia unai gauna do ai lalohadailaia lou totona, bona idia gwau bema emai lalona ai haidaua lasi, ai do idia pidia mase. Ai gwau unai ai lalohadailaia totona nega idia henia be anina lasi, badina emai lalona ai hadaia vadaeni. To, kamepa ena biaguna badana sibona be mai ena siahu pidia mase ena gwaumaoro ia henia totona bona ia noho lasi dainai, ai idia pidia mase negana idia haidaua.
Unai nega ai naria noho lalonai, dina ibounai kamepa ena ariara dekenai ai gini. Tuari taudia rua mai edia ipidi be ai idia gimaia, bona hora rua ibounai murinai matamatadia idia siaia unai rua edia gabu idia abia totona. Ai dekenai aniani idia henia lasi, bona keru dainai ai hisihisi bada, badina unai be February lalonai ia vara. Pura tamona lalonai unai bamona ai idia kara henia, to kamepa ena biaguna badana ia mai lasi. Vadaeni taraka dekenai ai idia atoa, bona ai hoa, badina ai davaria Bergen-Belsen dekenai ai idia siaia lou.
Unai neganai lau bona Olga be ai manoka momokani. Kahirakahira egu huina ibounai ia moru ore bona egu tauanina ia siahu bada. Lau hekwarahi bada dainai sisina lau gaukara diba. Dina ta ta dekenai ai abia ranu kavakava kabedi vasiahuna bona beredi kahana maragina be hegeregere lasi. To gau badana be ai gaukara, badina idia gaukara diba lasi taudia idia hamasea. Lau ida kisini dekenai idia gaukara Germany taihu ese lau idia durua dainai laga-ani sisina lau abia. Gadi taudia idia mai neganai, unai taihu ese lau idia hadibaia, bena gaukara patapatana kahirakahira lau gini noho, toana be lau gaukara goadagoada.
Dina ta ai, Olga be ia goada lasi ena gaukara gabuna ai ia lao totona, bona unai murinai ia ai itaia lou lasi. Lau ese ia boga auka turana bona bamona lau haboioa, kamepa idauidau dekenai ai noho nega aukadia lalonai lau ia durua bada turana unai. Ia be iseda Lohiabada Iesu Keriso murinai ia raka horoa taihuna ta dainai, lau diba maoromaoro guba dekenai ena ahuna ia abia.—Apokalupo 14:13.
Lau Idia Ruhaia Bona Egu Mauri Unai Murinai
May 1945 ai tuari ia ore bona ai idia ruhaia neganai, lau manoka momokani dainai dagedage taudia edia kara dika ia ore lau moalelaia diba lasi; danu, ruhaia taudia idia abia dae tanodia dekenai idia hakaudia lao neganai idia lau bamoa diba lasi. Hua toi lalonai hospital dekenai lau noho lau goada lou totona. Gabeai Sweden dekenai lau idia abia lao, bona Sweden be egu noho gabuna matamana ai ia lao. Maoromaoro, egu Keristani tadikaka bona taihu lau tahua bona gabeai davana bada gaukarana, haroro gaukarana unai, lau karaia lou.
Lagani 1949 ai, lau ese Lennart Josefsson lau adavaia, lagani momo lalonai ia be Iehova ena Witness taudia edia loaloa naria tauna ta. Tanobada Ibounai Tuarina Iharuana lalonai, ena abidadama ia dogoatao dainai, ia danu be dibura rumana dekenai ia noho. September 1, 1949 ai, emai painia gaukarana maurina ai hamatamaia hebou, bona taoni ladana Borås dekenai ai idia siaia ai gaukara totona. Borås dekenai ai noho lagani ginigunadia lalonai, pura ta ta ai, kamonai taudia ida Baibel stadi 10 ai karaia. Ai moale badina lagani 9 lalonai, ai itaia Borås ena kongregesen tamona amo kongregesen toi idia vara, bona hari kongregesen be 5.
Nega daudau painia gaukara lau karaia diba lasi, badina lagani 1950 ai, ai be natuna kekeni ai abia, bona lagani rua murinai, natuna mero ai abia. Unai dainai, egu gaukara namona be egu mauri lagani be 16 neganai, Hungary dekenai tadikaka lalokauna ese lau dekenai ia hadibaia hereva momokani namona be emai natudia dekenai lau hadibaia. Unai hereva be inai: “Iehova ita hesiai henia ena hahenamo ese taunimanima idia abia hahenamo ibounai ia hereaia.”
Egu mauri lau laloa neganai, lau itaia Iamesi ese Iobu ena haheauka karana ita ia hadibaia lou neganai ia torea herevadia be egu mauri lalonai idia momokani. Iamesi ia gwau: “Lohiabada be mai ena bogahisihisi, bona iena hariharibada be bada herea.” (Iamesi 5:11) Ena be lau danu ese hahetoho badadia lau haheaukalaia, to hahenamo badadia lau abia danu, hegeregere natudia rua, edia adavadia, bona tubudia 6—idia iboudiai be Iehova tomadiho henia taudia. Unai sibona lasi, to lau be mai egu natudia bona tubudia momo herea lauma dalanai, bona idia haida be painia gaukara bona misinari gaukara idia karaia. Hari egu helaro be mase dekenai idia mahuta noho lalokau taudia be edia guri gabudia amo do idia toreisi lou neganai, idia do lau rosia diba.—Ioane 5:28, 29.
[Picture on page 31]
Tanobada Ibounai Tuarina Iharuana murinai haroro gaukara ai karaia Sweden dekenai
[Picture on page 31]
Egu adavana ida