Clovis Ena Bapatiso—Lagani 1,500 Lalonai Katolik Tomadiho France Ai
SEPTEMBER 1996 ai, Pope John Paul Iharuana ese France ena dubu ta do ia vadivadi henia, to unuseniai bomu ta idia davaria bona ia ida inai hereva ia noho, ia gwau, “Pope ena ladana ai, boom!” Unai ese ia hahedinaraia taunimanima momo ese France dekenai pope ena vadivadi namba 5 idia ura lasi. To unai lagani ai, pope bona ma taunimanima 200,000 be France ena hanua Reims dekenai idia lao, lagani 1,500 gunanai Frankish King Clovis be Katolik tauna ai ia lao dinana ena laloatao hebouna idia karaia totona. Unai king be daika, badina idia gwau iena bapatiso be France ena bapatiso? Bona dahaka dainai unai laloatao hebouna ese hepapahuahu badana ia havaraia?
Ia Manoka Ia Lao Basileiana
Clovis be lagani 466 C.E. bamona ai ia vara, ia be Childeric Ginigunana, Salian Frank taudia edia king ena natuna. Lagani 358 C.E. ai, Roma taudia ese idia lohiaia matamaia, bona idia gwau unai Germany iduhuna be hari idia gwauraia tanona Belgium dekenai idia noho diba, bema ena tano ena hetoana idia gimaia bona Roma dekenai tuari taudia idia henia. Gallo-Roma taudia unai gabu dekenai idia bamoa momo dainai, gabeai unai Frank taudia ese Roma taudia edia kastom idia abia dae. Childeric Ginigunana be Roma ena turana, bona Germany iduhu ma haida, hegeregere Visigoth bona Saxon iduhu, be ena tano idia vareai toho neganai, idia ia tuari henia. Unai kara dainai, Gallo-Roma taudia ese ia idia ura henia.
Roma provinsi Gaul ena not kahana be Rhine Sinavaina amo ia diho lao ena saut kahana, Pyrenees dekenai. To lagani 454 C.E. ai, Roma tauna General Aetius ia mase murinai, unai tano dekenai siahu tauna ta be lasi. Lagani 476 C.E. ai, Roma king ginigabena Romulus Augustulus ia moru, bona Roma Basileiana ena west kahana ia ore dainai, unai gabu dekenai politikol dalanai hekwakwanai momo idia vara. Unai dainai, Gaul be ia mage fig ta bamona, ena hetoana lalonai idia noho iduhu ta ese do ia abia haraga diba. Clovis be ena tamana ena king dagina ia abia murinai, ia ura ena basileia ena hetoana ia habadaia. Lagani 486 C.E. ai, Soissons hanuana kahirakahira ai, ia ese Roma gavamani tauna ginigabena Gaul dekenai ia tuari henia bona ia hamorua. Ia kwalimu dainai, not kahana ai ia noho Somme Sinavaina ia lao Loire Sinavaina, Gaul ena ihuanai bona west kahana ai ia noho gabuna, ia abia.
King Dagina Do Ia Abia Tauna
Frank iduhu be Germany iduhu ma haida hegeregerena lasi, ena taunimanima be dirava koikoi idia tomadiho henia noho. To Clovis be Burgundian lohia kekenina ta, Clotilda, ia adavaia neganai, ia be mai ena siahu iena mauri lalonai. Clotilda be Katolik hahine goadana, bona hanaihanai ia hekwarahi ena adavana be Katolik tauna ai ia halaoa totona. Lagani 500 C.E. murinai, Gregory of Tours, ese inai sivarai ia torea. Ia gwau ia be 496 C.E. ai, Tolbiac (Zülpich, Germany) lalonai, Clovis be Alemanni iduhu ia tuari henia neganai, ia ese Clotilda ena Dirava dekenai ia gwauhamata bema unai tuari lalonai ia kwalimu, dirava koikoidia do ia rakatania. Ena be Clovis ena ami be kahirakahira do idia moru, to Alemanni king ia mase bena ena ami ia moru. Unai dainai Clovis ia laloa Clotilda ena Dirava ese ia durua ia kwalimu totona. Unai dainai sene herevadia idia gwau December 25, 496 C.E. ai, Reims ena dubu badana dekenai “Seint” Remigius ese Clovis ia bapatisoa. To haida idia laloa lagani 498/9 C.E. bamona be maoro.
Clovis be sautist kahanai ai ia noho Burgundian Basileia ia ura ia abia, to ia kwalimu lasi. To Visigoth iduhu ia tuari henia mai kwalimu ida, badina 507 C.E. ai, Vouillé, Poitiers kahirakahira, idia moru bona Gaul ena sautwest kahana momo ia biagua matamaia. Unai kwalimu karana dainai, Eastern Roma Basileia ena king, Anastasius, ese Clovis dekenai dagi ta ia henia. Unai dagi dainai, west kahana dekenai idia noho king ma haida amo ia be hereadaena, bona Gallo-Roma taudia edia matana ai gavamani ese iena lohia dagina idia hamomokania.
Clovis be ist kahana dekenai idia noho Rhenish Frank taudia edia teritori ia lohia matamaia murinai, Paris be ena siti badana. Iena mauri laganidia dokodia ai, ena basileia ia hagoadaia dalana be Lex Salica, o tano ena taravatudia, ia torea bona Orléans dekenai dubu kaunsolo ia karaia bona Dubu bona Gavamani edia tura henia karana ena hetoana ia gwauraia. Reana November 27, 511 C.E. ai, ia mase bona unai neganai Gaul ena kahana 4 4 amo 3 3 be ia sibona ese ia biagua.
The New Encyclopædia Britannica ia gwau Clovis be Katolik tauna ai ia lao neganai, “unai be Europe ena west tanodia edia histori dekenai ia vara karana badana.” Dahaka dainai dirava koikoidia ia badinaia king be Katolik tauna ai ia lao be mai anina? Ia be mai anina badina Clovis ese Katolik tomadiho ia abia hidi bona Arian tomadiho ia abia hidi lasi.
Arian Tomadiho Idia Hepapahuahulaia
Lagani 320 C.E. bamona ai, Alexandria, Aigupito dekenai, pris tauna Arius ese Toi Tamona herevana idia hadikaia lalohadai ia halasia. Arius ia gwau Natuna ena anina, o ena badina, be Tamana ena hegeregerena lasi. Natuna be Dirava lasi bona ia be ia hegeregerena lasi, badina ia be mai ena matamana. (Kolose 1:15) Arius ia laloa lauma helaga be tau ta, to iena siahu be maragi, Tamana bona ena Natuna edia be bada. Taunimanima momo ese unai hadibaia herevana idia abia dae, to dubu ese ia dagedage henia. Lagani 325 C.E. ai, Nicea Kaunsolo ese Arius idia lulua bona ena hadibaia herevadia idia gwauraia dika.a
To, unai ese edia hepapahuahu ia hadokoa lasi. Lagani 60 lalodiai, unai hahediba herevana idia hepapahuahulaia noho, bona king idauidau ese lalohadai idauidau idia abia dae. Gabeai, lagani 392 C.E. ai, King Theodosius Ginigunana ia gwau Katolik tomadiho bona ena Toi Tamona hahediba herevana be Roma Basileiana ena Gavamani ena tomadiho. To unai neganai, Germany bisop ta Ulfilas ese Goth iduhu be Arian tomadiho taudia ai ia halaoa. Germany ena iduhu ma haida be karaharaga unai “Keristani tomadiho” idia abia dae.b
Clovis ena nega lalonai, Gaul dekenai Katolik Dubu be hekwakwanai momo ia davaria. Arian Visigoth taudia idia hekwarahi Katolik tomadiho idia koua totona, bisop ta ia mase neganai, ma ta be ena gabu ia abia diba lasi. Danu, Katolik tomadiho lalonai hapararaia karadia rua idia vara, bona Roma dekenai idia hepapahuahu pris taudia be idia ala-ala heheni. Unai daradara ia habadaia karana be, Katolik toretore taudia haida idia gwau lagani 500 C.E. ai tanobada ena dokona do ia vara. Unai dainai Frankish lohia tauna be Katolik tauna ai idia halaoa be gau badana, ia laloa unai ese “seint taudia edia milenium matamatana ia hamatamaia.”
To Clovis ena ura korikorina be dahaka? Reana tomadiho gaudia ese ena lalona idia hamarerea, to politikol gaudia ia tahua danu. Clovis ese Katolik tomadiho ia abia hidi neganai, Gallo-Roma taudia momo be Katolik taudia dainai, edia lalo-namo bona dubu ena siahu bada taudia edia lalo-namo ia abia. Unai kara dainai ena gavamani dagina idia tahua taudia do ia hanaia diba. The New Encyclopædia Britannica ia gwau: “Gaul ia abia neganai, dubu idia dadaraia Arian taudia, idia inai henia taudia, amo ia ruhadia tuarina ai ia lao.”
Clovis be Edena Bamona Tauna?
Lagani 1996 hebouna ia do vara lasi neganai, Reims ena bisop badana ta, Gérard Defois, ia gwau Clovis be “ena tomadiho ia haidaua to ia laloa namonamo bona ia hegaegae namonamo guna tauna ia laulaulaia.” To France ena histori torea tauna, Ernest Lavisse, ia gwau: “Clovis be ena tomadiho ia haidaua, to ena kara toana ia haidaua lasi, bona Evanelia sivaraidia idia gwauraia manau bona maino be ena kudouna idia hamarerea lasi.” Histori torea tauna ma ta ia gwau: “Odin [Norse taudia edia dirava] ia noia lasi, to Keriso ia noia bona ena kara ia haidaua lasi.” Constantine be Keristani tomadiho ia abia dae to ia badinaia lasi hegeregerena, Clovis ia ura lasi ta ese ena lohia siahuna ia abia dainai, ena terona idia tahua taudia ta ta ia alaia. Ia ese “ena varavara taudia momo ia hamasea.”
Clovis ia mase murinai, gori sivaraidia idia karaia matamaia, bona ia hebogahisi lasi tuari tauna be seint tauna ai idia halaoa. Lagani 100 murinai, Gregory of Tours’ ia torea sivaraina lalonai ia hekwarahi Clovis bona Constantine, “Keristani tomadiho” ia abia dae Roma king ginigunana, ia hahegeregerea totona. Gregory ia gwau Clovis ia bapatiso neganai iena mauri lagani be 30, bona unai amo ia hekwarahi Keriso ida ia hahegeregerea totona.—Luka 3:23.
Lagani 800 C.E. murinai, Reims bisop Hincmar ese unai kara ia karaia noho. Unai neganai dubu badadia idia ura tomadiho laolao tauna ese idia dekenai idia mai, unai dainai ia ese bisop gunana, “Seint” Remigius, ena mauri sivaraina ia torea. Unai ia karaia ena dubu ena ladana ia abia isi bona loaloa taudia edia moni ia abia totona. Iena sivarai ia gwau pune kurokuro ese kavabu mai ena oela ia mailaia Clovis ena bapatiso dekenai, ia horoa totona—ia ura lauma helaga ese Iesu ia horoa negana ida ia hahegeregerea. (Mataio 3:16) Hincmar ia ura Clovis, Reims, bona lohia taudia ia hakapua, bona Clovis be Lohiabada ia horoa tauna lalohadaina ia hamomokania.c
Idia Hepapahuahulaia Hebouna
France ena presiden gunana, Charles de Gaulle, be nega ta ia gwau: “Lau laloa France ena histori be Clovis amo ia matamaia, Frank iduhu ese ia idia abia hidi France ena king ai do ia lao, bona France dekenai edia ladana idia henia.” To, taunimanima ibounai edia lalohadai be unai bamona lasi. Lagani 1,500 gunanai Clovis ia abia bapatiso laloatao hebouna idia hepapahuahulaia. Unai tano lalonai, lagani 1905 ai Dubu bona Gavamani idia hapararaia, bona momo ese Gavamani idia maumauraia, idia moale lasi tomadiho hebouna idia durua. Reims hanua kaunsolo taudia idia gwau pope ia vadivadi negana ai ia gaukaralaia platfom ena davana do idia henia, to orea ta ia lao kota dekenai, bona kota ia gwau do idia karaia lasi, tano ena taravatu ia makohia dainai. Ma haida idia laloa dubu ia ura France taudia edia kara bona tano ia biagua lou. Unai laloatao hebouna ese ia davaria hekwakwanai ma ta be National Front politikol taudia bona Katolik taravatu idia dogoatao goada taudia idia ura Clovis idia gaukaralaia edia oreadia ia laulaulaia totona.
Ma haida edia maumau be unai hebou ese edia histori ia hakererea. Idia gwau Clovis ena bapatiso dainai France taudia be Katolik tomadiho idia abia dae matamaia lasi, badina unai neganai Gallo-Roma taunimanima momo be Katolik tomadiho idia abia dae vadaeni. Bona idia gwau France besena be iena bapatiso negana ai ia matamaia lasi. Idia gwau nega maorona be lagani 843 C.E. ai, unai neganai Charlemagne ena basileia ia parara bona Clovis lasi, to Charles the Bald be France ena king ginigunana ai ia lao.
Lagani 1,500 Lalonai Katolik Tomadiho
Lagani 1,500 lalonai, France dekenai Katolik tomadiho idia gwauraia “Dubu ena kekeni badana,” to hari ia be edena bamona? Ela bona lagani 1938 ai, tanobada hegegemadai amo, France dekenai bapatiso idia abia Katolik taudia edia namba be badana. Hari ia be namba 6, bona tano ma haida, hegeregere Philippines bona United States, edia namba be bada. France dekenai Katolik taudia milioni 45 idia noho, to milioni 6 sibona be hanaihanai dubu ena Mass hebouna dekenai idia lao. Vanegai idia karaia ripoti ta ia gwau: France ena Katolik taudia 100 100 amo, 65 65 ese “Dubu ena taravatu sihari kava dekenai idia laloa lasi,” bona 100 100 amo 5 5 idia gwau Iesu be “anina lasi tauna.” Unai bamona kara dainai, lagani 1980 ai, pope be France ia vadivadi henia neganai, ia henanadai: “France, emu bapatiso gwauhamata dekenai dahaka ia vara?”
[Footnotes]
a The Watchtower, August 1, 1984, rau 24 itaia.
c France ena king taudia 19 edia ladana be Louis (hegeregere Louis Namba 17 bona Louis-Philippe) bona unai ladana be Clovis amo idia abia.
[Map on page 27]
(For fully formatted text, see publication)
SAXON TAUDIA
Rhine Sinavaina
Somme Sinavaina
Soissons
Reims
Paris
GAUL
Loire Sinavaina
Vouillé
Poitiers
PYRENEES
VISIGOTH TAUDIA
Roma
[Picture on page 26]
Lagani 1300 C.E. murinai idia torea buka ai, Clovis ena bapatiso
[Credit Line]
© Cliché Bibliothèque nationale de France, Paris
[Picture on page 28]
France ena Reims Cathedral ena haba dekenai Clovis (ihuanai tauna) ena bapatiso ena laulau ia noho
[Picture on page 29]
John Paul Iharuana be France ia vadivadi henia Clovis ena bapatiso dinana laloatao totona, to hepapahuahu ia havaraia