Mauri Ia Auka Neganai
LAU matamata momokani neganai mauri ena hekwakwanai idauidau lau davaria matamaia. Lau laloa inai hereva oi abia dae diba: Hari tanobada dekenai maoro lasi gaudia momo idia vara. Gabeai, ita ibounai dekenai unai gaudia idia vara. Ita ibounai ita gorere. Momokani, buruka taudia haida idia goada bona gorere badana do idia davaria lasi, to ita ibounai be do ita mase.
Reana lau ese egu mase lau lalohadailaia momo. Do lau hahedinaraia dahaka dainai, bona edena bamona lau dekenai idia vara gaudia ese lau idia durua.
Egu Mauri Lagani be 9 Neganai
September 1968, Brooklyn, New York ai, lau vara bona lau be natuna namba 5, ginigabena. Tamagu ena tauanina ia manoka dainai ia gaukara diba lasi; Sinagu ese famili ia naria totona sitoa dekenai ia gaukara. Egu mauri lagani be 9 neganai, Sinagu ia itaia egu bogana ena kahana be ia gudu. Lau ia abia lao kliniki dekenai. Doketa ese gudu aukana ia mamia, bona dina haida murinai Kings County Hospital dekenai lau vareai.
Sinagu ese lau ia rakatania murinai, lau gari dainai lau tai. Unai dina murinai, bulu dabua idia atoa tatau rua ese operesen daiutuna lalonai lau idia abia vareai. Lau laloatao, diari ta be lau ataiai bona gau ta amo egu uduna idia koua bena lau mahuta ela bona ma daiutu ta lalonai lau noga. Doketa taudia ese Wilms’ tiuma (kensa ta), egu kidni ta, bona egu asena ena kahana ta idia kokia oho.
Pura ima lau noho hospital ena intensive care wodi ai. Dina ta ta iboudiai doketa ese bandesi idia kokia bona matamata idia atoa. Idia kokia neganai lau boiboi bada. Hisihisi lau laloaboio sisina totona tau ta ia mai bona lau ia hereva henia. Lau laloatao ia ese paroparo ia kikilaia momo.
Intensive care wodi lau rakatania to ma wiki hani hospital ai lau noho. Unai nega lalonai, radiation idia gaukaralaia. Unai be hisihisi bada—radiation amo lasi—to badina egu bogana dekenai lau hekure bona egu ivaia gabuna ia hisihisi. Monday ia lao Friday unai wiki lalodiai lau ese radiation lau abia.
November ena dokona, lagani 1977 ai, hospital dekenai lau mahuta lasi to lau lao radiation lau abia noho totona. Unai idia haorea murinai kemoterapi lau abia matamaia. Monday ia lao Friday dabai momokani lau toreisi bona hospital dekenai lau lao bona muramura mai goadana idia kodoa. Doketa ese nila ia gwadaia vareai varovaro maragi lalonai bena unai amo muramura idia atoa vareai diba. Nila dekenai lau gari bona lau taitai, to Sinagu ese lau ia hamaoroa bema idia karaia lasi do lau namo lou lasi.
Kemoterapi be mai ena dika danu. Mumuta mamina lau abia bona nega momo lau mumuta. Egu rara ena goada be ia diho bona egu huina ibounai ia moru.
Gorere ese Lau Ia Koua
Hua haida murinai, Easter Sunday totona dubu dekenai ai lao gwauraia, egu rara ia goada lasi dainai egu udu baubauna amo rara ia diho matamaia. Egu tama sina ese gau momo idia karaia unai rara koua totona, to idia kwalimu lasi. Doketa taudia ese bandesi amo egu udu baubau idia koua, to rara be egu uduna amo ia diho matamaia. Rara bada lau haboioa dainai lau manoka bada herea bona hospital lau vareai. Lau idia vadivadi taudia ese edia vairana, imana, bona tauanina idia koua totona hospital dabua idia atoa, daihanai gorere lau abia garina. Wiki ta murinai egu rara ia goada sisina bona hospital lau rakatania diba.
Kemoterapi idia hamatamaia lou bona lau lao diba lasi sikuli dekenai, unai lau lalohisihisilaia. Egu turadia edia hebamo bona murimuri ai gadara hebou negadia lau reaia. Ruma dekenai lau sikuli noho badina doketa taudia idia laloa kemoterapi lau abia neganai, bona ia ore sisina murinai, namona be ruma ai lau noho.
Siahu negana ia matamaia bona vaia egu kara, lau ura Georgia dekenai idia noho tubudia do lau vadivadi henia, to gwaumaoro idia henia lasi dainai lau lao lasi. To, hospital be kensa gorere idia abia taudia totona gau ta idia hegaegaelaia, ai lao New Jersey ena gadara gabuna ta dekenai. Ena be lau hesiku bada herea, to lau moalelaia.
Kemoterapi be lagani 1978 lalonai lau haorea to ruma dekenai lau sikuli noho—lagani toi mai kahana lalonai. January 1981 ai, lau giroa sikuli dekenai, to lagani momo ruma dekenai lau sikuli dainai ia auka. Nega haida egu klasrum lau davaria lasi bona lau boio. To, sikuli lau ura bada. Miusik, taipin, bona gadara idauidau idia hadibaia klas lau ura momokani. Memero kekeni haida idia namo, to ma haida ese lau idia hevasehalaia.
Gorere Lou
Memero kekeni haida ese lau idia nanadaia: “Oi rogorogo, a?” Egu bogana ia gudu dainai lau idia nanadaia. Doketa ese lau ia hamaoroa egu asena ia tubu lou dainai unai ia vara. March lalonai doketa idia sekea lou, to ia namo lasi dainai hospital ai lau idia atoa. Lau kamonai neganai lau tai matamaia—hua rua mai kahana sibona lalonai lau be sikuli dekenai lau lao.
Baiopsi idia karaia; asena tiuma ena kahana idia ivaia, stadilaia totona. Operesen murinai lau noga, lau itaia tauna ginigunana be Sinagu. Ia taitai noho. Lau ia hamaoroa kensa lau abia lou bona ia bada herea dainai idia ivaia oho diba lasi, anina be kemoterapi do lau abia, hamaragia totona. Egu mauri lagani be do 12 sibona.
Kemoterapi idia karaia hospital dekenai, ena anina be wiki haida lalonai, dina rua o toi do lau noho hospital dekenai kemoterapi abia totona. Vaia egu kara, lau mumuta momo bona mumuta mamina ia noho. Aniani be mamina lasi bona egu huina ibounai ia moru. Kemoterapi idia henia lagani 1981 ibounai lalonai. Idia karaia neganai, April lalonai, ruma dekenai lau sikuli matamaia lou.
Lagani 1982 ia matamaia negana ai, kensa idia ivaia totona hospital dekenai lau vareai. Nesi idia ura egu metau idia diba to lau goada lasi dainai idia ese lau idia durua sikele latanai lau gini bona lau idia kokia neganai. Kemoterapi ese tiuma ia hamaragia, unai dainai ia bona egu asena ena kahana ta idia ivaia oho. Hua rua bamona hospital dekenai lau noho. Lagani 1982 huanai, kemoterapi lau hamatamaia lou ema bona lagani 1983 ia matamaia.
Unai neganai sikuli dekenai lau lao lasi dainai lau lalohisihisi. To egu huina ia tubu lou, bona egu tauanina ia goada lou matamaia. Lau moale badina lau mauri noho.
Lau Giroa Lou Sikuli Dekenai
Ruma dekenai lau ia hadibaia hahinena ese dala ia karaia lau ese guna, nega sisina lagani 1981 lalonai, ai sikuli hebou taudia danu, junior high school ena kwalimu pepana lau abia. Lau moale bada herea; egu turadia gunadia lau itaia lou bona matamata lau davaridia. Unai dina ia ginidae June 1984 lalonai; egu turadia bona tisa taudia edia laulau lau abia, bona egu ruma bese taudia ese egu laulau idia abia, unai dina badana lau laloatao totona.
Siahu negana lalonai, egu Georgia dekenai idia noho tubudia lau vadivadi henia bona hua haida unuseniai lau noho. August ena dokona ai lau giroa egu ruma ai bona sikuli totona lau hegaegae. Oibe, sikuli dekenai lau lao diba. Lau moale bada herea!
Tomadiho Ena Anina Lau Ura Dibaia
Dawn bona Craig be stiuden haida amo idia idau bona lau ura henidia. Kerisimasi harihari gaudia lau henidia neganai, idia gwau unai aria idia moalelaia lasi. Lau henanadai, “Umui be Iuda taudia, a?” Craig ia gwau idia be Iehova ena Witness taudia bona Kerisimasi be Keristani ariana momokanina lasi. Kerisimasi kikilaia Gima Kohorona bona Noga! magasin haida lau dekenai ia henia.
Edia tomadiho be idau dainai, lau ura ena anina lau diba. Egu dubu dekenai lau lao neganai, hereva tamona ai kamonai loulou: ‘Iesu Keriso abidadama henia, oi bapatiso, bona do oi lao diba guba dekenai.’ Unai be auka lasi. Lauegu lalohadai be inai: Bema gau iboudiai idia auka lasi anina be oi aonega bada herea, eiava gau ta ia kerere. Lau diba vadaeni lau aonega bada lasi, unai dainai lau laloa dubu ena hadibaia herevadia idia kerere.
Gabeai Craig be dina tubu negana lalonai lau dekenai Baibel ia hahedibalaia. Dina ta Iehova ena Witness taudia edia hebouhebou ta dekenai lau ia boiria bona lau lao. Craig lau davaria bona ia bona iena ruma bese ida lau helai. Lau itaia gaudia dainai lau hoa—kopi idauidau taudia mai lalo-tamona ida idia tomadiho hebou—lau kamonai gaudia dainai lau hoa danu.
Lau bona Craig be klas matamata ai abia neganai aiemai aniani negana ia idau, unai dainai Baibel ai stadilaia hebou diba lasi. Craig ena sinana ese lauegu sinana ia rini henia, ia ura lau ida ia stadi, to Sinagu ia gwau lasi. Gabeai, gwaumaoro ia henia Keristani heboudia dekenai lau lao diba. Kingdom Hall ena telefon namba lau davaria telefon buka lalonai. Lau rini henia bona idia gwau Sunday hebou ena nega be 9 okaloka dabai. Saturday ai, lau ura gabuna korikori lau diba totona, egu noho gabuna amo nega daudau lau raka lao ela bona Kingdom Hall lau davaria.
Sunday dabai lau ginidae neganai, tau ta ese lau ia nanadaia bema lau be ma Kingdom Hall ta amo lau mai vadivadi totona. Lau hamaoroa, Kingdom Hall dekenai inai be egu vadivadi ginigunana, guna nega sisina sibona Baibel lau stadilaia. Mai hebogahisi ida ia bona ena adavana ese lau idia boiria idia ida lau helai. Unai hebou bona egu dubu ena hebou be idau herea. Hebou dekenai henanadai bona haere kahana idia karaia bona momo idia ura haere. Memero kekeni matamatadia danu idia haere. Egu imana lau abia isi bona haere lau henia danu. Unai nega amo, hebou dekenai lau lao loulou bona egu diba Baibel ena hereva momokani dekenai lau habadaia noho.
Hekwakwanai Ma Ta
Lagani 1986 December lalonai, haisikuli ena lagani ginigabena lalonai, doketa ese lau ia sekea. Baragi idia x-ray neganai doketa ese gau ta ia itaia bona ia lalo-hekwarahilaia dainai idia karaia lou. Lau idia hamaoroa gau ta ia noho neganai, lau taitai matamaia.
Baiopsi idia karaia; nila amo doketa ese tiuma ena kahana maragina ia abia. Unai amo idia davaria ia be kensa ta. Tiuma toi idia davaria bona badana ta be egu kudou ena varovaro kahirakahira. Doketa ida ai herevahereva murinai, aiemai abia hidi be kemoterapi muramura matamatadia rua do idia tohoa tiuma hamaragia totona, bena tiuma idia maragi neganai do idia ivaia oho. Guna bamona unai muramura ese lau ia hahisia—huina ia moru, lau mumuta, bona rara ia goada lasi.
Matamanai, lau lalo-metau, to Iehova dekenai lau guriguri momo bona unai ese lau ia hagoadaia. Sikuli haorea dinana be kahirakahira, hua 6 murinai do ia matamaia lou. Egu tisa taudia be egu gorere idia diba bona idia hebogahisi; idia gwau pepapepa doketa amo lau henia bona egu goada hegeregerena sikuli gaukara lau karaia sibona.
Sikuli Ia Auka
Sikuli gaukara karaia be auka badina lau gorere, bona egu huina ia moru. Huina koikoina lau hoia bona karaia, sikuli turadia idia gwau ena toana be namo herea—idia diba lasi ia be egu huina korikorina lasi. To, mero ta ia diba. Klasrum lalonai lau vareai neganai, blakbod dekenai “huina koikoi” ia torea, bena ia bona iena turadia ese lau do idia kirikirilaia bona hevasehalaia. Unai kara dainai lau lalo-metau.
Bena, dina ta, klasrum murimurinai taunimanima momo idia noho neganai, ta ese egu huina ia dadia bona kokia oho. Lau giroa haraga bona lau abia. To memero kekeni momo ese egu huina lasi kwarana idia itaia vadaeni, bona lau lalohisihisi bada herea. Lau lao hunia gabuna bona lau tai. Unai dina murinai stiuden taudia edia vairana toana amo lau itaia haida be lau idia hebogahisi henia bada. Sikuli turadia idia gwau kekeni ta ese moni ia henia mero ta dekenai unai ia karaia totona.
Rara Dadaraia Karana be Auka
Kemoterapi ese egu rara ia hamanokaia momokani. Hekwakwanai ma ta be egu udu baubau amo rara ia diho, dina ta lalonai nega rua o nega toi bamona. Lau do bapatiso lasi, to lau gini auka bona lau gwau lau be Iehova ena Witness kekenina dainai, rara do lau abia lasi. (Kara 15:28, 29) Egu kakana badana ese ena natuna kekeni ia hagoadaia lau ia hamaoroa ia ura lasi lau mase. Tamagu ia badu, bona ia noinoi rara lau abia. Sinagu ia gwau bema rara lau abia Dirava ese lau do ia gwauatao.
Nega tamona ai, doketa taudia idia gwau egu rara ia manoka dainai, reana egu kudou do ia dika eiava harana ia hadikaia diba. Egu lalona lau hadaia vadaeni dainai, pepa ta lau sainia, ia gwau bema lau mase ia be idia edia kerere dainai lasi. Haraga lau namo sisina bona ruma dekenai lau giroa bona sikuli dekenai danu. To, egu rara ia manoka noho dainai, doketa idia laloa namona be radiation lau abia bona kemoterapi lau abia lasi. April ia lao June 1987 lalonai, sikuli ia ore dina ta ta iboudiai murinai, radiation idia henia.
Sikuli Haorea, Bena Bapatiso
Sikuli haorea dinana be mai anina negana. Egu kakana ese lau ia durua bona deresi bona huina koikoi matamatadia ai hoia. Sinagu bona egu kakana rua ese lau idia bamona, murinai ai lao aniani namona ai moalelaia hebou.
Unai negana ai, lau ese kemoterapi o radiation lau abia lasi. To wiki haida murinai, doketa ese lau ia rini henia bona ia gwau hospital dekenai do lau lao, kemoterapi lau abia be namo. To lau ura lasi lau lao badina Iehova ena Witness taudia edia hebouhebou be wiki ta murinai do idia abia Yankee Stadium, New York City ai, bona do lau lao. To, Sinagu ia gwau namona be lau abia matamaia bona do ia ore haraga. Unai dainai lau lao.
Lau moale bada herea badina Saturday, July 25, 1987 ai, do lau bapatiso. Pulisi ese ai idia bamoa lao bapatiso gabuna, Orchard Beach, dekenai. Egu bapatiso murinai, lau giroa lou steidiam dekenai bona program lau moalelaia. Hanuaboi ai lau hesiku bada, to Sunday lau hegaegae bona hebouhebou ena dina ginigabena dekenai lau lao.
Rara Dadaraia Hekwakwanai Ia Vara Lou
Monday adorahi, fiva lau abia, egu tauanina ena siahu be Celsius 39, kidni ia toto, bona egu rara be manoka momokani dainai hospital dekenai lau noho. Doketa ia gwau bema rara henia hanai gwaumaoro pepana lau sainia lasi, do ia lao kota dekenai bona lau do idia doria. Lau gari bada herea. Egu ruma bese taudia ese lau idia doria; egu kakana ia gwau iena rara do ia henia lau totona, to lau gwau lasi.
Iehova dekenai nega momo lau guriguri bona lau noia lau gini goada diba. Lauegu rara ena goada ia daekau matamaia, bona rara henia hanai karana idia doria lasi. Ena be kemoterapi lau abia noho be gau badana, to nila do idia gwadaia vareai totona varovaro namodia idia noho lasi. Unai dainai doketa ese matu maragina ia karaia egu kemena dekenai bona tiubi ta idia atoa, unai amo muramura idia atoa diba.
Tiuma idia ura ivaia neganai, ivaia doketa ia gwau bema rara bada lau haboioa lasi, rara do ia henia lasi. Sinagu ese lau ia hamaoroa namona be gwaumaoro lau henia, unai dainai lau henia. Lau karaia murinai lau moale lasi badina bema rara momo lau haboioa, gwaumaoro lau henia rara do idia henia hanai totona. Maoromaoro, rara do ia henia lasi ivaia doketana lau tahua matamaia. Toana be lau tahua kava, to gabeai ta lau davaria, bona operesen be January 1988 ai do idia karaia.
Doketa ia gwau lasi operesen amo do lau roho mauri. Momokani, operesen ena dina vairanai, hanuaboi ai, doketa ese lau ia vadivadi henia bona ia gwau: “operesen do lau karaia toho.” Lau gari; egu mauri lagani be 19 sibona bona lau ura lasi lau mase. To, tiuma toi, bona baragi ta ena kahana badana idia ivaia oho. Hoa gauna be inai: Hospital dekenai wiki tamona sibona lau noho. Ruma lalonai hua rua mai kahana lau laga-ani, bena kemoterapi mai hisihisi ida lau hamatamaia lou.
Unai negana ai egu tamana ese kensa ia abia danu bona hua haida murinai Sinagu ese ia davaria edia daiutu lalonai, ia mase vadaeni. Iena mase murinai, vokeisinol sikuli lau matamaia bona lau ese seketere gaukara lau dibaia. Tauanina dalana ai, sikuli ai, bona lauma dalana ai, lau goada, nega haida lau ese heduru painia gaukara lau karaia diba (hua ta lalonai, ful-taim hesiai gaukara).
Hekwakwanai Ma Ta
April 1990 lalonai, Augusta, Georgia ai, egu taihu badana ena headava pati dekenai lau lao. Egu taihuna ia gwau: “Oiemu aena ta ia bada herea.”
Lau nanadaia: “Oi laloa ia be dahaka?”
Ia haere, “Lau diba lasi.”
Lau gwau, “Reana ia be tiuma ta.”
New York City dekenai lau giroa neganai, doketa lau itaia. Baiopsi idia karaia bona Wilms’ tiuma idia davaria egu aena laurina lalonai. Aena ena turia ia hadikaia lasi to ia bada herea dainai idia ivaia oho diba lasi. Guna bamona idia henia kemoterapi lau abia.
Gabeai, lau mumuta bona ia doko lasi badina bogana lalonai gau ta ese ia koua dainai. Karaharaga operesen idia karaia unai gauna kokia totona. To egu bogarau ia mogea bona operesen ma ta idia karaia. Egu rara ena hemoglobin ena bada be hegeregere lasi, kahirakahira 4 sibona, bona doketa ia hereva loulou: “Rara oi abia. Do oi mase. Inai hanuaboi ena doko kahana do oi itaia lasi.” Lau mahuta neganai, gara gabuna bona egu mase lau nihilaia.
October ia ginidae neganai, egu goada be hegeregere operesen totona. Egu aena ena murina kahana amo, 70 pesen idia ivaia oho. Idia diba lasi bema do lau raka lou diba, eiava. To egu noho gabuna, New York City lalonai, lau ura lau raka loaloa diba. Unai dainai mai lalo-goada bona doketa ena heduru ida, lau raka matamaia—guna imana rua amo auri gauna lau dogoatao bona lau raka, bena au rua lau gaukaralaia, bena oro ta. Gabeai auri gauna idia atoa egu manoka aena latanai, bena egu imana lau gaukaralaidia ruma-ta-ruma-ta gaukara lalonai, Baibel siri davaria totona. Kemoterapi lau abia neganai, egu metau be ia diho kilo 27 dekenai; egu lata be sentimita 155 bona guna egu metau be kilo 54. Metau sisina lau abia neganai bona egu aena ia bada ia lao, doketa ese aena durua auri gauna idia habadaia. Gabeai, egu metau be guna bamona neganai, aena durua gauna matamata idia karaia.
Mauri Ia Do Auka Noho
Lagani 1992 ena siahu negana lalonai, egu toana be namo bona lau laloa reana heduru painia gaukara do lau karaia diba. November lalonai, revareva ta lau abia bona lau ia hamoalea momokani. Ia gwau idia ura egu mauri ena sivarai be Noga! lalonai idia torea, badina haida do ia hagoadaia. Wiki ta murinai egu moale be lalohisihisi ai ia lao.
Doketa be x-ray idia karaia neganai, egu baragi namona ta lalonai tiuma ma haida idia davaria. Lau taitai bena lau taitai loulou. Egu kidni, asena ena kahana, baragi laurina ena kahana badana, aena ena kahana, idia ivaia oho vadaeni to lau do mauri noho. To tau ta be do ia mauri noho diba lasi bema ena baragi rua idia kokia. Egu ruma bese taudia bona turadia ese lau idia durua lou, bona lauegu lalona lau hadaia inai gorere dikana do lau tuari henia lou.
Kemoterapi idia hamatamaia tiuma idia hamaragia totona. Doketa ta ia laloa reana tiuma sibona idia ivaia oho bona baragi idia rakatania. March 1993 lalonai, operesen daiutuna dekenai lau vareai. Gabeai lau kamonai lau idia ivaia, kensa bada herea idia itaia dainai idia turia lou sibona. Tiuma idia kokia diba lasi badina baragi do idia hadikaia garina. Unai murinai, kemoterapi goadana idia henia lau dekenai, tiuma hamasea totona.
Hari oi lalo-parara diba dahaka dainai egu mase lau lalohadailaia hanaihanai. Bema egu mauri ia auka lasi, mase ena anina bona nega vaira helarona do lau tahua goadagoada, a? Lau diba lasi. To, lau diba mai anina bada gauna be inai: Hari ita mauri eiava ita mase be herevana, to Iehova Dirava, mauri hanaihanai ia henia Tauna ena hahenamo ita abia be gau badana. Tanobada matamata maurina ena helaro lau abia dae, Ia dekenai egu hekwakwanai lau atodia kau, bona helaro tamona turadia lau bamodia ese lau idia hagoadaia noho.—Salamo 55:22; Apokalupo 21:3, 4.
Lau moale matamata taudia ma haida be idia gorere lasi. Lau ura egu sivarai ese idia ia hagoadaia anina lasi gaudia dekenai edia goada idia haorea kava lasi, to mai aonega ida Iehova ena hesiai gaukara lalonai idia gaukaralaia. Dirava ena tanobada matamata lalonai gorere lasi negana do ita moalelaia ela bona hanaihanai be hahenamo bada herea! Doketa, hospital, nila, tiubi—gorere taudia durua gaudia ta do ia noho lasi, inai gorere bona mase tanobadana do ita laloaboio.—Kathy Roberson ese ena sivarai ia gwauraia.
[Picture on page 21]
Junior high school lau haorea dinana
[Picture on page 23]
New York ena sekit hebouhebou ta ai, aniani gabuna ai lau heduru