Dirava ena Sisiba Do Oi Kamonaia A?
TAUNIMANIMA momo ese hamauridia toadia o herevadia idia lalodia lasi. Vesuvius Ororona ia regerege bada neganai, Pompeii taudia momo ese idia laloa lasi. Unai hegeregerena, hari inai negai taunimanima momo ese tanobada ibounai lalonai do ia vara gauna dikana ena toana idia laloa lasi. To haida idia diba unai be toa korikorina ta, lagani 79 C.E. ai Vesuvius Ororona amo ia lasi lahina bona kevaruna hegeregeredia. Tuari badadia rua bona tuari maragidia handred handred, doe, tano-laga, dai-hanai goreredia, raskol karadia, dagedage karadia, bona haroro gaukarana tanobada hegegemadai—idia iboudiai be toa ta, idia hahedinaraia hisihisi badana be kahirakahira do ia vara.
Baibel ia gwau: “Unai dinadia lalonai hisihisi bada herea do idia vara, Dirava ese tanobada ia karaia nega dekena amo hisihisi unai bamona idia vara lasi ia mai bona harihari.” (Mataio 24:21) Pompeii ai taunimanima haida idia roho mauri hegeregerena, ‘hutuma bada herea, duahia diba lasi, bese idauidau, iduhu idauidau, kopina idauidau, bona gado idauidau amo’ do idia roho mauri; anina be, hisihisi badana amo do idia mai.—Apokalupo 7:9, 14.
Edena negai unai hisihisi do ia vara? Gau momo ese idia hahedinaraia ena nega be kahirakahira. Iesu ena hahediba taudia ese idia nanadailaia, idia gwau: “Do oi giroa mai, bona tanobada dokona danu, ena toana be dahaka?” (Mataio 24:3) Iesu Keriso ena haere mani oi laloa.
Tuari—Toa ena Kahana Badana Ta
Iesu ese gau tamona ia gwauraia lasi, to gau momo ia gwauraidia, idia iboudiai be toa ta, inai tanobada oromana dikana ena dokona toana. Ia gwau do ia vara guna gauna be inai: “Bese ta ese do ia toreisi, bese ta do ia tuari henia. Bona basileia ta ese do ia toreisi, basileia ta do ia tuari henia.” (Mataio 24:7) Unai bamona peroveta herevana ma ta be Apokalupo 6:4 ai: “Ia ese tanobada dekena amo maino do ia kokia.” Anina be tuari do idia vara, tuari gunadia idia hereadia tuaridia unai.
Unai peroveta herevana, tuari badadia herevana, ena anina be lagani 1914 amo ia vara. Buka ta ladana American Adventures ese lagani 1914 vairanai negana be inai bamona ia gwauraia: “Lagani 1900 ai, America taudia momo be mai edia helaro namona. Unai be ‘nega namona’ bona unai namo be lagani 14 bamona ia noho. . . . Bena, July 28, 1914 ai, hereva tamona, tuari unai, ese edia moale ia koua.” Tanobada Ibounai Tuarina Ginigunana be unai neganai ia matamaia bena lagani 1918 ai ia doko. Taunimanima haida ese idia gwauraia “tuari iboudiai do ia hadokodia tuarina.” Bese badadia 28 be idia tuari. Unai bese ese idia biagudia besedia danu bema ita duahidia hebou, anina be tanobada taudia iboudiai 10 10 amo 9 9 be unai idia tuari besedia lalodiai.
Unai tuari ai, inai gau matamatadia idia tuarilaidia: masinigani, gasi mai ena poisini, lahi halasia gaudia, tanika, peleini, bona sabmarini. Tuari taudia ten milion bamona idia hamasedia—edia momo ese lagani gunadia 100 lalodiai tuari badadia ai idia mase taudia edia momo ia hanaia! Tuari taudia 21 milion idia bero. Momokani, unai be tanobada ibounai tuarina, lagani 1914 ia makaia, ‘nega dokona’ ena matamana. (2 Timoteo 3:1) To, tuari be Iesu ese ia gwauraia toana ena kahana tamona.
Toa ena Kahana Ma Haida
Iesu be ma ia gwau: “Gabu idauidau dekenai hitolo bada do ia vara, tano danu do ia mareremarere. To unai be hisihisi nega ena hamatamaia sibona.” (Mataio 24:7, 8) Luka 21:11 ese dai-hanai goreredia danu ia gwauraidia. Tanobada Ibounai Tuarina Ginigunana ia do doko lasi neganai, dai-hanai gorerena ta ladana Spanish influenza be tano momo ai ia vara. Ia dainai taunimanima 20 milion idia mase; edia momo ese tuari ai idia mase taudia edia momo ia hanaia.
Tuari negana lalonai bona murinai, taunimanima milion milion be hitolo dainai idia mase. Tano-laga danu ese taunimanima hutuma idia hamasedia. Lagani 1915 ai, Italy ai, tano-laga ese taunimanima 30,000 mai kahana ia hamasedia; lagani 1920 ai, China ai, 200,000 idia mase; lagani 1923 ai, Japan ai, 143,000 bamona idia mase. To, Iesu ena hereva hegeregerena, unai be hisihisi ena matamana mo. Lagani 1914 amo ema, hisihisi idia bada idia lao bona nega momo idia vara. Tanobada Ibounai Tuarina Ginigunana ia doko, bena lagani 21 murinai iharuana ia matamaia; ia lalonai taunimanima 50 milion idia mase bona niuklia bomudia tuarilaidia negana ia matamaia.
Hari inai negai taunimanima momo edia lalodia idia hisihisi, badina ma ta be, tano, hodahoda, bona ranu idia hadikadia. Ena be Iesu ese unai ia perovetalaia lasi, to Apokalupo 11:18 ese ia hahedinaraia hisihisi badana be ia do vara lasi neganai, taunimanima ese ‘tanobada do idia hadikaia.’ Gau momo ese idia hahedinaraia idia hadikaia noho. Norman Myers ia gwau: “Uru gunana ta ese do idia mase ore diba lalohadaina idia abia lasi. Bona uru gabena ta ese unai bamona lalo-hekwarahi do idia davaria lasi. Bema inai uru ese unai dika do idia koua lasi, gabeai dala be lasi.”—State of the World 1988.
Newsweek magasin, February 17, 1992 gauna, ese ousoun gasi ia maragi ia lao karana ia ripotilaia. Unai ia diba momo hahinena, Alexandra Allen, ia gwau ousoun gasi ia maragi ia lao dainai, “nega vairai tanobada ena mauri gaudia iboudiai do idia mase reana.”—Tanobada hadikaia karadia ma haida herevadia be inai rau ena atai kahana ai oi itadia.
Gabu be hegeregere lasi Iesu ena peroveta herevana ena kahana iboudiai do ai herevalaidia. (Ia perovetalaia gaudia ma haida be rau 5 ai oi itadia, lisi lalonai.) To Mataio 24:14 ai ia gwauraia gauna ita laloa be namo: “Basileia ena Sivarai Namona be tanobada ibounai dekenai do idia harorolaia. Vadaeni unai murinai dokona be do ia ginidae.” Iehova ena Witness taudia ese unai haroro gaukarana idia karaia, tano 229 lalodiai. Lagani 1992 ai, hora bilion ta mai kahana lalodiai idia haroro. Unai edia gaukara ese ia hamomokania ita be dina gabedia ai ita noho.
Oi Laloa Kerere Lasi!
Haida be reana idia gwau dina gabedia herevalaidia be helaro lasi karana. Idia gwau, ‘Eastern Europe ai Komiunisi lohia dalana ia doko bona America bona Russia idia herohemaino toho; unai ese ia hahedinaraia taunimanima edia noho ia namo ia lao, ani?’ Lasi. Iesu ia gwau lasi dina gabedia ai nega ibounai tanobada ibounai lalonai tuari, tano-laga, bona hitolo be do idia vara noho. Sivarai namona be tanobada ibounai lalonai do idia harorolaia diba totona, namona be nega haida unai bamona gaudia do idia vara lasi.
Iesu ese dina gabedia be Noa ena nega ida ia hahegeregeredia. Unai negai, Utu-utu Badana ia do ginidae lasi neganai, vaia edia kara, taunimanima idia aniani, idia inuinu, bona idia headava. (Mataio 24:37-39) Unai ese ia hahedinaraia, ena be dina gabedia ai nega dikadia do idia vara, to taunimanima be dina dina iboudiai idia karaia karadia do idia hadokodia lasi. Noa ena negai hegeregerena, taunimanima momo be dina dina iboudiai idia karaia karadia idia lalodia momo, unai dainai inai nega ena anina bada idia laloa lasi.
Bema politikol karadia haida edia toana idia namo idia lao dainai ta be inai nega ena anina ia laloa bada lasi, dika do ia davaria diba. (Tesalonika Ginigunana 5:3 itaia.) Gau momo ese idia hahedinaraia Iesu ena peroveta herevana ena anina be hari ia vara—ita idia hadibaia hahemase negana be kahirakahira!
Unai Murinai Namo Do Ia Vara
Pompeii ai ororo ia pou neganai, mase bona hisihisi ia havaraia. To, inai nega ena dokona ese dala do ia kehoa taunimanima edia, mauri hanaihanai be paradaiso tanobadana ai do idia abia. (Apokalupo 21:3, 4) Tuari do idia vara lou lasi dainai, niuklia tuarina garina do idia gari lasi. Faktori dikadia, edia momoru bona kwalahu amo hodahoda, ranu, bona tano idia hadikadia gaudia, be do idia noho lasi.—Daniel 2:44.
Unai neganai taunimanima iboudiai ese kara maoromaoro do idia ura henia, do idia hetura mai edia momokani ida, bona Basileia ena taravatu do idia badinadia. (Salamo 37:10, 11) Hospital bona gara gabudia be lasi. Headava hadokoa karana, headava hapararaia karana, lalo-metau, bona memero kekeni hadikadia karana danu be lasi.—Isaia 25:8; 65:17.
Oi ura inai dina gabedia amo do oi roho mauri bena Dirava ena tanobada oromana matamatana mai hairaina ai do oi noho, a? Vadaeni, ‘oi noga noho, badina be inai gaudia do idia mai nega oi diba lasi.’ (Mareko 13:33) To, tanobada ai idia vara gaudia ese idia hahedinaraia unai nega be kahirakahira. Oi naria lasi, to emu roho mauri dalana oi tahua, bona dina gabedia edia toana idia laloa namonamo taudia oi tahudia danu. Idia oi diba be haraga, badina be idia mo sibodia ese Iesu ena hahegani idia badinaia, Basileia ena sivarai namona idia harorolaia tanobada hegegemadai. Dala oi karaia, King Keriso Iesu do oi badinaia, idia ida. “Iena ladana dainai be bese ibounai do idia naria mai laloa namona danu.”—Mataio 12:18, 21.
[Box on page 5]
Toa ena Kahana Tuenti-Foa
1. Tuari gunadia idia hereadia tuaridia—Mataio 24:6, 7; Apokalupo 6:4
2. Tano-laga—Mataio 24:7; Mareko 13:8
3. Hitolo—Mataio 24:7; Mareko 13:8
4. Dai-hanai goreredia—Luka 21:11; Apokalupo 6:8
5. Kara dikadia idia vara rohoroho—Mataio 24:12
6. Tanobada hadikaia karana—Apokalupo 11:18
7. Momo edia lalokau ia keruma—Mataio 24:12
8. Hagaria gaudia—Luka 21:11
9. Moni mataganigani henia karana—2 Timoteo 3:2
10. Tama sina gwau-edeede henidia karana—2 Timoteo 3:2
11. Lebulebu ura henia bada, Dirava ura henia maragi karana—2 Timoteo 3:4
12. Sibona ura henia bada karana—2 Timoteo 3:2
13. Lalokau diba lasi karana—2 Timoteo 3:3
14. Hebogahisi lasi—2 Timoteo 3:3
15. Taunimanima idauidau idia lebulebu—2 Timoteo 3:3
16. Taunimanima momo be kara namo idia ura henia lasi—2 Timoteo 3:3
17. Taunimanima momo idia gwau idia be Keristen taudia, to edia kara be idau—2 Timoteo 3:5
18. Haida idia aniani momo bona idia inuinu momo—Luka 21:34
19. Kirikiri taudia ese toa idia dadaraia—2 Petero 3:3, 4
20. Peroveta taudia koikoidia momo idia haroro—Mataio 24:5, 11; Mareko 13:6
21. Dirava ena Basileia ena sivarai namona harorolaia karana—Mataio 24:14; Mareko 13:10
22. Keristen taudia korikoridia dagedage henidia karana—Mataio 24:9; Luka 21:12
23. Dina gabedia edia dokonai, maino bona noho namona do idia boiboilaia—1 Tesalonika 5:3
24. Idia laloa lasi dahaka do ia vara—Mataio 24:39
[Box on page 6]
Tanobada Hadikaia Karadia—Nega ena Toana Ta
◻ Tanobada ena mirigini kahanai, taunimanima hutuma idia noho gabudia ai, tanobada ia naria ousoun gasina be ia maragi ia lao haraga.
◻ Dina dina iboudiai ava bona animal edia orea idauidau 140 bamona idia mase ore.
◻ Faktori be momo lasi negana amo ema bona hari, hodahoda ai siahu ia koua gasina, kabon daioksaid, be 26 pesen amo ia bada ia lao vadaeni, bona ma ia bada ia lao.
◻ Lagani 1850 bamona amo ela bona lagani 1989, tanobada ena kopina ia siahu lasi, lagani 1990 ai ia siahu bamona; lagani 1980 amo ema, lagani 6 lalodiai siahu be bada.
◻ Lagani ta ta ai, uda edia bada be 17 milion hekta amo idia maragi idia lao, unai be Finland tanona ena kahana ta ena bada bamona.
◻ Lagani ta ta ai, tanobada noholaia taudia be 92 milion amo idia momo daekau; unai 92 milion amo 88 milion be ogogami tanodia ai idia vara.
◻ Taunimanima 1.2 bilion be asi edia inuinu ranuna namona.
Inai sivarai be Worldwatch Institute ena buka ladana State of the World 1992 amo.
[Picture on page 7]
Hahemase negana murinai, Dirava ena tanobada oromana matamatana mai hairaina do ia vara