Hel—Hisihisi Ania Hanaihanai Eiava Gara Gabuna?
REANA oi idia hadibaia vadaeni, idau negai Dubu Tamadia, tomadiho idia stadilaia taudia, bona dubu ena hahediba idia haidaua taudia, idia gwau hel ena hisihisi be ela bona hanaihanai, ani? To reana oi hoa badina taunimanima idia laloa bada Baibel tahua taudia haida be harihari unai lalohadai idia hakoikoia. Britain lalonai, idia ta be, John R. W. Stott, ia torea ia gwau “Baibel ese ia hahedinaraia taunimanima idia mase ore, bona unai ‘hisihisi ania hanaihanai’ herevana be dubu oreana ena hereva sibona, bona siahu ibounai Baibel herevana ese unai hereva ia hakoikoia.”—Essentials—A Liberal-Evangelical Dialogue.
Hisihisi ania hanaihanai be Baibel ena hereva lasi be edena bamona unai tau John R. W. Stott ese ia hamomokania?
Gado Hadibaia
Gau ginigunana be gado amo ia hamomokania. Ia gwau Baibel lalonai gabeai panisi henia karana (“Gehena”; rau 8 ena maua oi itaia) idia torea neganai, nega momo “mase ore” herevana idia torea. Greek gado ai “verb herevana apollumi (anina be haorea) bona noun herevana apòleia (anina be mase ore) idia torea.” Unai hereva edia anina be hisihisi, a? Stott ia gwau nega haida unai verb, “apollumi,” ena anina be “alaia.” (Mataio 2:13; 12:14; 21:41) Unai dainai, Mataio 10:28 ai, King James Version Baibel ia gwau Dirava ese “souli bona tauanina ruaosi be hel dekenai” ia haoredia, unai ena anina be idia mase, hisihisi ania hanaihanai karana ia gwauraia lasi. Mataio 7:13, 14 dekenai Iesu be ‘dala maragina . . . mauri gabunai ia lao dalana’ bona ‘dala badana . . . mase gabunai ia lao dalana’ ia hahegeregeredia. Stott ia gwau: “Unai dainai, bema idia gwau taunimanima idia mase ore to ma idia gwau idia mase momokani lasi unai be maoro lasi.” Unai dainai ia maoro inai bamona ia hereva neganai: “Bema tau ta alaia ena anina be tauanina ia mase, hel ena anina be ena tauanina bona lauma maurina idia ore, anina be ia mase unai.”—Essentials, rau 315-16.
Edia Lalohadai Hel Ena Lahi Sivaraidia Dekenai
To, tomadiho orea taudia momo herea be Southern Baptist Oreana ena presiden Morris H. Chapman hegeregerena idia laloa, ia gwau: “Hel be momokani ia noho lau harorolaia.” Ma ia gwau: “Baibel ese ia gwauraia ‘lahi gohuna,’ bona lau laloa unai ese ia gwauraia momokani.”
Momokani, Baibel ese lahi ia gwauraia dainai reana ita be hisihisi ania gabuna ita laloa diba. To, Essentials bukana lalonai ia gwau: “Unai bamona ita laloa badina reana nega ta ai lahi ena hisihisi mamina ita abia, iseda lalohadai dekenai lahi bona ‘hisihisi ania hanaihanai’ hahediba herevana ita haboudia. To, lahi ena gaukara badana be hisihisi havaraia lasi, ena gaukara be gau ta ia haorea, bona tanobada ibounai dekenai rabisi araia ore gabudia ese unai idia hamomokania.” (Rau 316) Ena gaukara korikori do oi laloatao neganai do oi laloa kerere lasi, to Baibel ena hereva edia anina do oi lalo-pararalaia. Haheitalai haida be inai:
Gehena dekenai idia negea taudia ia gwauraidia neganai, Iesu ia gwau edia “gaigai maragi idia mase lasi, lahi danu ia bodo lasi.” (Mareko 9:47, 48) Apocrypha Toretoredia amo, Judith bukana ena hereva idia laloa, ia gwau (“Ia ese lahi bona gaigai maragi be edia tauanina dekenai do ia atoa bona hisihisi mamina dainai do idia taitai ela bona hanaihanai.”—Judith 16:17, The Jerusalem Bible), unai dainai Baibel hereva edia anina idia gwauraia hedinarai taudia haida idia gwau Iesu ena hereva ena anina be hisihisi idia ania hanaihanai. To, apocrypha bukana, Judith, be Dirava ena siahu amo idia torea lasi, unai dainai iena hereva ita abia dae Mareko ena toretore ena anina hamomokania totona be maoro lasi. Iesu ese ia gwauraia sirina be reana Isaia 66:24 amo, bona ia gwau lahi bona gaigai maragidia be Dirava ena inai taudia idia haoredia (Isaia ia gwau “edia mase tauanidia”). Isaia bona Iesu edia hereva dekenai hisihisi ania hanaihanai karana idia gwauraia lasi. Lahi ena anina be gau ta do ia haorea vaitani.
Apokalupo 14:9-11 lalonai ia gwau taunimanima haida be “lahi bona salifa nadina edia siahu dekena amo do idia hahisia bada . . . Idia do ia hahisia lahina ena kwalahu be ia daekau lao noho hanaihanai.”a Unai siri ia gwau dika karaia taudia be hisihisi idia davaria, ia gwau lasi hisihisi idia ania hanaihanai. Unai siri ia gwau kwalahu—ia daekau ela bona hanaihanai—lahi be ena gaukara ia haorea toana unai, hisihisi ania hanaihanai karana ia gwauraia lasi.
Apokalupo 20:10-15 ia gwau “lahi bona salifa gohuna lalonai . . . hisihisi do idia abia dina bona hanuaboi, ela bona hanaihanai.” Unai siri oi duahia neganai, reana oi laloa unai siri ese lahi ena hisihisi ania hanaihanai herevana ia hamomokania, to unai be maoro lasi. Dahaka dainai? Ena badina be momo, to badina ta be inai, “dagedage gauna bona peroveta koikoi tauna” bona “Mase bona mase taudia edia gabu [Hade]” be unai siri ia gwauraia “lahi gohuna” dekenai do idia lao. Reana oi lalo-parara vadaeni, unai dagedage gauna, peroveta koikoi tauna, mase, bona Hade be taunimanima korikoridia lasi; unai dainai, hisihisi idia ania diba lasi. To, G. B. Caird ena buka A Commentary on the Revelation of St. John the Divine lalonai, ia gwau “lahi gohuna” ena anina be “idia mase bona edia lalohadai idia ore vaitani.” Unai ita lalo-pararalaia be ia auka lasi, badina Baibel be lahi gohuna ia gwauraia neganai, ia gwau: “Inai lahi gohuna be mase iharuana.”—Apokalupo 20:14.
Hahediba Rua Hapararadia
Ena be unai hereva idia diba, to tomadiho taudia momo idia do laloa unai hereva “mase ore” ena anina be idia mase momokani lasi, to hisihisi idia ania hanaihanai. Dahaka dainai? Unai bamona idia laloa badina hel ena lahi ena hahediba herevana sibona lasi, to edia tomadiho ena hahediba herevana ma ta dainai—unai be taunimanima dekenai mase diba lasi laumana ia noho ena hahediba herevana dainai. Bona lagani handred momo lalodiai edia dubu orea ese unai hahediba herevadia rua idia abia dae dainai, Baibel siridia ese mase ore herevadia ia gwauraia neganai, idia laloa edia anina korikori be hisihisi ania hanaihanai karana. Badina idia laloa bema taunimanima be mase diba lasi laumana idia abia do idia mase ore diba lasi—momo be unai lalohadai kererena idia abia.
To Anglican haroro tauna Philip E. Hughes ia gwau: “Bema ita gwau tauanina sibona ia mase to ia dekenai mase diba lasi laumana ia noho, unai be maoro lasi badina Baibel ena hahediba ta be unai hereva ia hamomokania lasi, Baibel ese ia hahedinaraia taunimanima edia mauri lalonai lauma siahuna bona edia tauanina momokanina idia noho tamona bona hapararaia dalana be lasi. . . . Matamana neganai Dirava ese sisiba ia henia au huahuana idia ania lasi totona, bona ia gwau: ‘Oi ania dinana dekenai do oi mase momokani,’ unai neganai ia ese hapararaia diba lasi mai ena mauri siahu bona mai ena tauanina taunimanima ta ia hereva henia—bema unai au huahua ia ania, ena anina be ia mase. Unai hereva ia gwau lasi ena kahana ta do ia mase lasi dainai do ia mase ore momokani lasi.”—The True Image—The Origin and Destiny of Man in Christ.
Unai hegeregerena, tomadiho stadilaia tauna Clark Pinnock ia gwau: “Inai hereva [taunimanima dekenai mase diba lasi laumana ia noho] be lagani handred momo lalodiai tomadiho lalonai idia abia dae, to ia be Baibel ena amo lasi. Taunimanima dekenai mase diba lasi laumana ta ia noho be Baibel ena hahediba herevana ta lasi.” Esekiel 18:4, 20 bona Mataio 10:28 ese unai idia hamomokania. Ma danu, Iesu ese ena mase turana ia gwauraia neganai, ia gwau “ia mahuta noho.” Iesu ia gwau mahuta amo “do ia haoa.” (Ioane 11:11-14) Unai dainai unai tau Lasaro be ia mase, bona ena be dina haida idia ore, to ia toreisi lou diba, ia mauri lou diba. Idia vara gaudia ese unai idia hamomokania. Iesu ese Lasaro be mase amo ia hatoreaisi lou.—Ioane 11:17-44.
Unai hereva edia anina hisihisi ania hanaihanai ena hahediba herevana dekenai be dahaka? Lagani 1600 ia mai 1699 lalonai, toretore tauna William Temple ia gwau: “[Baibel siri haida] idia gwau taunimanima be ia araia hanaihanai lahina dekenai idia negedia. To namo lasi ita laloa kerere, namo lasi ita laloa idia negea taudia be idia mase diba lasi, . . . badina unai siri edia anina korikori be idia mase ore.” Iena hereva be momokani, badina unai be Baibel ena hahediba hereva hegeregerena.
Momokani, hel dekenai hisihisi ania hanaihanai herevana oi daradaralaia ena badina be momo. Reana oi ura profesa Pinnock ena sisiba oi abia dae, ia gwau: “Hahediba hereva maorodia dainai, hel ena hahediba hereva iboudiai, hisihisi ania hanaihanai herevana danu, . . . idia negedia be namo.” Oibe, mauri ena taravatu goevana, hahemaoro maoromaoro, bona—gau badana be inai—Dirava ena Hereva, Baibel, ese oi ia hamaoroa unai bamona oi karaia totona.
Bema unai bamona oi karaia, hel ena anina korikori do oi lalo-pararalaia. Unai sivarai dekenai oi ia durua hereva ma haida oi davaria diba Mauri Hanaihanai Paradaiso Lalonai bukana dekenai.b Iehova ena Witness taudia oi davaridia neganai unai buka abia totona oi henanadai henidia. Namona be inai karoa oi duahidia: “Mase ena Anina be Dahaka?” “ ‘Hel’—Momokani Ia Noho A?” bona “Toreisi-lou—Daidia edia, bona Edeseniai?” Unai karoa amo hel ena anina korikorina do oi diba, unai sivarai do oi abia dae diba bona do oi moalelaia danu.
[Footnotes]
a Unai Baibel sirina lalonai, ‘lahi amo hisihisi idia ania’ ena anina badana be lauma dalanai idia hisihisi, to idia ania hanaihanai lasi. Unai sivarai ma haida oi diba totona, Watchtower Bible and Tract Society of New York, Inc. ese idia halasia bukana Revelation—Its Grand Climax At Hand! do oi itaia.
b Halasia oreana be Watchtower Bible and Tract Society of New York, Inc.
[Box on page 8]
IDIA GWAURAIA HEREVADIA EDIA ANINA
Inai sivarai dekenai “hel” bona “lahi ena hel” be Kerisendom ena tomadiho stadilaia taudia ese idia gaukaralaidia Greek herevana ge’en·na, idia herevalaia neganai, “Taravatu Matamatana” lalonai nega 12 ia hedinarai. (Mataio 5:22, 29, 30; 10:28; 18:9; 23:15, 33; Mareko 9:43, 45, 47; Luka 12:5; Iakobo 3:6) Ena be Baibel haida be unai Greek hereva ge’en·na, idia hahanaia “hel,” to Baibel ma haida dekenai idia hahanaia “Gehena.” Baibel ena buka ginigabena ai, unai hereva Gehena bona “lahi gohuna be mase iharuana” edia anina be tamona, ia be mase ela bona hanaihanai toana.—Apokalupo 20:14.
Hereva ma rua be nega haida idia hahanaia “hel,” bona A Dictionary of the Bible (1914) bukana ia hegaegaelaia tauna, William Smith, ia gwau: “Hel . . . be nega momo idia hahanaia Heberu hereva Sheol amo, to madi unai be namo lasi. Namona be unai Heberu hereva Sheol sibona idia torea, eiava nega ibounai idia hahanaia ‘gara gabuna’ eiava ‘guri’. . . . T[aravatu] M[atamatana] lalonai, nega haida Hade ena anina be Sheol hegeregerena, ena anina be ‘gara gabuna’ . . . Tomadiho ena hadibaia herevadia haida idia gwau iseda Lohiabada be ‘Hel dekenai ia diho,’ unai ena anina be ia mase.”
To Gehena ena anina be idau, ia be mase ore ia laulaulaia, Sheol bona Hade edia anina be mase, to helaro ia noho unai gabu amo taunimanima do idia toreisi bona idia mauri lou diba totona.—Apokalupo 20:13.
[Picture on page 9]
Iesu ese Lasaro be mase ena mahuta amo ia haoa