Gima Kohorona INTANET LAIBRI
Gima Kohorona
INTANET LAIBRI
Hiri Motu
  • BAIBEL
  • PABLIKEISEN
  • HEBOUDIA
  • w94 3/15 rau 26-28
  • William Whiston—Koikoi Tauna Eiava Momokani Tauna?

Oi abia hidi kahana ena vidio ia noho lasi.

Sori, hekwakwanai ia vara vidio ia loud totona.

  • William Whiston—Koikoi Tauna Eiava Momokani Tauna?
  • 1994 Gima Kohorona Iehova Ena Basileia Ia Harorolaia
  • Sinado maragidia
  • Inai Bamona Atikol
  • Baibel Ia Tahua
  • Ruaosi Edia Kara be Idauidau
  • Hedadarai
  • Idia Hepapahuahulaia Ela Bona Dokona
  • Inai Oi Laloatao, A?
    1994 Gima Kohorona Iehova Ena Basileia Ia Harorolaia
  • Mauri Hanaihanai Tanobada Dekenai—Ia Hedinarai Lou Helarona
    2009 Gima Kohorona Iehova Ena Basileia Ia Harorolaia
  • Kahana 1—Iesu bona Iena Hahediba Taudia be Toi Tamona Hahedibana Idia Hadibaia, A?
    1991 Gima Kohorona Iehova Ena Basileia Ia Harorolaia
  • Saiens ese Bible ena Gabu Ia Abia, A?
    Noga!—1991
Ma Haida Itaia
1994 Gima Kohorona Iehova Ena Basileia Ia Harorolaia
w94 3/15 rau 26-28

William Whiston—Koikoi Tauna Eiava Momokani Tauna?

OI ABIA DAE herevadia dainai emu dagi namona do oi negea a? William Whiston ese.

Lagani 1700 murinai ia be Anglikan Dubu Oreana ida idia hepapahuahu, Baibel ena hahediba herevadia dainai. Unai dainai, gabeai idia gwau ia be tomadiho momokani dadaraia tauna. To, ena be unai dainai haida ese idia gwauraia dika, to ma haida ese idia matauraia.

William Whiston be daika? Ena kara ena anina be dahaka?

Baibel Ia Tahua

William Whiston be diba momo tauna ta, Cambridge University ai ia be Sir Isaac Newton ida idia gaukara hebou. Iuda besena sivaraina torea tauna Flavius Josephus ena revareva be English gado ai bema oi duahia, reana oi ese Whiston be lagani 1736 ai ia torea hanai bukana oi duahia unai. Ena be ma haida danu ese unai revareva be English gado ai idia torea hanai, to iena buka ese edia buka ia hereadia bona idia printaia loulou ema bona hari. Momo idia laloa Whiston ena gaukara hereadaena be unai.

To namona be Primitive New Testament danu ita laloa, ia lalonai Whiston ese Keristen Greek Revarevadia ia toredia hanai. Lagani 1745 ai ia halasia, ena mauri laganidia be 77 neganai. Evanelia haniosi bona Aposetolo edia Kara be Codex Bezae amo ia toredia hanai, Paul ena revareva be Clermont Codex amo, bona buka oredia be Alexandrine Revarevana amo. Ia ese 1 Ioane 5:7 ena kahana koikoina ia torea hanai lasi. Unai idaunegai Greek revarevadia ia abidia hidi, badina be ia laloa idia ese oredia idia hereadia.

Whiston ese unai gaukara ia karaia, badina be Baibel ia ura henia bada. Iena nega lalonai momo idia laloa lalohadai maorodia dainai mo idia abia dae Dirava ia mauri noho. Buka ta ladana William Whiston​—Honest Newtonian ia gwau, “Uru gunadia hegeregeredia ia laloa Baibel mo sibona ese idaunegai idia vara gaudia ia sivarailaidia momokani.” Hari buka lalonai ia be “Newtonian” idia gwauraia, badina be ia ese Isaac Newton, graviti taravatuna be ena buka ladana Principia lalonai ia gwauraia hedinarai tauna, ia badinaia. Newton ena lalohadai be mai anina bada ia dekenai.

Ruaosi Edia Kara be Idauidau

William Whiston be Anglikan haroro tauna ta ena natuna, lagani 1667 ai ia vara. Haroro dagina be lagani 1693 ai ia abia murinai, Cambridge University ia lou henia, matematiks do ia stadilaia bona Newton do ia durua totona. Ruaosi idia hetura namo herea. Newton ese ena profesa dagina ia rakatania neganai, dala ia lailaia, iena gabunai Whiston ese unai dagi do ia abia totona. Unai dagi lalonai, Whiston ese astronomi bona matematiks ia hahedibalaidia, to Newton ena hereva dainai ia ese danu Baibel ena hereva, lagani duahidia herevadia bona hahediba herevadia, be ia tahudia namonamo.

Newton ese tomadiho ia laloa bada. Lagani 1,000 herevana Baibel lalonai be ia ese ia abia dae vaitani, unai dainai Daniel bona Apokalupo edia peroveta herevadia ia torelaidia momo. Toi Tamona Diravana herevana ia dadaraia. To ia ura lasi unai hereva hakoikoia herevadia do ia halasidia, badina be ia gari, “haida be ena lalohadai, Toi Tamona dadaraia lalohadaina, do idia diba garina.” (The New Encyclopædia Britannica) F. E. Manuel be ena buka ladana Isaac Newton, Historian lalonai ia gwau: “Newton ena orea taudia ese edia lalohadai idia hunia eiava edia lalo-siahu idia koua. . . . Newton ese ia hunia gauna be Whiston ese ia boiboilaia badabada.” Unai tatau ruaosi edia kara be idauidau.

Hedadarai

July 1708 ai, Whiston ese Canterbury bona York edia bisop badadia ia tore henidia, ia gwau namona be Anglikan hahediba herevadia do idia haidaudia, badina be Toi Tamona Diravana herevana, Athanasian Creed ai idia gwauraia hegeregerena, be koikoi. Idia sisiba henia do ia naria namonamo. To ia gwau: “Lau ese inai hereva lau tahudia namonamo vadaeni, bona lau diba momokani idia lalodiai keristen ekalesiana be nega daudau lalonai idia koia badabada; bona, Dirava ena hahenamo dainai, bema egu siahu be hegeregere, do idia koia lou lasi.”

Newton ia gari, taunimanima ese do idia dadaraia bona ena dagi do ia boio garina. To Whiston be ia gari lasi. Iena lalohadai, Toi Tamona Diravana herevana gorea lalohadaina, be pepapepa ta ai ia torea, to August 1708 ai, Cambridge University taudia idia gwau laiseni do idia henia lasi do ia printaia totona, badina be idia laloa ia be maoro lasi.

Lagani 1710 ai, Whiston idia samania, idia gwau Anglikan hahediba herevadia goredia herevadia ia hahedibalaidia. Unai dainai ena profesa dagina idia kokia bona Cambridge amo idia lulua. To, ena be lagani ima bamona lalodiai idia kota henia loulou, to idia hamomokania lasi ia ese Keristen tomadihona ia dadaraia.

Ena be Newton ena lalohadai be Whiston ena hegeregerena, to iena turana durua totona ia hereva lasi, bona gabeai ia dadaraia vaitani. Newton ia mase, bena lagani 27 idia ore murinai, lagani 1754 ai, iena hereva, Baibel amo Toi Tamona herevana ena kerere hahedinaraia herevadia, be idia halasidia. To unai ese Whiston ia durua lasi, badina be ia mase guna.

Haida idia gwau Newton ese danu Whiston ia koua, Royal Society oreana lalonai do ia vareai lasi. To Whiston ena lalona ia manoka lasi. Ia, mai ena famili ida, idia lao London, bena unuseniai ia ese orea ta ladana Society for Promoting Primitive Christianity (Idaunegai Keristen Tomadihona Haginia Lou Oreana) be ia haginia. Ena goada ibounai be buka toredia gaukarana ai ia haorea; ia toredia bukadia hani edia ladana be Primitive Christianity Revived.

Idia Hepapahuahulaia Ela Bona Dokona

Ena saiens gaukarana ai, Whiston ese lagatoi edia heau daladia makadia daladia ia tahudia. Ena be iena lalohadai idia abia dae lasi, to ena gaukara dainai gabeai lagatoi edia hora gauna idia karaia. Ena be Whiston ena lalohadai Baibel ena peroveta herevadia dekediai be ena uru taudia edia hegeregeredia idia kerere, to ia ese hereva momokani ia tahua goadagoada. Kometi edia heau daladia herevadia bona Noa ena negai ia vara Abatana herevadia, bona ma hereva momo be ia toredia, saiens herevadia bona Baibel ena hereva hamomokanidia totona. To ena revareva hereadaedia amo ia hahedinaraia Toi Tamona Diravana herevana be Baibel ena hereva hegeregeredia lasi.

Lagani 1747 ai, haroro tauna ta ese Toi Tamona Diravana herevana ia duahia matamaia neganai, Whiston ese dubu ia rakatania bona Anglikan Dubu Oreana ia rakatania danu. Buka ta ladana A Religious Encyclopædia ese Whiston ia gwauraia, ia gwau: “Ita matauraia be namo, badina be ia kara mai ena goada bona mai ena momokani ida, bona ena mauri ibounai lalonai dala tamona ia badinaia mai ena kara maoromaoro ida.”

William Whiston ia laloa hereva momokani idia mogea be hegeregere lasi; ma ia laloa ia abidia dae herevadia edia anina be bada to taunimanima edia hahenamo herevadia edia anina be maragi. Ena be idia hepapahuahulaia, to ia be lalo-momokani tauna bona Baibel ia harorolaia mai ena gari lasi, ia gwau ia be Dirava ena Hereva.​—2 Timoteo 3:16, 17.

[Picture Credit Line on page 26]

Copyright British Museum

    Hiri Motu Pablikeisen (1987-2026)
    Log aut
    Login
    • Hiri Motu
    • Ta dekenai siaia
    • Preferens
    • Copyright © 2025 Watch Tower Bible and Tract Society of Pennsylvania
    • Gaukaralaia Taravatudia
    • Privacy Policy
    • Privacy Settings
    • JW.ORG
    • Login
    Ta dekenai siaia