Diari, Aposetolo Edia Negai
“Kara maoromaoro taudia dekenai, Dirava ese diari ia henia noho, bona taunimanima namodia dekenai, ia ese iena moale ia henia noho.”—SALAMO 97:11.
1. Edena dala ai Iehova ena Witness taudia hari inai negai be Keristani taudia ginigunadia hegeregerena?
ITA Keristani korikori taudia ese Salamo 97:11 ena hereva ita moalelaia bada! Ita dekenai “diari ia henia” loulou. Momokani, Iehova ese ia henia diarina be ita haida ese lagani momo lalonai ita itaia. Unai ibounai dainai, Aonega Herevadia 4:18 ita laloa; ia gwau: “Kara maoromaoro taudia idia raka noho dalana, be daba rere bamona. Edia dala ena diari be ia bada lao noho, ela bona dina tubua momokani ia hedinarai.” Ita Iehova ena Witness taudia ese Buka Helaga ita laloa bada, sene taudia edia tomadiho herevadia ita laloa maragi, unai dainai iseda lalohadai be Keristani taudia ginigunadia edia hegeregerena. Edia lalohadai be Keristani Greek Revarevadia, Dirava ena lauma amo idia torea gaudia, lalonai ia hedinarai goevagoeva.
2. Iesu murinai idia raka taudia ese idia abia diari herevadia ginigunadia haida be dahaka?
2 Iesu murinai idia raka taudia ginigunadia ese idia abia diari herevadia ginigunadia haida be Mesia herevadia. Andrea ese ena kakana Simona Petero ia hamaoroa, ia gwau: “Ai be Mesia ai davaria vadaeni.” (Ioane 1:41) Gabeai, Tamana guba lalonai ese aposetolo Petero ia hadibaia dainai, Iesu Keriso ia hereva henia neganai unai ia hamomokania, ia gwau: “Oi be Keriso, Mauri Diravana ena Natuna.”—Mataio 16:16, 17; Ioane 6:68, 69.
Edia Haroro Gaukarana Ia Hadiaria
3 Ia toreisi lou murinai, Iesu Keriso ese ia murinai idia raka taudia iboudiai edia maduna ta ia hadiaria. Toana be ena hahediba taudia 500 Galilea ai idia hebou be ia hereva henidia, ia gwau: “Do umui lao, bese ibounai be diba tahua taudia do umui halaoa, bona Tamana, Natuna, bona Lauma Helaga ena ladanai do umui bapatiso henia idia dekenai. Bona idia dekenai do umui hadibaia, umui dekenai lau henia hereva ibounai be do idia badinaia. Bona do umui kamonai bona laloa noho, lau be hanaihanai umui danu ita noho ela bona tanobada dokona.” (Mataio 28:19, 20; 1 Korinto 15:6) Unai murinai, Keriso murinai idia raka taudia ibounai be haroro taudia ai do idia lao, bona ‘Israela besena ena boio mamoedia’ sibodia lasi, to ma haida danu do idia haroro henidia. (Mataio 10:6) Ioane ena bapatiso do idia karaia lasi; unai bapatiso be helalo-kerehai taudia edia dika gwauatao toana. To, idia ese taunimanima be ‘Tamana, Natuna, bona Lauma Helaga ena ladanai do idia bapatiso henia.’
3, 4. Iesu ia toreisi lou murinai, ia murinai idia raka taudia edia lalona be edena bamona ia hadiaria, do idia karaia gaukarana hadibadia totona?
4 Iesu be guba dekenai ia daekau gwauraia neganai, ena aposetolo 11 mai edia kamonai ese idia nanadaia, idia gwau: “Lohiabada e, inai negana be, basileia do oi henia lou Israela taudia dekenai, a?” Edia henanadai ia haerelaia lasi, to edia haroro gaukarana ma ia hadibadia lou, ia gwau: “Umui be dohore siahu umui abia, Lauma Helaga umui dekenai ia diho neganai, bona lauegu ladana do umui gwauraia hedinarai Ierusalema dekenai, Iudea ibounai, Samaria ena kahana ibounai, do ia lao bona tanobada ena kahana ibounai.” Ela bona unai nega, idia ese Iehova sibona idia gwauraia hedinarai, to unai nega amo Keriso danu do idia gwauraia hedinarai.—Kara 1:6-8.
5, 6. Pentekoste dinana ai, Iesu ena hahediba taudia ese dahaka diari idia abia?
5 Dina 10 murinai, Iesu murinai idia raka taudia ese diari bada idia abia! Pentekoste dinana ai, lagani 33 C.E. ai, be Ioela 2:28, 29 ena anina idia lalo-pararalaia goevagoeva negana ginigunana: “Nega gabeai lau [Iehova] ese egu Lauma, be taunimanima ibounai dekenai do lau bubua diho. Bona emui natuna tau bona natuna hahine ese, egu peroveta hereva do idia gwauraia hedinarai. Emui tau buruka be do idia nihi, bona emui eregabe taudia ese, mata hanai do idia itaia. Unai neganai danu egu Lauma, be hesiai taudia bona hesiai hahinedia danu, edia latanai do lau bubua diho.” Iesu ena hahediba taudia ese lauma helaga idia itaia, lahi maladia hegeregerena ia hedinarai, idia iboudiai—tatau bona hahine 120 bamona—edia kwarana latanai ia noho, Ierusalema ai idia hebou neganai.—Kara 1:12-15; 2:1-4.
6 Pentekoste dinana ai danu, hahediba taudia idia lalo-parara Salamo 16:10 ese Iesu Keriso, mase amo ia toreisi lou vadaeni tauna, ia herevalaia; unai idia lalo-pararalaia negana ginigunana be unai. Salamo torea tauna ia gwau: “Oi Lohiabada ese, lau oi rakatania lasi. Mase taudia edia gabu dekena amo, oi ese lau oi gimaia noho. Bona oi ese oiemu Helaga Tauna do oi naria, ia ese mase ena bodaga do ia davaria lasi.” Hahediba taudia idia diba unai hereva be momokani lasi King Davida dekenai, badina be ena guria gabuna be ia do noho idia dekenai. Unai diari herevana matamatana ena anina idia kamonai taudia 3,000 bamona ese unai hereva idia abia dae vaitani bena unai dina ai bapatiso idia abia, be hoa gauna lasi!—Kara 2:14-41.
7. Petero ese Roma ena tuari biaguna Korenelio ia vadivadi henia neganai, dahaka diari badana ia abia?
7 Lagani handred momo lalonai, Israela taudia ese Dirava ia hamaorodia herevana ta idia laloa bada; ia gwau: “Tanobada besedia ibounai edia huanai dekena amo umui sibona lau abia hidi, egu.” (Amosa 3:2) Unai dainai, Petero bona ia ida Roma ena tuari biaguna Korenelio ena ruma dekenai idia lao taudia ese diari bada idia abia, lauma helaga be Iuda Lasi taudia, kopina utua lasi taudia, dekenai ia diho negana ginigunana ai. Unai nega tamona sibona ai, ta ese bapatiso ia do abia lasi neganai Dirava ese ena lauma helaga ia henia. To unai bamona ia karaia be namo. Bema lasi, Petero ia diba lasi unai Iuda Lasi taudia, kopina utua lasi taudia, idia hegeregere bapatiso do idia abia. Unai hoa karana ena anina ia lalo-pararalaia goevagoeva dainai, Petero ia henanadai, ia gwau: “Daika ese ranu dekenai taravatu do ia atoa, inai [Iuda Lasi] taudia bapatiso idia abia lasi? Lauma Helaga idia abia vadaeni, ita abia hegeregerena.” Momokani, idia noho taudia ta lasi ese mai ena maoro ida ia koudia diba, unai dainai unai Iuda Lasi taudia ese bapatiso idia abia.—Kara 10:44-48; ma danu Kara 8:14-17 itaia.
Kopina Utua Taravatuna Ia Doko
8 Kopina utua karana idia henanadailaia neganai, hereva momokani ena diari ma idia abia lou. Kopina utua karana be lagani 1919 B.C.E. lalonai ia matamaia, Iehova ese gwauhamata taravatuna be Aberahamo ia henia neganai. Unai neganai ia ese Aberahamo ia hagania, ia bona ena bese tataudia ibounai be kopina utua karana do idia abia. (Genese 17:9-14, 23-27) Unai dainai kopina utua karana be toa ta ai ia lao, ia hahedinaraia Aberahamo ena bese be idau. Bona unai kara idia hekokorokulaia bada! Unai dainai, “kopina utua lasi” be taunimanima hahemaraia herevana ta ai ia lao. (Esekiela 32:30; 1 Samuela 17:26, 27) Unai hegeregerena, Iuda Keristani taudia ginigunadia haida edia ura, unai toa dogoatao urana, be ita lalo-pararalaia haraga diba. Idia haida be Paulo bona Banaba ida idia hepapahuahulaia bada. Hepapahuahu hadokoa totona, Paulo bona ma haida idia lao Ierusalema, Keristani hakaua oreana nanadailaia totona.—Kara 15:1, 2.
9. Kara karoa 15 ena hereva hegeregerena, hakaua oreana ginigunana ese dahaka diari badadia idia abia?
9 Unai neganai, Keristani taudia ginigunadia ese diari idia abia bena idia diba Iehova ena hesiai taudia be kopina utua taravatuna henunai idia noho lasi. Unai diari be hoa dalanai idia abia lasi. Idia abia dalana be inai: Revareva Helagadia idia tahua, lauma helaga ena hahekau idia tahua, bona Petero bona Paulo ese idia gwauraia sivaraidia, edia kopina idia utua lasi Iuda Lasi taudia idia helalo-kerehai sivaraidia, idia kamonai. (Kara 15:6-21) Bena hakaua oreana taudia edia lalohadai be revareva ta ai idia torea; ena hereva haida be inai: “Lauma Helaga bona ai be inai bamona ai laloa. Ai be maduna metau haida ma do ai atoa lasi umui dekenai. To inai taravatu mai badina gaudia, idia sibona do umui naria: Kaivakuku vairana dekenai idia atoa aniani umui ania lasi, rara umui ania lasi, aiona idia gigia gaudia edia hidio umui ania lasi, bona heudahanai karadia umui karaia lasi.” (Kara 15:28, 29) Unai amo idia ese Keristani taudia ginigunadia be kopina utua taravatuna bona Mose ena Taravatu oredia amo idia ruhaia. Unai dainai, Paulo ese Keristani taudia Galatia ai ia hamaoroa, ia gwau: “Keriso ese Taravatu ena metau bona ena guia dekena amo ita ia ruhaia vadaeni.”—Galatia 5:1.
Evanelia Lalodiai Ia Noho Diarina
10 Momokani, Mataio ena Evanelia, lagani 41 C.E. bamona ai ia torea gauna, lalonai, diari herevadia momo idia noho, duahia taudia durua herevadia unai. Unai neganai idia noho Keristani taudia momo lasi ese guna Iesu ena hahediba herevadia idia kamonai, ia gwauraia hedinarai negadiai. Mataio ena Evanelia ese ia hahedinaraia Iesu ese Basileia ia harorolaia momo. Bona Iesu ese ia hahedinaraia goevagoeva, ura maorona ita abia be gau badana! Ororo ai ia harorolaia herevana lalonai, ena parabole (hegeregere, karoa 13 ai idia noho gaudia) lalonai, bona ena peroveta herevana badana lalonai, karoa 24 bona 25 ai, be diari bada herevadia! Mataio ena Evanelia ese unai ibounai be Keristani taudia ginigunadia ia hadibaia; Pentekoste 33 C.E. murinai lagani 8 sibona idia ore neganai ia torea.
11. Luka bona Mareko edia Evanelia edia hereva be edena bamona?
11 Lagani 15 bamona murinai, Luka ese ena Evanelia ia torea. Ena be ena hereva momo be Mataio ena hegeregerena, to ena buka ena kahana badana, 59 pesen, be hereva ma haida. Iesu ena hoa karadia 6 bona ena parabole 12 bamona, Evanelia torea taudia oredia ese idia gwauraia lasi gaudia, be Luka ese ia gwauraia. Toana be lagani haida murinai Mareko ese ena Evanelia ia torea, ia hahedinaraia Iesu Keriso be hoa karadia karaia tauna. Mareko ese ia torea sivaraidia momo be Mataio bona Luka ese idia torea vadaeni gaudia, to idia torea lasi parabolena ta be ia torea. Unai parabole lalonai, Iesu ia gwau Dirava ena Basileia be uhe ta bamona, ia tubu, ia lata ia lao, bena metairametaira huahua ia havaraia.a—Mareko 4:26-29.
12. Ioane ena Evanelia ese dahaka danu ia hadiaria?
12 Mareko ese ena sivarai ia torea, bena lagani 30 mai kahana murinai Ioane ese ena Evanelia ia torea. Ioane ese Iesu ena gaukara, taunimanima ta ai ia do lao lasi neganai ia karaia gaukarana danu, ia hadiaria bada! Ioane sibona ese Lasaro ena toreisi lou sivaraina ia gwauraia, bona Iuda ese Iesu ia samania hanuaboina ai Iesu ese ena aposetolo mai edia kamonai ia hamaoroa herevadia namodia momo bona ia gwauraia gurigurina mai mamina namona danu, be Ioane sibona ese ia torea, karoa 13 ela bona 17 lalonai. Idia gwau Ioane ena Evanelia ena kahana badana, 92 pesen, ena hereva be ta ese Evanelia ma ta lalonai ia torea lasi.
Paulo Ena Revareva Lalodiai Diari Ia Hedinarai
13 Dirava ese aposetolo Paulo ia gaukaralaia momo, hereva momokani ena diari be aposetolo edia negai idia noho Keristani taudia do ia henidia. Hegeregere, Paulo ena revareva Roma taudia dekenai be lagani 56 C.E. bamona ai ia torea—Luka ese ena Evanelia ia torea negana hegeregerena. Unai revareva lalonai Paulo ese ia hahedinaraia Dirava ena hariharibada dainai bona Iesu Keriso idia abidadama henia dainai, Dirava ese ia gwauraidia maoro. Unai be sivarai namona ena kahana ta, bona Paulo ese unai ia hahedinaraia badabada dainai, haida idia laloa ena revareva Roma taudia dekenai be Evanelia namba 5 bamona.
14-16. (a) Korinto taudia dekenai ia siaia revarevana ginigunana lalonai, Paulo ese lalo-tamona ena namo edena bamona ia hadiaria? (b) Korinto Ginigunana lalonai, raka dalana maorona hadiaria herevadia ma haida be dahaka dahaka?
14 Paulo ese Keristani taudia Korinto lalonai idia hekwarahilaia gaudia haida ia torelaia. Korinto taudia dekenai ia siaia revarevana lalonai be Dirava ena siahu amo ia torea sisibana momo, bona unai sisiba ese Keristani taudia ia durua noho ema bona hari. Matamanai, ia ese Korinto taudia edia lalona ia hadiaria, ia hamaorodia taunimanima ta ta idia gavaia dainai idia kerere. Edia lalohadai ia hamaoromaoroa; mai ena gari lasi ida ia hamaorodia, ia gwau: “Lauegu varavara taudia e, iseda Lohiabada Iesu Keriso ena ladana dainai umui lau noia, umui parara lasi. Hereva tamona do umui gwauraia, bona do umui gaukara hebou mai lalona tamona danu.”—1 Korinto 1:10-15.
15 Korinto dekenai, Keristani kongregesen lalonai lebulebu karana dika hereana ta idia laloa momo lasi. Tau ta ese ena tamana ena adavana ida idia heudahanai, ‘unai bamona kara be Dirava diba lasi taudia danu idia karaia lasi.’ Paulo ese ia hamaorodia goevagoeva, ia gwau: “Unai kara dika tauna be emui orea dekena amo umui atoa siri.” (1 Korinto 5:1, 11-13) Unai be kara matamatana Keristani kongregesen dekenai—orea murimurinai atoa siri karana. Korinto kongregesen taudia edia kara ma ta dainai ia hadiaridia be namo; gauna be idia haida ese edia Keristani tadikakadia be tanobada ena kota dekenai idia samania, edia hepapahuahu hamaoromaoroa totona. Edia kara dainai Paulo ese ia gwau henidia.—1 Korinto 6:5-8.
16 Korinto kongregesen taudia ese danu tau bona hahine idia kara heheni karadia idia lalo-hekwarahilaia momo. Korinto Ginigunana karoa 7 lalonai, Paulo ia gwau lebulebu ia vara momo dainai, namona be tatau ese edia adavana ta ta do idia abia bona hahine ese danu edia adavana korikori sibona do idia abia be namo. Paulo ese danu ia hahedinaraia, ena be headava lasi taudia ese Iehova ena gaukara idia karaia diba mai edia lalo-rua lasi, to Keristani taudia haida mo edia lalona be hegeregere do idia headava lasi. Bona, bema hahine ta ena adavana ia mase, ia headava lou diba, “to Keristani tauna sibona do ia adavaia” be maoro.—1 Korinto 7:39.
17. Paulo ese toreisi lou herevana be edena bamona ia hadiaria?
17 Lohiabada ese Paulo ia gaukaralaia, diari bada toreisi lou dekenai do ia hahedinaraia! Dirava ese ia horoa Keristani taudia be mase amo do idia toreisi lou neganai, edia tauanina be edena bamona? Paulo ia gwau: “Tauanina ita guria neganai ia be tanobada gauna. To Dirava ese ia hatorea isi neganai, ia be lauma anina gauna.” Ta ese ena tauanina, tanobada gauna unai, be guba dekenai do ia abia lao lasi, badina be “tauanina bona rara ese Dirava ena Basileia do idia abia diba lasi.” Paulo be ma ia gwau, Dirava ese ia horoa taudia haida, Lohiabada ena noho negana lalonai idia mase taudia, be mase ai do idia mahuta lasi, to karaharaga do ia hatorea isi, doko diba lasi maurina do idia abia totona.—1 Korinto 15:43-53.
18. Tesalonika taudia dekenai ia siaia revarevana ginigunana lalonai, Paulo ese nega vaira be edena bamona ia hadiaria?
18 Dirava ese Paulo ia gaukaralaia, Keristani taudia Tesalonika ai ia tore henidia revarevana lalonai nega vaira ia hadiaria totona. Iehova ena dina be do ia mai, henao tauna hanuaboi neganai ia mai bamona. Paulo be ma ia gwau: “Inai bamona hereva, ‘Maino bona gari lasi ita noho inai,’ taunimanima idia gwauraia noho neganai, karaharaga hisihisi dika momokani bona mase do ia ginidae! Rogorogo hahine ese mara ena hisihisi ia davaria haraga bamona unai hisihisi be do ia ginidae. Bona unai taunimanima do idia roho mauri diba lasi.”—1 Tesalonika 5:2, 3.
19, 20. Paulo ese Heberu taudia ia tore henidia revarevana amo, Keristani taudia Ierusalema bona Iudea lalonai ese dahaka diari idia abia?
19 Heberu taudia ia tore henidia revarevana amo, Paulo ese Keristani taudia ginigunadia Ierusalema bona Iudea dekenai, diari ia henidia. Ia hahedinaraia goevagoeva Keristani tomadiho dalana ese Mose ia gwauraia tomadiho dalana ia hereaia! Keristani taudia ese aneru idia gwauraia Taravatuna idia badinaia lasi, to Dirava ena Natuna, unai aneru ia hereaia tauna, ese ia gwauraia guna hahemauri dalana idia abidadama henia. (Heberu 2:2-4) Mose ese Dirava ena bese lalonai hesiai gaukarana sibona ia karaia. To, Iesu Keriso ese Iena bese ibounai ia biagua. Keriso be hahelaga tauna badana, Melekisedeka ena orea tauna; iena dagi ese Arona ena iduhu taudia edia hahelaga dagina ia hereaia. Paulo be ma ia gwau, Israela taudia be Dirava ena laga-ani lalonai idia vareai diba lasi, badina be edia abidadama bona edia kamonai be lasi, to Keristani taudia be mai edia abidadama bona mai edia kamonai dainai, idia vareai diba.—Heberu 3:1–4:11.
20 Inai danu, kontraka matamatana ese Taravatu kontrakana ia hereaia momokani. Lagani 600 idia do noho ela bona Paulo ese ena hereva ia torea neganai, Ieremia 31:31-34 ese ia perovetalaia hegeregerena, Dirava ese ena taravatu be kontraka matamatana ai idia noho taudia edia kudouna dekenai ia torea bona edia kara dika ia gwauatao momokani. Hahelaga taudia gunadia ese lagani ta ta lalonai boubou gaudia idia henia, sibodia edia kara dika bona taunimanima edia dainai, to Keristani taudia edia Hahelaga Tauna Badana be Iesu Keriso; ia be mai ena kara dika lasi bona nega tamona sibona boubou gauna ia henia, kara dikadia kokia totona. Taunimanima ese edia imana amo idia karaia helaga gabuna ta lalonai ia raka vareai lasi, ena boubou henia totona, to guba lalonai ia raka vareai, Dirava vairanai ia hedinarai. Mose ena Taravatu kontrakana dainai animal idia bouboulaia, to unai boubou ese kara dika idia kokia vaitani diba lasi, unai dainai lagani ta ta lalonai idia bouboulaia. To Keriso ena boubou, nega tamona sibona ia henia, ese kara dika ia kokia. Inai ibounai ese lauma dubuna badana ia hadiaria, ena magu lalonai horoa taudia oredia bona “mamoe idaudia” be hari inai negai idia gaukara.—Ioane 10:16; Heberu 9:24-28.
21. Inai hereva ese idia hahedinaraia Salamo 97:11 bona Aonega Herevadia 4:18 edia anina be aposetolo edia negai ia vara, a?
21 Inai magasin ena bada be hegeregere lasi, diari herevadia ma haida, aposetolo Petero bona hahediba taudia Iamesi bona Iuda edia revareva lalodiai idia noho gaudia, be do ai gwauraia. To ai gwauraia vadaeni herevadia ese idia hahedinaraia, Salamo 97:11 bona Aonega Herevadia 4:18 edia anina be aposetolo edia negai ia vara. Hereva momokani ena anina ia bada ia lao matamaia, badina be gau korikoridia, guna edia laulau mo idia hedinarai gaudia, be unai neganai idia hedinarai.—Galatia 3:23-25; 4:21-26.
22. Aposetolo taudia idia mase murinai dahaka ia vara, bona hereva gabena ese dahaka do ia hahedinaraia?
22 Iesu ena aposetolo taudia idia mase murinai, idia perovetalaia karana, hereva momokani negea karana, ia matamaia neganai, hereva momokani ena diari be ia maragi momokani. (2 Tesalonika 2:1-11) To, Iesu ena gwauhamata hegeregerena, lagani handred momo murinai Biaguna ia lou mai bona ‘hesiai tauna mai ena kamonai bona mai ena kara maoromaoro’ ia davaria, ia ese ‘memero’ edia aniani be nega korikori ai ia henidia noho. Unai dainai, Iesu Keriso ese unai hesiai tauna be “iena kohu ibounai naria tauna” ai ia halaoa. (Mataio 24:45-47) Unai murinai dahaka diari bada ia hedinarai? Hereva gabena lalonai unai do ai herevalaia.
[Footnotes]
a Unai parabole lalonai ia gwauraia tanona be Keristani tauna ese ia abia hidi nohona, ia lalonai ena kara ia hatubua.—Gima Kohorona, October 1, 1981, rau 11, 12 itaia.
Inai Oi Laloatao A?
◻ Edena Baibel siridia ese idia hahedinaraia ta ena lalo-parara hereva momokani dekenai be ia bada ia lao?
◻ Aposetolo edia Kara bukana ese edena diari herevadia badadia haida ia hahedinaraia?
◻ Dahaka diari be Evanelia lalodiai ita davaria diba?
◻ Paulo ena revareva lalodiai dahaka diari herevadia idia noho?
8. Dahaka dainai Keristani taudia ginigunadia haida idia davaria, kopina utua taravatuna idia rakatania be auka?
10. Mataio ena Evanelia lalonai idia hedinarai diari herevadia haida be dahaka?
13. Dahaka dainai haida idia laloa Paulo ena revareva Roma taudia dekenai be Evanelia ta hegeregerena?