Turadia Davaria Dalana
“MAURI IBOUNAI LALONAI TURANA TAMONA BE NAMO HEREA; RUA BE NAMO HEREA MOMOKANI; TOI DAVARIA BE AUKA.”—Henry Brooks Adams.
UNAI hereva ese ia hahedinaraia tura korikoridia davaria be auka. Nega momo inai bamona hereva, “Lau be durua tauna lasi” “Tau ta lau abidadama henia lasi,” eiava “Lauegu turana hereadae be lauegu sisia,” be turana idia tahua taudia edia amo ita kamonai.
Ita ura ita tura henia taudia ita tahua bona eda hetura karana ia noho daudau be mai ena hekwarahi. Tahua karana ta ese ia hahedinaraia “United States dekenai taunimanima badadia 25 pesen ese ‘bamona lasi hemami dikana’ idia hisihisilaia bona . . . France taudia iboudiai amo, kahana ta be sibona idia noho dainai lalo-metau idia davaria.” Hedavari gabudia bona kompiuta amo idia herevahereva daiutudia be idia momo idia lao noho bona niuspepa amo turadia idia tahua momo edia hereva idia halasia ese ia hahedinaraia taunimanima be ma haida edia hebamo idia ura henia.
Dr. David Weeks, neuropsychologist ta, ia gwau, sibona noho karana ese tau ta ena lalohadai sibona ia hadikaia lasi to ena tauanina ena goada ia hadikaia diba danu. Ia gwau: “Lau itadia gorere taudia momo herea be lalo-hekwarahi bona lalo-metau idia davaria bona ita gwauraidia diba, sibona idia noho hemamina idia haheaukalaia. Ia hedinarai, bema lalo-metau be bada, sibona idia noho hemamina be bada danu.”
Headava hadokoa karana bona ruma bese idia parara karana dainai taunimanima momo be edia mauri lalonai sibodia idia noho. Britain dekenai, tahua karana ta amo idia davaria lagani 2001 ia matamaia negana amo, unai tano dekenai idia noho taudia 30 pesen amo be tau-tamona ena ruma bese ai do idia lao.
Dirava ena lauma amo ia havaraia Buka Helagana ese ia gwauraia guna vadaeni “nega ena dokona” lalonai mataganigani lalohadaina be do ia bada herea. (2 Timoteo 3:1-5) Ia hahedinaraia momo be tauanina gaudia, hegeregere ruma eiava motuka, eiava edia gaukara idia ura henia bada, to taunimanima ma haida idia tura henia karana idia laloa bada lasi. Toretore tauna Anthony Storr ia gwau: “Edia mauri lalonai opesi idia atoa guna, to edia adavana bona natudia idia lalodia lasi.”
TURA KORIKORIDIA BE DAVA BADA GAUDIA
Oiemu hetura karana be mai anina bada oiemu mauri ena namo dekenai. Sibodia edia namo idia tahua taudia be nega momo idia moale lasi badina idia be turana lasi, edia gau do idia henia eiava idia dekenai edia lalohadai do idia gwauraia totona. Iesu Keriso ena hereva be momokani: “Henia kara ena moale be bada, abia kara ena moale be maragi.” (Kara 20:35) England ena ane torea tauna George Byron, ese inai hereva momokani ia gwauraia lou, ia gwau: “Moale ese ia abia taudia ibounai be unai idia hariharilaia be gau badana.”
Turana be dahaka? Diksenari ta ese ia hahedinaraia turana ena anina be “ta ese ma ta ia ura henia eiava matauraia dainai ia bamoa.” Turana korikorina be oi ia durua gau namodia oi lalohadailaia totona. Dabu negadiai oi do ia hagoadaia bona oi do ia durua. Oiemu lalohisihisi negadiai oi do ia durua diba. King Solomona ia gwau: “Tau ta ena turana ese ia lalokau henia noho, nega ibounai, bona nega dika ia vara neganai, oiemu tadikakana ese iena lalokau ia hedinaraia noho.” (Aonega Herevadia 17:17) Tauanina gaudia be hanaihanai nega ia hanaia lalonai edia anina ia ore, to tura karana korikorina be nega ia hanaia lalonai, ia goada bona ia namo ia lao.
Buka Helaga ese Keristani taudia ia hagoadadia edia lalokau do idia “habadaia.” (2 Korinto 6:13) Ma haida durudia be aonega karana. Hadibaia Tauna 11:1, 2, dekenai ita duahia ia gwau: “Oiemu aniani be davara ena kopina dekenai do oi negea lao, badina be dina momo murinai do oi davaria lou. Oiemu harihari gaudia be taunimanima momo dekenai do oi henia, badina be oi diba lasi edena negai dika oi dekenai do ia ginidae.” Inai hereva ena anina hetura karana dekenai be edena bamona? Bema taunimanima momo ida emu hetura karana oi habadaia, haida be hekwakwanai idia vara neganai oi dekenai heduru do idia tahua.
Ma dala ta ai tura korikoridia be oi idia gimaia. Aonega Herevadia 27:6 ia gwau: “Bema oiemu turana ese oi ia hahisia neganai, unai be oi do ia hanamoa totona.” Ena be taunimanima momo ese oi dekenai hanamoa herevadia do idia henia, to oiemu turadia korikoridia ese oi idia laloa bada dainai oiemu kerere badadia do idia hahedinaraia bona lalokau dalanai hanamoa daladia do idia herevalaia.—Aonega Herevadia 28:23.
Turana namodia korikoridia be harihari gaudia idaudia bamona, dala namona ai oi idia hakaua diba. Kara karoa 10 lalonai, Roma edia tuari ofesa Korenelio ena sivarai ta ita duahia, ia be aneru ta ese ia hadibaia iena guriguri be Dirava ese ia kamonai. Korenelio be Petero ena ginidae ia naria noho lalonai, “iena varavara, bona iena turana korikori taudia ia boiria, idia hebou noho.” Korenelio ena turana namodia be kopina idia utua lasi Idau Bese taudia huanai sivarai namona idia abia bona lauma helaga amo idia horoa taudia ginigunadia, edia helaro be Dirava ena Basileia lalonai Keriso ida do idia lohia. Korenelio ena turana korikoridia be unai hahenamo badana idia abia!—Kara 10:24, 44.
To, ma haida be edena bamona oi tura henidia diba? Baibel ese hetura karana dekenai hereva momo ia gwauraia, sisiba namodia ia henia. (Henunai ia noho maua itaia.)
TURANA KORIKORIDIA DO OI DAVARIA DIBA GABUNA
Turana korikoridia davaria gabuna hereadaena be iseda Keristani kongregesen dekenai. Gau ginigunana be, dala oi kehoa Iehova, oi ia Havaraia Tauna bona emu guba Tamana oi tura henia totona, bona Iesu Keriso, oiemu Hamauria Tauna, oi tura henia danu. Oi ia boiria iena turana ai do oi lao tauna, Iesu, ia gwau: “Lalokau namo herea momokani be inai, tau ta ese ena mauri do ia atoa diho, iena turana totona.” (Ioane 15:13, 15) Iehova bona Iesu ida turana oi karaia neganai, oi abia dae momokani diba, idia ese “noho hanaihanai rumana dekenai oi do idia abia vareai.” Oibe, hetura karana Iehova ida bona Iesu ida ena anina be mauri hanaihanai.—Luka 16:9; Ioane 17:3.
Edena bamona edia hetura karana namona do ita abia? Iehova ena palai rumana dekenai ia boiria mai turadia be Salamo 15 dekenai idia hedinarai karadia idia badinaia. Baibel dekenai oi itaia, bona unai salamo ena siri imaosi oi duahia. Ma danu, Iesu Keriso ia gwau: “Lauegu taravatu do umui badinaia, unai dekena amo lauegu turana do umui lao.”—Ioane 15:14.
Oibe, Dirava ena Hereva, Baibel, stadilaia namonamo bona ena hakaua dalana oi badinaia karana amo, oi hahedinaraia oi ura Iehova bona Iesu oi tura henidia. Unai ia vara totona, Keristani hebou dekenai oi lao hanaihanai be namo, unuseniai Iehova Dirava ena diba do oi abia. Mai abidadama ida Iehova Dirava oi kamonai henia, bona Ia bona iena Natuna kahirakahira dekenai do oi lao.
Hebou gabudia dekenai oi ese Iehova idia lalokau henia taudia do oi diba danu, bona idia be lauma huahuadia—lalokau, moale, maino, haheauka, hebogahisi, kara maoromaoro, abidadama momokani kara, manau, tauanina ena ura koua karana—edia mauri lalonai idia hahedinaraia. (Galatia 5:22, 23) Bema oi ura momokani turadia oi abia bona sibona noho ena hemami oi haorea, pura iboudiai Keristani heboudia dekenai oi lao. Unai kara amo oi be nega korikori ai gabu maorona dekenai oi noho Dirava ese ia hanamodia taunimanima ida do ia noho hanaihanai turana karana do umui havaraia.
NOHO HANAIHANAI TURADIA
Turana karana korikorina be harihari gauna namona Iehova Dirava amo. Ia sibona ena kara bona oromana amo ia vara. Iena lalokau bona harihari bada urana dainai, ia ese tanobada be aonega taudia amo ia hahonua, bona idia danu turana ita karaia diba. Keristani taudia danu oi hebamo. Oi hagoadadia. Haroro gaukara lalonai idia danu oi gaukara. Idia danu oi guriguri bona idia totona oi guriguri hanaihanai. Unai dala amo Iehova bona iena Natuna, Iesu Keriso, do oi tohotohodia.
Hetura karana be harihari gauna taunimanima ese idia henia bona idia abia. Vaira negana lalonai, oi be mai emu dala turadia namodia momo do oi davaria. Hari idia noho taudia milioni haida oi tura henidia diba, bona idau negai mase dekenai idia mahuta noho bona ‘mase do ia ore momokani’ negana ai do idia toreisi lou taudia do oi tura henidia danu. (Apokalupo 21:4; Ioane 5:28, 29) Hari oi hekwarahi hetura karadia namodia oi karaia totona, bona Iehova idia lalokau henia taudia oi tura henidia. Dirava ena lauma amo ia havaraia Herevana oi kamonai henia karana amo Iehova Dirava bona Iesu Keriso oi tura henidia. Unai neganai, oi be sibona do oi noho lasi ela bona hanaihanai.
[Box/Pictures on page 22, 23]
Dala 6, Hetura Karana Ia Noho Daudau Totona
1. TURANA AI OI LAO. Aberahamo be “Dirava ena turana” idia gwauraia badina iena abidadama ia goada. (Iamesi 2:23) To ma badina haida idia noho danu. Baibel ia gwau Aberahamo be iena lalokau Dirava dekenai ia hahedinaraia. (2 Sivarai 20:7) Ia be mai ena ura ida iena hemami Iehova dekenai ia hahedinaraia. (Genese 18:20-33) Oibe, oiemu ura do oi hahedinaraia guna, emu hetura karana oi hamomokania totona. Iesu ia gwau: “Taunimanima dekenai do umui henia lao, vadaeni [taunimanima] ese do [idia] henia umui dekenai.” (Luka 6:38) Hahegoada herevana ta eiava durua henia karana ta be hetura karana namona do ia hamatamaia. America ena toretore tauna ta, ladana Ralph Waldo Emerson be nega ta ia gwau: “Turana ta oi abia dalana tamona be taunimanima oi tura henidia.”
2. HETURA KARANA IA GOADA TOTONA NEGA OI ATOA. Taunimanima momo be hetura karana ena namo idia ura henia. To, mai anina bada negana idia atoa lasi. Roma 12:15, 16 ese ita ia hagoadaia ma haida ida ita moale bona kwalimu hebou, eiava ita taitai bona lalohisihisi hebou. Ia gwau: “Idia moale taudia danu do umui moale, idia taitai taudia danu do umui tai. Do umui noho hebou mai moale bona lalona tamona danu.” Ena be Iesu Keriso be bisi tauna ta, to ia be hanaihanai iena turana totona nega ia atoa. (Mareko 6:31-34) Laloatao, hetura karana be palaoapalaoa ta bamona, ita haparia bona ita naria amo ena hairai do ia hedinarai—bona unai totona nega do ita atoa.
3. MA HAIDA IDIA HEREVA NEGANAI ITA KAMONAI NAMONAMO. Idia kamonai namonamo taudia ese turadia idia davaria be haraga. Hahediba tauna Iamesi ia gwau: “Umui ta ta ibounai ese hereva dekenai do umui kamonai haraga, to hereva do umui gwauraia haraga lasi.” (Iamesi 1:19) Ma haida ida umui herevahereva neganai, oi hahedinaraia idia oi laloa bada. Oi hagoadadia, sibodia edia sivarai do idia gwauraia totona. Idia oi matauraia karana oi hahedinaraia guna. (Roma 12:10) Unai neganai oi dekenai do idia mai. To danu, bema herevahereva lalonai oi sibona oi hereva, eiava oi sibona oi herevalaia hanaihanai, oi be do oi hekwarahi oi ia kamonai henia tauna eiava emu hemami bona ura gaudia ia laloa bada tauna oi davaria totona.
4. DIKA UMUI GWAUATAO. Nega ta Iesu be Petero ia hamaoroa do ia hegaegae “nega 7 sibona lasi, to nega 70 x 7” dika ia gwauatao totona. (Mataio 18:21, 22) Turana korikorina be oiemu kerere maragidia ia lalodia lasi. Haheitalai ta be inai: Haida be idia ura lasi rasberi idia ania badina be edia uhe be maragi dainai. To unai au huahua idia moalelaia taudia ese unai uhe idia laloa lasi. Turana korikoridia be edia kara namodia dainai idia lalokau henidia; edia kerere maragidia be idia laloa lasi. Paulo ese ita ia hagoadaia: “Umui haheauka heheni bona emui dika umui gwauatao heheni noho mai emui ura ida.” (Kolose 3:13) Dika gwauatao karana idia dibaia taudia be edia turadia ida idia hebamo noho.
5. HAIDA IDIA URA SIBODIA IDIA NOHO NEGANAI ITA MATAURAIDIA. Taunimanima ibounai, oiemu turadia danu, be nega haida idia ura sibodia idia noho. Aonega Herevadia 25:17 ia gwau: “Oiemu badibadinai tauna ena ruma, be do oi raka vareai nega momo lasi, ia ese do ia hesiku, bona oi do ia badu henia garina.” Unai dainai, turadia dekenai oiemu vadivadi negadia bona edia daudau oi laloa namonamo. Turadia biagua karana oi negea, unai bamona kara ese mama ia havaraia diba. Sibona emu ura gaudia bona emu lalohadai oi gwauraidia neganai oi laloa namonamo. Inai be heduru karana namona bona turana karana ia havaraia.
6. HARIHARI KARANA OI HAHEDINARAIA. Harihari bada karana amo hetura karana do ia goada. Aposetolo Paulo ena sisiba be ‘haida ita durua bona harihari gaudia ita henia mai moale ida.’ (1 Timoteo 6:18) Hegeregere, ma haida ida hagoadaia herevadia umui herevalaia. (Aonega Herevadia 11:25) Hanamoa herevadia bona hagoadaia hereva be mai momokani ida oi herevalaia. Bema mai momokani ida ma haida edia ura oi laloa, oi dekenai do idia mai. Idia ese oi dekenai dahaka do idia karaia oi laloa lasi to idia totona dahaka do oi karaia oi laloa.