Dika amo Ia Honu Tanobadana ai Noho Namona Oi Davaria
BOMU momo idia guria tanona ai oi raka lao noho neganai, mase ia vara diba. To, bema bomu idia hunia gabudia ia hahedinaraia mapu ta oi dogoatao, unai be oi do ia durua bada herea, ani? Unai sibona lasi, to reana bomu idia hunia gabudia idauidau dibaia dalana danu be oi idia hadibaia. Momokani, unai diba be oi do ia durua, bomu ese oi ia haberoa eiava hamasea diba dalana oi hanaia totona.
Baibel be mapu bona bomu idia hunia gabudia dibaia dalana ena hadibaia karana ida ita hahegeregerea diba. Bema ita ura mauri lalonai idia vara dika idauidau ita hanaia eiava hekwakwanai ita hamaoromaoroa toho, Baibel lalonai ia noho aonegana be hereadae.
Mani inai hagoadaia gwauhamata herevana, Aonega Herevadia 2:10, 11 ai ita laloa, ia gwau: “Oi ese aonega do oi davaria, bona inai diba ese oiemu laumana do ia hamoalea. Oiemu laloa kehoa bona oiemu diba maoro ese, oiemu mauri do idia naria namonamo.” Unai siri ai idia gwauraia aonegana bona laloa kehoa be taunimanima amo ia mai lasi, to Dirava ena amo. “[Dirava ena aonega herevadia] dekenai do ia kamonai tauna, be do ia noho mai mauri danu. Ia be do ia noho namonamo, gari ta lasi.” (Aonega Herevadia 1:33) Mani ita itaia, edena bamona Baibel ese ita ia durua diba iseda noho ita hanamoa bona hekwakwanai idauidau ita hanaia totona.
Mase Idia Havaraia Diba Aksiden Hanaia
Vanegai World Health Organization (WHO) ese idia hahedinaraia, lagani ta ta lalonai, tanobada hegegemadai, taunimanima 1,171,000 be motuka aksiden dainai idia mase. Kahirakahira milioni 40 be bero idia davaria, bona milioni 8 mai kahana be edia tauanina idia hadikaia bona gau momo idia karaia diba lasi.
Ena be motuka ita taria noho lalonai dika ibounai ita koua vaitani lasi, to trafik taravatudia ita badinaia neganai ita dekenai namo bada do ia havaraia. Baibel ese gavamani ena siahu bada taudia, trafik taravatudia idia haginia taudia unai, ia herevalaia neganai ia gwau: “Taunimanima ibounai ese gavamani do idia kamonai henia.” (Roma 13:1) Motuka taria taudia ese unai sisiba idia badinaia neganai aksiden do idia davaria kava be auka, bona nega momo unai aksiden ese dika bada herea ia havaraia.
Motuka ita taria namonamo ena badina ma ta ta be inai, mauri ita matauraia be namo. Baibel ese Iehova Dirava ia herevalaia neganai, ia gwau: “Badina oi be mauri ibounai ena badina, bona oiemu diari dainai, ai ese diari ai itaia noho.” (Salamo 36:9) Unai dainai mauri be Dirava ena harihari gauna. Momokani, ita be maoro lasi tau ta ena amo unai harihari gauna ita kokia eiava mauri, oibe, iseda mauri danu, ita matauraia lasi totona.—Genese 9:5, 6.
Anina be taunimanima edia mauri ita matauraia dainai iseda motuka bona ruma idia namo bona hegeregere. Idaunegai Israela taudia be edia mauri daladia ibounai lalonai dika koua daladia idia laloa bada. Hegeregere, ruma ta idia haginia neganai, Dirava ena taravatu ia gwau namona be ruma ena guhi—ruma bese ese kara idauidau idia karaia gabuna—dekenai magu maragina do idia haginia. “Guhi ena isena dekenai magu maragina do umui haginia, emui ruma guhi dekena amo tau ta do ia moru garina, bona iena mase be emui kerere garina.” (Deuteronomi 22:8) Bema unai dika koua taravatuna idia laloa lasi dainai tau ta ia moru, Dirava ese ruma biaguna do ia kota henia. Ita daradara lasi, bema unai taravatu amo ia hedinarai lalokau hakaua herevana ita badinaia, gaukara gabuna ai eiava moale karadia dekenai danu aksiden do ita davaria lasi.
Mase Ia Havaraia Diba Karadia Hadokoa
WHO ia gwau, hari tanobada hegegemadai, kuku ania taudia ibounai be bilioni ta mai kahana, bona lagani ta ta dekenai taunimanima milioni hani bamona be kuku ania karana amo idia mase. Idia laloa lagani ma 20 ia lao 30 ia hanaia neganai, unai namba be do ia daekau milioni 10 bamona. Kuku ania taudia milioni ma haida, bona “moale karadia” totona drag idia ania taudia, be unai kara idia rakatania lasi dainai, edia tauanina bona mauri dalana do idia hadikaia.
Ena be Dirava ena Hereva be kuku bona drag ania karana ia kikilaia maoromaoro lasi, to ena hakaua herevadia be unai kara amo ita ia gimaia diba. Hegeregere, 2 Korinto 7:1 ena sisiba ia gwau: “Tauanina bona lauma hamiroa karadia ibounai do ita hadokoa, bona iseda mauri ita hagoevaia be namo.” Ita daradara lasi kuku bona drag dikadia momo ese tauanina ia hadikaia, o ia hamiroa diba. Ma danu, Dirava ia ura namona be iseda tauanina ia “helaga,” anina be ia namo bona ia goeva. (Roma 12:1) Oi abia dae unai hakaua herevadia ia badinaia tauna ese ena mauri ia hadikaia diba gaudia do ia koua, ani?
Dika Idia Havaraia Diba Karadia Dadaraia
Taunimanima momo herea be aniani bona inuinu idia laloa maoromaoro lasi. To, aniani bada herea karana ese ia havaraia gaudia haida be suga gorerena, kensa gorerena, bona kudou gorerena. Kekero muramura inua momo karana ese hekwakwanai ma haida ia havaradia, hegeregere kekero muramura manadalaia karana, ase gorerena (cirrhosis), ruma bese hapararaia karana, bona motuka aksiden. Ma danu, aniani dadaraia momo karana ese dika ia havaraia diba danu bona dala ia kehoa mauri hadikaia gorere, hegeregere anorexia nervosa do ia havaraia.
Ena be Baibel be medikol bukana ta lasi, to aniani bona inuinu gaudia laloa namonamo karana ai sisiba namona ia henia. “Lauegu natuna e, egu sisiba do oi kamonai, vadaeni aonega do oi davaria. Mauri dala maorona do oi raka totona, do oi laloa namonamo. Kekero muramura momo idia inua taudia, danu do oi inua hebou lasi, bona aniani idia ania momo taudia, danu do oi noho lasi. Kekero taudia bona idia aniani momo taudia, be do idia ogogami.” (Aonega Herevadia 23:19-21) To, Baibel ia gwau aniani bona inuinu gaudia ese moale idia havaraia. “Ita ibounai ese iseda gaukara ena anina do ita moalelaia, do ita aniani bona inuinu. Inai be Dirava ena harihari gauna.”—Hadibaia Tauna 3:13.
Danu, Baibel ese ita ia hagoadaia eksasais karana ita laloa namonamo totona, ita gwau diba “tauanina hagoadaia totona treinini bema ita karaia, inai kara ese ita do ia durua sisina.” To ma ia gwau: “Dirava totona ita treinini noho, ia ese iseda lauma do ia hagoadaia, bona inai kara ese ita do ia durua bada herea. Io, bema iseda lauma idia namo neganai, durua do ita abia inai tanobada ena mauri dekenai, bona gabeai do ita abia mauri dekenai danu.” (1 Timoteo 4:8) To, reana oi henanadai, ‘Hari inai negai, Dirava badinaia noho karana be edena bamona ita ia durua diba?’ Dala idauidau ai. Dirava badinaia noho karana ese lauma dalanai ta ena mauri ia durua sibona lasi, to kara namodia, hegeregere lalokau, moale, maino, bona tauanina ena ura koua karana—ia havaraia bona unai ibounai ese lalona ia hagoadaia bona tauanina ia hanamoa bada herea.—Galatia 5:22, 23.
Matabodaga Karadia Edia Davana Dikana
Hari inai negai, taunimanima milioni momo be kara maoromaoro idia rakatania. Unai dainai AIDS gorerena ia bada ia lao. WHO ia gwau AIDS gorerena ia hamatamaia negana amo taunimanima milioni 16 mai kahana idia mase vadaeni, bona hari, kahirakahira taunimanima milioni 34 be HIV idia abia, AIDS ia havaraia gauna unai. AIDS idia abia taudia momo be matabodaga karadia amo, drag ania kava taudia ese idia gaukaralaia kodoa gaudia mirodia amo, o ia miro sisina rarana idia henia hanai karana amo unai gorere idia abia hanai.
Kara mirodia dainai idia vara gaudia haida be hepis, gonoria, hepataitis B bona C, bona sifilis. Ena be unai medikol ladadia be Baibel negadia ai idia gaukaralaia lasi, to unai neganai mahuta hebou amo idia vara daihanai goreredia ese edena tauanina ena kahana ia hadikaia be idia dibaia. Hegeregere, Aonega Herevadia 7:23 ese matabodaga ena davana dikana ia gwauraia, ‘diba ta ese asena ia gwadaia.’ (NW ) Sifilis bona hepataitis be nega momo asena ia hadikaia. Oibe, Baibel ena sisiba, Keristani taudia ese rara idia dadaraia noho bona heudahanai karadia idia karaia lasi, be inai nega totona danu bona lalokau ia hahedinaraia!—Kara 15:28, 29.
Moni Ura Henia Bada Karana Ena Tarapu
Edia taga idia habadaia haraga totona, taunimanima momo ese edia moni be dalana kereredia ai idia gaukaralaia. Madi, nega momo unai bamona dala idia abia hidi dainai moni bada idia halusia eiava dika idia davaria. To, Baibel be Dirava ena hesiai tauna dekenai ia gwau: “Gaukara namona iena imana dekena amo do ia karaia, vadaeni ia ese ogogami taudia do ia durua diba.” (Efeso 4:28) Momokani, gaukara goada tauna be reana do ia taga lasi. To, ia lalo-maino, sibona ia matauraia, bona reana moni be mai anina bada gaudia totona ia hariharilaia diba.
Baibel ia gwau: “Kohu momo idia ura henia taudia be dibagani dekenai idia moru diba. Bona boroma be tarapu dekenai ia moru bamona, ura dikadia bona ura kavakava ese unai kohu ura henia taudia do idia koia, bona hadikaia. Badina be moni ura henia kara ese dika idauidau ibounai ia havaraia noho. Bona moni idia ura bada taudia haida ese . . . mai lalohisihisi momo danu, edia mauri idia hadikaia ore vadaeni.” (1 Timoteo 6:9, 10) Ita diba “kohu momo idia ura henia taudia” momo be idia taga. To unai totona dahaka davana idia henia? Momokani edia tauanina, ruma bese, bona lauma dalana be idia manoka, bona idia mahuta namonamo lasi danu, ani?—Hadibaia Tauna 5:12.
Aonega tauna ia lalo-parara “taunimanima edia mauri badina be kohu momo dekena amo lasi, lasi momokani.” (Luka 12:15) Gabu momo dekenai moni bona kohu haida be mai anina bada. Danu, Baibel ia gwau “moni ese oi ia gimaia noho diba,” to ma ia gwau “aonega ese moni ia hereaia noho, badina aonega ese aonega tauna ia hamauria noho.” (Hadibaia Tauna 7:12) Diba bona aonega maorona be moni idia hereaia, idia ese iseda noho daladia iboudiai lalodiai ita idia durua diba, to iseda mauri lalonai mai anina bada gaudia dekenai ita idia durua bada herea.—Aonega Herevadia 4:5-9.
Aonega Sibona ese Ita Do Ia Gimaia Negana
Kahirakahira aonega momokanina ese dala badana ai ‘aonega tauna do ia hamauria’—ia mai haraga “hisihisi bada herea” lalonai Dirava ese kara dika taudia do ia haoredia neganai, idia do ia gimaia. (Mataio 24:21) Baibel ia gwau unai neganai taunimanima ese edia moni be “gau mirona bamona” dala dekenai do idia negea. Dahaka dainai? Badina idia diba “Lohiabada ena badu mai siahu danu dinana dekenai” golo bona siliva ese do ia hamauridia lasi. (Esekiela 7:19) Ma danu, “hutuma bada herea” taudia, lauma gaudia idia atoa guna bona edia mauri lalonai edia ‘kohu be guba dekenai do idia haboua’ taudia unai, be edia hekwarahi ena namo do idia davaria bona tanobada paradaisona dekenai mauri hanaihanai do idia abia.—Apokalupo 7:9, 14, NW; 21:3, 4; Mataio 6:19, 20.
Unai vaira negana namona lalonai edena bamona ita vareai diba? Iesu ia gwau: “Mauri hanaihanai be inai: Idia ese oi Dirava momokani tamona do idia diba, bona Iesu Keriso, oi ese oi siaia tauna danu do idia diba.” (Ioane 17:3) Taunimanima milioni milioni be Dirava ena Hereva, Baibel, lalonai unai diba idia davaria. Unai taudia be vaira negana ena helaro namona idia abia sibona lasi, to hari idia be maino bona noho namona idia davaria danu. Unai be salamo torea tauna ena hereva bamona, ia gwau: “Mai egu maino danu, lau hekure bona lau mahuta noho. Lohiabada e, oi sibona ese lau oi naria, bona dika dekena amo lau oi gimaia noho.”—Salamo 4:8.
Oi laloa buka ma ta ese oiemu tauanina bona mauri ia hadikaia diba gaudia koua totona heduru herevadia momo ia henia diba, Baibel ia henia hegeregerena, a? Buka ma ta be Baibel hegeregerena lasi, bona buka ma ta ese oi do ia durua lasi inai dika amo ia honu tanobadana ai noho namona momokanina oi davaria totona. Mani oi tahua noho?
[Box/Picture on page 6]
Tauanina Goadana Bona Noho Namona—Baibel Ena Heduru Dainai
Hahine matamatana ta ladana Janea be mauri ena lalo-hekwarahi ia heautania totona, mariuana, kuku, kokein, amphetamines, LSD, bona drag ma haida ia gaukaralaia momo. Danu, ia inuinu kekero. Jane ia gwau, iena adavana danu be unai bamona. Toana be edia vaira negana do ia dika momokani. Bena Jane ese Iehova ena Witnes taudia ia davaridia. Keristani heboudia ia lao henia bona Gima Kohorona bona Awake! magasin ia duahidia matamaia, bona unai gaudia be iena adavana ida idia herevalaia hebou. Idia ruaosi be Witnes taudia ida Baibel idia stadilaia matamaia. Idia ese Iehova ena taravatu hereadaedia idia laloa bada dainai, drag ania kava karadia ibounai idia dadaraia. Bena dahaka ia vara? Lagani haida murinai Jane ia gwau: “Emai mauri matamatana ai moalelaia. Iehova ena Hereva ena hagoevaia siahuna bona hari ai moalelaia mauri namona bona tauanina goadana dainai Iehova lau tanikiu henia bada.”
Gaukara tauna mai ena momokani ena namo be Kurt ese ia haheitalaia namonamo, ia be kompiuta gaudia naria gaukarana ia karaia. Kohu matamata do idia hoia be namo, bona Kurt ena biaguna ese Kurt dekenai maduna ia henia davana namona gauna ia hoia totona. Kurt ese kampani namona ta ia davaria, bona kohu ena davana dekenai idia lalo-tamona. To, unai kampani ena gaukara tauna ese pepa dekenai unai kohu ena davana ia torea kerere, unai dainai kohu ena davana be kahirakahira $40,000 (U.S.) amo ia hadihoa. Kurt be unai kerere ia itaia dainai unai kampani ia ringi henia, bona kampani ena biaguna ia gwau lagani 25 ia gaukara lalonai, nega ta unai bamona kara momokani ia itaia lasi. Kurt ese ia hahedinaraia Baibel ese iena lalona ia hadibaia. Unai dainai, unai kampani ena biaguna ese bisinesi lalonai kara momokani ia herevalaia Awake! magasin 300 ia noia, iena gaukara taudia do ia henidia. To, Kurt be iena kara momokani dainai gaukara namona ma ta idia henia.
[Footnote]
a Ladana ai haidaua.
[Picture on page 7]
“Lau inai Lohiabada, emui Dirava. Emui namo habadaia dalana, be umui dekenai lau hadibaia noho.”—ISAIA 48:17