“Harihari Gauna Hereadaena” Poland Totona
JULY 6, 1525 ai, Hohenzollern tauna Duke Albrecht ia gwau Luteran tomadiho be edia hanua ena tomadiho badana. Unai dainai, Europe dekenai, Poland ese unai negai ia biagua hanuana ta, Ducal Prussia, dekenai idia noho taudia be Martin Luther ena hahediba herevadia idia abia dae taudia ginigunadia.
Albrecht ia ura Ist Prussia ena hanua badana, Königsberg, be Protestant tomadiho taudia edia gabu badana ai ia halaoa. Unai dainai, unai hanua badana dekenai, iunivesiti ta ia haginia, bona moni ia henia Luteran tomadiho ena hahediba bukadia be gado ma haida dekenai idia printaia totona. Danu, lagani 1544 ai, Albrecht ia gwau, namona be Poland taudia ese edia gado ai Baibel idia abia. To, Baibel be Poland taudia edia gado ai idia do hahanaia lasi.
“Taunimanima Ibounai ese Idia Duahia Bona Idia Lalopararalaia Diba” Baibel
Unai dainai, Albrecht be tau ta ia tahua matamaia, Keristani Greek Revarevadia be Poland taudia edia gado ai ia hahanaia totona. Lagani 1550 bamona ai, Albrecht ese Jan Seklucjan—ia be buka torea, hoihoilaia bona printaia tauna—ia hoia unai gaukara ia karaia totona. Seklucjan be Leipzig ena iunivesiti ia haorea tauna, bona Katolik tomadiho taudia ese ia idia badu henia badina ia ese Protestant tomadiho ena hahediba herevadia ia hahedibalaia. Unai dainai idia kota henia gwauraia, to ia heau lao Königsberg dekenai ia noho.
Jan Seklucjan ia ura bada Poland taudia edia gado ai Baibel ia hahanaia. Lagani ta murinai, Seklucjan ese Evanelia Bukana Mataio ena kopi ginigunana ia printaia. Unai buka ena rau ena isena dekenai be siri haida o buka ma haida edia hereva idia noho danu. Daudau lasi murinai, Evanelia Bukadia foa ia printaia. Bena ma lagani toi murinai, ia ese Keristani Greek Revarevadia ibounai ia printaia.
Baibel hahanaia tauna ese Keristani Greek Revarevadia ia hahanaia maoromaoro totona, ia be Greek revarevadia haida ia itaia danu. Danu, lagani 1551 ai ia hahanaia Baibel ena matamana kahana ia gwau, Baibel ia hahanaia tauna be Latin gado bona “gado ma haida ai idia hahanaia Baibel ia itaia.” Stanisław Rospond, Studies on the Polish Language of the 16th Century bukana ia torea tauna ia gwau, Baibel hahanaia tauna ese Poland taudia edia gado ai ia hahanaia Baibel be “namo herea.” Rospond ia gwau, gado hahanaia tauna be “hereva aukadia” ia gaukaralaia lasi. To, ia be “taunimanima ibounai ese idia duahia bona idia lalopararalaia diba” dalanai ia hahanaia.
Ena be Seklucjan ese Baibel hahanaia gaukarana ia naria, to ia be Baibel ia hahanaia lasi. Vadaeni, daika ese Baibel ia hahanaia? Seklucjan be Stanisław Murzynowski dekenai unai gaukara badana ia henia. Reana Stanisław ena mauri lagani be 20 ia hanaia.
Murzynowski be hanua maragina ta dekenai ia vara, to ia bada neganai ena tamana ese ia ia siaia lao Königsberg ena sikuli dekenai Greek bona Heberu gado ia dibaia totona. Gabeai, Murzynowski be Germany ena hanua Wittenberg ena iunivesiti ai ia sikuli, bona reana unuseniai ia be Martin Luther ia davaria. Murzynowski be tisa ladana Philipp Melanchthon ese ia hadibaia—reana ia ese Murzynowski ia durua Greek bona Heberu gado ia dibaia totona. Murzynowski be Italy dekenai sikuli ia haorea murinai, ia be Königsberg dekenai ia lao bona Duke Albrecht ena gaukara ia karaia.
Maria Kossowska be ena buka The Bible in the Polish Language dekenai ia gwau, “Murzynowski be ena gaukara ia goadalaia bona ia karaia namonamo. To, ia be sibona ena ladana ia abia isi lasi, dagi bada ia tahua lasi, bona ia ura lasi ena ladana be ia hahanaia Baibel ena rau dekenai ia hedinarai.” To Murzynowski ia gwau: “Lau laloa Latin gado bona Poland taudia edia gado be lau diba namonamo lasi.” Herevana Murzynowski be unai bamona ia hereva, to ia ese Dirava ena Hereva be Poland taudia edia gado ai ia hahanaia. Ena turana, Seklucjan, ia gwau, unai Baibel be “harihari gauna hereadaena” Poland taudia totona.
Harihari Gauna Hereadaena Ta
Poland taudia edia gado ai ia hahanaia Baibel murinai, Baibel ma haida be unai gado ai idia hahanaia. Lagani 1995 ai, Baibel ladana New World Translation of the Christian Greek Scriptures idia halasia, bena lagani 1998, New World Translation of the Holy Scriptures ibounai be Poland taudia edia gado ai idia halasia. Unai Baibel idia hahanaia taudia be sibona edia ladana idia abia isi lasi, to idia hekwarahi Dirava ena Hereva idia hahanaia maoromaoro bona taunimanima ibounai ese idia duahia bona idia lalopararalaia diba, ia be lagani 1600 ai idia hahanaia Baibel bamona lasi.
Hari inai negai Baibel—ibounai o kahana—be gado 2,400 mai kahana ai idia hahanaia. Bema emu gado dekenai Baibel idia hahanaia maoromaoro bona oi dekenai ia be harihari gauna hereadaena ta, anina be unai Baibel be Iehova Dirava amo ia mai bona oi ia hakaua.—2 Timoteo 3:15-17.
[Picture on page 20]
Stanisław Murzynowski ena nadi—Poland taudia edia gado ai “Taravatu Matamatana” Baibel ia hahanaia tauna laloatao totona
[Picture on page 21]
Mataio karoa 3—Stanisław Murzynowski ese ia hahanaia gauna
[Credit Line]
Dzięki uprzejmości Towarzystwa Naukowego Płockiego