Europe Ena Kota Badana Ia Gwau Greece Dekenai Haroro Karaia be Maoro
DAHAKA dainai ena dekena taudia ese idia gwauraia namo tauna ta be lagani 1938 negana amo nega 60 bona ma haida idia hadiburaia? Dahaka dainai unai hereva momokani sitoa naria tauna, Greek motumotuna Crete amo, be nega 18 Greece dekenai idia kota henia, bona lagani 6 bona ma haida lalonai dibura ai idia atoa? Oibe, dahaka dainai unai gaukara namonamo ruma bese tauna, Minos Kokkinakis, be ena adavana bona natudia ima amo idia abia siri bona dibura ai idia atoa motumotu idauidau dekediai?
Lagani 1938 bona 1939 neganai taravatu idia karaia, idia gwau ma ta ena tomadiho haidaua toho karana be taravatu. Greece ena dagedage lohia tauna Ioannis Metaxas ese unai taravatudia ia karaia, Greek Orthodox Church ese iena lalona idia veria dainai.
Unai taravatu dainai, lagani 1938 ia lao 1992 neganai, Iehova ena Witness taudia 19,147 idia dogodia tao, bona kota henia taudia idia gwau dibura dekenai do idia noho bona unai lagani idia haboua neganai edia namba be 753, unai lagani ibounai amo lagani 593 lalonai dibura dekenai idia lao. Unai ibounai ia vara badina Greece ena Witness taudia, gabu iboudiai dekenai bamona, be Iesu Keriso ena hahegani idia badinaia, ia gwau idia lao “bese ibounai be diba tahua taudia do [idia] halaoa,” idia dekenai ia hadibaia “hereva ibounai be do idia badinaia.”—Mataio 28:19, 20.
To May 25, 1993 ai, ruhaia dalana ai tomadiho karaia totona idia kwalimu bada! Unai dina ai, Strasbourg, France, European Court of Human Rights dekenai idia gwau Greece taudia be mai edia maoro ma haida dekenai edia tomadiho idia hadibaia totona. Unai bamona taravatu idia karaia neganai, unai Europe ena kota badana be, gabu iboudiai idia noho taudia totona, dala momo idia kehoa tomadiho be koua lasi dekenai do idia karaia, bona unai be sedira mai anina bada gauna.
Namona be ita itaia namonamo dahaka ia vara dainai unai kota ese unai taravatu badana idia karaia; Greece tauna tamona ese ia davaria hisihisidia do ita laloa.
Iena Sivarai Gunana
Lagani 1938 neganai, Greece dekenai, unai tauna Minos Kokkinakis be Iehova ena Witness tauna ginigunana idia dogoatao ma ta ena tomadiho haidaua toho karana be taravatu dainai. Kota idia karaia lasi, to idia siaia lao Aegean motumotuna Amorgos dekenai, unuseniai be hua 13 dibura ai ia noho. Lagani 1939 neganai, ia be nega rua kota ia abia bona nega rua hua rua bona wiki haida dibura dekenai ia noho.
Lagani 1940 neganai, Kokkinakis be hua 6 lalonai Melos motumotuna dekenai idia siaia ia dibura totona. Murina lagani ai, Tanobada Ibounai Tuarina Iharuana dekenai, hua 18 lalodiai Athens ena tuari taudia edia dibura rumana dekenai ia noho. Unai nega ia gwauraia, ia gwau:
“Dibura rumana lalonai aniani idia ania ore. Ai manoka bada dainai ai raka diba lasi. Bema Athens bona Piraeus gabudia ai idia noho Witness taudia be edia aniani sisina amo ai idia durua lasi, ai mase.” Gabeai, lagani 1947 neganai, idia kota henia lou bona hua hani bona wiki haida ai dibura lalonai ia noho.
Lagani 1949 neganai, Minos Kokkinakis be Makrónisos motumotuna dekenai idia siaia, unai gabu ena dibura rumana ia dika dainai Greece taudia be unai ladana dekenai idia gari bada. Makrónisos dibura rumana dekenai idia noho taudia 14,000 amo, idia 40 be Witness taudia. Greece sivarai bukana Papyros Larousse Britannica ia gwau: “Dagedage mai hisihisi daladia, . . . noho dika dalana, mai taravatu namodia besedia ese idia dadaraia dalana unai, bona gadi taudia edia kara dikadia dibura taudia dekediai . . . be hemarai bada gauna Greece ena sivarai dekenai.”
Kokkinakis be lagani tamona ai Makrónisos dibura rumana lalonai ia noho, unai gabu ia gwauraia, ia gwau: “Tuari taudia be Inquisition taudia bamona, dagedage dalana ai dibura taudia ta ta idia henanadai henia daba negana amo ia lao hanuaboi ai. Idia karaia dagedage mai hisihisi daladia be hereva amo lau gwauraia diba lasi. Dibura taudia momo idia kavakava ai idia lao; ma haida idia hamasedia; momo edia tauanidia idia dika bada. Unai hanuaboi dikadia lalodiai hisihisi idia abia taudia edia taitai bona edia boiboi ai kamonai neganai, ai guriguri hebou.”
Makrónisos ena hekwarahi amo ia roho mauri murinai, Kokkinakis be 1950 murinai ma nega 6 idia dogoatao bona dibura rumana lalonai hua 10 ia noho. Lagani 1960 murinai ma nega hani idia dogoatao bona hua 8 lalodiai dibura rumana dekenai idia siaia. To namona be oi laloa, Minos Kokkinakis sibona lasi, to ma haida dekediai edia tomadiho idia hadibaia dainai Iehova ena Witness taudia handred momo be idia dogodia tao bona idia hadiburadia!
Dahaka dainai Greece dekenai Iehova ena Witness taudia idia abia kota kerere karadia be European Court of Human Rights vairana ai idia gwauraia?
Kota Ia Matamaia Dalana
Unai kota ia matamaia March 2, 1986 neganai. Unai dina ai, bisinesi kara amo ia doko, lagani 77, tauna Minos Kokkinakis, bona iena adavana be Mrs. Georgia Kyriakaki ena ruma dekenai idia vadivadi, Sitia, Crete dekenai. Mrs. Kyriakaki ena adavana be unai hanua ena Orthodox dubuna lalonai ane ia gunalaia tauna, bona ia ese polisi taudia ia boiridia. Polisi taudia idia mai bona Mr. bona Mrs. Kokkinakis idia dogodia tao, unai hanua ena polisi siteisini dekenai idia abia lao. Unai hanuaboi lalonai unuseniai idia dogodia tao.
Dahaka dainai idia samanidia? Idia hanai lagani 50 lalodiai, nega tausen momo Iehova ena Witness taudia idia samanidia hegeregerena, idia be ma haida edia tomadiho idia haidaua toho dainai. Greece ena Taravatu Badana (1975), Namba 13 Gauna, ia gwau: “Ma haida edia tomadiho haidaua toho karana be taravatu.” Greece ena taravatu ma ta, kahana namba 4, namba 1363/1938 bona 1672/1939, oi laloa, ia gwau ma haida edia tomadiho haidaua toho karana be gavamani taravatu utua karana. Ia gwau:
“Ai gwau ‘ma haida edia tomadiho haidaua toho karana’ be ma tomadiho tauna ta ena lalohadai guriguri dalana dekenai ta ese ia haidaua toho eiava hehuni dalana ai ia veria toho . . . , bona ia ura unai tau ena lalohadai ia hamanokaia inai daladia amo: ia gwauhamata do ia durua eiava kohu do ia henia dalana amo, eiava koikoi dalana amo eiava unai tau be diba lasi dainai, ia koia dainai, unai heduru eiava kohu ia ura dainai, eiava ia lalohadai namonamo diba lasi dainai eiava tanobada taudia edia kara ia manadalaia lasi dainai.”
Lasithi, Crete, dekenai Criminal Court be March 20, 1986 neganai Mr. bona Mrs. Kokkinakis idia samania, bona idia kota henidia, idia gwau ma haida edia tomadiho dalana idia haidaua toho dainai idia kerere. Kota ena hahemaoro be idia ruaosi hua hani dekenai idia lao dibura dekenai. Kerere taudia idia gwauraidia neganai, unai kota taudia idia gwau idia samani henidia taudia be “Orthodox Keristen taudia edia tomadiho dalana” idia haidaua toho, bona “idia be diba lasi dainai, idia lalohadai namonamo diba lasi dainai bona tanobada taudia edia kara idia manadalaia lasi dainai,” idia samani henidia taudia ese “edia tomadiho idia haidaua toho.” Idia samani henidia taudia be ma idia samanidia, idia gwau idia be “hereva idia abia hidi namonamo dalana amo, bona mai aonega danu hereva idia gwauraia dainai [Mrs. Kyriakaki] idia hagoadaia . . . iena Orthodox Keristen tomadiho ia haidaua totona.”
Crete ena Court of Appeal dekenai unai kota ena hahemaoro idia apil henia. March 17, 1987 neganai, unai Crete kotana ese Mrs. Kokkinakis be samani herevana amo ia ruhaia, ena adavana ia ruhaia lasi to ena dibura negana idia hamaragia hua toi sibona dekenai. Unai kota ia gwau “[Mrs. Kyriakaki be] diba lasi dainai, ia lalohadai namonamo diba lasi dainai bona tanobada ena kara ia manadalaia lasi dainai” Mr. Kokkinakis ese ia koia. Hahemaoro herevana lalonai idia gwau ia be “Revareva Helagadia amo siri ia duahidia, bona mai aonega danu edia anina ia gwauraidia dalana dainai unai Keristen hahine be koua herevana ta ia gwauraia diba lasi badina tomadiho hahediba hereva badadia ia diba lasi dainai.”
Apil kotana ia karaia kota henia tauna ta ena lalohadai be idau, ia torea, ia gwau, namona be Mr. Kokkinakis “danu be samani herevana amo idia ruhaia, badina kota dekenai idia hamomokania diba lasi Georgia Kyriakaki be . . . Orthodox Keristen hahedibana ia diba lasi, ia be dubu lalonai ane ia gunalaia tauna dekenai ia headava; eiava idia hamomokania lasi ia lalohadai namonamo diba lasi eiava tanobada ena kara ia manadalaia lasi dainai idia samania tauna ese ia koia bona . . . [unai dainai] ia veridia diba Iehova ena Witness oreana dekenai ia vareai.”
Mr. Kokkinakis be Greek Court of Cassation, Greece ena Kota Badana dekenai ia apil. To unai kota ese April 22, 1988 ena apil karana idia halusia. Unai dainai August 22, 1988 neganai, Mr. Kokkinakis be European Commission of Human Rights oreana dekenai ia apil. Iena noinoi be February 21, 1992 ai idia abia dae, bona European Court of Human Rights dekenai idia torea.
Unai Kota Ena Hepapahuahu Badadia
Greece be Council of Europe ena memba tanona ta dainai, European Convention on Human Rights oreana ena Taravatu idia badinaia be namo. Unai Convention ena Taravatu Namba 9 ia gwau: “Taunimanima iboudiai be mai edia maoro sibodia edia ura hegeregerena idia lalohadai totona, edia lalona ena mamina bona edia tomadiho idia karaia totona; unai dainai mai ena maoro iena tomadiho eiava iena lalohadai bona ruhaia mauri namona dalana ia haidaua diba, sibona ia karaia diba eiava ma haida ida ia karaia diba, bona ma taunimanima haida vairadiai eiava sibona ia noho neganai ia karaia diba, mai ena maoro iena tomadiho eiava lalohadai hahedinaraia totona, tomadiho dekenai, hadibaia dekenai, karaia bona badinaia dekena amo.”
Unai dala amo, Europe ena kota dekenai Greece gavamanina idia samania. Idia samania, idia gwau unai gavamani ese Greece taudia edia maoro idia hadikaia, idia be mai edia maoro Iesu Keriso ena hahegani hegeregerena edia tomadiho idia karaia, unai hahegani be ‘idia lao hahediba taudia idia karaia.’ (Mataio 28:19, 20) Ma danu, aposetolo Petro ia gwau: “Ai dekenai [Iesu] ia hadibaia, taunimanima ibounai dekenai do ai haroro.”—Kara 10:42.
Human Rights Without Frontiers ena 1992 gauna ena vairana dekenai hereva badana ia gwau, “Greece—Mai Edia Ura Danu Taunimanima Edia Noho Maoro Ia Hadikaia.” Unai magasin ena rau 2 dekenai ia gwau: “EC [European Community] bona Europe dekenai, ma tano ta lasi to Greece sibona be ma ta ena tomadiho ia haidaua toho tauna dekenai idia faini henia bona idia hadiburaia taravatuna idia karaia.”
Unai dainai kota karaia taudia bona kota karaia lasi taudia be idia ura diba dahaka do ia vara. Greece ena taravatu dekenai, ia gwau ma ta dekenai tomadiho idauna hadibaia be taravatu, kota be dahaka do ia gwau?
Strasbourg Dekenai Idia Kota
Kota dinana ia ginidae—November 25, 1992. Strasbourg dekenai medu ia diho gwauraia, bona ia keru bada, to Kota lalonai loia taudia be edia hereva idia karaia goadagoada. Hora rua lalodiai sivarai idia herevalaia. Profesa Phedon Vegleris, Kokkinakis ena loia, be unai hepapahuahu ena badina ia gwauraia, ia henanadai, ia gwau: ‘Inai taravatu dainai Greek Orthodox Church taudia be edia tomadiho amo idia siri diba lasi bona ma tomadiho dekenai idia lao; ia maoro unai taravatu ia noho bona idia badinaia noho, a?’
Profesa Vegleris be iena daradara ia hahedinaraia, ia henanadai, ia gwau: “Lau ura lau diba dahaka dainai inai taravatu [ma haida edia tomadiho haidaua toho] dekenai idia gwau otodoks tomadihona idia naria be namo badina unai tomadiho taudia idia kavakava, eiava idia be lauma dalana ai idia hegeregere lasi . . . Unai hereva dainai lau daradara bona lau hoa.” Anina bada gauna ta be, gavamani ena loia ia gwau diba lasi edena negai ma orea haida dekenai unai taravatu utua dainai idia samanidia, idia be Iehova ena Witness taudia sibodia idia samanidia.
Kokkinakis ena loia iharuana, Mr. Panagiotis Bitsaxis, ese ia hahedinaraia dahaka dainai ma haida edia tomadiho haidaua toho karana ena taravatu be namo lasi. Ia gwau: “Ta ese ta ena lalohadai ia abia dae totona namona be tatau badadia idia herevahereva diba. Bema lasi neganai, ita be idau momokani taudia, herevahereva lasi taudia, ita lalohadai to iseda lalohadai ita gwauraia lasi, ita hereva to ta ese ta ena hereva anina ia abia lasi, ita noho to ita noho hebou lasi.”
Danu, Mr. Bitsaxis ia gwau “Mr. Kokkinakis be ‘ia karaia karana ta dainai’ idia samania lasi to ‘ena tomadiho’ dainai idia samania.” Unai dainai, Mr. Bitsaxis ia hahedinaraia, tomadiho dalana ena kara badadia idia hadikaia sibona lasi to idia negea momokani.
Greek gavamani ena loia taudia idia ura idia vara gaudia sivarai idauna ta idia gwauraia, idia gwau Greece lalonai “taunimanima be edia ura hegeregerena idia karaia diba dainai ia be paradaiso ta bamona.”
Kota Ena Hereva
Kota ena hahemaoro hereva be nega daudau lalonai idia naria, to May 25, 1993 idia henia. Unai Kota taudia 9 amo 6 idia gwau ena be lagani 84 tauna Minos Kokkinakis be iena tomadiho ia karaia be maoro, to Greece gavamani ese ia hadikaia. Ma danu, iena haroro mauri dalana ena maoro idia hamomokania totona, idia gwau namona be K14,400 kompensesen ia abia. Unai Kota ese Greece gavamanina ena hereva idia dadaraia, unai gavamani ia gwau Kokkinakis bona Iehova ena Witness taudia be ma haida dekenai edia tomadiho idia gwauraia neganai unai taudia idia doridia.
Ena be Greece ena Taravatu Badana bona idaunegai idia karaia Greece taravatuna ia gwau ta ese ma haida edia tomadiho haidaua toho karana idia taravatulaia, to Europe ena kota badana ia gwau unai taravatu idia gaukaralaia Iehova ena Witness taudia idia dagedage henidia totona be kerere. Unai be European Convention on Human Rights oreana ena Taravatu Namba 9 hegeregerena lasi.
Kota ena hahemaoro hereva dekenai idia gwau: “Tomadiho be ‘taunimanima edia lalohadai idia hamatamataia momo diba’ dalana ta bona taunimanima edia kara dekenai idia taravatulaia dalana be lasi.”
Unai kota karaia taudia 9 amo kota tauna ta ia gwau: “Ma haida edia tomadiho haidaua toho karana, idia gwau unai be ‘tomadiho idia harorolaia goadagoada karana’ dainai idia panisi henidia diba lasi; ia be ‘ta ena tomadiho hahedinaraia’ dalana ta—bona unai be ia maoro.
“Hari kota dekenai ia noho tauna [Mr. Kokkinakis] idia samania badina unai kara ia karaia goadagoada, to kerere ta ia karaia lasi.”
Kota Ena Hereva Dainai Ia Vara Gauna
European Court of Human Rights edia hereva idia gwauraia hedinarai, idia gwau namona be Greece gavamani taudia be ma haida edia tomadiho haidaua toho karana koua taravatuna idia gaukaralaia kerere lasi. Ai ura Greece be unai kota ena hereva idia badinaia be namo bona Iehova ena Witness taudia dagedage henidia karana idia hadokoa.
Iehova ena Witness taudia be taunimanima edia noho eiava gavamani ena taravatu idia hamatamataia totona idia gaukara lasi. Edia ura badana be Iesu Keriso ena hahegani idia badinaia dainai Dirava ena Basileia ena sivarai namona idia harorolaia. To, unai idia karaia totona, idia moale bada ‘Sivarai Namona ena momokani idia gwauraia’ gaukarana karaia totona, aposetolo Paulo be Keristen ginigunadia edia negai ia karaia hegeregerena.—Filipi 1:7.
Idia noholaia tanodia iboudiai dekenai Iehova ena Witness taudia be gavamani edia taravatu idia badinaia. To, idia dekenai, gau badana be Dirava ena Taravatu idia badinaia Buka Helaga lalonai ia ese ia torea hegeregerena. Unai dainai, bema tano ta ena taravatu ese ma haida dekenai edia Baibel lalohadai harorolaia karana idia taravatulaia, idia be aposetolo taudia bamona idia hereva, idia gwau: “Dirava ai kamonai henia be namo, taunimanima ai kamonai henia be dika.”—Kara 5:29.
[Box on page 28]
DUBU GUNALAIA TAUDIA ESE IDIA HAVARAIA DAGEDAGE MA HAIDA
Greece ena dubu gunalaia taudia be lagani momo lalodiai ‘taravatu amo dika idia havaraia’ toho. (Salamo 94:20) Crete motumotuna dekenai ia vara hepapahuahu ta be vanegai idia hamaoromaoroa. Lagani 1987 lalonai bisop ta bona pris taudia 13 be Witness 9 idia samanidia, idia gwau ma haida edia tomadiho idia haidaua toho. January 24, 1992 ai, unai kota idia karaia.
Kota dekenai hutuma idia mai. Pris taudia 35 idia mai samania loia idia durua totona. To, helai gabudia momo dekenai be Witness taudia, edia Keristen tadikakadia idia hagoadadia totona idia mai. Kota karadia idia do hamatamaia momokani lasi neganai, idia samani henidia taudia edia loia ia hahedinaraia samani ia karaia loia tauna be taravatu dalana ai kerere badadia ia karaia.
Unai dainai kota idia karaia taudia be sibodia idia herevahereva hebou. Hora rua bona kahana lalodiai idia herevahereva, bena unai murinai Kota ena Presiden ia gwau idia samani henidia taudia edia loia ia hereva maoro. Unai dainai Witness 9 dekenai idia samani henidia herevadia iboudiai ia halusidia! Ia gwau namona be idia tahua hamatamaia lou idia samani henidia taudia be momokani ma haida edia tomadiho idia haidaua toho o lasi.
Unai hereva ia karaia murinai, kota dekenai be heiriheiri bada. Pris taudia idia boiboi bona hereva dikadia idia gwauraidia. Pris ta be korosi ta amo Iehova ena Witness edia loia ia botaia bona ia doria korosi ia tomadiho henia totona. Polisi taudia ese idia koua, bona Witness taudia be regerege lasi dalanai idia lao diba.
Unai kota idia koua murinai, gavamani ena samani loia tauna be Witness 9 samanidia lou karana ia hegaegaelaia. Kota dinana be April 30, 1993 ai idia atoa, unai be wiki toi European Court of Human Rights ese Kokkinakis kota henia dekenai edia hereva idia do gwauraia lasi neganai. Ma unai neganai danu pris taudia momo idia mai.
Idia samani henidia taudia edia loia taudia idia gwau namo lasi kota idia karaia badina Witness taudia idia samani henidia taudia be kota dekenai idia mai lasi. Samani hereva matamatana ta ia hegaegaelaia haragaharaga dainai, gavamani ena samani loia ia kerere bada, badina ia be samani karaia taudia ia boiridia mai lasi kota dekenai. Unai dainai Witness taudia ese kota taudia idia noidia unai kerere badana dainai unai kota idia koua.
Unai dainai, kota karaia taudia be kota daiutuna idia rakatania bona kahirakahira hora tamona lalonai idia herevahereva hebou. Idia giroa neganai, Kota ena Presiden be mai hemarai ida ia gwau Witness taudia iboudiai 9 idia kerere lasi.
Greece dekenai Witness taudia idia moale unai kara dekenai, bona hari lagani lalonai May 25 neganai European Court of Human Rights be Kokkinakis ena kota dekenai edia hereva dainai idia moale. Unai kota dekenai idia kwalimu dainai, idia guriguri idia be ‘Dirava badinaia bona matauraia, mai maino danu idia noho namonamo’ edia Keristen mauri dekenai.—1 Timoteo 2:1, 2.
[Picture on page 31]
Minos Kokkinakis bona iena adavana