Taunimanima ese Tuari Bona Dagedage Idia Hadokoa Diba, A?
Taunimanima be badina momo dainai idia tuari. Hegeregere, idia ura politik lalonai senisi do ia vara, bona moni ena hekwakwanai do ia ore, eiava idia ura ma haida ese maka tamona ai do idia kara henia. Haida be tano bona tano ena dava bada gaudia biagua totona idia tuari. Haida be iduhu o tomadiho lalonai idia lalotamona lasi dainai lagani momo lalonai idia tuari. Taunimanima ese dahaka idia karaia noho tuari idia hadokoa bona maino idia havaraia totona? Idia karaia noho gaudia ese maino ia havaraia diba, a?
Drazen_/E+ via Getty Images
GAVAMANI IDIA URA NOHO DALANA IDIA HANAMOA
Edia tahua gauna be dahaka? Taunimanima edia mauri idia ura hanamoa. Unai ese moni ena hekwakwanai do ia haorea eiava hamaragia diba, badina tuari bona dagedage karadia momo ia havaraia diba.
Dahaka dainai unai be auka? Badina gavamani ese moni idia gaukaralaia noho dalana idia senisia be namo. Lagani 2022 ai, 34.1 bilioni U.S. dola be taunimanima edia noho dalana hanamoa totona idia gaukaralaia. To unai lagani tamona lalonai, tuari totona idia gaukaralaia moni ese unai moni ena bada ia hanaia.
Secretary-general of the United Nations, António Guterres, ia gwau: “Tuari ai dika idia davaria taudia durua totona moni bada herea bona kohu momo ita gaukaralaia, to moni ena kahana sisina sibona be tuari koua bona maino havaraia totona ita gaukaralaia.”
Baibel ia gwau: Tanobada ena gavamani bona bisinesi oreadia be ogogami taudia idia durua diba, to ogogami maurina be do idia haorea diba lasi.—Deuteronomi 15:11; Mataio 26:11.
GAVAMANI BE MAINO TOTONA IDIA GAUKARA HEBOU
Edia tahua gauna be dahaka? Hepapahuahu ia vara lasi eiava maino ai edia palani idia herevalaia totona, idia herevahereva namonamo bona idia gaukara hebou, unai amo idia ta ta huanai lalotamona do ia noho bona namo do ia havaraia diba.
Dahaka dainai unai be auka? Gavamani ena pati tamona eiava pati haida be do idia ura lasi herevahereva, eiava lalotamona, o unai palani do idia abia dae lasi. Bona maino karaia totona ia vara lalotamona karana be karaharaga ia makohi.
Raymond F. Smith, American Diplomacy ia gwau: “Nega momo gavamani be idia hekwarahi tuari idia hadokoa totona, to gavamani edia herevahereva karana ese lalotamona ia havaraia lasi bona gabeai unai ese hekwakwanai ia habadaia.”
Baibel ia gwau: Taunimanima ese “maino [idia] tahua” be namo. (Salamo 34:14) To momo be “ma haida do idia badinaia lasi, . . . do idia lalotamona lasi, . . . edia turadia edia mauri hadikaia dalana do idia karaia.” (2 Timoteo 3:1-4) Unai bamona karadia ese politik gunalaia taudia namodia do ia koua, bona hekwakwanai do idia hamaoromaoroa lasi.
GAVAMANI BE TUARI KOHU IDIA URA KOKIA TOTONA IDIA LALOTAMONA
Edia tahua gauna be dahaka? Idia ese tuari gaudia haida hegeregere, niuklia, kemikol, baiolojikol tuari gaudia ena namba idia ura hamaragia eiava unai gaudia momo idia ura kokia.
Dahaka dainai unai be auka? Nega momo bese idauidau be edia tuari kohu ena namba idia ura lasi hamaragia, badina idia gari do idia hegeregere lasi sibona idia gimaia totona. Tuari kohu hadikaia ore karana ese tuari do ia hadokoa lasi.
“Securing Our Common Future: An Agenda for Disarmament. Ia gwau: “Gavamani taudia momo be idia gwauhamata lagani 1991 murinai, tuari kohudia do idia kokia, to unai idia karaia lasi, danu idia gwau dika havaraia gaudia, heiriheiri do idia haorea bona tanobada be noho gabu namona ai do ia lao, to unai ia vara lasi.”
Baibel ia gwau: Namona be taunimanima ese edia “tuari kaia be tano geia gaudia ai do idia halaoa.” (Isaia 2:4) To tuari hadokoa totona, taunimanima ese gau ma haida idia karaia be namo, badina kudouna amo dagedage karana ia matamaia.—Mataio 15:19.
GAVAMANI BE BESE MA HAIDA IDA IDIA GAUKARA HEBOU
Edia tahua gauna: Tano ta ena gavamani be gavamani haida ida idia gaukara hebou, unai amo ta ta idia gimaia diba. Bona edia inai henia besena ese do ia tuari henia lasi.
Dahaka dainai unai be auka? Unai bamona tuari heheni karana ese maino do ia havaraia lasi. Badina bese idauidau be nega momo idia karaia gwauhamata idia badinaia lasi. Danu idia lalotamona lasi edena bamona dala bona nega ai, idia inai henia besedia do idia haere henia.
Encyclopedia Britannica ia gwau: “Ena be League of Nations bona United Nations be idia gaukara goada gavamani edia gaukara hebou besedia idia haginia totona, to idia hegeregere lasi tuari idia koua totona.”
Baibel ia gwau: Vaia momo idia gaukara hebou karana ese namo ia havaraia. (Hadibaia Tauna 4:12) To, taunimanima edia gavamani bona orea idauidau ese maino bona noho namo do idia havaraia diba lasi. “Lohia taudia umui abidadama henia lasi bona taunimanima danu, badina idia ese umui idia hamauria diba lasi. Iena laga ia doko, ia be tano dekenai ia giroa lou, unai dina ai ena lalohadai ia ore.”—Salamo 146:3, 4.
Ena be tanobada besedia ese noho hanaihanai mainona havaraia totona idia gaukara goada, to tuari ese dika ia do havaraia noho.