Čudo vune

ŠTO je ugodno toplo zimi, ali iznenađujuće hladno ljeti? Što je grublje od pamuka, a ipak tvori lagana vlakna? Što je zaštita za skijaša i tkanina o kojoj sanja dizajner? Što se može razvući za gotovo trećinu svoje dužine i zatim vratiti na svoju početnu dužinu kad se otpusti?

Odgovor na sva ova pitanja je vuna — mnogostrana, postojana vuna! Da, čudesni ogrtač poslušnih ovaca proizvodi jednu od najmnogostranijih tkanina dostupnih čovjeku.

Stoljećima duga upotreba

Kad su rani istraživači stigli u Južnu Ameriku, ustanovili su da mnogi njeni narodi, kao što su Peruanci, nose divnu odjeću od alpaka vune. Još dalje u prošlosti, u drevna biblijska vremena, ljudi su držali velika stada ovaca, a odjeća je pravljena od bojene i prerađene vune (2. Mojsijeva 26:1; 3. Mojsijeva 13:47).

Moderna povijest usredotočuje se na krupne španjolske merino ovce, izuzetne ne samo po svojoj obilnoj proizvodnji vune visoke kvalitete, već i po svojoj izdržljivosti i sposobnosti da opstanu u surovim podnebljima. Izdržljiva merino bila je idealna za suho podneblje Australije, otoka-kontinenta. Krajem 18. stoljeća, osnivači te nove kolonije bili su u potrazi za još nečim osim hrane. Trebali su perspektivnu robu za izvoz na kojoj bi gradili privredu.

Izabrali su vunu, jer ona doslovno raste na živim ovcama. Ovce su mogle dugo lutati praktički bez nadgledanja, a za proizvodnju velikih količina vune trebalo je veoma malo truda. Lako se mogla spremiti i nije starila u skladištu. Njena otpornost na plijesan omogućila bi joj da podnese dugo šestomjesečno putovanje do Engleske na jedrenjaku. Još jedna velika prednost vune je da ne gori brzo.

“Jaši na leđima ovce”

I tako, stoljeće i pol nakon što su prve merino ovce stigle 1797, Australija je privredno opstala u velikoj mjeri zahvaljujući izvozu vune. Međutim, nakon što su se poslije prvog svjetskog rata postupno razvile sporedne indrustrijske grane, zajedno sa sve većom upotrebom sintetičkih materijala umjesto vune, uzrečica da Australija financijski “jaši na leđima ovce” postala je manje prikladna. Tako je bilo do zadnje polovice 80-ih godina, kad je australski promet vunom doživio neusporedivi procvat. Broj ovaca u Australiji tada je dostigao oko 166 milijuna — više od 10 ovaca na svaku osobu u zemlji, a godišnja proizvodnja vune premašila je 950 000 tona.

Međutim, 1900-ih procvat se pretvorio u propast. Zahtjev za vunom se naglo smanjio, čime je 70 000 australskih uzgajivača ovaca imalo previše ovaca — oko 20 000 000, prema Sunday Correspondentu iz Londona, Engleska.

Zašto je tako divna?

Široka upotreba i korisnost vune sigurno začuđuje, kao što otkriva kratak pregled njenih osobina. Vuna raste na sličan način kao i čovječja kosa, a mnoge vrste ovaca imaju duge dlake pomiješane sa svojom vunom. Te dlake kod pasmine merino ne rastu, ostavljajući samo vunasti pokrov koji je tako tražen. Iako je vuna grublja od pamuka ili lana, njena manja gustoća omogućuje proizvodnju laganih tkanina. Njena izuzetna prihvatljivost na bojenje također povećava široku upotrebu. Ako vidite mladu ženu kako nosi svijetlocrveni šal koji leprša na povjetarcu, to bi mogla biti čista vuna.

No, jeste li ikad pokušali prstima prekinuti vlakno vune? Ide teško, zar ne? Da, jedno vlakno vune može podnijeti težinu od 15 do 30 grama — tako da će vam trebati škare da presiječete vlakna vune. Vlakno vune ima i nabor, ili valovitu crtu, što ga čini veoma savitljivim, a kad se razvuče za 30 posto svoje dužine, vratit će se u svoju normalnu dužinu kad se otpusti. To svojstvo čini vunu otpornom na gužvanje kad je suha.

Osim toga, zrak koji je smješten između jedinstvenih vlakana vune pruža joj osobinu izolacije, čineći je toplom zimi, a hladnom ljeti. Njena površina je otporna i na vodu, tako da vas vlažna vunena vesta neće hladiti prebrzim sušenjem, kao što je slučaj sa ostalim tkaninama. Konačno, ovce je nose sve vrijeme u svim vremenskim prilikama i ne pate od prehlada.

Možda ne znate da je filc — koji se koristi na stotine načina, od sagova do teniskih loptica — ustvari vuna koja je zbijena pod visokom temperaturom i pritiskom. I kamgarn, koji se koristi za muška i ženska odijela i neku laganiju, elegantniju odjeću, također je proizveden od vune predene na određeni način.

Od ovce do vas

U zemljama sa većom proizvodnjom vune, staja za striženje je sastavni dio seoskog krajolika. Obično se ovce strižu jednom godišnje, ali se u nekim toplijim podnebljima striženje može obavljati dvaput godišnje.

Družinu koja striže ovce sačinjavaju snažni momci, sa mišićavim rukama i snažnim leđima. Koristeći električne škare, strigač nastoji skinuti runo u jedom komadu. Iskusni strigač može dnevno ostrići oko 200 ovaca. On najprije skida vunu sa trbuha, započinjući sa unutrašnje strane jedne noge, idući zatim preko leđa, vrata i plećki i na drugu stranu. Najbolja vuna nalazi se na plećima i stranama ovce.

Kad se ovce koje su tek ostrižene puste iz staje, divno je vidjeti ih kako radosno poskakuju okolo sa novostečenom slobodom nakon gubitka svog teškog pokrova.

Kao sljedeće, runo se razvrstava i sortira. Oni koji vrše sortiranje stoje na postoljima visokim do pojasa, procjenjujući vunu po sjaju, kovrčavosti, čistoći, finoći, mekoći i dužini. Vješti radnik koji radi na razvrstavanju vune može tjedno obraditi oko 4 500 kilograma runa. Nakon toga runo se čisti i suši, te se iz njega vadi vosak, ili lanolin. Vuna koja se striže sa žive ovce je najbolja.

Nježna briga za duži život

Vjerojatno vas ne treba podsjećati da moljci vole vunu. Oni polažu svoja jaja, tako da novoizlegle gusjenice imaju izobilje hrane. Oni najviše vole vunu koja miriše na znoj ili tvari koje su se prolile po njoj. Stoga nemojte nikad spremati polivene ili prljave vunene predmete. Ako možete kupiti odjeću koja je sigurna protiv moljaca, to je najbolja zaštita. Kad redovito ne nosite tu odjeću, spremite vunenu odjeću u ormare koji ne propuštaju zrak. A čak i vunenu odjeću koju često nosite trebalo bi redovito čistiti i protresati, jer vuna voli zrak.

Današnja tehnologija je od velike pomoći, jer je većina vune koja se danas prodaje obrađena tako da je otporna na kukce i plijesan i često je unaprijed stegnuta i otporna je na vatru. Ipak, kad je perete, morate biti pažljivi. Mnogi današnji strojevi za pranje rublja imaju program za pranje vune. Ali ako perete ručno, nježno žmičite odjeću koju perete, čineći to pod vodom, koja bi trebala biti mlaka ili hladna. Sredstva za pranje vune obično su bolja od sapuna, ali ako ih nemate, možete i sapunom, ali prije nego počnete otopite ga. Nemojte koristiti deterdžente, jer sadrže lužine koje mogu oštetiti odjeću. Za ispiranje koristite istu temeperaturu i uvjerite se da ste isprali sav sapun koristeći velike količine čiste vode. Umotajte vlažnu odjeću u ručnik i iscijedite vodu.

Jedna od prednosti vunene odjeće je ta što joj je rijetko potrebno glačanje. Međutim, ako želite krajnje nježno glačanje, koristite ili glačalo na paru ili glačalo sa vlažnom tkaninom, ali tek nakon što je odjeća potpuno suha. Lagani, brzi potezi glačalom sprečavaju pojavu sjaja kojeg nitko ne želi, tako da je bolje podizati i spuštati glačalo nego stalno ga gurati.

Vuna je čudo

Sigurno ćete se složiti da je vuna zadivljujuć materijal. Od ogrtača do teniskih loptica, ona nas opskrbljuje postojanim proizvodima. Rani naseljenici Australije zaista su načinili mudar izbor odabravši ovce. Zahvalni smo im za to dok se nastavljamo radovati gotovo beskrajnoj raznolikosti stvari koje su načinjene od tog čudesnog proizvoda, vune.