ՈՒԽՏ

Որևէ բան անելու կամ չանելու համաձայնություն երկու կամ ավելի կողմերի միջև, պայմանագիր, դաշինք։ Եբրայերեն բերիթ բառը, որի ստուգաբանությունը հստակ չէ, Եբրայերեն Գրվածքներում հանդիպում է ավելի քան 280 անգամ, որոնցից 80-ից ավելին՝ Մովսեսի գրած հինգ գրքերում։ Այդ բառի հիմնական նշանակությունն է՝ «ուխտ», որը համարժեք է ժամանակակից իրավաբանական լեզվում գործածվող «պայմանագիր» եզրույթին։ Դա երևում է սեպագիր տախտակներից, որ 1927 թ.-ին գտնվել են Քաթնայում՝ հին ոչ իսրայելական Եմաթ քաղաքի հարավ-արևելքում։ «[Գտնված 15] տախտակներից երկուսի բովանդակությունը պարզ է։ Ա տախտակի վրա կա անունների ցուցակ.... Բ տախտակի վրա կա մթերքների ցուցակ.... Այսպիսով՝ Ա ցուցակը պայմանագիր է, ըստ որի՝ դրանում նշված մարդիկ.... համաձայնում են ինչ-որ մեկի մոտ ծառայության անցնել կամ կատարել որոշակի պարտականություններ։ Բ ցուցակը, որը գրել է նույն գրագիրը, ցույց է տալիս, թե ինչպիսին է այդ պայմանագրի բնույթը։ Մարդիկ իրենց կատարած ծառայությունների դիմաց պետք է որոշակի մթերքներ ստանային.... Իսրայելական բերիթ («ուխտ») հասկացությունը յահվեական աստվածաբանության հիմնական հասկացություններից էր։ Որքանով որ մեզ հայտնի է, ոչ աստվածաշնչյան տեքստերում այդ բառը առաջին անգամ այստեղ է հանդիպում. վերջինս գրվել է մ.թ.ա. 14-րդ դարի առաջին երեք տասնամյակից ոչ ուշ» (Bulletin of the American Schools of Oriental Research, փետրվար 1951, էջ 22)։

Քրիստոնեական Հունարեն Գրվածքներում գործածվում է դիաթեկե բառը, որը տարբեր թարգմանություններում թարգմանվել է «ուխտ», «կտակ», «կտակարան» բառերով։ Սակայն Մակ-Քլինթոկի և Սթրոնգի հանրագիտարանում «Ուխտ» վերնագրի տակ ասվում է. «Թերևս կարիք չկա այլ իմաստ ունեցող նոր բառ ներմուծել [«ուխտ» բառից բացի]։ «Յոթ[անասնից]»-ում [բերիթ] բառը (որը երբեք չի նշանակում կտակ կամ կտակարան, այլ միշտ նշանակում է ուխտ կամ համաձայնություն) ողջ ՀԿ-ում հետևողականորեն թարգմանված է [դիաթեկե] բառով։ Տրամաբանական է ենթադրել, որ ՆԿ գրողները, որդեգրելով այդ բառը, նպատակ են ունեցել նույն միտքը հաղորդել իրենց ընթերցողներին, որոնցից շատերը ծանոթ էին հունարեն ՀԿ-ին։ Ավելին՝ ՆԿ-ում մեծ մասամբ խոսվում է այն նույն բանի մասին, ինչը ՀԿ-ում կոչվում է «ուխտ» (բերիթ) (օրինակ՝ 2 Կորնթ. iii, 14; Եբր. vii, ix; Հայտն. xi, 19)։ Թեև հունարենում նույն համատեքստում գործածվում է մեկ բառ, որը մեկ իմաստ է հաղորդում, անգլերենում [KJ] նույն համատեքստում գործածվում են երբեմն «ուխտ», երբեմն էլ «կտակարան» բառերը (Եբր. vii, 22; viii, 8-13; ix, 15)» (J. M’Clintock, J. Strong, Cyclopædia, 1891; տես նաև bi12, հավելված, էջ 2007, 2008)։

«Եբրայեցիներ» գիրքը գրողը բազմիցս (Եբ 7։22; 8։6, 8, 9, 10; 9։4, 15, 16, 17, 20) գործածել է դիաթեկե բառը՝ անկասկած խոսելով ուխտի մասին այն նույն իմաստով, որով այն գործածվել է հին եբրայերենում։ Նա նույնիսկ մեջբերել է Երեմիա 31։31-34-ից և հիշատակել «ուխտի տապանակի» մասին։ Հունարեն «Յոթանասնից»-ում «Երեմիա» գրքի այդ համարներում դիաթեկե բառով թարգմանված է եբրայերեն բերիթ բառը, որը նշանակում է «ուխտ»։ Իսկ Եբրայեցիներ 9։20-ում մեջբերված է Ելք 24։6-8-ը, որտեղ անժխտելիորեն խոսվում է ուխտի մասին։

Բառի կիրառությունը։ Ուխտը միշտ կապվում էր երկու կամ ավելի կողմերի միջև։ Այն կարող էր լինել միակողմանի (երբ միայն մի կողմն էր ամբողջովին պատասխանատու ուխտի պայմանները կատարելու համար) և երկկողմանի (երբ երկու կողմերը պետք է կատարեին ուխտի պայմանները)։ Աստվածաշնչում խոսվում է ոչ միայն այն ուխտերի մասին, որոնց կնքող կողմերից մեկն Աստված էր, այլև առանձին մարդկանց, մարդկանց խմբերի, ցեղերի կամ ազգերի միջև կնքված ուխտերի։ Ուխտը դրժելը լուրջ մեղք էր (Եզկ 17։11-20; Հռ 1։31, 32)։

«Ուխտ» բառը կիրառվում է անխախտ կարգադրության առնչությամբ, ինչպիսին էր Եհովայի առաջ դրվող հացերի վերաբերյալ կարգադրությունը (Ղև 24։8), կամ Աստծու ստեղծածների առնչությամբ, որ ենթարկվում են նրա օրենքներին, օրինակ՝ ցերեկվա և գիշերվա մշտական հերթափոխի առնչությամբ (Եր 33։20)։ Այն նաև գործածվում է փոխաբերական իմաստով, ինչպես որ «մահվան հետ.... ուխտ» արտահայտության մեջ է (Ես 28։18)։ Եհովան նաև խոսում է գազանների հետ կապած ուխտի մասին (Օս 2։18)։ Ամուսնական դաշինքը նույնպես կոչվում է «ուխտ» (Մղք 2։14)։ Ծննդոց 14։13-ում գործածված «դաշնակիցներ» բառով թարգմանված է մի արտահայտություն, որը նշանակում է «ուխտի տերեր»։

Կարելի է ասել, որ Եհովայի տված ցանկացած խոստում ուխտ է. նրա բոլոր խոստումները անպատճառ կկատարվեն, և դրանք միանգամայն վստահարժան են (Եբ 6։18)։ Ուխտը ուժի մեջ է լինում այնքան ժամանակ, քանի դեռ դրա պայմանները գործում են, և քանի դեռ կողմերից մեկը կամ երկուսը պարտավորված են դրանք կատարելու։ Նույնիսկ երբ ուխտը արդեն ուժի մեջ չէ, դրա բերած արդյունքները կամ օրհնությունները կարող են երկարատև լինել, անգամ՝ հավիտենական։

Ուխտը վավերացնող միջոցներ։ Ուխտը վավերացնելու համար մարդիկ հաճախ Աստծուն որպես վկա էին կանչում (Ծն 31։50; 1Սմ 20։8; Եզկ 17։13, 19)։ Նաև այդ նպատակով երդում էր տրվում (Ծն 31։53; 2Թգ 11։4; Սղ 110։4; Եբ 7։21)։ Երբեմն մարդիկ որպես ուխտի վավերացման նշան կամ հավաստիք նվեր էին տալիս (Ծն 21։30), հուշասյուն էին կանգնեցնում, քարակույտ էին սարքում (Ծն 31։44-54) կամ էլ անուն էին տալիս այն վայրին, որտեղ ուխտ էին կապում (Ծն 21։31)։ Մի անգամ Եհովան ծիածան օգտագործեց որպես ուխտի նշան (Ծն 9։12-16)։ Ուխտը վավերացնելու համար մարդիկ նաև կենդանիներ էին մորթում, մասերի էին բաժանում, և ուխտի մասնակիցները անցնում էին կտորների միջով. այս սովորությունից է առաջացել եբրայերեն «ուխտ կտրել» դարձվածը (Ծն 15։9-11, 17, 18; Եր 34։18, 19)։ Ուխտ կնքելիս երբեմն խնջույք էին կազմակերպում (Ծն 26։28, 30) կամ միասին հաց էին ուտում, ինչպես որ եղավ Օրենքի ուխտը կապելու ժամանակ (Աբդ 7, ծնթ.; Ելք 24։5, 11)։ Ավելի բարձր դիրք ունեցողը իր հագուստից կամ զենքից ինչ-որ բան կարող էր տալ ուրիշին (1Սմ 18։3, 4)։ Որոշ հեթանոս ազգեր սովորություն ունեին խմելու միմյանց արյունը կամ գինով խառնած արյուն (այդպիսով նրանք խախտում էին բոլոր մարդկանց համար Աստծու դրած արգելքը, որն արձանագրված է Ծննդոց 9։4-ում, ինչպես նաև Օրենքի ուխտը կապելուց հետո Իսրայելի համար նրա դրած արգելքը)։ Նրանք նաև սարսափելի անեծքներ էին ասում այն մարդու հասցեին, ով կխախտեր ուխտը։

Աստվածաշնչում օգտագործված «աղի ուխտ» արտահայտությունը ցույց է տալիս ուխտի հարատև և անփոփոխ լինելը (Թվ 18։19; 2Տգ 13։5; Ղև 2։13)։ Հին ժողովուրդները սովորություն ունեին, ի նշան ընկերության, հավատարմության ու նվիրվածության, միասին աղ ուտել։ Խաղաղության զոհերի հետ աղ ուտելը խորհրդանշում էր հավերժական նվիրվածություն։

Գրավոր արձանագրություններ։ Աստված Տասը պատվիրանները «իր մատով» գրեց քարե տախտակների վրա (Ելք 31։18; 32։16)։ Երեմիան պայմանագիր կազմեց, վրան կնիք դրեց և վկաներ կանչեց (Եր 32։9-15)։ Հայտնաբերվել են հին ժողովուրդներին պատկանող կավե տախտակներ, որոնց վրա արձանագրված են պայմանագրերի պայմաններ։ Այդ տախտակներից շատերը կավե «ծրարների» մեջ են եղել։

Եդեմի պարտեզում տրված խոստում։ Ծննդոց 3։15-ում գրված է Եհովա Աստծու նպատակը, որը նա հայտնեց Եդեմի պարտեզում Ադամի, Եվայի ու «օձի» ներկայությամբ։

Ո՞ւմ են ներկայացնում այդ խոստման և մարգարեության մեջ նշվածները։ Հովհաննես առաքյալին տրված տեսիլքից իմանում ենք, որ «օձը» Բանսարկու Սատանան է (Հտն 12։9)։ Փաստերը ցույց են տալիս, որ «կնոջ» «սերունդը», որի ինքնությունը արդար մարդիկ երկար ժամանակ ցանկացել են իմանալ, Աբրահամի «սերունդն» է՝ Հիսուս Քրիստոսը (Գղ 3։16; Մթ 1։1)։ Օձը պետք է խայթեր «սերնդի» կրունկը. Հիսուս Քրիստոսը սպանվեց, բայց այդ վերքը ժամանակավոր էր, քանի որ Աստված նրան հարություն տվեց։ Սակայն իր հերթին «սերունդը» պետք է ջախջախեր օձի գլուխը՝ մեկընդմիշտ կործանելով նրան։

Ո՞վ է ուխտի մեջ հիշատակված «կինը»։ Ինչ-խոսք, դա Եվան չէր, որը դարձավ Աստծու թշնամի։ «Սերունդը» պետք է ոչ թե մարդ լիներ, այլ ոգի, որպեսզի կործաներ՝ «ոչնչացներ» Բանսարկու Սատանային, ով ոգեղեն արարած է (Եբ 2։14)։ Երկրի վրա Հիսուսը ծնվեց որպես Աստծու մարդածին Որդի, սակայն Հիսուսի մկրտության ժամանակ Աստված նրա վրա թափեց իր սուրբ ոգին և այդպես մեկ այլ իմաստով ճանաչեց նրան որպես իր Որդի։ Այդ ժամանակ Հիսուսը դարձավ Աստծու՝ ոգուց ծնված Որդին (Մթ 3։13-17; Հվ 3։3-5)։ Ավելի ուշ՝ հարություն առնելիս, նա «կյանքի բերվեց որպես ոգի» (1Պտ 3։18)։ Ուստի հարց է առաջանում, թե ով էր Աստծու՝ ոգուց ծնված Որդու և ոչ թե մանուկ Հիսուսի «մայրը»։ Պողոս առաքյալն ասաց, որ Աբրահամի, Սառայի, Իսահակի, Հագարի ու Իսմայելի մասին պատմությունը խորհրդանշական իմաստ ունի, և Իսահակը ներկայացնում է երկնային հույս ունեցողներին, այդ թվում՝ իրեն (Պողոսին)։ Այնուհետև առաքյալը նշեց, որ իրենց «մայրը» «վերին Երուսաղեմն» է։ Հիսուս Քրիստոսը նրանց կոչեց «եղբայրներ»՝ այդպիսով ցույց տալով, որ իրենց մայրը նույնն է (Եբ 2։11)։ Դա հիմք է տալիս եզրակացնելու, որ Ծննդոց 3։15-ում հիշատակված «կինը» նույն «վերին Երուսաղեմն» է (Գղ 4։21-29)։

Խոստման համաձայն՝ «օձը» «սերունդ» էր առաջ բերելու, և երկու «սերունդների» միջև թշնամություն էր զարգանալու, իսկ դա նշանակում է, որ պետք է ժամանակ անցներ։ Այդ խոստումը տրվելուց հետո անցել է մոտ 6 000 տարի։ Քրիստոսի հազարամյա իշխանությունից առաջ «օձը» կգցվի անգործունեության անդունդը, իսկ հազար տարվա ավարտին առհավետ կոչնչացվի (Հտն 20։1-3, 7-10; Հռ 16։20)։

Ուխտ՝ Նոյի հետ։ Եհովա Աստված ուխտ կապեց Նոյի հետ, ով իր ընտանիքի ներկայացուցիչն էր։ Համաձայն այդ ուխտի՝ Եհովան պահպանելու էր Նոյի, նրա ընտանիքի ու կենդանիների կյանքը, երբ կործաներ այդ օրերի չար աշխարհը (Ծն 6։17-21; 2Պտ 3։6)։ Նոյը 500 տարեկանն անց էր, երբ որդիներ ունեցավ (Ծն 5։32)։ Աստված նրան հայտնեց իր նպատակը այն ժամանակ, երբ նրա որդիներն արդեն մեծ էին և ամուսնացած։ Ուխտի պայմանների համաձայն՝ Նոյը պետք է տապան կառուցեր և իր կնոջ, որդիների, որդիների կանանց, ինչպես նաև կենդանիների հետ մտներ տապան՝ վերցնելով ուտելիքի պաշար։ Իսկ Եհովան պետք է պահպաներ թե՛ մարդկային կյանքը, թե՛ կենդանիների։ Նոյը հնազանդորեն կատարեց ուխտի պայմանները, ուստի Եհովան պահպանեց կյանքը երկրի վրա։ Ուխտը կորցրեց իր ուժը մ.թ.ա. 2369-ին՝ Ջրհեղեղից հետո, երբ մարդիկ ու կենդանիները կրկին հնարավորություն ունեին ապրել երկրի վրա ու սերունդ տալ (Ծն 8։15-17)։

Ծիածանի ուխտ։ Մ.թ.ա. 2369-ին Արարատի լեռների վրա հաստատվեց ծիածանի ուխտը։ Դա ուխտ էր Եհովա Աստծու և բոլոր շնչավոր էակների (մարդկանց և կենդանիների) միջև, որոնց ներկայացնում էին Նոյն ու նրա ընտանիքը։ Եհովան ասաց, որ այլևս երբեք ոչ մի շնչավոր էակ ջրհեղեղով չի կործանի։ Ապա նա ծիածանը տվեց որպես ուխտի նշան։ Այդ ուխտը ուժի մեջ կլինի այնքան ժամանակ, քանի դեռ մարդիկ ապրում են երկրի վրա, այսինքն՝ հավիտյան (Ծն 9։8-17; Սղ 37։29)։

Ուխտ՝ Աբրահամի հետ։ Աբրահամի հետ կնքված ուխտը ակներևաբար ուժի մեջ մտավ, երբ Աբրամը (Աբրահամը) Քանան գնալիս անցավ Եփրատ գետը։ Օրենքի ուխտը կապվեց դրանից 430 տարի անց (Գղ 3։17)։ Երբ Աբրահամը ապրում էր Միջագետքում՝ քաղդեացիների Ուր քաղաքում, Եհովան նրան ասաց, որ գնա այն երկիր, որը նա ցույց կտար իրեն (Գրծ 7։2, 3; Ծն 11։31; 12։1-3)։ Ելք 12։40, 41-ի (LXX) համաձայն՝ իսրայելացիները Եգիպտոսում ու Քանանում ապրեցին 430 տարի, և երբ այդ տարիները ավարտվեցին, «հենց նույն օրը» դուրս եկան Եգիպտոսից, որտեղ ստրուկ էին։ Ժողովուրդը Եգիպտոսից դուրս եկավ մ.թ.ա. 1513 թ. նիսանի 14-ին՝ այն օրը, երբ սկսեց նշել Պասեքը (Ելք 12։2, 6, 7)։ Դա թերևս ցույց է տալիս, որ Աբրահամը Քանան գնալու ճանապարհին Եփրատ գետը անցավ մ.թ.ա. 1943 թ. նիսանի 14-ին, և, ըստ ամենայնի, հենց այդ ժամանակ էր, որ աբրահամական ուխտը ուժի մեջ մտավ։ Երբ Աբրահամը Քանանի երկրում հասավ մինչև Սյուքեմ, Աստված կրկին երևաց նրան և իր խոստման հետ կապված ավելի շատ բան հայտնեց՝ ասելով. «Քո սերնդին եմ տալու այս երկիրը»։ Այդպիսով նա ցույց տվեց այդ ուխտի կապը Եդեմի պարտեզում իր տված խոստման հետ և հայտնի դարձրեց, որ «սերունդը» մարդկային տոհմից էր առաջ գալու (Ծն 12։4-7)։ Հետագայում Եհովան Աբրահամի հետ կապած ուխտի վերաբերյալ ավելի շատ տեղեկություններ հայտնեց, ինչպես արձանագրված է Ծննդոց 13։14-17; 15։18; 17։2-8, 19; 22։15-18 համարներում։

Աբրահամական ուխտի շրջանակում խոստացված օրհնությունները ստանալու էին Իսահակի (Ծն 26։2-4) և Հակոբի (Ծն 28։13-15; 35։11, 12) տոհմից առաջ եկած Աբրահամի սերունդները։ Պողոս առաքյալն ասաց, որ Քրիստոսը (սերնդի գլխավոր մասը) և նրանք, ովքեր միավորված են որպես Քրիստոսի հետևորդներ, «իսկապես Աբրահամի սերունդն են» (Գղ 3։16, 28, 29)։

Աստված հայտնեց աբրահամական ուխտի նպատակը, և թե ինչ էր իրագործվելու դրա շնորհիվ։ Նա ասաց, որ Աբրահամի միջոցով գալու էր խոստացված սերունդը, այդ սերունդը տիրելու էր իր թշնամիների քաղաքներին, Իսահակի տոհմից առաջ եկած Աբրահամի սերունդը այնքան շատ էր լինելու, որ այդ ժամանակներում ապրող մարդու համար անհնար կլիներ հաշվել այն, Աբրահամի անունը մեծ էր լինելու, սերունդը տիրելու էր Խոստացված երկրին, երկրի բոլոր ընտանիքները օրհնվելու էին այդ սերնդի միջոցով (տես «Ծննդոց» գրքի վերոնշյալ համարները)։ Այս ամենը կատարվեց բառացիորեն և նախապատկերում էր ավելի մեծ կատարումը, որը լինելու է Քրիստոսի միջոցով։ Պողոսը հավելյալ տեղեկություններ հայտնեց այդ ուխտի պայմանների խորհրդանշական և մարգարեական նշանակության մասին, երբ ասաց, որ Աբրահամի, Սառայի, Իսահակի, Հագարի և Իսմայելի կերպարները խորհրդանշական իմաստ ունեն (Գղ 4։21-31)։

Աբրահամական ուխտը «հավիտենական ուխտ է»։ Համաձայն դրա պայմանների՝ այն ուժի մեջ կլինի այնքան ժամանակ, մինչև որ Աստծու բոլոր թշնամիները ոչնչացվեն, և երկրի բոլոր ընտանիքները օրհնվեն (Ծն 17։7; 1Կթ 15։23-26)։

Աբրահամական ուխտը համեմատելով Օրենքի ուխտի հետ՝ Պողոսը նշեց հետևյալ սկզբունքը. «Երբ ուխտը միակողմանի է, միջնորդի կարիք չկա»։ Նաև ասաց. «Խոստման դեպքում միջնորդ չկար, քանի որ Աստված էր միակ կողմը» (Գղ 3։20; տես ՄԻՋՆՈՐԴ)։ Եհովան Աբրահամի հետ միակողմանի ուխտ կապեց։ Իրականում դա խոստում էր, ու Եհովան Աբրահամի առաջ ոչ մի պայման չդրեց, որը կատարելուց կախված կլիներ խոստման իրագործումը (Գղ 3։18)։ Հետևաբար միջնորդի կարիք չկար։ Սակայն Օրենքի ուխտը երկկողմանի էր։ Այն կապվեց Եհովայի և Իսրայելի ազգի միջև, իսկ միջնորդը Մովսեսն էր։ Իսրայելացիները համաձայնեցին կատարել ուխտի պայմանները՝ սուրբ խոստում տալով, որ կհնազանդվեն Օրենքին (Ելք 24։3-8)։ Այս ուխտը անվավեր չէր դարձնում աբրահամական ուխտը (Գղ 3։17, 19)։

Թլփատության ուխտ։ Թլփատության ուխտը կնքվեց մ.թ.ա. 1919 թ.-ին, երբ Աբրահամը 99 տարեկան էր։ Եհովան այդ ուխտը կապեց Աբրահամի ու նրա բառացի սերնդի հետ. Աբրահամի տան մեջ արական սեռի բոլոր անձինք, այդ թվում՝ ծառաները, պետք է թլփատվեին։ Իսկ նա, ով կհրաժարվեր դա անելուց, պետք է վերացվեր իր ժողովրդի միջից (Ծն 17։9-14)։ Հետագայում Աստված ասաց, որ եթե որևէ օտարական ցանկանար ուտել Պասեքի զոհից (այսինքն՝ ցանկանար Իսրայելի հետ պաշտել Եհովային), պետք է թլփատեր իր տան արական սեռի բոլոր անդամներին (Ելք 12։48, 49)։ Թլփատությունը մի նշան էր, որը որպես կնիք հաստատում էր, որ Աբրահամը, դեռևս լինելով անթլփատ, արդար էր հայտարարվել իր հավատի շնորհիվ։ Դա նաև այն բանի նշանն էր, որ Հակոբից առաջ եկած Աբրահամի սերունդները ուխտի մեջ էին Եհովայի հետ (Հռ 4։11, 12)։ Աստված թլփատության պահանջն ուժի մեջ թողեց մինչև մ.թ. 33 թ., երբ Օրենքի ուխտը անվավեր դարձավ (Հռ 2։25-28; 1Կթ 7։19; Գրծ, գլ. 15)։ Թեև, համաձայն Օրենքի, անհրաժեշտ էր բառացիորեն թլփատվել, սակայն Եհովան բազմիցս ցույց էր տալիս, որ իր համար ավելի կարևոր էր դրա խորհրդանշական իմաստը, և իսրայելացիներին խորհուրդ էր տալիս «կտրել իրենց սրտի թլիփը» (2Օր 10։16, ծնթ.; Ղև 26։41; Եր 9։26; Գրծ 7։51)։

Օրենքի ուխտ։ Եհովայի և Իսրայելի ազգի միջև Օրենքի ուխտը կնքվեց մ.թ.ա. 1513 թ.-ին՝ Եգիպտոսից ժողովրդի դուրս գալուց հետո երրորդ ամսում (Ելք 19։1)։ Դա ողջ ազգի հետ կապված ուխտ էր։ Յուրաքանչյուր իսրայելացի ծնված օրից Օրենքի ուխտ մեջ էր մտնում և առանձնահատուկ հարաբերություններ էր ունենում Եհովայի հետ։ Օրենքը օրենսգրքի պես էր՝ շարադրված էր որոշակի օրինաչափությամբ, և կանոնները խմբավորված էին։ Օրենքը, որ փոխանցվել էր հրեշտակների միջոցով և միջնորդի՝ Մովսեսի ձեռքով, ուժի մեջ մտավ, երբ Սինա լեռան վրա կենդանական զոհեր մատուցվեցին (միջնորդի, կամ՝ «ուխտ կապող մարդու»՝ Մովսեսի փոխարեն) (Գղ 3։19; Եբ 2։2; 9։16-20)։ Այդ ժամանակ Մովսեսը զոհաբերված կենդանիների արյան կեսը շաղ տվեց զոհասեղանի վրա, այնուհետև ժողովրդի առաջ կարդաց ուխտի գրքում գրված օրենքները, և ժողովուրդը խոստացավ, որ հնազանդ կլինի։ Դրանից հետո Մովսեսը արյունը շաղ տվեց այդ գրքի ու մարդկանց վրա (Ելք 24։3-8)։ Ըստ Օրենքի՝ քահանայություն անելու լիազորություն ուներ Ահարոնի տունը, որը պատկանում էր Ղևիի ցեղից Կահաթի տոհմին (Թվ 3։1-3, 10)։ Քահանայապետի պարտականությունը Ահարոնից ժառանգաբար փոխանցվում էր իր որդիներին. Ահարոնին հաջորդեց Եղիազարը, Եղիազարին՝ Փենեհեսը, և այլն (Թվ 20։25-28; Հս 24։33; Դտ 20։27, 28)։

Օրենքի ուխտի պայմանները հետևյալն էին. եթե իսրայելացիները պահեին այն, ապա որպես ժողովուրդ՝ կկրեին Եհովայի անունը, կլինեին քահանայական թագավորություն, սուրբ ազգ և կօրհնվեին նրա կողմից (Ելք 19։5, 6; 2Օր 28։1-14), իսկ եթե դրժեին ուխտը, կանիծվեին (2Օր 28։15-68)։ Ուխտի նպատակներն էին՝ մարդկանց հայտնի դարձնել իրենց հանցանքները (Գղ 3։19), հրեաներին առաջնորդել դեպի Քրիստոսը (Գղ 3։24), գալիք օրհնությունների ստվերը լինել (Եբ 10։1; Կղ 2։17), հրեաներին պաշտպանել հեթանոսական կեղծ կրոններից, մաքուր պահել ճշմարիտ երկրպագությունը, պաշտպանել խոստացված սերնդի տոհմը։ Օրենքի ուխտը, ավելացվելով աբրահամական ուխտին (Գղ 3։17-19), միավորեց Իսահակի ու Հակոբի տոհմից սերած Աբրահամի սերունդներին և դարձրեց մեկ ազգ։

Օրենքի ուխտը օգուտներ էր բերում նաև նրանց, ովքեր Իսրայելի ազգի մաս չէին կազմում։ Այդ մարդիկ կարող էին ընդունել իսրայելացիների կրոնը, թլփատվել և Օրենքը պահելով՝ բազում օրհնություններ ստանալ (Ելք 12։48, 49)։

Ինչպե՞ս Օրենքի ուխտը «ժամանակավրեպ» դարձավ

Օրենքի ուխտը ինչ-որ իմաստով «ժամանակավրեպ» դարձավ, երբ Աստված Երեմիա մարգարեի միջոցով հայտնեց, որ նոր ուխտ է լինելու (Եր 31։31-34; Եբ 8։13)։ Քրիստոսի մահվան հիման վրա Աստված մ.թ. 33 թ.-ին անվավեր դարձրեց Օրենքի ուխտը՝ «մեխելով.... տանջանքի սյանը» (Կղ 2։14), և այն փոխարինեց նոր ուխտով (Եբ 7։12; 9։15; Գրծ 2։1-4)։

Ուխտ՝ Ղևիի ցեղի հետ։ Եհովան Ղևիի ցեղի հետ ուխտ կապեց, համաձայն որի՝ ամբողջ ցեղը պետք է առանձնացվեր, որ կազմակերպված ձևով կատարեր խորանին առնչվող ծառայությունը, այդ թվում՝ քահանայական պարտականությունները։ Այդ ուխտը կնքվեց Սինա անապատում մ.թ.ա. 1512 թ.-ին (Ելք 40։2, 12-16; Մղք 2։4)։ Կահաթի տոհմից Ահարոնն ու նրա որդիները պետք է քահանաներ լինեին, իսկ Ղևիի ցեղի մնացած տոհմերը պետք է այլ պարտականություններ կատարեին, օրինակ՝ կանգնեցնեին խորանը, տեղափոխեին այն և այլն (Թվ 3։6-13; գլ. 4)։ Հետագայում նրանք շարունակեցին կատարել իրենց ծառայությունը տաճարում (1Տգ, գլ. 23)։ Քահանաների ձեռնադրության արարողությունը տեղի ունեցավ մ.թ.ա. 1512 թ. նիսանի 1-7-ը, և նրանք իրենց ծառայությունը սկսեցին նիսանի 8-ին (Ղև, գլ. 8, 9)։ Ղևտացիները երկրում ժառանգություն չունեին։ Նրանք մյուս ցեղերից տասանորդ էին ստանում և բնակության համար առանձնացված քաղաքներ ունեին (Թվ 18։23, 24; Հս 21։41)։ Քանի որ Փենեհեսը նախանձախնդրություն և բացարձակ նվիրվածություն դրսևորեց Եհովայի հանդեպ, Աստված խաղաղության ուխտ կապեց նրա հետ, որը քահանայության ուխտ էր դարեդար նրա և նրա գալիք սերունդների համար (Թվ 25։10-13)։ Ղևիի հետ ուխտն ուժի մեջ մնաց այնքան ժամանակ, մինչև որ Օրենքի ուխտը վերացավ (Եբ 7։12)։

Ուխտ՝ Իսրայելի հետ Մովաբի երկրում։ Անմիջապես այն բանից առաջ, երբ իսրայելացիները մ.թ.ա. 1473 թ.-ին մտան Խոստացված երկիր, Եհովան նրանց հետ ուխտ կնքեց Մովաբի երկրում (2Օր 29։1; 1։3)։ Այնտեղ Մովսեսը կրկնեց ու բացատրեց Օրենքի մեծ մասը։ Ուխտի նպատակն էր՝ հորդորել ժողովրդին հավատարիմ լինել Եհովային, ինչպես նաև փոփոխություններ մտցնել Օրենքի մեջ և նոր պատվիրաններ ավելացնել, որոնք անհրաժեշտ էին իսրայելացիներին, քանի որ նրանց դեգերումները մոտենում էին ավարտին, և նրանք պետք է բնակություն հաստատեին քաղաքներում ու ավաններում (2Օր 5։1, 2, 32, 33; 6։1; հմմտ. Ղև 17։3-5-ը 2Օր 12։15, 21-ի հետ)։ Երբ Օրենքի ուխտը անվավեր դարձավ, այս ուխտը նույնպես կորցրեց իր ուժը, քանի որ դրա մի մասն էր։

Ուխտ՝ Դավիթ թագավորի հետ։ Դավթի հետ ուխտը կնքվեց այն ժամանակ, երբ նա թագավորում էր Երուսաղեմում (մ.թ.ա. 1070-1038 թթ.)։ Այդ ուխտի մասնակիցներն էին Եհովան և Դավիթը, ով իր ընտանիքի ներկայացուցիչն էր (2Սմ 7։11-16)։ Համաձայն ուխտի պայմանների՝ Դավթի որդիներից մեկը պետք է ժառանգեր նրա գահը, հավիտյան տիրեր դրան և տուն կառուցեր Եհովայի անվան համար։ Աստված կապեց այդ ուխտը, որ հրեաները թագավորական դինաստիա ունենային, որ Հիսուսը՝ Դավթի ժառանգը, օրինական իրավունք ստանար նստելու Դավթի գահին՝ «Եհովայի գահին» (1Տգ 29։23; Ղկ 1։32), ինչպես նաև որ հրեաները կարողանային ճանաչել Հիսուսին՝ որպես Մեսիայի (Եզկ 21։25-27; Մթ 1։6-16; Ղկ 3։23-31)։ Այդ ուխտը չէր վերաբերում ղևտական քահանայությանը։ Թեև քահանաները գործում էին Դավթից սերած թագավորների հետ համատեղ, սակայն Օրենքը իրարից հստակ առանձնանում էր քահանայությունն ու թագավորական իշխանությունը։ Դավթի հետ կապված ուխտը հավիտենական ուխտ է, քանի որ Եհովան մեկընդմիշտ ընդունել է այդ թագավորական իշխանությունն ու առհավետ գործելու է դրա միջոցով (Ես 9։7; 2Պտ 1։11)։

Մելքիսեդեկի նման քահանա լինելու ուխտ։ Այս ուխտի մասին նշված է Սաղմոս 110։4-ում։ «Եբրայեցիներ» նամակը գրողը ցույց է տալիս, որ այն կապ ունի Քրիստոսի հետ (Եբ 7։1-3, 15-17)։ Այդ ուխտը Եհովան միայն Հիսուս Քրիստոսի հետ է կապել։ Հիսուսն, ըստ ամենայնի, այդ ուխտը նկատի ուներ, երբ իր հետևորդների հետ ուխտ էր կապում, որ նրանք թագավորական իշխանություն ստանան (Ղկ 22։29)։ Եհովան երդվել էր, որ Հիսուս Քրիստոսը՝ իր երկնային Որդին, պետք է Մելքիսեդեկի նման քահանա լիներ։ Մելքիսեդեկը երկրի վրա թագավոր էր և Աստծու քահանան։ Հիսուս Քրիստոսը նույնպես Թագավոր ու Քահանայապետ էր լինելու, բայց ոչ թե երկրի վրա, այլ երկնքում։ Նա ստանձնեց այդ պարտականությունները երկինք համբարձվելուց հետո (Եբ 6։20; 7։26, 28; 8։1)։ Այդ ուխտը միշտ ուժի մեջ կլինի, քանի որ Հիսուսը Եհովայի ուղղորդմամբ հավիտյան կլինի Թագավոր ու Քահանայապետ (Եբ 7։3)։

Նոր ուխտ։ Մ.թ.ա. 7-րդ դարում Եհովան Երեմիա մարգարեի միջոցով հայտնեց, որ նոր ուխտ է կապելու, և այն նման չի լինելու Օրենքի ուխտին, որն Իսրայելը խախտեց (Եր 31։31-34)։ Իր մահվանը նախորդող գիշերը՝ մ.թ. 33 թ. նիսանի 14-ին, Հիսուս Քրիստոսը Տիրոջ ընթրիքը հաստատելիս հայտնեց նոր ուխտի մասին, որը վավերացվելու էր իր զոհով (Ղկ 22։20)։ Հարություն առնելու 50-րդ օրը, այսինքն՝ Հոր մոտ համբարձվելուց 10 օր անց, Հիսուսը Երուսաղեմի վերնասենյակներից մեկում հավաքված աշակերտների վրա թափեց սուրբ ոգին, որը ստացել էր Եհովայից (Գրծ 2։1-4, 17, 33; 2Կթ 3։6, 8, 9; Եբ 2։3, 4)։

Նոր ուխտի մասնակիցներն են Եհովան և «Աստծու Իսրայելը»՝ ոգուց ծնված անհատներ, որոնք միավորված են որպես Քրիստոսի հետևորդներ և կազմում են նրա մարմինը, կամ՝ ժողովը (Եբ 8։10; 12։22-24; Գղ 6։15, 16; 3։26-28; Հռ 2։28, 29)։ Նոր ուխտը ուժի մեջ է մտնում Հիսուս Քրիստոսի թափած արյունով (նրա մարդկային կյանքի զոհաբերությամբ), որի արժեքը նա ներկայացրեց Եհովային երկինք համբարձվելուց հետո (Մթ 26։28)։ Երբ Աստված որևէ մեկին ընտրում է երկինք գնալու համար (Եբ 3։1), նրան իր ուխտի մասնակից է դարձնում Քրիստոսի զոհի հիման վրա (Սղ 50։5; Եբ 9։14, 15, 26)։ Հիսուս Քրիստոսը նոր ուխտի Միջնորդն է (Եբ 8։6; 9։15) և Աբրահամի սերնդի գլխավոր մասը (Գղ 3։16)։ Որպես նոր ուխտի Միջնորդ՝ Հիսուսը աջակցում է ուխտի մեջ եղողներին, որպեսզի նրանք մեղքերի ներման միջոցով իսկապես Աբրահամի սերնդի մաս կազմեն (Եբ 2։16; Գղ 3։29)։ Եհովան այդ մարդկանց արդար է հայտարարում (Հռ 5։1, 2; 8։33; Եբ 10։16, 17)։

Քրիստոսի՝ ոգուց ծնված եղբայրները դառնում են «թագավորական քահանայություն», որը ենթարկվում է Քահանայապետին (1Պտ 2։9; Հտն 5։9, 10; 20։6)։ Նրանք քահանայական պարտականություն են կատարում՝ «մարդկանց օգուտ բերող ծառայություն» են անում (Փպ 2։17, ծնթ.) և կոչվում են «նոր ուխտի ծառայողներ» (2Կթ 3։6)։ Այդ կանչված մարդիկ պետք է մինչև մահ անշեղորեն և հավատարմորեն գնան Քրիստոսի հետքերով։ Այդ ժամանակ Եհովան նրանց՝ որպես Քրիստոսի ժառանգակիցների, կդարձնի քահանայական թագավորություն՝ բաժնեկից դարձնելով աստվածային բնույթին, և կվարձատրի՝ երկնքում տալով անմահություն և անապականություն (1Պտ 2։21; Հռ 6։3, 4; 1Կթ 15։53; 1Պտ 1։4; 2Պտ 1։4)։ Նոր ուխտի նպատակն է մի ժողովուրդ հավաքել Եհովայի անվան համար, որը Աբրահամի «սերնդի» մաս կկազմի (Գրծ 15։14)։ Այդ մարդիկ դառնում են Քրիստոսի «հարսը»։ Նրանք այն անհատներն են, ում հետ Քրիստոսը ուխտ է կապում, որ թագավորական իշխանություն ստանան և լինեն իր թագավորակիցները (Հվ 3։29; 2Կթ 11։2; Հտն 21։9; Ղկ 22։29; Հտն 1։4-6; 5։9, 10; 20։6)։ Նոր ուխտի նպատակը ենթադրում է, որ այն ուժի մեջ է լինելու այնքան ժամանակ, մինչև որ բոլոր նրանք, ովքեր մտնում են «Աստծու Իսրայելի» մեջ, հարություն առնեն և անմահություն ստանան երկնքում։ Սակայն քանի որ նոր ուխտի բերած օրհնությունները հավիտենական են լինելու, այն կոչվում է «հավիտենական ուխտ» (Եբ 13։20)։

Հիսուսի կապած ուխտը իր հետևորդների հետ։ Մ.թ. 33 թ. նիսանի 14-ի գիշերը՝ Տիրոջ ընթրիքը հաստատելուց հետո, Հիսուսը ուխտ կապեց իր 11 հավատարիմ առաքյալների հետ։ Նա խոստացավ, որ նրանք կնստեն գահերին (Ղկ 22։28-30; հմմտ. 2Տմ 2։12)։ Հետագայում Հիսուսը ցույց տվեց, որ այդ խոստումը վերաբերում է ոգուց ծնված բոլոր «հաղթողներին» (Հտն 3։21; տես նաև Հտն 1։4-6; 5։9, 10; 20։6)։ Պենտեկոստեի օրը նա վավերացրեց այդ ուխտը՝ սուրբ ոգով օծելով Երուսաղեմի վերնասենյակներից մեկում ներկա գտնվող աշակերտներին (Գրծ 2։1-4, 33)։ Նրանք, ովքեր փորձությունների ժամանակ հավատարմորեն կմնային Հիսուսի հետ ու կմահանային այնպիսի մահով, որով նա մահացավ (Փպ 3։10; Կղ 1։24), կթագավորեին նրա հետ՝ բաժնեկից լինելով նրա թագավորական իշխանությանը։ Հիսուս Քրիստոսի և նրա թագավորակիցների միջև այդ ուխտը ուժի մեջ կլինի հավիտյան (Հտն 22։5)։

Ուրիշ ուխտեր։ ա) Ուխտ, որ Հեսուն և Իսրայելի տոհմապետները կապեցին Գաբաոն քաղաքի բնակիչների հետ, և որի համաձայն՝ նրանց պետք է ողջ թողնեին։ Թեև գաբաոնացիները անիծված քանանացիներ էին, որոնց իսրայելացիները պետք է բնաջինջ անեին, սակայն ուխտն այնքան պարտավորեցնող էր, որ իսրայելացիները նրանց թույլ տվեցին ապրել։ Այնուամենայնիվ, անեծքը կատարվեց. Գաբաոնի բնակիչներն իսրայելացիների համար դարձան փայտ հավաքողներ և ջուր հանողներ (Հս 9։15, 16, 23-27)։ բ) Ուխտ, որ Հեսուն կապեց իսրայելացիների հետ, և որի համաձայն՝ նրանք ծառայելու էին Եհովային (Հս 24։25, 26)։ գ) Ուխտ, որ Մասփայում Գաղաադի երեցները կապեցին Հեփթայեի հետ, և որի համաձայն՝ եթե Եհովան հաղթանակ տար նրան ամմոնացիների դեմ պատերազմում, նա կդառնար Գաղաադի բնակիչների առաջնորդը (Դտ 11։8-11)։ դ) Ուխտ՝ Հովնաթանի ու Դավթի միջև (1Սմ 18։3; 23։18)։ ե) Ուխտ, որ Հովիադա քահանան կապեց կարիական թիկնապահների և պալատի պահապանների վրա նշանակված հարյուրապետների հետ (2Թգ 11։4; 2Տգ 23։1-3)։ զ) Ուխտ, որ իսրայելացիները կապեցին Եհովայի հետ, և որի համաձայն՝ օտարազգի կանանց պետք է ուղարկեին նրանց ժողովուրդների մոտ (Եզր 10։3)։ է) Եհովայի երդումը, որի համաձայն՝ նա իր ծառային որպես երաշխիք էր տալու ժողովրդի համար (Ես 42։6; 49։8)։ ը) Ուխտ (դաշինք), որ Դավիթը Քեբրոնում կապեց Իսրայելի բոլոր երեցների հետ (1Տգ 11։3)։ թ) Ուխտ, որ Ասայի իշխանության օրոք արեց ժողովուրդը՝ խոստանալով ամբողջ սրտով ու ամբողջ հոգով ծառայել Եհովային (2Տգ 15։12)։ ժ) Ուխտ, որ Հովսիան կապեց Եհովայի հետ, և որի համաձայն՝ նա պահելու էր նրա պատվիրանները՝ կատարելով Օրենքում գրվածները (2Տգ 34։31)։ ի) Ուխտ, որ Երուսաղեմում իշխող «պարծենկոտները» կապեցին «մահվան հետ»։ Այդ ուխտին ապավինելով՝ նրանք սխալմամբ կարծում էին, թե իրենց ոչինչ չի պատահի (Ես 28։14, 15, 18)։