Աստուծոյ Խօսքը սիրողներուն համար յատկանշելի դէպք մը

Աստուծոյ Խօսքը բոլոր սիրողներուն համար յատկանշելի դէպք մը պատահեցաւ 1998–ի ընթացքին։ ‘Սուրբ Գրութիւններու Նոր Աշխարհի Թարգմանութեան’ 100 միլիոներորդ օրինակը լոյս տեսաւ։ Այսպէս, անիկա այս դարուս ամենէ՛ն շատ տարածուած Աստուածաշունչի թարգմանութիւններէն մէկը եղաւ։

ԱՅՍ յիշատակութիւնը մասնաւորաբար յատկանշական է, նկատի առնելով որ անոր լոյս տեսնելէն անմիջապէս ետք այս թարգմանութիւնը խիստ քննադատութեան ենթարկուեցաւ։ Այսուհանդերձ, անիկա ոչ միայն վերապրեցաւ, այլ՝ ուռճացաւ, համայն աշխարհի մէջ միլիոնաւոր մարդոց տուներէն ու սրտերէն ներս մտնելով։ Այս անզուգական թարգմանութեան ծագումը ի՞նչ է։ Անոր ետին ո՞վ կայ։ Զայն գործածելով ի՞նչպէս կրնաք օգտուիլ։

Ինչո՞ւ Նոր Թարգմանութիւն մը

Աւելի քան հարիւր տարիէ ի վեր, Դիտարանի Սուրբ Գրոց եւ Թերթիկի Ընկերութիւնը՝ Եհովայի Վկաները ներկայացնող օրինական գործակալութիւնը՝ Աստուածաշունչեր բաշխած է։ Սակայն, Եհովայի Վկաները ինչո՞ւ Աստուծոյ Խօսքին նոր թարգմանութիւն մը արտադրելու հարկը տեսան։ Սագայէ Գուպօ եւ Ուոլթըր Սփեգթի կողմէ գրուած՝ Այսքան Շատ Թարգմանութիւններ խորագրով գիրքը (Անգլերէն), դիտել կու տայ. «Աստուածաշունչի թարգմանութիւն մը չկայ որ վերջնական կրնայ նկատուիլ։ Թարգմանութիւններ պէտք է քայլ պահեն սուրբ գրային ուսումնասիրութեանց յառաջացումին եւ լեզուական փոփոխութեանց հետ»։

Այս դարուս, Աստուածաշունչի բնագիր լեզուներուն՝ Եբրայերէնի, Յունարէնի եւ Արամերէնի՝ հասկացողութեան մէջ բաւական յառաջդիմութիւն արձանագրուած է։ Նաեւ, Աստուածաշունչի ձեռագիրներ գտնուեցան, որոնք աւելի հին ու աւելի ճշգրիտ են, քան նախորդ սերունդներուն պատկանող Աստուածաշունչի թարգմանիչներուն գործածած ձեռագիրները։ Հետեւաբար, ուրիշ որեւէ ժամանակէ աւելի Աստուծոյ Խօսքը կարելի է աւե՛լի ճշգրիտ կերպով թարգմանել։ Ուստի, լաւ պատճառով մը Աստուածաշունչի Նոր Աշխարհի Թարգմանութեան Յանձնախումբը կազմուեցաւ, Աստուածաշունչը արդիական լեզուներու թարգմանելու աշխատանքին ձեռնարկելու համար։

1950–ին Քրիստոնէական Յունարէն Գրութիւններու Նոր Աշխարհի Թարգմանութիւն–ը հրատարակուեցաւ Անգլերէն լեզուով։ Անոր խորագիրն իսկ աւանդութենէն խիզախ խզում մըն էր, մերժելով Աստուածաշունչը դասել որպէս «Հին» եւ «Նոր» կտակարաններէ բաղկացած։ Յաջորդ տասնամեակի ընթացքին, Եբրայերէն Գրութիւններէն մասեր պարբերաբար հրատարակուեցան։ 1961–ին, Անգլերէն լեզուով լման Աստուածաշունչը լոյս տեսաւ, մէկ հատորով։

Այս արտակարգ Աստուածաշունչը ո՞վ թարգմանեց։ Դիտարան 15 Սեպտեմբեր 1950–ի համարը (Անգլերէն) ըսաւ. «Թարգմանութեան յանձնախումբը կազմող տղամարդիկը փափաք յայտնած են . . . որ իրենց անունները անյայտ մնան, յատկապէս չուզելով որ իրենց անունները հրատարակուին իրենց կեանքի ընթացքին կամ նոյնիսկ մահուընէ ետք։ Թարգմանութեան նպատակն է կենդանի ու ճշմարիտ Աստուծոյ անունը բարձրացնել»։ Քննադատներէն ոմանք ամբաստանեցին որ անիկա իսկոյն պէտք է մերժուի որպէս սկսնակներու աշխատանքի արդիւնք, սակայն բոլորն ալ այսպիսի անտրամաբանական կեցուածք մը չառին։ Ալէն Ս. Տութի կը գրէ. «Եթէ գիտնանք թէ Աստուածաշունչի որոշ թարգմանութեան մը թարգմանիչները կամ հրատարակիչները որոնք են, անիկա կ’օգնէ՞ այդ թարգմանութեան լաւ կամ գէշ ըլլալը որոշելու։ Պայման չէ։ Իւրաքանչիւր թարգմանութեան յատկանիշները ինքնին քննելը լաւագոյն կերպն է»։a

Անզուգական Երեսակներ

Միլիոնաւոր ընթերցողներ ասիկա ըրած են եւ գտած են թէ Նոր Աշխարհի Թարգմանութիւնը ոչ միայն ընթեռնլի է, այլ՝ բծախնդրօրէն ճշգրիտ։ Անոր թարգմանիչները, Եբրայերէն, Արամերէն ու Յունարէն նախնական լեզուներէն թարգմանեցին, մատչելի եղող լաւագոյն ձեռագիրները գործածելով։b Արտասովոր զգուշութիւն ի գործ դրուեցաւ նախնական ձեռագիրը կարելի եղածին չափ բառացիօրէն, բայց դիւրահասկնալի լեզուով մը թարգմանելու համար։ Հետեւաբար, ուսումնականներէն ոմանք այս թարգմանութիւնը փառաբանեցին անոր հարազատութեան եւ ճշգրտութեան համար։ Օրինակ, Էնտովըր Նիւթըն Գորթըրլի–ն Յունուար 1963 իր համարին մէջ ըսաւ. «Նոր Կտակարանի թարգմանութիւնը ապացոյց է թէ անոր ետին, Աստուածաշունչի թարգմանութեան բազմաթիւ խնդիրներուն հետ խոհեմութեամբ գլուխ ելլելու որակելի ուսումնականներ կան»։

Թարգմանիչները սուրբ գրային հասկացողութեան նոր աշխարհ մը երեւան հանեցին։ Աստուածաշունչի համարներ, որոնք նախապէս աղօտ կերպով հասկնալի էին, ուշագրաւօրէն յստակացան։ Զոր օրինակ, Մատթէոս 5։3–ի շփոթեցուցիչ խօսքերը. «Երանի՜ հոգիով աղքատներուն», իմաստալից կերպով թարգմանուեցան՝ «Ուրախ են անոնք որոնք կը գիտակցին իրենց հոգեւոր կարիքներուն»։ Նոր Աշխարհի Թարգմանութիւնը նաեւ բաւական հետեւողական եւ միօրինակ է բանալի բառերու թարգմանութեան պարագային։ Յունարէն փսի·խէ բառը, զոր օրինակ, ամէն տեղ «հոգի» թարգմանուած է։ Որպէս արդիւնք, ընթերցողները շուտով կրնան նկատել թէ կրօնական վարկածներուն հակառակը՝ հոգին անմահ չէ։—Մատթէոս 2։20. Մարկոս 3։4. Ղուկաս 6։9. 17։33

Աստուծոյ Անուան Վերահաստատումը

Նոր Աշխարհի Թարգմանութեան աչքառու երեսակներէն մէկն է Աստուծոյ Եհովա անուան վերահաստատումը։ Եբրայերէն Աստուածաշունչի վաղեմի օրինակներուն մէջ, աստուածային անունը չորս բաղաձայններով ներկայացուած է, որոնք կրնան տառադարձուիլ որպէս՝ ԵՀՎՀ։ Այս մասնայատուկ անունը այդպէս կոչուած Հին Կտակարանին մէջ մօտաւորապէս 7,000 անգամ կը հանդիպի։ (Ելից 3։15. Սաղմոս 83։18) Բացայայտօրէն, մեր Ստեղծիչին նպատակն էր որ իր երկրպագուները գիտնային եւ գործածէին այդ անունը։

Սակայն, նախապաշարումէ յառաջ եկած վախը պատճառ դարձաւ որ Հրեաները աստուածային անունը գործածելէ դադրին։ Յիսուսի առաքեալներուն մահուընէ ետք, Յունարէն Գրութիւնները արտագրողները սկսան Աստուծոյ անձնական անունը փոխարինել Յունարէն Գիրի·ոս (Տէր) կամ Թէ·ոս (Աստուած) բառերով։ Դժբախտաբար, արդի թարգմանիչները Աստուած անպատուող այս աւանդութիւնը շարունակած են, Աստուծոյ անունը ջնջելով Աստուածաշունչի թարգմանութիւններու մեծամասնութեանց մէջէն. նոյնիսկ չյայտնելով որ Աստուած անուն մը ունի։ Զոր օրինակ, Յովհաննու 17։6–ի մէջ կը գտնենք Յիսուսի խօսքերը. «Քու անունդ յայտնի ըրի»։ Մերօրեայ Անգլերէն Թարգմանութիւնը սակայն, այս համարը այսպէս կը թարգմանէ՝ «Քեզ ճանչցուցի»։

Ուսումնականներէն ոմանք աստուածային անունը ջնջելուն թիկունք կը կանգնին, ըսելով թէ անոր ճշգրիտ հնչումը յայտնի չէ։ Սակայն, սուրբ գրային ծանօթ անուններ ինչպէս՝ Երեմիա, Եսայի եւ Յիսուս, սովորաբար իրենց հին Եբրայերէն հնչումէն բոլորովին տարբեր կերպով կը թարգմանուին։ Քանի որ Եհովա ձեւը աստուածային անունը թարգմանելու օրինական, ինչպէս նաեւ՝ շատերուն ծանօթ կերպ մըն է, զայն գործածելու առարկութիւնները անիմաստ կը հնչեն։

Աստուածաշունչի Նոր Աշխարհի Թարգմանութեան Յանձնախումբը, Աստուածաշունչի Եբրայերէն ու Յունարէն մասերուն մէջ Եհովա անունը գործածելու խիզախ քայլը առաւ։ Անոնք հետեւեցան իրենց նախորդներուն, այն նախկին միսիոնարներուն, որոնք Աստուածաշունչը Միջին Ամերիկայի, Հարաւային Խաղաղականի եւ Արեւելքի ժողովուրդներու լեզուներով թարգմանեցին։ Աստուծոյ անունը այս կերպով գործածելը պարզապէս ակադեմական հարց մը չէ։ Աստուծոյ անունը գիտնալը զինք որպէս անձ ճանչնալու համար շա՛տ կարեւոր է։ (Ելից 34։6, 7) Նոր Աշխարհի Թարգմանութիւնը միլիոնաւորներ քաջալերած է որ Աստուծոյ անունը գործածեն։

Անգլերէն Չգիտցող Ընթերցողներու Հասնիլ

1963-1989–ի միջեւ, Նոր Աշխարհի Թարգմանութիւնը մատչելի դարձաւ, մասամբ կամ ամբողջութեամբ, յաւելեալ տասը լեզուներով։ Սակայն, թարգմանութեան աշխատանքը դժուար էր. ծրագիրներէն ոմանք 20 տարի կամ աւելի տեւեցին։ Ապա 1989–ին, Եհովայի Վկաներու համաշխարհային կեդրոնատեղիին մէջ Թարգմանութեան Սպասարկութեան Բաժինը հաստատուեցաւ։ Կառավարիչ Մարմինի Գրական Յանձնախումբին ուղղութեան ներքեւ, այս Բաժինը սկսաւ Աստուածաշունչի թարգմանութիւնը արագացնել։ Թարգմանութեան մեթոտ մը զարգացուցին որ սուրբ գրային բառերու ուսումնասիրութիւնը միացուց համակարգիչային արուեստագիտութեան հետ։ Այս մեթոտը ի՞նչպէս կը գործէ։

Գրական Յանձնախումբը Աստուածաշունչը նոր լեզուի մը թարգմանելու հաւանութիւնը տալէն ետք, նուիրուած Քրիստոնեաներու խումբ մը կը նշանակէ, որպէս թարգմանութեան խումբ ծառայելու համար։ Խումբ մը աւելի բանաւոր թարգմանութիւն մը կրնայ արտադրել քան առանձին աշխատող թարգմանիչ մը։ (Համեմատել՝ Առակաց 11։14) Ընդհանրապէս, իւրաքանչիւր խումբի անդամ, Ընկերութեան գրականութիւնները թարգմանելու մէջ փորձառութիւն ունեցող մըն է։ Ապա խումբը լիարժէք մարզում մը կը ստանայ, Աստուածաշունչի թարգմանութեան սկզբունքներուն եւ յատկապէս այս նպատակաւ պատրաստուած համակարգիչային յայտագիրներու գործածութեան մէջ։ Համակարգիչը չի թարգմաներ, այլ կրնայ խումբի անդամներուն աջակցիլ որ կարեւոր տեղեկութիւններ ձեռք ձգեն, եւ կ’օգնէ որ իրենց որոշումներուն արձանագրութիւնները պահուին։

Աստուածաշունչի թարգմանութեան ծրագիր մը երկու հանգրուան ունի։ Առաջին հանգրուանին, թարգմանիչներուն կը տրուի Նոր Աշխարհի Թարգմանութեան Անգլերէնի մէջ գործածուած բառերուն եւ արտայայտութիւններուն ցանկը։ Իրարու հետ առնչուող Անգլերէն բառեր, ինչպէս՝ «քաւել», «քաւութիւն» եւ «թողութիւն», կը խմբուին, թարգմանիչներու ուշադրութեան յանձնելով իմաստի նրբերանգները։ Անոնք թարգմանուելիք լեզուով անոնց համազօր բառերու ցանկ մը կը պատրաստեն։ Սակայն, երբեմն թարգմանիչ մը կրնայ համար մը թարգմանելու դժուարութիւն ունենալ։ Համակարգիչի հետախուզութեան դրութիւնը թարգմանիչին տեղեկութիւն կը հայթայթէ Յունարէն եւ Եբրայերէն բառերուն մասին եւ Դիտարանի հրատարակութիւններուն մէջ մտնելու հնարաւորութիւն կու տայ։

Երբ ծրագիրը իր երկրորդ հանգրուանին մէջ մտնէ, թարգմանուելիք լեզուով ընտրուած բառերը մեքենայականօրէն Աստուածաշունչին մէջ կը մտցուին։ Ասիկա որոշ տարողութեամբ ճշգրտութիւն եւ հետեւողականութիւն կու տայ թարգմանութեան։ Սակայն, «փնտռէ ու փոխարինէ»ի գործողութենէն յառաջ եկած աշխատանքը տակաւին անընթեռնլի է։ Բաւական աշխատանք պէտք է տարուի Աստուածաշունչի համարները շարադրելու եւ վերակազմելու համար, որպէսզի անոնք սահունօրէն կարդացուին։

Այս թարգմանութեան մեթոտին ուշագրաւօրէն ազդու ըլլալը փաստուած է։ Թարգմանութեան խումբ մը կրցաւ ամբողջ Եբրայերէն Գրութիւնները թարգմանել միայն երկու տարուան մէջ։ Բաղդատեցէք ասիկա խումբի մը հետ որ առանց համակարգիչի օգնութեան առնչակից լեզուի մը վրայ աշխատեցաւ եւ նոյն աշխատանքը 16 տարիէն աւարտեց։ 1989–էն մինչեւ այսօր, Քրիստոնէական Յունարէն Գրութիւնները տպուած են 18 յաւելեալ լեզուներով։ Նոր Աշխարհի Թարգմանութիւնը, մասամբ կամ ամբողջութեամբ, ներկայիս մատչելի է 34 լեզուներով։ Հետեւաբար, Եհովայի Վկաներու 80 առ հարիւրը, առնուազն Քրիստոնէական Յունարէն Գրութիւնները ունին իրենց մայր լեզուով։

Աստուածաշունչի Ընկերութիւններու Միութիւնը կը տեղեկագրէ թէ աշխարհի 6,500 լեզուներէն, միայն 2,212 լեզուներով Աստուածաշունչէն մասեր մատչելի են։c Ուստի, շուրջ 100 թարգմանիչներ կ’աշխատին Եբրայերէն ու Յունարէն Գրութիւններուն Նոր Աշխարհի Թարգմանութիւնը արտադրել նշուած յաջորդականութեամբ՝ 11 եւ 8 լեզուներով։ Աստուծոյ նպատակն է որ «բոլոր մարդիկ փրկուին ու ճշմարտութիւնը ճանչնան»։ (Ա. Տիմոթէոս 2։4) Նոր Աշխարհի Թարգմանութիւնը անկասկած պիտի շարունակէ այս առնչութեամբ հիմնական դերը խաղալ։

Հետեւաբար կ’ուրախանանք որ այս թարգմանութիւնը 100 միլիոն օրինակը անցած է եւ կ’աղօթենք որ ապագային միլիոնաւոր ուրիշ օրինակներ ալ տպուին։ Կը քաջալերենք որ զայն անձամբ քննէք։ Անոր շատ մը յատուկ երեսակները հաճելի պիտի գտնէք. տառերու յստակութիւն, էջերու վերնագիրներ, ծանօթ համարներուն տեղը գտնելու նպաստող բառերու ցանկ, մանրամասնուած քարտէսներ եւ գրաւիչ յաւելուածական։ Աւելի կարեւորը, այս Աստուածաշունչը կրնաք կարդալ, վստահ ըլլալով որ անիկա Աստուծոյ խօսքերը ճշգրտօրէն կը փոխանցէ ձեր լեզուով։

[Ստորանիշներ]

[Մէջբերում՝ էջ 29]

«Նոր Կտակարանի թարգմանութիւնը ապացոյց է թէ անոր ետին, Աստուածաշունչի թարգմանութեան բազմաթիւ խնդիրներուն հետ խոհեմութեամբ գլուխ ելլող որակելի ուսումնականներ կան»։

—ԷՆՏՈՎԸՐ ՆԻՒԹՈՆ ԳՈՐԹԸՐԼԻ, ՅՈՒՆՈՒԱՐ 1963

[Մէջբերում՝ էջ 30]

«Թարգմանութիւններ պէտք է քայլ պահեն սուրբ գրային ուսումնասիրութեանց յառաջացումին եւ լեզուական փոփոխութեանց հետ»։

[Շրջանակ/Նկար՝ էջ 30]

ՈՒՍՈՒՄՆԱԿԱՆՆԵՐ ՆՈՐ ԱՇԽԱՐՀԻ ԹԱՐԳՄԱՆՈՒԹԻՒՆԸ ԿԸ ԳՈՎԱԲԱՆԵՆ

ՔՐԻՍՏՈՆԷԱԿԱՆ Յունարէն Գրութիւններու Նոր Աշխարհի Թարգմանութեան նկատմամբ, Էտկար Ժ. Կուտսփիտ, Ամերիկեան Թարգմանութիւն մը կոչուած Յունարէն «Նոր Կտակարանի» թարգմանիչը, 8 Դեկտեմբեր 1950 թուակիր նամակով մը գրեց. «Ձեր անդամներուն առաքելութեամբ եւ անոր համաշխարհային տարողութեամբ հետաքրքրուած եմ. նաեւ շատ ուրախ եմ՝ ոչ բառացի, անկեղծ եւ վառ թարգմանութեան համար։ Կրնամ վկայել որ անիկա շատ հսկայ ու լուրջ աշխատանք մը ցոյց կու տայ»։

Եբրայերէնի եւ Յունարէնի մասնագէտ Ալեքսանտր Թոմսըն գրեց. «Այս թարգմանութիւնը փաստացիօրէն հմուտ եւ խելացի ուսումնականներու աշխատանքն է, որոնք ջանացած են Անգլերէն լեզուին արտօնած չափով, կարելի եղածին չափ Յունարէն բնագրին իսկական իմաստը մէջտեղ հանել»։—Տը Տիֆըրընշիէյթըր, Ապրիլ 1952, էջ 52-57։

Ուսուցչապետ Պէնճէմին Գետար, Իսրայէլի մէջ Եբրայերէնի մասնագէտ մը, 1989–ին ըսաւ. «Եբրայերէն Աստուածաշունչի եւ թարգմանութիւններու առնչութեամբ ըրած լեզուական հետազօտութեանս մէջ, յաճախ կը դիմեմ Նոր Աշխարհի Թարգմանութիւն անունով ճանչցուած Անգլերէն հրատարակութեան մը։ Այսպէս ընելով, համոզումս կրկնակիօրէն կը հաստատուի, թէ այս աշխատասիրութիւնը, որու նպատակն է կարելի եղածին չափ ճշգրիտ հասկացողութիւն մատուցանել, պարկեշտ ջանք կ’արտացոլացնէ»։