Վստահէ՛ Եհովային, ‘ամէն մխիթարութեան Աստուծոյն’
«Օրհնեալ ըլլայ Աստուած՝ մեր Տէր Յիսուս Քրիստոսին հայրը՝ գթութեան Հայրը եւ ամէն մխիթարութեան Աստուածը» (Բ. ԿՈՐ. 1։3)։
1. Անկախ տարիքէ, մարդիկ ի՞նչ բանի կարիք ունին։
Ի ԾՆԷ, մենք մխիթարուելու կարիք ունինք։ Մանկիկ մը իր ձայնով կը գիտցնէ, թէ կ’ուզէ մխիթարուիլ. թերեւս կ’ուզէ որ մէկը զինք գրկէ կամ ալ կերակրէ։ Նոյնիսկ երբ մեծնանք, յաճախ մխիթարուելու կարիք կը զգանք, յատկապէս երբ դժուար պարագաներէ կ’անցնինք։
2. Իրեն վստահողները մխիթարելու առնչութեամբ, Եհովա մեզ ի՞նչ կը հաւաստիացնէ։
2 Ընտանիքի անդամներ ու բարեկամներ յաճախ կրնան մեզ որոշ չափով մխիթարել։ Սակայն կան պահեր, երբ դժուար պարագաները մարդկային ուժերէն գերիվեր կ’ըլլան։ Միայն Աստուա՛ծ կրնայ մեզ մխիթարել, ո՛րքան ալ նեղացուցիչ ըլլայ մեր պարագան։ Իր Խօսքը մեզ կը հաւաստիացնէ. «Տէրը մօտ է այն ամենուն որ զինք կը կանչեն. . . եւ անոնց աղաղակը կը լսէ» (Սաղ. 145։18, 19)։ Արդարեւ, «Տէրոջը աչքերը արդարներուն վրայ են ու անոր ականջները՝ անոնց աղաղակին» (Սաղ. 34։15)։ Բայց եթէ կ’ուզենք որ Աստուած մեզի աջակցի ու մխիթարէ, հարկ է որ յուսանք եւ վստահի՛նք իրեն։ Սաղմոսերգու Դաւիթ այս կէտը յստակացուց, երբ տաղերգեց. «Տնանկին ալ ապաւէն պիտի ըլլայ Տէրը, ապաւէն՝ նեղութեան ժամանակները։ Անոնք որ քու անունդ գիտեն՝ քեզի պիտի յուսան. վասն զի քեզ փնտռողները, ո՛վ Տէր, երեսէ չձգեցիր» (Սաղ. 9։9, 10)։
3. Յիսուս ինչպէ՞ս լուսաբանեց այն իրողութիւնը, թէ Եհովա իր երկրպագուները կը սիրէ։
3 Եհովայի աչքին, իր երկրպագուները թանկագին են։ Յիսուս ասիկա լուսաբանեց. «Չէ՞ որ հինգ ճնճղուկ երկու դանկի կը ծախուի եւ անոնցմէ մէ՛կը մոռցուած չէ Աստուծոյ առջեւ։ Բայց ձեր գլխուն բոլոր մազերն ալ համրուած են. ուրեմն մի՛ վախնաք, վասն զի դուք շատ ճնճղուկներէ աւելի աղէկ էք» (Ղուկ. 12։6, 7)։ Երեմիա մարգարէին միջոցով, Եհովա իր վաղեմի ժողովուրդին ըսաւ. «Քեզ յաւիտենական սիրով սիրեցի. անոր համար ողորմութեամբ քեզ քաշեցի» (Եր. 31։3)։
4. Ինչո՞ւ կրնանք Եհովայի խոստումներուն վստահիլ։
4 Նեղութեան ժամանակներուն, Եհովային եւ իր խոստումներու կատարման վստահիլը մեզ կը մխիթարէ։ Ուստի, հարկ է որ Յեսուին պէս վստահի՛նք Եհովային։ Յեսու ըսաւ. «Ձեր Տէր Աստուածը ձեզի համար որչափ բարիք որ խոստացաւ, անոնցմէ բան մը չպակսեցաւ. անոնց ամէնքն ալ կատարուեցան։ Անոնցմէ բնաւ խօսք մը գետին չինկաւ» (Յես. 23։14)։ Աւելին՝ կրնանք վստահ ըլլալ, որ նո՛յնիսկ եթէ փորձիչ կացութիւններու հետեւանքով ժամանակաւորապէս ընկճուինք, «Աստուած հաւատարիմ է» եւ իր հաւատարիմ ծառաները բնա՜ւ երեսէ պիտի չձգէ (կարդա՛ Ա. Կորնթացիս 10։13)։
5. Ուրիշները ինչո՞ւ կրնանք մխիթարել։
5 Պօղոս առաքեալ Եհովային ակնարկեց որպէս «ամէն մխիթարութեան Աստուածը» (Բ. Կոր. 1։3)։ «Մխիթարել» կը նշանակէ՝ անհատի մը սիրտ տալ ու սփոփել, իր քաշած նեղութիւնը կամ տառապանքը թեթեւցնելով։ Անկասկած Եհովա ասիկա կ’ընէ (կարդա՛ Բ. Կորնթացիս 1։3, 4)։ Որեւէ բան կամ ոեւէ անձ չի կրնար մեր երկնաւոր Հայրը՝ Եհովան, սահմանափակել. հետեւաբար, ան ամէն միջոց ունի մխիթարելու զանոնք՝ որոնք զինք կը սիրեն։ Մեր կարգին, կրնանք «ամէն տեսակ նեղութիւններու մէջ» եղող հաւատակիցները մխիթարել «այն մխիթարութիւնովը որով մենք Աստուծմէ կը մխիթարուինք»։ Ասիկա ի՜նչ հիանալի կերպով կը յայտնէ Եհովայի անմրցելի կարողութիւնը՝ յուսալքեալները մխիթարելու։
Նեղութեան պատճառներուն հետ գլուխ ելլել
6. Նեղութեան պատճառներէն ոմանք ի՞նչ կրնան ըլլալ։
6 Կեանքի զանազան երեսակներու մէջ մխիթարուելու կարիք ունինք։ Կսկիծի մեծագոյն պատճառներէն մէկն է՝ սիրելիի մը կորուստը, յատկապէս՝ սիրելի կողակիցի մը կամ զաւակի մը կորուստը։ Խտրականութեան կամ կանխադատութեան զոհ ըլլալուն պատճառով ալ, անհատ մը մխիթարութեան պէտքը կը զգայ։ Վատառողջութիւնը, յառաջացած տարիքը, աղքատութիւնը, ամուսնական խնդիրները կամ աշխարհի մտահոգող իրավիճակները կրնան մեզ մղել, որ մխիթարութիւն փնտռենք։
7. ա) Վշտալի իրավիճակներու տակ, ի՞նչ տեսակ մխիթարութեան կարիք կ’ունենանք։ բ) «Կոտրած» սիրտը բժշկելու համար, Եհովա ի՞նչ կրնայ ընել։
7 Նեղութեան ժամանակներուն, թերեւս կարիք ունենանք այնպիսի մխիթարութեան, որ կ’ազդէ մեր սրտին, մտքին, զգացումներուն, ֆիզիքական ե՛ւ հոգեւոր առողջութեան։ Զոր օրինակ, նկատի առ սիրտը։ Աստուծոյ Խօսքէն կը գիտնանք, թէ մեր սիրտը կրնայ ‘կոտրուիլ’ (Սաղ. 51։17)։ Կասկած չկայ թէ Եհովան կրնա՛յ այսպիսի կացութիւն մը շտկել, քանի որ ան «սրտով կոտրածները կը բժշկէ ու անոնց խոցերը կը փաթթէ» (Սաղ. 147։3)։ Նո՛յնիսկ խիստ իրավիճակներու տակ, Աստուած կրնայ կոտրած սիրտը հանգստացնել, եթէ լման հաւատքով իրեն աղօթենք եւ իր պատուիրանները պահենք (կարդա՛ Ա. Յովհաննէս 3։19-22. 5։14, 15)։
8. Մտահոգութեան ատեն, Եհովա ինչպէ՞ս կրնայ մեզի օգնել։
8 Մեր միտքը յաճախ մխիթարութեան կը կարօտի, քանի որ զանազան փորձութիւններ կրնան մեզ մեծապէս մտահոգել։ Հաւանական չէ որ կարենանք մեր ուժով յաղթահարել այս հաւատքի փորձութիւնները։ Սակայն, սաղմոսերգուն տաղերգեց. «Իմ ներսիդիս հոգերուս շատցած ատենը՝ քու մխիթարութիւններդ իմ անձս կ’ուրախացնէին» (Սաղ. 94։19)։ Աւելին, Պօղոս գրեց. «Բանի մը համար հոգ մի՛ ընէք, հապա ամէն բանի մէջ աղօթքով ու աղաչանքով, գոհութիւնով մէկտեղ, ձեր խնդրանքը Աստուծոյ յայտնի ըլլայ։ Աստուծոյ խաղաղութիւնը, որ ամէն մտքէ վեր է, ձեր սրտերը ու մտքերը Յիսուս Քրիստոսով պիտի պահպանէ» (Փլպ. 4։6, 7)։ Սուրբ Գրութիւնները կարդալը եւ անոնց վրայ խոկալը կրնան մեծապէս օգնել՝ մտահոգութիւններու հետ գլուխ ելլելու (Բ. Տիմ. 3։15-17)։
9. Ինչպէ՞ս կրնանք զգացական նեղութիւններու հետ գլուխ ելլել։
9 Երբեմն, կրնանք ա՛յնքան վհատիլ որ կը սկսինք ժխտական զգացումներով տարուիլ։ Թերեւս կը զգանք թէ չենք կրնար աստուածաշնչական որոշ պատասխանատուութիւն մը շալկել կամ ծառայութեան առանձնաշնորհում մը վայելել։ Այս մարզին մէջ ալ Եհովան կրնայ մեզ մխիթարել եւ օգնել։ Լուսաբանենք. երբ Յեսու յանձնարարութիւն ստացաւ իսրայէլացիները զօրաւոր թշնամի ազգերու դէմ առաջնորդելու, Մովսէս ժողովուրդին ըսաւ. «Ուժովցէ՛ք ու քա՛ջ եղէք, մի՛ վախնաք ու անոնց երեսէն մի՛ զարհուրիք. քանզի ձեր Տէր Աստուածը ինք ձեզի հետ պիտի երթայ. անիկա ձեզ պիտի չթողու ու երեսէ պիտի չձգէ» (Բ. Օր. 31։6)։ Եհովայի աջակցութեամբ, Յեսու կրցա՛ւ իսրայէլացիները դէպի Խոստացեալ երկիր առաջնորդել եւ իրենց բոլոր թշնամիները նուաճել։ Այդ դէպքէն առաջ, Մովսէս աստուածային համանման աջակցութիւն տեսած էր Կարմիր ծովու մօտ (Ել. 14։13, 14, 29-31)։
10. Եթէ նեղացուցիչ դէպքեր մեր ֆիզիքական առողջութեան ազդեն, ի՞նչ բաներ կրնան մեզի օգնել։
10 Նեղացուցիչ դէպքերը կրնան մեր ֆիզիքական առողջութեան վնասել։ Բայց կասկած չունինք թէ շիտակ կերպով ուտելը, բաւարար չափով հանգստանալը, մարզանք ընելը եւ մաքուր մնալը կրնան մեր մարմնին վրայ լաւ ազդեցութիւն ունենալ։ Հոգեւորապէս առողջ աստուածաշնչական հայեցակէտ ունենալն ալ կրնայ մեր առողջութեան նպաստել։ Հետեւաբար, տառապանքի ենթարկուելու ժամանակ, լաւ է որ ի մտի ունենանք Պօղոսի փորձառութիւնն ու քաջալերական խօսքերը. «Ամէն կողմանէ վշտացած ենք, բայց նեղը ինկած չենք. տագնապած ենք, բայց յուսահատած չենք. հալածուած ենք, բայց երեսէ ձգուած չենք. վար ձգուած ենք, բայց կորսուած չենք» (Բ. Կոր. 4։8, 9)։
11. Ինչպէ՞ս կրնանք հոգեւոր հիւանդութեան դէմ պայքարիլ։
11 Կարգ մը փորձութիւններ կրնան մեր հոգեւոր առողջութեան վնաս հասցնել։ Այս մարզին մէջ ալ, Եհովան կրնայ մեզ ազատել։ Իր Խօսքը մեզ կը հաւաստիացնէ. «Տէրը կը հաստատէ բոլոր իյնալու վրայ եղողները եւ բոլոր վար ծռածները կը կանգնեցնէ» (Սաղ. 145։14)։ Հոգեւոր հիւանդութեան դէմ պայքարելու համար, հարկ է որ երէցներէն օգնութիւն խնդրենք (Յակ. 5։14, 15)։ Յաւիտենական կեանքի աստուածաշնչական յոյսը յարատեւաբար ի մտի ունենալն ալ կրնայ մեզի օգնել, որ հաւատքի փորձութիւններու տոկանք (Յովհ. 17։3)։
Աստուածատուր մխիթարութեան օրինակներ
12. Աբրահամի հանդէպ Եհովայի մխիթարական կեցուածքը նկարագրէ՛։
12 Ներշնչման ներքեւ, սաղմոսերգու մը Եհովային ըսաւ. «Յիշէ՛ քու ծառայիդ եղած խօսքը, որուն վրայ ինծի յուսալ տուիր։ Իմ նեղութեանս մէջ մխիթարութիւնս այս է, վասն զի քու խօսքդ զիս կենդանացուց» (Սաղ. 119։49, 50)։ Ներկայիս, Եհովայի գրաւոր Խօսքը մեզի մատչելի է, եւ կը բովանդակէ աստուածատուր մխիթարութեան բազմաթիւ օրինակներ։ Հաւատարիմ Աբրահամ նահապետը, զոր օրինակ, թերեւս շատ մտահոգուեցաւ, երբ իմացաւ թէ Եհովա պիտի կործանէր Սոդոմն ու Գոմորը։ Ուստի ան Աստուծոյ հարցուց. «Արդեօք ամբարիշտին հետ արդա՞րն ալ պիտի կորսնցնես»։ Եհովա զինք վստահեցուց, որ եթէ միայն 50 արդար մարդիկ գտնէր, պիտի չկործանէր Սոդոմը։ Սակայն, Աբրահամ միեւնոյն հարցումը հինգ անգամ եւս հարցուց Եհովային, բայց թիւը 50–էն մինչեւ 10–ի իջեցնելով։ Իւրաքանչիւր հարցումէ ետք, Եհովա շատ համբերութեամբ եւ ազնուութեամբ Աբրահամը հաւաստիացուց, թէ Սոդոմը պիտի խնայուէր։ Թէեւ շրջանին մէջ նո՛յնիսկ տասը արդար մարդ չգտնուեցաւ, բայց Եհովան ազատեց Ղովտն ու անոր աղջիկները (Ծն. 18։22-32. 19։15, 16, 26)։
13. Աննան ինչպէ՞ս ցոյց տուաւ թէ Եհովային կը վստահէր։
13 Եղկանայի կինը՝ Աննան, զաւակ ունենալու մեծ փափաք ունէր. բայց ամուլ էր եւ ասիկա զինք կը վշտացնէր։ Այս հարցին շուրջ, ան Եհովային աղօթեց եւ Հեղի քահանայապետը իրեն ըսաւ. «Իսրայէլի Աստուածը քու խնդրուածքդ քեզի տայ»։ Ասիկա Աննան մխիթարեց եւ անոր «երեսը անգամ մըն ալ չտրտմեցաւ» (Ա. Թագ. 1։8, 17, 18)։ Աննան վստահեցաւ Եհովային եւ իր հոգը անոր յանձնեց։ Հակառակ որ չէր գիտեր թէ արդիւնքը ի՛նչ պիտի ըլլար, ան ներքին խաղաղութիւն վայելեց։ Ժամանակի ընթացքին, Եհովան իր աղօթքին պատասխանեց։ Աննա յղացաւ եւ որդի մը ծնաւ եւ անոր անունը Սամուէլ դրաւ (Ա. Թագ. 1։20)։
14. Դաւիթ ինչո՞ւ մխիթարուելու կարիք զգաց, եւ ան որո՞ւ դիմեց։
14 Աստուածատուր մխիթարութեան ուրիշ օրինակ մըն է՝ Դաւիթ թագաւոր։ Եհովան «սրտին կը նայի», ուստի երբ ան Դաւիթը ընտրեց որպէս Իսրայէլի յաջորդ թագաւոր, ան գիտէր թէ Դաւիթ անկեղծ էր ու նուիրուած էր ճշմարիտ պաշտամունքին (Ա. Թագ. 16։7. Բ. Թագ. 5։10)։ Սակայն, ժամանակ մը ետք, Դաւիթ Բերսաբէի հետ շնութիւն գործեց ու փորձեց իր մեղքը ծածկել՝ անոր այրը սպաննել տալով։ Երբ Դաւիթ գիտակցեցաւ թէ ի՜նչ մեծ մեղք գործեր էր, ան Եհովային աղօթեց. «Քու առատ գթութեանդ համեմատ ջնջէ իմ յանցանքներս։ Իմ անօրէնութենէս բոլորովին զիս լուա ու իմ մեղքէս զիս սրբէ։ Վասն զի ես կը ճանչնամ իմ յանցանքներս ու իմ մեղքս միշտ իմ առջեւս է» (Սաղ. 51։1-3)։ Դաւիթ իսկապէս զղջաց, եւ Եհովան ներեց իրեն։ Սակայն, Դաւիթ իր յանցանքին հետեւանքները պէտք էր կրէր (Բ. Թագ. 12։9-12)։ Այսուհանդերձ, Եհովայի ողորմութիւնը այս խոնարհ ծառային համար մխիթարութեան աղբիւր մըն էր։
15. Իր մահէն առաջ, Յիսուս ի՞նչ օգնութիւն ստացաւ Եհովայէն։
15 Երկրի վրայ եղած ատեն, Յիսուս բազմաթիւ փորձիչ պարագաներ դիմագրաւեց։ Աստուած թոյլ տուաւ որ ան հաւատքի փորձութիւններէ անցնի. իսկ ան, որպէս կատարեալ մարդ, իր ուղղամտութիւնը պահեց՝ միշտ Եհովային վստահելով եւ անոր գերիշխանութիւնը վեր բռնելով։ Երբ պիտի մատնուէր ու մահապատիժի ենթարկուէր, Յիսուս Եհովային աղօթեց. «Ոչ թէ իմ կամքս՝ հապա քուկդ թող ըլլայ»։ Ապա, հրեշտակ մը երեւցաւ իրեն եւ զօրացուց զինք (Ղուկ. 22։42, 43)։ Աստուած հարկ եղած մխիթարութիւնը, զօրութիւնն ու աջակցութիւնը տուաւ Յիսուսին։
16. Աստուած ինչպէ՞ս կրնայ մեզի օգնել, եթէ հաւատքի պատճառով՝ մահ դիմագրաւենք։
16 Նոյնիսկ եթէ հաւատքի պատճառով՝ անձամբ մահուան առջեւ կենանք, Եհովան կրնա՛յ եւ պիտի՛ օգնէ մեզի՝ իրեն հանդէպ մեր ուղղամտութիւնը պահպանելու։ Յարութեան յոյսն ալ մեզ կը մխիթարէ։ Եւ ի՜նչ անձկութեա՛մբ կը սպասենք այն օրուան, երբ վերջին թշնամին՝ մահը, «պիտի խափանուի» (Ա. Կոր. 15։26)։ Աստուծոյ այն հաւատարիմ ծառաները որոնք մեռած են, ինչպէս նաեւ՝ ուրիշ մեռելներ, Եհովայի անսխալական յիշողութեան մէջ են եւ պիտի յարուցանուին (Յովհ. 5։28, 29. Գործք 24։15)։ Հալածանքի ժամանակներուն, Եհովայի տուած յարութեան խոստումին վստահիլը մեզի մխիթարութիւն եւ յոյս կու տայ։
17. Երբ սիրելի մը մեռնի, Եհովան ինչպէ՞ս կրնայ մեզ մխիթարել։
17 Ո՜րքան կը մխիթարուինք, գիտնալով որ մեր սիրելիները, որոնք մարդկութեան հասարակաց գերեզմանի մէջ են, ետ կեանքի պիտի գան հիանալի նոր աշխարհի մը մէջ, ուր այժմու նեղութեան որեւէ պատճառ պիտի չըլլայ։ Իսկ Եհովայի ծառաներէն բաղկացած «մեծ բազմութիւն»ը, որ պիտի վերապրի այս իրերու չար դրութենէն, ի՜նչ մեծ առանձնաշնորհում պիտի վայելէ, երբ ողջունէ եւ սորվեցնէ անո՛նց, որոնք երկրի վրայ պիտի յարուցանուին (Յայտ. 7։9, 10)։
Աստուծոյ յաւիտենական բազուկները պաշտպան են
18, 19. Հալածանքի ժամանակ, Աստուծոյ ծառաները ինչպէ՞ս մխիթարութիւն գտած են։
18 Զօրաւոր եւ ջերմեռանդ երգի մը մէջ, Մովսէս իսրայէլ ազգը հաւաստիացուց. «Յաւիտենական Աստուածը քեզի ապաւէն է ու անոր յաւիտենական բազուկները քեզի պաշտպան են» (Բ. Օր. 33։27)։ Յետագային, Սամուէլ մարգարէն իսրայէլացիներուն ըսաւ. «Տէրոջմէն մի՛ խոտորիք ու բոլոր սրտովնիդ Տէրոջը ծառայութիւն ըրէք։ . . .Տէրը իր մեծ անուանը համար իր ժողովուրդը չի թողուր» (Ա. Թագ. 12։20-22)։ Այնքան ատեն որ ճշմարիտ պաշտամունքի մէջ Եհովային կը կառչինք, ան մեզ բնա՛ւ պիտի չթողու։ Ան հարկ եղած աջակցութիւնը միշտ պիտի տայ մեզի։
19 Այս ճգնաժամային վերջին օրերուն, Աստուած անդադար իր ժողովուրդին կ’օգնէ եւ կը մխիթարէ։ Հարիւր տարիէ աւելի, համայն աշխարհի մէջ, մեր հաւատակիցներէն հազարաւորներ հալածուեցան ու բանտարկուեցան, պարզապէս քանի որ Եհովային ծառայեցին։ Իրենց փորձառութիւնները կը փաստեն թէ փորձութիւններու ժամանակ, Եհովան ի՛րապէս կը մխիթարէ իր ծառաները։ Օրինակի համար, նախկին Սովետական Միութեան մէջ, մեր եղբայրներէն մէկը իր հաւատքին պատճառով՝ 23 տարուան բանտարկութեան դատապարտուեցաւ։ Այսուհանդերձ, իրեն հոգեւոր կերակուր մատակարարելու կերպ մը ճարուեցաւ, որպէսզի զօրանայ եւ մխիթարուի։ Ան ըսաւ. «Այդ բոլո՜ր տարիներու ընթացքին, ես սորվեցայ Եհովային վստահիլ ու հետեւաբար՝ իրմէ զօրութիւն ստացայ» (կարդա՛ Ա. Պետրոս 5։6, 7)։
20. Ինչո՞ւ կրնանք վստահ ըլլալ, որ Եհովան մեզ երեսէ պիտի չձգէ։
20 Ի՛նչ որ ալ դիմագրաւելու ըլլանք, լաւ կ’ըլլայ որ ի մտի ունենանք սաղմոսերգուի մխիթարական խօսքերը. «Տէրը իր ժողովուրդը երեսէ պիտի չձգէ» (Սաղ. 94։14)։ Թէեւ անձամբ մխիթարուելու կարիք ունինք, բայց նաեւ ունինք ուրիշները մխիթարելու հոյակապ առանձնաշնորհումը։ Ինչպէս որ յաջորդ յօդուածին մէջ պիտի տեսնենք, մենք ալ կրնանք սգաւորները մխիթարել այս տագնապալից աշխարհին մէջ։
Ինչպէ՞ս պիտի պատասխանես
• Նեղութեան պատճառներէն ոմանք ի՞նչ են։
• Եհովան ինչպէ՞ս կը մխիթարէ իր ծառաները։
• Եթէ մահ դիմագրաւելու ըլլանք, ի՞նչ բան կրնայ մեզ մխիթարել։
[Շրջանակ/Նկարներ՝ էջ 23]
ԻՆՉՊԷ՛Ս ԳԼՈՒԽ ԵԼԼԵԼ ԲԱՆԵՐՈՒ ՀԵՏ, ՈՐՈՆՔ ԿՐՆԱՆ ԱԶԴԵԼ ՄԵՐ՝
▪ սրտին Սաղ. 147։3. Ա. Յովհ. 3։19-22. 5։14, 15
▪ մտքին Սաղ. 94։19. Փլպ. 4։6, 7
▪ զգացումներուն Ել. 14։13, 14. Բ. Օր. 31։6
▪ ֆիզիքական առողջութեան Բ. Կոր. 4։8, 9
▪ հոգեւոր առողջութեան Սաղ. 145։14. Յակ. 5։14, 15