Ɔkpá Ohi ku Ɔkpá ku Ōjila ku Oyeeyi mla Uklɔ Ku Alɔ

ƆYA ƆMAHAANƐ 6-12

AGBENU NŌO YƆ IPU ƐLĀ ƆWƆICO | OBLATŪKÍNE 33-34

“Kwu ‘Abɔ̄ Kú Ujehofa Nōó Gē Kwú Ŋ́ Mā’ I Piya Ɛga Ō Tayinu Ku Uwɔ”

it-2 51

Jeshurun

Wɛ iye ku ojilima lɛ Isrɛlu. Ipu Greek Septuagint, é gē bi u “Jeshurun” le yuklɔ kóō mafu ka ɔcɛ lɛ ɛlá wu ɔcɛ, ɛyi nu ipu Greek Septuagint a kahinii: “O he um ɔtu.” Iye nōo wɛ u “Jeshurun” a cika ō ta ācɛ Isrɛlu ɛlá kwu ɛgɛ nɛ Ujehofa hi uwa igwú klla kwu uwa i piya ācɛ nɛ ó gbo ɛka mla uwa a. Ó klla cika ō ta uwa ɛlá kwu ɔ kéē cika ō hayi kpaakpa lɛ Ujehofa. (Obla. 33:5, 26; Ayis. 44:2 NW ) Ipu ɔkpá ku Oblatūkíne 32:15 NW, é bi iye nōo wɛ u Jeshurun a le yuklɔ ɔwɛ ɔhá nōo wɛ ɛyɛɛyi gwu ɛyi ku iye a ta. Ikɔkɔ néē géē lā oyeeyi ɛgɛ nɛ ɛyi ku iye ku uwa nōo wɛ u Jeshurun lɛ a, ācɛ Isrɛlu a gbɔɔ ō ya odee gla ɛji. É kwu Ɔcɛ nōo ya uwa i mlanyi klla tá Ɔwɔico nōo hɛ uwa ta a.

rr 120, ikpati

Otabɔ Lɛyikwu Ɛgɛ Nɛ Alɔ Géē Hayi Kpaakpa

Alɔ géē bla ka ihayi alɛwa gbɔbu lɛ eko ku Isikɛlu a, ɔcomɛɛbɛ Umosisi ka Ujehofa i lɔfu ofoofunu ŋ, amáŋ ó gē ŋmo ɔ unwu ō bi ɔfu ku nu yuklɔ kwɛyi ācɛ ɔlɛ nu. Umosisi kahinii: “Ɔwɔicō húmáyī wɛ ɛga nɛ̄ aá gē tayínū á. Abɔ̄ kú [nu] nōó gē kwú ŋ́ mā kóō bī aá háyi piyóó.” (Obla. 33:27) Alɔ jé peee ka ɔdaŋ ku alɔ gā ɛgiyi Ɔwɔico eko ku unwalu ku alɔ, ó géē lɛ abɔ ku nu nɛ ó gē kwū ŋ ma bi alɔ, géē ta alɔ abɔ lɔfu iyē klla ta alɔ abɔ hayi kpaakpa kpɔ.​—Isík. 37:10.

w11 9/15 19 ¶16

Kwinya Mla Ɔtu Ō Lé

¹⁶ Bɛɛka Ebraham a, Umosisi i má ō ya jila ku okonu ō ce ku Ɔwɔico eko nɛ ó yeeyi a ŋ. Eko nɛ Umosisi mla ācɛ Isrɛlu a le tutu ō gā ipu Ajɛ Nɛ Ɔwɔico Cokonu Nu A, Ujehofa da Umosisi kahinii: “A géē má ajɛ ā ŋmá ɛga oligbó, amáŋ á gáā bēhé ga ipú ajɛ, nɛ̄ n gáā je lɛ ācɛ Ísrɛ̄lu ā ŋ́.” Ɛnyā kē lɛ a ohigbu ka eko nɛ Umosisi mla Arɔni cɔnu nɛhi ohigbu uce ō ya ku ācɛ Isrɛlu a, é ‘lɛyitaajɛ lɛ Ɔwɔico ipeyi ācɛ Isrɛlu eko néē yɔ pi eŋkpɔ ku Umɛriba ŋ.’ (Obla. 32:51, 52) Umosisi bi ɛlā nyā ipu ɔtu nɛɛ? Ehee. Ó hɔha ce ācɛ a klla lɛ ɛlā ku nu ŋmɛyi mla aɛlā nōo kahinii: “Ísrɛ̄lu, ɔtū he aá dúú á ā? Ācɛ dúúmā í lɛbɛ̄ɛka aá ā ŋ́, aá wɛ éwo nɛ̄ Óndú ā le hɛ́tá ā. Óndú ā abɔ̄yī nū gē tá aá abɔ̄ í gbō aá bɛ̄ɛka ɔkplɛ́fú nɛ̄ ɔ̄cɛ ī le tá īyī nū abɔ̄ ā á. Anú kē ī kpɛ́fú í yálé lɛ aá bɛ̄ɛka ɔkpacaŋ́gelī nɛ̄ ɔ̄cɛ ī bī le kpɛ́fú ā á.”​—Obla. 33:29.

Ɛnɛɛnɛ Ɛlā Nɛ Alɔ Nwu Ŋma Ɛlā Ɔwɔico

it-2 439 ¶3

Umosisi

Umosisi wɛ ihayi ofu ɛhilii (120) eko nɛ ó kwū a. Ubáyíbu kɛla lɛyikwu ɔfu iyē ku Umosisi kahinii: “Ó kē lɛbɛ̄ɛka ɔyipɛ [oklobiya] ā kpɔ́, īkpēyī kú nū kwu jáálíí jāā gbéeko nōó kwú.” Ujehofa kwu ɔ u nyi ɛga nɛ ɔcɛ duuma i jé ŋ. (Obla. 34:5-7) Ujehofa lɔfu ya ɛnyā o ya ɛɛ ka ācɛ Isrɛlu a kóō hii gwonu ta ipu ukpa ku ɛ̄gbā ō gba ku ɛkɛmgbɛ ŋma lɛ ō ma ojibo kwu unoji ku Umosisi kéē gba ɔ ɛ̄gbā ŋ. Ó kē teyi peee ka Ebilii dɔka ō bi okwū ku Umosisi le ya ɛdɔ ɛlā ɛgɛnyā, ohigbu ka ɔyikpo Ujuudu nōo klla wɛ ɔyinɛ ɛpa ku Ujisɔsi a ta ipu Ubáyíbu kahinii: “Umáyíkɛ̄lu nōo wɛ otrɛ̄yí kú aálelékwū-ōtɛ̄hɔ̄ ā í kōō bɔ́tū bī ɛcá le ŋmó ebilíi ɛpɔ̄bí eko nēe yɔ̄ gē nya klla ī yá ikpɛ́lā ce okwū kú Umósīsi ā ŋ́. Amáŋ ó da ɔ́ kahíníī, “Óndú ā [kóō] lɛ ɛgba dɛ̄ tū uwɔ.” (Ujúudu 9) Gbɔbu ɛɛ ka ācɛ Isrɛlu mla Ujossuwa nōo wɛ otrɛyi ku uwa a kóō behe gā ipu ajɛ ku Ukenan a, é yɔ ekwu ku Umosisi ɛ̄cī ofu ce igwo (30).​—Obla. 34:8.

ƆYA ƆMAHAANƐ 13-19

AGBENU NŌO YƆ IPU ƐLĀ ƆWƆICO | UJÓSSUWA 1-2

“Ɛgɛ Nɛ A Géē Ya Odee Ɔwɛ Ō Mɛɛlɛ A”

w13 1/15 8 ¶7

Lɛ Ɔtu Lɛ Ohigbu Ka Ujehofa Yɔ Mla Uwɔ!

⁷ O ya ɛɛ ku alɔ lɛ ɔtu ō ya ɔdā nōo he Ɔwɔico ɔtu a, alɔ cika ō klɔcɛ ku ɛlā ku nu klla bi ɔ le yuklɔ. Ɛnyā kē wɛ ɛlā nɛ Ujehofa da Ujossuwa eko nɛ ó gáā gbɔɔ ō yuklɔ kwɛyi Umosisi a, ó da ɔ kahinii: “Lɛ ɔtū lɛ ōfōōfūnū, ká ā le lɔfú [iyē], cɛ́ɛ́ ká ā yá ɛ́gɛ́nɛ̄ īne nɛ̄ Umósīsi je gā uwɔ ā lɛ ā. . . . Le má ka a yɔ̄ gē ka íne nyā tɛ́ɛcɛ eko dóódu, a klla í yɔ̄ ī jé ɔ̄ tū ɔtū otú mɛ́mla ɔlɛ́ɛnɔ. Le má ka a í yá ɛjɛ̄ɛ̄jī ɔdā dóódu nēé tá ipú íne ā. Cɛ́ɛ́ a géē yá lɔhi klla í jɛ̄ gɔbū ipú ɔdā dóódu nāa í yá ā.” (Ujós. 1:7, 8) Ujossuwa yɛce ukɔ́ nyā, ó kē ‘ya lɔhi ipu ɛjɛɛji ɔdā doodu nɛ ó ya a.’ Ɔdaŋ ku alɔ ya lɛ a, alɔ géē lɛ ɔtu fiyɛ Ujossuwa klla géē ya lɔhi ipu ɛjɛɛji ɔdā doodu nɛ alɔ ya ipu ɛ̄gbā ō gba ku Ujehofa.

w13 1/15 11 ¶20

Lɛ Ɔtu Lɛ Ohigbu Ka Ujehofa Yɔ Mla Uwɔ!

²⁰ Ó gē tɔɔtɛ ō ya ɔdā nōo he Ɔwɔico ɔtu ipu ɛcɛ obɔbi nyā ŋ. Amáŋ, alɔ i yɔ foofunu ŋ. Ɔwɔico yɔ mla alɔ. Ɔyi nu nōo kē wɛ Otrɛyi ku ujɔ a yɔ i ta alɔ abɔ duu. Alɔ klla lɛ ācɛ ō gba Ujehofa ɛ̄gbā ipu oduudu ɛcɛ nōo fiyɛ umiliyɔn ahaapa (7,000,000). Ɛjɛɛji alɔ kóō gɔbu yɔ i mafu ɔtu okpoce klla yɔ i tɔɔna ɔkoolɔhi a. Ikpɛyi ɛlā ku ihayi ku alɔ aku 2013 a géē ta alɔ abɔ ya ɛnyā, ó kahinii: “Lɛ ɔtū lɛ, ká ā klla lɔfú tīyē. . . . Óndú ā, Ɔwɔicō kú uwɔ ā yɔ̄ mla uwɔ.”​—Ujóssuwa 1:9.

Ɛnɛɛnɛ Ɛlā Nɛ Alɔ Nwu Ŋma Ɛlā Ɔwɔico

w04 12/1 9 ¶1

Ɛnɛɛnɛ Ɛlā Ŋma Ipu Ɔkpá Ku Ujóssuwa

2:4, 5​—Ɔdiya nɛ Urehabu pla acocɛhɔ ku ɔlɛ ɔcɛ́ nōo yɔ i tine ācɛ ō jila ajɛ ma tayinu a? Urehabu lɛ oyeeyi ku nu kwu ikwū ajaajɛ ŋma lɛ ō je ogbotu lɛ ācɛ ō jila má tayinu a ohigbu kóō gbɔɔ ō lɛ ɔtu okpoce lɛ Ujehofa. Ohigbu ɛnyā a, ó lɛ íne duuma nōo ka ó cika ō da ācɛ nōo yɔ i dɔka ō ya ācɛ ɔlɛ Ɔwɔico ɔdobɔbi a ɛga nɛ ācɛ ō jila má tayinu a yɔ ŋ. (Umátiyu 7:6; 21:23-27; Ujɔ́ni 7:3-10) Ɔwɔico kē “le ɛpɔhi hɛ́ lɛ [Urehabu] o ŋmá lɛ úklɔ́.” Ɛgɛ nɛ ó pla ācɛ nōo yɔ i dɔka ācɛ ō jila má tayinu a kē wɛ ipu uklɔ nɛ Ɔwɔico he ɛpɔhi lɛ ɔ a duu.​—Ujɛ́mīsi 2:24-26.

ƆYA ƆMAHAANƐ 20-26

AGBENU NŌO YƆ IPU ƐLĀ ƆWƆICO | UJÓSSUWA 3-5

“Ujehofa Gē Hɔha Ce Ɔdā Nɛ Ɔcɛ Gē Ya Ipu Ɔtu Okpoce A”

it-2 105

Ujɔdan

Igbalɛwa, olipu ku aya ku Ujɔdan ɛhaahɛ Isu ku Ugalili a wɛ umita 1 gā 3 (ikpo 3 gā 10), olɔwa ku nu kē le ba lɛ umita 27 gā 30 (ikpo 90 gā 100). Amáŋ, eko ɔgwa, isu ku Ujɔdan a gē ceenyi nōo gē ya ka eŋkpɔ a kóō nyila klla lipu tōōtɔ̄ɔ̄. (Ujós. 3:15) Eko nɛ eŋkpɔ a le ceenyi lɛ a, ó gáā wɛ ɔdā ijeeyi lɛ acɛnyilɔ, acɛnya mla ayipɛ nɛ̄ŋcɛ́ ku éwo ku Isrɛlu a kéē behe isu ku Ujɔdan a ŋ. Ofiyɛ duu, aya ku Ujeriko a. Owu mla ugbagwu a gē lɔfu iyē nɛhi, alɔ kē jé ɛnyā ohigbu ka eŋkpɔ kpo ācɛ nōo yɔ i gwa iyē ipu isu eko nōó gboji ɛ ŋ. Naana a, Ujehofa bi ɔwɛ ohidaago le ya ka eŋkpɔ a kóō kwu tikwu amāŋ hayi ico ɛga ekponu, ɛnyā lɛ ɔ ya tɔɔtɛ lɛ ācɛ Isrɛlu a kéē yɛ ajɛ nōo le ŋmo. (Ujós. 3:14-17) Ihayi alɛwa igbihi ɔɔma, Ujehofa ya ɛdɔ uklɔ idaago ɛgɛnyā lɛ Ɛlayija eko nɛ anu mla Ɛlayissa yɔ i yɛ tɔha. Ó klla ya ɛdɔ uklɔ idaago ekponu nyā lɛ Ɛlayissa foofunu eko éyi duu.​—2 Aɔ́cɛ́ 2:7, 8, 13, 14.

w13 9/15 16 ¶17

Ya Ka Ɛlā Nɛ Ujehofa Gē Nwu Alɔ A Kóō Cɛ Gā Uwɔ Lɛ Eeye Ku Ipu Ɔtu

¹⁷ Ɛgɛnyá nɛ ɔtu nɛ alɔ kpoce Ujehofa a gē lɔfu iyē ŋma lɛ aɔdā nɛ alɔ gē ya ipu ɔtu okpoce a? Gbɛla lɛyikwu ɔdā nōo ya eko nɛ ācɛ Isrɛlu a gáā gā ipu Ajɛ Nɛ Ɔwɔico Cokonu Nu lɛ uwa a. Ujehofa da acogwɛɛya nōo bi ikpati ku ɛka ku Ondu a kéē yɛ gā ipu Isu ku Ujɔdan a. Amáŋ, abɔ ācɛ a yɔ i yɛ le ba lɛ isu a, é má ka eŋkpɔ a kwu nwune klla yɔ i pɛ nɛɛnɛhi ohigbu ɔwɔ ku eko ɔgwa nōo yɔ i ya a. Ɔdi nɛ ācɛ Isrɛlu a gáā ya a? É géē lɛ aklɔkpɛ ce piya okonu isu a abɔɔ kéē gbeyi alaadi ōhī amāŋ fiyɛ ka eŋkpo a kóō kwu tu waajɛ nɛɛ? Ehee, é lɛ ɔtu ce Ujehofa mla ɛjɛɛji ɔtu ku uwa klla yɛce aukɔ́ ku nu. Ɔdi kē bɛɛcɛ ŋma anu a? Ubáyíbu kahinii: “Eko nɛ̄ ācogwɛ́ɛya nēe bī ikpati kú okónu ōce ā kwū ikpó kú uwá ú wu ipú éŋkpɔ̄ ā, ísu ā í gáā pɛ́ gɛ ŋ́, . . . ācogwɛ́ɛya ā, háyi ɛyí ajɛ oōŋmó ɔtahɛ́ kú ísu a [nōo kwu Ujeriko ajaajɛ a] jāā gbéeko nɛ̄ ācɛ a le pɛ́ bēhé ísu ā.” (Ujós. 3:12-17) Leyi yɛ ɛgɛ nɛ ɔtu géē he ācɛ Isrɛlu a ō má ɛgɛ nɛ eŋkpɔ nōo yɔ i pɛ nɛɛnɛhi a gáā yɔ cii a! Ó lɛ aafu ŋ, ɔtu okpoce ku ācɛ Isrɛlu a le lɔfu iyē ohigbu kéē yɛce aukɔ́ ku Ujehofa.

w13 9/15 16 ¶18

Ya Ka Ɛlā Nɛ Ujehofa Gē Nwu Alɔ A Kóō Cɛ Gā Uwɔ Lɛ Eeye Ku Ipu Ɔtu

¹⁸ Aku ɔkwɛyi a, Ujehofa i gē ya ɛdɔ uklɔ idaago ɛgɛnyā lɛ ācɛ ɔlɛ nu icɛ gɛ ŋ. Amáŋ, ó gē hɔha ce alɔ eko duuma nɛ alɔ mafu ɔtu okpoce klla yɛce aukɔ́ ku nu. Alelekwu ihɔ ku Ɔwɔico gē je ɔtu ō lɛ nɛ alɔ cɛgbá nu a lɛ alɔ o ya ɛɛ ku alɔ tɔɔna lɛyikwu Ajɔɔcɛ a ipu oduudu ɛcɛ. Ujisɔsi Ukraist nōo kē wɛ ɔcɛ okpɔcii nōo gē cijali lɛyikwu Ujehofa a cokonu lɛ ayikpo ku nu kóō géē ta uwa abɔ ipu ɛnɛɛnɛ uklɔ nyā. Ó da uwa kahinii: “Aá nyɔ̄ ga ɛgiyí ācɛ kú éwo dóódu, kú aá yá kéē le pīya ayíkpó kú um. . . . N géē yɔ̄ mla aá eko dóódu jāā gbéeko nɛ̄ ɛcɛ í mɛ.” (Umát. 28:19, 20) Ācɛ Ocijali alɛwa nōo lɔfu yɔ i ya uweyi amāŋ yuufi ō kɛla lɛ ācɛ ɔhá, ka alelekwu ihɔ ku Ɔwɔico je ɔtu ō lɛ lɛ uwa kéē tɔɔna lɛ ācɛ néē ka ó jé ŋ ipu uklɔ ku ɔna ō ta.​—Jé Aíjē Kú Ɛ̄gbā 119:46; 2 Ācɛ Ukɔ́rīnti 4:7.

Ɛnɛɛnɛ Ɛlā Nɛ Alɔ Nwu Ŋma Ɛlā Ɔwɔico

w04 12/1 9 ¶2

Ɛnɛɛnɛ Ɛlā Ŋma Ipu Ɔkpá Ku Ujóssuwa

5:14, 15​—Ɔnyɛ nɛ alɔ kpɔtuce kóō wɛ “otrɛ̄yí kú aícɔ́ɔja kú Óndú ā”? Ɔcɛ nōo wɛ otrɛyi ku aicɔɔja ku Ondu nōo wa i lɛ ɔfu tu Ujossuwa iyē eko néē yɔ i kpɛfu kéē gā ipu Ajɛ Nɛ Ɔwɔico Cokonu Nu lɛ uwa a i wɛ ɔcɛ ɔhá fiyɛ ɔcɛ nɛ Ubáyíbu hi ka “Ɛlā a” ŋ. Ɛlā a kē wɛ Ujisɔsi Ukraist gbɔbu ɛɛ kóō wa ipu ɛcɛ nyā a. (Ujɔ́ni 1:1; Udánīyɛ̄lu 10:13) Ó wɛ ɔdā ō ta ɔtu kwu ɔtu nɛhi ō jé ka Ujisɔsi Ukraist nōo lɛ owoofu nɛhi a yɔ mla ācɛ ɔlɛ Ɔwɔico icɛ abɔ é yɔ i nuunu ku alelekwu a!

ƆYA ƆMAHAANƐ 27–ƆYA ƆMIGWO 3

AGBENU NŌO YƆ IPU ƐLĀ ƆWƆICO | UJÓSSUWA 6-7

“Le Kwu Ŋma Ɛgiyi Aɔdā Nōó Tiile Ŋ Ma”

w10 4/15 20 ¶5

Leyi Ku Uwɔ Piya Ŋma Ɛgiyi Aɔdā Nōó Tiile Ŋ Ma!

⁵ Ihayi alɛwa igbahaajɛ, ɔcɛ Isrɛlu nōo lé ka Akan a cɛ lɛ ikpeyi ku nu kóō lɛ ɔ pla ō je aɔdā ōhī uwi ŋma ipu éwo ku Ujeriko néē cataajɛ a. Ɔwɔico je ɔ́da lɛ uwa kéē kwu ɛjɛɛji ɔdā nōo yɔ ipu igeli u kpo cataajɛ, ayika ɔdā ōhī néē gáā je lɛ Ujehofa foofunu néē gáā cataajɛ ŋ ma. É pi ācɛ Isrɛlu a ahɔ̄ kahinii: “Ɔdā dóódu nōo wɛ ɔdā o je kpó yíífi lɛ Óndú ā, aá híī lɛ abɔ̄ kwu ɔ́” klla kpo ɔdā ōhī ŋma ipu igeli a ŋ. Eko nɛ Akan i lɛyitaajɛ ŋ ma a, é ya ācɛ Isrɛlu a lé lɔɔlɔhi ipu igeli ku Ai, alɛwa ku uwa kéē kwu pɛ gekwu. Akan i kē cɛ kóō kpo aodee uwi ŋ, jaa gbeeko néē lɛ ɔ ɔkwu ca tɛɛcɛ. Akan kahinii: “Aɔdā [nɛ um má]” le he um eyī fuú nɛ̄hi, anɔ́ɔ n kwú uwā ú kpó á.” Eyī ō kwu ɔdā ku Akan lɛ ocataajɛ bi wa i kla ɔ “mɛ́mla ɔdā dóódu nɛ̄ ó lɛ ā.” (Ujós. 6:18, 19; 7:1-26) Akan lɛ unwu ku ɔdā nɛ ó cika ō wɛ aku nu ŋ ipu ɔtu ku nu.

w97 8/15 28 ¶2

Ɔdiya Nɛ A Cika Ō Kpo Ɛpɔ Ku Ɔdobɔbi A?

Ɔdā éyi nōo ya nɛ a cika ō kpo ɛpɔ ku ɔdobɔbi nɛ ɔcɛ ya a wɛ ka ó gē ya ku ujɔ a kóō yɔ yeŋee. Ujehofa wɛ Ɔwɔico nōo lɛ yeŋee, ó klla wɛ Ɔwɔico otiihɔ. Ó kē dɔka ka ɛjɛɛji ācɛ nōo gē gba ɔ ɛ̄gbā a kóō le yeŋee ipu oyeeyi ɔlamu néē gē lā a mla ipu alelekwu duu. Ɛlā ku nu nōo wɛ Ubáyíbu a kahinii: “Aá lɛyítáajɛ lɛ Ɔwɔicō, aá cɛ̄ lɛ únwū nɛ̄ aá tɛtɛ lɛ eko nɛ̄ aá pó ɛlā Ɔwɔicō ɛ́ɛ́ ŋ́ mā kóō yɔ̄ mla aá kpɔ gɛ ŋ́. Ikɔkɔ ɔ́ɔmā, aá lɛ iyī aá yá tīihɔ ɛ́gɛ́nɛ̄ anú nōo hī aá igwú ā tīihɔ ā. Ɔwɔicō da ācɛ ɔlɛ́ nū ipú ɛlɔ̄ɔwɔicō kahíníī, “Aá lɛ iyī aá yá tīihɔ ohígbū ka n kē tīihɔ.” (1 Upíta 1:14-16) Ɔcɛ duuma nōo yɔ i ya ɔdobɔbi lɔfu bi ɛca géē lɛ iyē ku Ujehofa klla ya ka ɛjɛɛji ujɔ a kóō teyi olɔhi ku Ujehofa gɛ ŋ, ayika é lɛ ɔcɛ a na tu ɔwɛ amāŋ lɛ ɔ fu ŋma ipu ujɔ a​—Má Ujóssuwa, ɛyi 7.

w10 4/15 21 ¶8

Leyi Ku Uwɔ Piya Ŋma Ɛgiyi Aɔdā Nōó Tiile Ŋ Ma!

⁸ Ō lɛ unwu ku ɔkpiye mla eyī ō kwu ɔdā wɛ ɔdā nōo ya da Ācɛ O Yɛce Ukraist ɔkɔɔkwɛyi gla. Ohigbu ɛnyā a, Ɛlā ku Ɔwɔico ta alɔ ɔtu kwu ɔtu ku alɔ bēē kwu iyi alɔ bi lɛyikwu aɔdā nɛ alɔ gē má klla gē ya unwu ō lɛ a. (1 Ukɔ́r. 9:25, 27; jé 1 Ujɔ́ni 2:15-17.) Ujobu nōo wɛ ɔcɛ nōo hayi kpaakpa a jé ɛgɛ nɛ ō má odee mla ō lɛ unwu ku odee tɛɛma kwu iyi uwa lɔfulɔfu a. Ó kahinii: “N lɛ ɔkpá ce iyī um ka ń gáā hɔ́ɔkɔ ɔyípɔ̄nɔ̄nyā dúúmā ŋ́.” (Ujóbu 31:1) Ujobu i ta ō lɛ abɔ kwu ɔnyā ɔwɛ obɔbi ofoofunu ŋ, amáŋ ó klla jɛga lɛ ɛdɔ ɛlá ō gbo ɛgɔɔma ipu ɔtu ku nu ŋ. Ujisɔsi klla ka peee ku alɔ cika ō lɛ ɔtu ku alɔ tu yeŋee ŋma ɛlá ō gbo ku ikpo ɔnyā ō ce amāŋ aja ō gbo eko nɛ ó kahinii: “Ɔ̄cɛ dúúmā, nōó lɛ ɔkɔnyɔ̄ má ɔnyā ɔhá dúúmā, nōó le ɔkɔ nū hɛ́, le ikpó nū ce ipɔ́tū kú nū dúúdú ɛɛ́.”​—Umát. 5:28.

Ɛnɛɛnɛ Ɛlā Nɛ Alɔ Nwu Ŋma Ɛlā Ɔwɔico

w15 11/15 13 ¶2-3

Aɔka Nɛ Ācɛ O Jé Ɔkpá Ku Alɔ Gē Da

Eko igble a, ó wɛ ɔdā nōo kpɔ ka aolɛla kéē lɛ ibɔm ce tu igeli nōo lɔfu nɛhi. Ɔdaŋ kéē lɛ ibɔm ce tu igeli a gboji ajɛ, ācɛ nōo yɔ ipu igeli a géē lé ɛyinɛhi ku ɔdole néē kpo tu ɔba a. Eko nɛ aicɔɔja a kwu igeli a i miyɛ tabɔ igbihaajɛ, é géē kpo ɛjɛɛji ɔdā néē dɔka a, kwu ɔdole nōo hile a. Ɔɔma ya ɛɛ na ācɛ ō bɔkwɔ ɔdā nōo ya ikee a má ɔdole oligii amāŋ é kóō má ɔdole duuma ŋ ipu aigeli néē cataajɛ ipu éwo ku Palestine a. Amáŋ, ocataajɛ ku Ujeriko wɛ ɛyɛɛyi. Biblical Archaeology Review kahinii: “Eko néē ca Ujeriko taajɛ a, é má aiyo ɛyɛɛyɛyi. Amáŋ, ɔdā néē má abɔɔ fiyɛ duu a wɛ ikpɔda.” Ó klla kahinii: Ō má ɛdɔ ikpɔda ɛgɔɔma nōo nwune lɛ a i wɛ ɔdā nōo kpɔ ŋ.”

Ubáyíbu ka ācɛ Isrɛlu a i je ɔdole duuma ŋma Ujeriko ŋ, ohigbu ka Ujehofa je ɔ́da lɛ uwa kéē hii je ŋ. (Ujós. 6:17, 18) Ācɛ Isrɛlu a kéē nyɔ i ca Ujeriko taajɛ eko nɛ ɔwɔ yɔ i ya nɛ ɔdɛhɔ yɔ i jɛ ɛyipɛ, igbihi néē ce ikpɔdɛhɔ mɛ boobu a. Ɛnyā mafu ka ikpɔda géē yɔ nwune eko ɔɔma lɔɔlɔhi. (Ujós. 3:15-17; 5:10) Abɔ ikpɔda alɛwa kéē hile Ujeriko igbihi néē kwu ɔ u cataajɛ a, ɔɔma mafu ka ācɛ Isrɛlu a i ce ibɔm tu igeli a gboji ajɛ amāŋ kpo eko bonu ō miyɛ igeli a tabɔ ŋ, ɛgɛ nɛ Ubáyíbu ka a.

ƆYA ƆMIGWO 4-10

AGBENU NŌO YƆ IPU ƐLĀ ƆWƆICO | UJÓSSUWA 8-9

“Aɛlā Nɛ Alɔ Nwu Ŋma Ɔ̄kā Ku Ācɛ Ugibeyɔn”

it-1 930-931

Ugibeyɔn

Ɛgɛ Néē Ya Odee Mla Ujossuwa A. Ɛpleeko ku Ujossuwa a, ācɛ nōo lā ajɛ ku Ugibeyɔn a wɛ ācɛ Uhɛti, éyi ku aéwo ahaapa ku ācɛ Ukenan néē gáā cataajɛ a. (Obla. 7:1, 2; Ujós. 9:3-7) É klla gē hi ācɛ Ugibeyɔn a ka ācɛ Amɔn. É kē i bi iye nōo wɛ ācɛ Amɔn a le yuklɔ kwɛyi ɛjɛɛji ācɛ ku Ukenan ekoohi duu. (2 Usám. 21:2; klla má Ohút. 10:15-18; 15:16.) Ācɛ Ugibeyɔn a wɛ ɛyɛɛyi gwu ācɛ Ukenan ɔhá ta. Naana néē lɛ aicɔɔja nwune, nɛ igeli ku uwa klla lɔfu nɛhi a, é jé ka ɔfu ku uwa i gáā fu aku ācɛ Isrɛlu ŋ ohigbu ka Ujehofa yɔ i nuunu lɛ uwa. Ohigbu ɛnyā a, igbihi néē lɛ Ujeriko mla u Ai cataajɛ a, acɛnyilɔ ku Ugibeyɔn nōo lɔfu kwɛyi igeli ɛta ku ācɛ Uhɛti nōo wɛ Ucefɛra, Ubeerɔtu mla Ukɛriyat, Ujeyarim a (Ujós. 9:17), wa i lɛ ācɛ tɛhɔ kéē nyɔ gā ɛgiyi Ujossuwa Ugigalu nyɔ i lɛ okonu ku ɛbɔ ce mla ɔ. Acɛnyilɔ ku ācɛ Ugibeyɔn néē tɛhɔ a lɛ ahingili wu iyē klla lɛ ablakpa néē le hɛ néē lɛ ɔ kpo gɔ kpo wu ikpo. É bi ɔja ɔkpɛbɛ nɛ̄ncɛ̄, ɛkpa nɛ̄ncɛ̄ mla igbo nōo le ŋmo klla i temuka. É ya lɛ a kéē má iyi uwa fu bɛɛka é ŋma ɛga oligbo a, kóō klla lɛbɛɛka é wɛ ipu aigeli nɛ ācɛ Isrɛlu cika ō cataajɛ ŋ ma. É má abɔ ku Ujehofa ipu ɛgɛ nɛ ācɛ Isrɛlu a ya acɛ Ijipiti lé mla aɔ́cɛ ku Amɔn nōo wɛ Usihɔn mla Ogu a. Amáŋ, abɔ é jeeyi a, é kɛla lɛyikwu ɔdā nōo ya da Ujeriko mla Ai a ŋ, ohigbu ku ɛdɔ ɔ̄kā ɛgɔɔma i gáā fu “ɛga oligbó” néē ka ka aa ŋma a gbɔbu ɛɛ kéē ŋma ɔlɛ uwa ŋ. Aotrɛyi ku ācɛ Isrɛlu a leyi yɛ ɛlā néē ka a mla aɔdā ocabɔ mafu néē bi a, anu é kē lɛ okonu ce mla uwa kéē gáā kpo uwa yiifi ŋ ma.​—Ujós. 9:3-15.

w11 11/15 8 ¶14

“Ā Híī Gboló Ce Ɔdā Nāa Gbɛlá Ka Anúɔ Jé Ā Ŋ́”

¹⁴ Alɔ i jila iyē ŋ. Ohigbu ɛnyā a, ɛjɛɛji alɔ kwu ācɛ nōo humayi wɛ anyakwɔcɛ ihayi alɛwa ɛ ma i cika ō mlanyi ō da Ujehofa ɔka kóō má ɔwɛ fu lɛ alɔ eko duuma nɛ alɔ gáā ya ōmiya ŋ. Ujossuwa mla anyakwɔcɛ ku Isrɛlu a i da Ujehofa ɔka kóō má ɔwɛ fu lɛ uwa eko nɛ ācɛ Ugibeyɔn a wa i da Ujossuwa kéē hii kpo uwa yiifi ŋ ma ŋ. Naana nɛ ācɛ Ugibeyɔn a lā kwu uwa ajaajɛ a, é má iyi uwa fu bɛɛka ācɛ nōo ŋma ɛga oligbo a. Ujossuwa mla anyakwɔcɛ a i da Ujehofa ɔka ŋ, é kē lɛ okonu ce mla uwa kéē gáā nuunu ta uwa ŋ. Ó wɛ ɔkwɛyi ka Ujehofa i da uwa kéē lɛ okonu néē ce a biya ŋ. Amáŋ, ó lɛ ɔ̄kā nyā ta taajɛ ipu Ubáyíbu ku alɔ jé ka Ujossuwa mla anyakwɔcɛ a i da Ujehofa ɔka ŋ. Alɔ kē cika ō da Ujehofa ɔka kóō má ɔwɛ fu lɛ alɔ gbɔbu ɛɛ ku alɔ ya ōmiya duuma.​—Ujós. 9:3-6, 14, 15.

w04 10/15 18 ¶14

“Aa Nyɔ I Jila Ajɛ A Má”

¹⁴ Ācɛ Ugibeyɔn néē tɛhɔ a kahinii: “Alɔ ŋmá ɛga oligbó nɛ̄hi éyi. Alɔ kē pɛ́ wā ohígbū ɔ̄kā ɛ́gɛ́nɛ̄ Óndú, Ɔwɔicō kú uwɔ lóofu lɛ ā.” (Ujóssuwa 9:3-9) Ili mla ɔdole néē bi a yɔ i mafu kéē ŋma ɛga oligbo, amáŋ aku ɔkwɛyi a, Ugibeyɔn lɛbɛɛka umayilu ofu (20) [30 km] ŋma Ugigalu a. Abɔ Ujossuwa mla aotrɛyi ohile a miyɛ ɛlā néē ka a cɛ a, é lɛ okonu ku oklobiya ce mla ācɛ Ugibeyɔn mla aigeli nōo kwu uwa ajaajɛ a. Ula nɛ ācɛ Ugibeyɔn bi le yuklɔ a wɛ ohigbu kéē hii ŋmo uwa ŋ ofoofunu nɛɛ? Ó wɛ ɔɔma foofunu ŋ, ó mafu kéē lɛ unwu ō teyi olɔhi ku Ɔwɔico ku ācɛ Isrɛlu. Ujehofa gáā le miya ka ācɛ Ugibeyɔn a ‘géē yɔ i ce ɛfu lɛ ācɛ Isrɛlu klla i hɛ eŋkpɔ lɛ uwa.’ É géē yɔ i ce ɛfu ku ɛya ō gwo ɛyi ede. (Ujóssuwa 9:11-27) Ācɛ Ugibeyɔn a gɔbu yɔ i mafu kéē cɛ ō yuklɔ ligii duuma néē je lɛ uwa ipu ɛ̄gbā ō gba ku Ujehofa. Ó lɔfu wɛ ka ācɛ Ugibeyɔn ōhī wɛ ipu acoyuklɔ ipu agbliihɔ nɛhi nōo cigbihi wa ɔlɛ ŋma Ubabilɔn wa i gwo agbliihɔ nɛhi kpɔ a. (Ɛ́sra 2:1, 2, 43-54; 8:20) Alɔ lɔfu gbla uce ō ya ku uwa ŋma lɛ ō ceyitikwu yɔ ɛbɔ mla Ɔwɔico klla le tutu ō ya uklɔ ligii duuma nɛ alɔ ya gla ipu ɛ̄gbā ō gba ku Ujehofa.

Ɛnɛɛnɛ Ɛlā Nɛ Alɔ Nwu Ŋma Ɛlā Ɔwɔico

it-1 1030

Ō Toli Amāŋ Playi Ico

Ɛhaajɛ íne nɛ Ujehofa je lɛ ācɛ Isrɛlu a, ó lɛ uwi ōhī néē gē le playi ico igbihi néē lɛ uwa ŋmo. É gē ya uwa lɛ a ohigbu kéē wɛ ācɛ nɛ “Ɔwɔicō . . . tókónu” lɛ uwa, é klla wɛ ahɔ̄ ō pi lɛ ācɛ nōo i má uwa a. É cika ō kwu ɔcɛ nōo kwū néē le playi ico a i bi waajɛ kéē kwu ɔ u nyi gbɔbu ku otu kóō bi. Ō habɔ ɔcɛ ɔɔma ta playi ico ŋma otu jaa gbɔɔci géē je ajɛ nɛ Ɔwɔico je lɛ ācɛ Isrɛlu a teelihɔ. (Obla. 21:22, 23) Ācɛ Isrɛlu a gē yɛce íne nyā, ɔdaŋ ka ɔcɛ néē ŋmo a i kóō wɛ ɔcɛ Isrɛlu ŋ.​—Ujós. 8:29; 10:26, 27.

ƆYA ƆMIGWO 11-17

AGBENU NŌO YƆ IPU ƐLĀ ƆWƆICO | UJÓSSUWA 10-11

“Ujehofa Nuunu Lɛ Ācɛ Isrɛlu”

it-1 50

Adonisedeki

Ɔcɛ́ ku Ujerusalɛm ɛpleeko nɛ ācɛ Isrɛlu a gáā miyɛ Ajɛ Nɛ Ɔwɔico Cokonu ō je lɛ uwa a tabɔ. Adonisedeki kwu piyatɔha mla Ajɔɔcɛ ligii ligii ɔhá nōo yɔ aya ku ɛnɔɔnɛ ku Ujɔdan o ya ɛɛ kéē ci Ujossuwa mla aicɔɔja ku nu ŋma ō miyɛ ajɛ a tabɔ. (Ujós. 9:1-3) Amáŋ, ācɛ Uhɛti nōo lā ajɛ ku Ugibeyɔn a lɛ ɛbɔ ya mla Ujossuwa. Adonisedeki klla le miya ō lɛ aolɛla a ci tōōtɔ̄ɔ̄ ŋma lɛ ō lɛ aicɔɔja ku nu piyatɔha mla aicɔɔja ku aɔcɛ́ ɛnɛ ku ācɛ Amɔn kéē nyɔ i lɛ ibɔm ce tu Ugibeyɔn klla lɛ ɛfu kpo tu uwa. Ɛgɛ nɛ Ujossuwa hɛ ācɛ Ugibeyɔn ta ɔwɛ nōó lɛ ɛdɔ ŋ ma mla ɛgɛ nɛ ó ya aɔcɛ́ ɛhɔ nōo piyatɔha a lé a, ya kéē le kwu gā Umakeda. É nyɔ i tayinu ipu ɔgɔ abɔɔ, anu Ujossuwa kéē nyɔ i lɛ uwa gwotu abɔɔ a. Ujossuwa abɔyinu kwu Adonisedeki mla aɔcɛ́ ɛnɛ ɔhá u kpo ŋmo iyɔbu ku aicɔɔja ku nu, anu ó kwu uwa playi ico ɔcí a. É kwu okwū ku uwa i kpo tu ipu ɔgɔ ɛga néē tayinu gbɔbu a, anu abɔɔ kwu piya unoji ku uwa a.​—Ujós. 10:1-27.

it-1 1020

Ɛcɔ Ɔwɔ

Ujehofa Gē Bi Ɔ Le Yuklɔ. Ɛcɔ ɔwɔ wɛ ɔfu nɛ Ujehofa gē bi le yuklɔ ekoohi kóō lɛ ɛlā ku nu ya jila klla gē bi ɔ le mafu ɔfu nɛhi ku nu. (Aíjē 148:1, 8; Ayis. 30:30) Eko aflɛyi nɛ Ujehofa bi ɛcɔ ɔwɔ le yuklɔ a wɛ eko nɛ ó bi itala ɔmahaapa wa i kla ācɛ Ijipiti ku ikee a. Ɛcɔ ɔwɔ a lɛ epu ɛyɛɛyɛyi biya, lɛ aɔcí cataajɛ, lɛ acɛnyilɔ mla aɛ́bɛ́ nōo ba ipu ɛhɔ a kpo ŋmo. Amáŋ, ɛcɔ ɔwɔ a i lɛ abɔ kwu ācɛ Isrɛlu duuma nōo yɔ Ugossɛn a ŋ. (Oyɛb. 9:18-26; Aíjē 78:47, 48; 105:32, 33) Igbihaajɛ, eko nɛ ācɛ Isrɛlu yɔ ipu Ajɛ Nɛ Ɔwɔico Cokonu ō je lɛ uwa ɛhaajɛ Ujossuwa néē nyɔ i ta ācɛ Ugibeyɔn abɔ ohigbu ka aɔcɛ́ ɛhɔ ku ācɛ Amɔn yɔ i wa i kpɛfu tu uwa a, Ujehofa bi ɛcɔ ɔwɔ le ŋmo ācɛ Amɔn a. Ācɛ nɛ ɛcɔ ɔwɔ a kpo ŋmo a fiyɛ aluka ku ācɛ nɛ ācɛ Isrɛlu kpo ŋmo ɔgbɛfu a.​—Ujós. 10:3-7, 11.

w04 12/1 11 ¶1

Ɛnɛɛnɛ Ɛlā Ŋma Ipu Ɔkpá Ku Ujóssuwa

10:13​—Ɛgɛnyá nɛ ɔdā ō ya eyijii nyā tɔɔtɛ gla a? “Ɔdā dóódu lɔnɔ tū Ɔwɔicō ō yá ā a,” ɔcɛ nōo ya ɔkpanco mla ɛcɛ a? (Ohútu 18:14) Ɔdaŋ ka Ujehofa dɔka, ó lɔfu piya ɔwɛ nɛ ɛcɛ nyā gē piyeyi a abɔ, cɛɛ ku alɛɛcɛ kéē yɔ i má ɛnɔ mla ɔya a bɛɛka é yɔ ɛga ekponu kéē piyeyi ŋ ma. Amāŋ, ó lɔfu cɛ lɛ ɛcɛ mla ɔya a kéē yɔ i piyeyi ɛgɛ nōó yɔ gbɔbu a, amáŋ ó géē ya ka ɔla nōo yɔ i fiyaajɛ ŋma ɛnɔ mla ɔya a kóō gɔbu yɔ i fiyaajɛ ɛgɛ néē gē ya gbɔbu a. Ɛgɛ duuma nōó lɛ, ipu ɛjɛɛji ɔ̄kā ku alɛɛcɛ, “ɛ̄cī [ɛgɔɔma] í yɔ̄ jéjéē ɛɛ́ ŋ́.​—Ujóssuwa 10:14.

Ɛnɛɛnɛ Ɛlā Nɛ Alɔ Nwu Ŋma Ɛlā Ɔwɔico

w09 3/15 32 ¶5

Aɔka Nɛ Ācɛ O Jé Ɔkpá Ku Alɔ Gē Da

Ohigbu kéē hi iyē ku ɔkpá ōhī ipu Ubáyíbu néē klla bi uwa yuklɔ a i cika ō cɛ lɛ alɔ lɛ ɛlā ŋmɛyi kéē wɛ aɔkpá nɛ Ɔwɔico bi alelekwu ihɔ ku nu ō bu ipu alɛɛcɛ le ta a ŋ. Naana a, Ujehofa Ɔwɔico lɛ ɛjɛɛji aɛlā nɛ ó ka nōo wɛ “ɛlā nɛ̄ Óndú [ku alɔ] ka ā” gbotu, aɛlā nyā i kē gáā “pīyabɔ̄ gbógbóōō ŋ́.” (Ayis. 40:8) Ɛjɛɛji aɛlā nɛ Ujehofa fu kéē wɛ ipu ɔkpá ku Ubáyíbu ofu ɛta ce ɛhilii (66) a wɛ aɛlā nɛ alɔ cɛgbá ō bi ‘le ya oklɔcɛ lɔɔlɔhi, ku alɔ klla bi le ya ɛjɛɛji ɛdɔ ku uklɔ olɔhi doodu.’​—2 Utím. 3:16, 17.

ƆYA ƆMIGWO 18-24

AGBENU NŌO YƆ IPU ƐLĀ ƆWƆICO | UJÓSSUWA 12-14

“Yɛce Ujehofa Mla Ɛjɛɛji Ɔtu Ku Uwɔ”

w04 12/1 12 ¶2

Ɛnɛɛnɛ Ɛlā Ŋma Ipu Ɔkpá Ku Ujóssuwa

14:10-13. Naana nɛ Ukalɛbu wɛ ihayi ofu ɛnɛ ce ɛhɔ (85) a, ó miyɛ uklɔ olɔfu ō kwu ɛjɛɛji ācɛ nōo lā aya ku Uhɛbrɔn a i cataajɛ. Ācɛ nōo lā abɔɔ a wɛ ācɛ Anaki, ācɛ a kē wɛ aɔbaagwu nōo jɛ nɛhi. Mla otabɔ ku Ujehofa, ācɛ ō kpɛfu ŋma eko ta eko nyā le yale. Ɛnyā ya ka ajɛ ku Uhɛbrɔn kóō kwu piya igeli ō ta alacɛ. (Ujóssuwa 15:13-19; 21:11-13) Ocabɔ ku Ukalɛbu ta alɔ ɔtu kwu ɔtu ku alɔ hii ya uweyi ō miyɛ uklɔ olɔfu ipu ɛ̄gbā ō gba ku Ujehofa ŋ.

w06 10/1 18 ¶11

Ɔtu Ō Lɛ Ō Bu Ipu Ɔtu Okpoce Mla Ufi Ku Ɔwɔico Ō Ya

¹¹ Ɛdɔ ɔtu okpoce ɛgɛnyā i gē piyabɔ ŋ. Ɔtu okpoce a gē jɛ eko duuma nɛ alɔ lā oyeeyi ɛgɛ nɛ ɔkwɛyi a ka a, lɛ itene ku nu ‘jama,’ “má” ohi ku ɔkɔ ō gba ku alɔ klla má ɛgɛ nɛ Ujehofa yɔ i má ɔwɛ fu lɛ alɔ ɔwɛ ɛyɛɛyɛyi ɔhá ipu oyeeyi ku alɔ. (Aíjē Kú Ɛ̄gbā 34:8; 1 Ujɔ́ni 5:14, 15) Alɔ jé peee ka ɔtu okpoce ku Ujossuwa mla Ukalɛbu jɛ gico lɔɔlɔhi abɔ é lɛ ɔdā olɔhi ku Ɔwɔico jama a. (Ujóssuwa 23:14) Leyi ya ɛlā ɛta: É le behe iyawu ku ihayi ofu ɛpa (40) néē yɛ ipu igbili a, ɛgɛ nɛ Ɔwɔico cokonu lɛ uwa a. (Áluka 14:27-30; 32:11, 12) É je ɛnɛɛnɛ ɛga ku uklɔ lɛ uwa ipu ihayi ɛhilii néē yɔ i miyɛ ajɛ ku Ukenan tabɔ a. Amoomɛ, é jɔɔnyɛ ɛnɛɛnɛ oyeeyi klla lɔfu iyē lɔɔlɔhi. É klla miyɛ ukpɛ ku ajɛ ku abɔyi uwa duu. Ujehofa gē hɔha ce ācɛ nōo gē gba ɔ ɛ̄gbā kpaakpa klla mafu ɔtu ō lɛ a!​— Ujóssuwa 14:6, 9-14; 19:49, 50; 24:29.

Ɛnɛɛnɛ Ɛlā Nɛ Alɔ Nwu Ŋma Ɛlā Ɔwɔico

it-1 902-903

Ugɛbalu

Ujehofa ka “ajɛ kú ācɛ Ugɛ́bālu” wɛ ipu ajɛ nɛ ācɛ Isrɛlu a géē miyɛ tabɔ eko ku Ujossuwa a. (Ujós. 13:1-5) Ɔcɛ ō kɛla tu ɛlā éyi kwu abɔ i bi ɛlā nyā kóō wɛ ɛlā nōo ya ɔkwɔɔkwɛyi ɛgɛ nɛ Ɔwɔico ka ɔ a ŋ, ohigbu ka igeli ku Ugɛbalu yɔ aya ku Ɛhico nōo ligbo ŋma ɛgiyi ācɛ Isrɛlu (c. 100 km [60 mi] Ɛhico ku Udani) a. Ó lɛ a, ó lɔfu wɛ ka ācɛ Isrɛlu i miyɛ Ugɛbalu tabɔ ŋ. Ācɛ ō jé ɔkpá ōhī ka ɛlā ku Uhibru ipu ɔgba ɔɔma i lɔfu teyi peee duudu ŋ. Ohigbu ɔɔma, é leyi má ɔ ka ō jé ku ɔgba ɔɔma ipu ɔkpá ku igble a kahinii: “Ajɛ nōo kwu Ulɛbanɔn,” amāŋ ‘ajɛ nōo yɛ gā oŋmɛyi ku ācɛ Ugɛbalu.’ Naana, alɔ cika ō leyi yɛ ɔ ka ó lɛ ɔdā nɛ ācɛ Isrɛlu cika ō ya gbɔbu ɛɛ kéē jɔɔnyɛ aokonu ō ce ku Ujehofa nōo yɔ ipu ɔkpá ku Ujóssuwa 13:2-7 a. Ohigbu ɛnyā a, ācɛ Isrɛlu i miyɛ ajɛ ku Ugɛbalu tabɔ gboogboo ŋ ohigbu kéē lɛyitaajɛ ŋ.​—Má Ujós. 23:12, 13.

ƆYA ƆMIGWO 25-31

AGBENU NŌO YƆ IPU ƐLĀ ƆWƆICO | UJÓSSUWA 15-17

“Gbo Ukpɛ Ku Uwɔ Nōo Cɛgbá A Tu”

it-1 1083 ¶3

Uhɛbrɔn

Abɔ ācɛ Isrɛlu gɔbu yɔ i miyɛ ajɛ ku Ukenan nōo yɔ aya ku ɛhaajɛ a tabɔ tōōtɔ̄ɔ̄ a, ācɛ nōo lā Uhɛbrɔn a kwu ɔcɛ́ a (ɔcɛ nōo lé ɔcɛ́ kwɛyi Uhɔham), gáā wɛ ipu ācɛ néē kpo cataajɛ a. (Ujós. 10:36, 37) Amáŋ, naana nɛ ācɛ Isrɛlu a ɛhaajɛ Ujossuwa lɛ ɔfu ku ācɛ Ukenan cataajɛ a, ó lɛbɛɛka ka ígwu ku aicɔɔja ku ācɛ Isrɛlu duuma i gáā lā ajɛ néē miyɛ tabɔ a kéē gbo ɔ tu ŋ ma. Ohigbu ɛnyā a, eko nɛ ācɛ Isrɛlu yɔ i kpɛfu ɛga ɔhá a, ācɛ Anaki a wa i lā ajɛ ku Uhɛbrɔn. Ó klla gáā kwu cɛgbá kpɔ ka Ukalɛbu (amāŋ ayi ku Ujuda ɔhá nōo yɔ ɛhaajɛ íkwu ku Ukalɛbu a) kē wa i kpɛfu tu igeli a kéē miyɛ ɔ tabɔ igbihaajɛ kpɔ. (Ujós. 11:21-23; 14:12-15; 15:13, 14; Ācoh. 1:10) É je ajɛ ku Uhɛbrɔn a lɛ Ukalɛbu nōo ŋma ipɔɔma ku Ujuda a gbɔbu, amáŋ igbihaajɛ é kwu igeli a u piya igeli ō kwinya ɔci nyɔ. Ó klla wɛ igeli ku acogwɛɛya duu. Naana, ‘ɛhɔ ku igeli ku Uhɛbrɔn’ mla aigeli nɛ̄ŋcɛ́ nōo kwu abɔɔ ajaajɛ a wɛ ukpɛ ku ajɛ ku Ukalɛbu.​—Ujós. 14:13, 14; 20:7; 21:9-13.

it-1 848

Uklɔ Abɔfu

Ō ya “úklɔ́ abɔ̄fú” (Heb., mas) wɛ ɔdā nōo kpɔ eko ku Ubáyíbu a. Ó kē lɛ a ohigbu kéē gē kpo ācɛ néē ya igeli ku uwa lé a kéē kwu piya ɔfiyɛ ŋma eko ta eko. (Obla. 20:11; Ujós. 16:10; 17:13; Ɛ́sta 10:1; Ayis. 31:8; Ikwū. 1:1) Abɔ ācɛ Isrɛlu wɛ ɔfiyɛ a, ācɛ ō leyi kwu ācɛ ō yuklɔ abɔfu ku ācɛ Ijipiti a kwu ācɛ Isrɛlu abɔfu kéē gwo ɔlɛ ku Upito mla Urameses ɛga nɛ Ufero gē kpo iyo tu. (Oyɛb. 1:11-14) Eko nɛ ācɛ Isrɛlu a gā ipu Ajɛ Nɛ Ɔwɔico Cokonu ō je lɛ uwa a, ikɔkɔ néē géē yɛce ɔ́da nɛ Ujehofa je lɛ uwa ō kwu ācɛ Ukenan i kpo yiifi a, ācɛ Isrɛlu a kwu ācɛ Ukenan kéē yuklɔ abɔfu. Uklɔ nyā kē wɛ uklɔ nɛ aɔfiyɛ gē ya. Ɛnyā kē lɛ abɔ kwu ācɛ Isrɛlu ɔwɛ obɔbi, ohigbu kéē lɛ uwa pla ō nyɔ i gbɔɔ ō gba aɔwɔ ɛkɛmgbɛ ɛ̄gbā. (Ujós. 16:10; Ācoh. 1:28; 2:3, 11, 12) Ɔcɛ́ Usolomɔn gɔbu yɔ i miyɛ ije eli ŋma ɛgiyi ācɛ nōo lā ajɛ ku Ukenan néē kwu kéē yuklɔ abɔfu a. Ācɛ a kē wɛ ācɛ Amɔn, Uhɛti, Upɛrisi, Uham mla ācɛ Ujɛbusi.​—1 Aɔ́cɛ́ 9:20, 21.

it-1 402 ¶3

Ukenan

Naana nɛ ācɛ Ukenan ōhī le behe ɛfu nɛhi nɛ ācɛ Isrɛlu kpo tu uwa, néē klla yɔ ɛhaajɛ íkwu ku ācɛ Isrɛlu ŋ ma a, alɔ lɔfu ka kpɔ kahinii: “Óndú ā lɛ odúúdú ajɛ nōó cokónu nū lɛ aádáádā kú Ísrɛ̄lu ā kpó lɛ ācɛ kú Ísrɛ̄lu.” Ó ya kéē “bá ɛbɔ́ ipú odúúdú ajɛ ā,” ó klla “lɛ odúúdú okónu nɛ̄ ó ce lɛ ācɛ kú Ísrɛ̄lu ā tū kpɛ́mm.” (Ujós. 21:43-45) Ɛjɛɛji aolɛla nōo yɛ jila ācɛ Isrɛlu ta a i kóō ya ɔdā duuma gla ŋ, ohigbu ɔɔma ācɛ Isrɛlu a i lɛ unwalu ku ogbotu ŋ. Ɔwɔico da ācɛ Isrɛlu gbɔbu kéē nu ācɛ Ukenan bɛcɛ ŋma ipu ajɛ a “kléklé,” o ya ɛɛ ku aɛ́bɛ́ ipaci kóō wa i kwu nwune ipu ajɛ nōo ta anca ŋ. (Oyɛb. 23:29, 30; Obla. 7:22) Naana nɛ ācɛ Ukenan lɛ iyɛfu mla augbɔɔnya okpɛfu ku oje nwune lɔɔlɔhi fiya ācɛ Isrɛlu a, ɔdaŋ ku uwa i miyɛ aya ku ajɛ a duuma tabɔ ŋ, ɔɔma i wɛ ka Ujehofa i ya okonu nɛ ó ce a jila ŋ nɛɛ ŋ. (Ujós. 17:16-18; Ācoh. 4:13) Ikɔkɔ ɔɔma, aɔ̄kā nōo yɔ ipu Ubáyíbu ku eko néē ya ācɛ Isrɛlu lé ekoohi a, wɛ ohigbu ku uwa i hayi kpaakpa lɛ Ujehofa ŋ ma nɛɛ.​—Áluk. 14:44, 45; Ujós. 7:1-12.

Ɛnɛɛnɛ Ɛlā Nɛ Alɔ Nwu Ŋma Ɛlā Ɔwɔico

w15 7/15 32

A Jé?

Ɔcí alɛwa yɔ ajɛ ku Isrɛlu ku ikee ɛgɛ nɛ Ubáyíbu mafu a?

UBÁYÍBU ka ó lɛ aya ōhī ku Ajɛ Nɛ Ɔwɔico Cokonu Nu nōo wɛ upu, nɛ ɔcí “alɛwa” klla yɔ abɔɔ. (1 Aɔ́cɛ́ 10:27; Ujós. 17:15, 18) Abɔ ācɛ ō dɔka lɛyikwu odee má ɛgɛ nɛ abɔɔ i wɛ upu icɛ gɛ ŋ ma, é gbɔɔ ō gbɛla ɔdaŋ ka abɔɔ tɛtɛ wɛ upu gbɔbu.

Ɔkpá néē i hi ka u Life in Biblical Israel kahinii: “Upu nōo yɔ ipu éwo ku Isrɛlu ku ikee a nwune lɔɔlɔhi fiyɛ aku icɛ.” Aɔdā okpɔcii nōo jɛ kla aya ku aɛfu nɛ̄ŋcɛ́ a wɛ ɔcí néē i hi ka u Aleppo pine (Pinus halepensis), ooku nōo wɛ ukɔlɔ ku aci ɛmɛɛmɛ eko doodu (Quercus calliprinos), mla ɔcí néē i hi ka u terebinth (Pistacia palaestina). Aya ku ikpo ɛfu nōo yɔ ɔtahɛ ku ɛfu mla ajɛ ku Umeditareniya nōo kwu okonu isu a, ɔcí néē i ka usikamɔ (Ficus sycomorus) a kpɔ abɔɔ a.

Ɔkpá néē i hi ka u Plants of the Bible a kahinii: Ɛga ōhī ipu éwo ku Isrɛlu i lɛ ɔcí duuma gɛ ŋ. Ɔdiya nɛ ɛnyā lɛ a? Ɔkpá a klla lɛ ɔ teyi peee tōōtɔ̄ɔ̄ kahinii: “Ó wɛ ɔdā nōo gē ya ɛmɛɛma. Alɛɛcɛ gē bi ɛga nɛ aɔcí mla aci ɛyɛɛyɛyi gē jɛ a le yuklɔ kpɔcii ku ɛhɔ ō hi tōōtɔ̄ɔ̄ mla ɛga nɛ aɛ́bɛ́ géē nyɔ gáā lé aci. É klla gē lɛ ɔdā ōhī ŋma abɔɔ ō le gwo ɔlɛ mla ɛfu ō bi le gwo ɔla.”