Ẹga ọ-Da Ụbwọ ka nya Ụpwụ ọ-Kpa Jẹ́ Ang nya Ọhịhị bala Ụkụrwọ — ẸGA KÁ APWỤ ỊHYẸ KAA JI I-INTANẸTỊ nya ị-Watchtower

Ẹga ọ-Da Ụbwọ ka nya Ụpwụ ọ-Kpa Jẹ́ Ang nya Ọhịhị bala Ụkụrwọ

ỌKTOBA 1-7

ANG ỤDỤ BWU OMYI ẸLA NYA OHE OLUHYE | ỊJỌN 9-10

“IJisọsị kaa Kpẹhị Rịrị Ịkpịlọ Nyamwụ”

(ỊJọn 10:1-3) IJisọsị myịmyị byaa yẹkẹẹ, “Nya ịlẹhị-ịlẹhị, m byinu yẹkẹẹ, ọng myị́ ọng ọlẹ kọ ju bwu ọnụ nya ụgbẹyị kele ka ẹpwụ nya ẹpwang nya ịkpịlọ ka, kọ ri ká ọngọọwa á kpụ uhye bwu ẹga ọkịla kele aalẹ, oloyi, ọngọọwa a ri lẹ! ² Ma, ọngọlẹ kọọwa ayịdang á ju bwu ọnang nya ụgbẹyị nya ube ọọwa kele ka ẹga nya ịkpịlọ lẹ aalẹ, ọngọọwa a ri ọngọgbịkpịlọ ịịwa lẹlẹ. ³ Aalẹ, ọngọgbịkpịlọ ịịwa kem, ọngọ gbe ọnang nya ụgbẹyị ube ọọwa, a kaa wụrụ ụgbẹyị ha lẹ. Aalẹ, ọngọọwa, ịkpịlọ ịlụwa a tị ka wo omyi nyamwụ ịnyịnyị lẹ chajị, ọngọọwa kaa wụrụ ịkpịlọ nyamwụ ọnyọnyọọnyị ẹnyị lẹ, ọ kaa kpaa kpehe ba ịlọmwụ lẹlẹ.

(ỊJọn 10:11) “Am kpakpakpa a ri ọngọgbikpịlọ ọnyịịla lẹ! Ọngọgbikpịlọ ọnyịịla kaa nwụlanọ nyọka gbu wọnụ nya ịkpịlọ nyamwụ ju

(ỊJọn 10:14) Am kpakpakpa a ri ọngọgbịkpịlọ ọnyịịla ọọwa lẹlẹ. Ịkpịlọ nyam jẹm datị hi angịkịla. Am ayịdang tị tịtị jẹ́ ịkpịlọ nyam ịịwa yẹẹyẹẹ.

Ifoto ịla nwtsty

Ẹpwang nya ịkpịlọ

Ọ ri iku ọlẹ kịị bá nyọka chewu ke ịkpịlọ bwu ẹga nya aleyi bala iyo ịkịla ịlẹ kị ka nwaa myị́. Angịgbikpịlọ kaa ya ịkpịlọ nyaa ju ẹ-ẹgẹwẹ lodu nyọka chewu kaa. Ụka nya ịBayịbụụ, ẹpwang nya ịkpịlọ á kaa la ịnawụ ka, ị kaa ju ẹpwụ datị-datị hi awụlẹ, ajwọ ị kaa kpa mẹ egwalọ nyaa gụgụụgụ lẹ, ụgbẹyị o-bwu ka ẹpwang ọọwa tị kaa la okpokpo kem. (Ọwa 32:16; 1Sam 24:3; Sẹf 2:6) ỊJọn ya ẹla u-uhye nya ọngịnyị ọ-ka ju ka ẹpwang nya ịkpịlọ “bwu ọnang nya ụgbẹyị” ọlẹ ká “ọngọ gbe ọnang” kaa ji. (Jọn 10:1, 3) U-ube nya ịkpịlọ ịhyẹ, ebwo nya ịkpịlọ ịdatị-datị à kaa ji ụwa lẹ, ọngọ gbe ọnang kaa kụ lahị nyọka chewu ke ịkpịlọ lodu. Alụtụrụ, ọngọ gbe ọnang kaa wụrụ ụgbẹyị ha angịgbịkpịlọ. Ọngọgbikpịlọ ọnyọnyọọnyị kaa tụ́ ịkpịlọ nyamwụ guru bwula o-be ẹkọ wụraa, ịkpịlọ ịịwa tịtị kaa jẹ́ ọkọ nyamwụ, ọowa lẹ, ị kaa kpehe lẹlẹ. (Jọn 10:3-5) IJisọsị kpa ẹlẹwẹ chabwọ jaabwọ kọọ kpẹhị rịrị angịjụgbẹyị nyamwụ.—Jọn 10:7-14.

w11 5/15 7-8 ¶5

Ugbiyegu—“Kụ Lahị Giri-giri”

⁵ Igu oriri nya ọngọgbikpịlọ bala ịkpịlọ nyamwụ kaa kpụnịrọ awụlẹ ọjẹ́jẹ bala ahị ọdahile awụlẹ. Ọngọgbikpịlọ kaa jẹ́ ang myị́ ang chajị nya ịkpịlọ nyamwụ, ịkpịlọ nyamwụ tịtị kaa jọọ bala ọ-dahịhiloo ịnyịnyị. Ị jẹ́ ọkọ nyamwụ datị, ị tị kaa ke ụrụ lọọ. IJisọsị yẹkẹẹ, “Ịkpịlọ nyam jẹm datị hi angịkịla. Am ayịdang tị tịtị jẹ́ ịkpịlọ nyam ịịwa yẹẹyẹẹ.” IJisọsị jẹ́ ọjịra-jịra nyamwụ weji-weji. Omyi ẹla nya iGiriki ọlẹ ká ọyẹda nyamwụ ri “jẹ́,” etu nyamwụ ri “ọ-ka jẹ́ ẹla chajị nya ọngịnyị kpori-kpori.” Ee, Ọngọgbikpịlọ Ọnyịịla jẹ́ ịkpịlọ ọnyọnyọọnyị nyamwụ. Ọ jẹ́ ịbaba nya ọnyọnyọọnyị nyaa, ọdẹwụ-dẹwụ nyaa, bala ọngịrị nyaa. Ịngịngịhyẹ-é ji chajị nya ịkpịlọ nyamwụ, ká Ọngọ ya ọgụ-ẹpẹtẹ ọnyịịla neeji hahị, á jẹ́ ka lẹ ka. Ịkpịlọ ịịwa tịtị jẹ́ ọngọ gbaa gbe nyaa yẹẹyẹẹ bala ọ-la ahị ọdahile u-uhye nya ụgbẹyị ọkpakpa nyamwụ.

(ỊJọn 10:4, 5) Ụka kọ gba ịkpịlọ ịịwa kpehe bwu ẹpwang nyaa kpá lẹ, ọ kaa ji ịlahị nyaa lẹ, ịkpịlọ ịịwa a kaa bọọ jẹ lẹlẹ. Chajị, ị jẹ́ omyi nyamwụ datị. ⁵ Ó ri ká ọngga á kele ka ẹga nya ịkpịlọ ịịwa, ị́ kaa myị-ị ba ọngga ọọwa jẹ ka. Ọkọkọ nya ọọwa lẹ, ị kaa rụnyẹ rụ hyoo. Chajị, ị kaa jẹ́ omyi nya ọngga ọọwa datị hi ịnya ọngọ gbaa gbe.”

cf 124-125 ¶17

‘Ọ́ Mẹ Ịngịngịhyẹ Jaa, Ọlẹ Kọ Kpa Oja Ojaja Da Etu Nyamwụ Wụlẹ ka lẹ ka’

¹⁷ Ọlẹng ọhẹ ọlẹ kị wụrụ, George A. Smith, da ẹla ọlẹ kọọwa ayịdang kpa ẹhị nya ịlọmwụ yẹ, ju ụ-ụpwụ nyamwụ ọlẹ kị wụrụ Historical Geography of the Holy Land. Ọ ya ụ-ụwa yẹkẹẹ: “Ahyẹẹnụ ịhyẹ juwa kahị kaa mwịịnyọ lụka nya ọhyẹnụ-ụtụrụ ba ịwẹẹlụ ịla iJudiya ba. Angịgbikpịlọ lala ịta lee ine kaa kpa ịkpịlọ nyaa wẹ ụwa ịnyịnyị. Ụka ká ịkpịlọ ịwẹ-ẹ́ yẹ ju awụlẹ kpụtụụ, ahị kaa kụ irya jaabwọ ká ọngọgbikpịlọ ọnyọnyọọnyị ka bwu jẹ́ ịkpịlọ nyamwụ. Ma, ụka kị ya enyi haa nwa bala ọ-kọ ayịlọ kpá wuu lẹ, ọngọgbikpịlọ ọnyọnyọọnyị à kaa jahị da ka ụpa ịdatị-datị nya ẹga ọọwa lẹ, ị kaa be ẹkọ ụma ọlẹ ká ịkpịlọ nyaa ịwa kem ka wo lẹlẹ. Ịkpịlọ nya ọngọngọọng kaa kpehe ka ẹga nya ọngọ gbaa gbe, ọọwa lẹ, ị kaa rụ ụ-ụgbẹyị ọlẹ kị bwu warị lẹlẹ.” IJisọsị wẹẹ mẹjẹẹhị nyori, kori kaahị nyị́ jẹ́ ịmẹjẹ nya ọwa, kpa họ ụkụrwọ, bala ọ-ba ọwa jẹ lala ọngọ kpahị ụgbẹyị aalẹ, ọwa “Ọngọgbikpịlọ ọnyịịla” ka kpẹhị rịrịịhị. Lẹ kụ irya wẹẹ, ẹla ọ-chụ pwokwita ọhẹ ji kọ há nyọka kpa mẹ ẹlẹwẹ jẹ gụ ọlẹ ká iJisọsị kpa-à wẹ wẹẹ?

(ỊJọn 10:16) Ịkpịlọ nyam ịkịla ịhyẹ juwa, ịlẹ kị ri ebwo nya ịkpịlọ ịlẹ ka. M ka kpa ịkpịlọ ịịwa warị kaka jula ịkịla ịlẹ ịnyịnyị. Ịkpịlọ ịịwa tị ka wo omyi nyam ịnyịnyị. Ọọwa lẹ, ebwo nya ịkpịlọ imimiiye ịwẹ a ka yẹjula awụlẹ lẹ, ị ka ji ekpeleji nya ọngọgbikpịlọ ookpokpo ịnyịnyị lẹlẹ.”

Ang ọjẹ́jẹ ọla nwtsty bwu Jọn 10:16

kpa . . . warị: Lee “kpa ụgbẹyị.” Aʹgo à ri omyi ẹla nya iGiriki ọlẹ kị kpa da ẹgẹwẹ lẹ. Etu nyamwụ kpụnịrọ iwe-ahụrụ ọlẹ kị kpa ya ẹla; ọ ka jẹ́-ẹ ri ọ-ka “kpa warị” lee “ọ-kpa ụgbẹyị” myị́. Ụpwụ ịgọgọ ọhẹ ọlẹ kị da lụbwọ o-òja nya iGiriki lụka nya ẹka ohu imiiye nyọlẹ kị ma ịKịrayịsị kpá (200 C.E.), kpa omyi ẹla nya iGiriki ọkịla (sy·naʹgo) ọlẹ kọ bwu ọmwụ ookpokpo bala aʹgo, da ọgba ọwẹ wụlẹ; etu nyamwụ ri “ọ-ka tụ ang guru.” IJisọsị kọ ri Ọngọgbikpịlọ Ọnyịịla, tụ ịkpịlọ nyamwụ ịla ebwo ọwẹ (Luk wụraa ịnyịnyị nya “ịkpịlọ ichiche”) bala ịkpịlọ nyamwụ ịkịla guru, ọ kpaa ụgbẹyị, chewu kaa, bala ọ-ya ang oriri haa. Ebwo nya ịkpịlọ ịwẹ yẹjula awụlẹ e-ekpeleji nya ọngọgbikpịlọ ookpokpo. Ẹla ọ-chụ pwokwita ọwẹ mẹjẹ jaabwọ ká angịjụgbẹyị nya iJisọsị ka yẹjula awụlẹ.

Mwahị nya Ang Ụdụ nya Olegu

(ỊJọn 9:38, NW) Ọlẹng ọwẹ wẹ byi iJisọsị yẹkẹẹ, “Ee, m̀ la ọmyịmyị ẹ-ẹga nyamwụ, Ọngọlahị.” Ọọwa lẹ, ọ hirikpẹẹ họọ lẹlẹ.

Ang ọjẹ́jẹ ọla nwtsty bwu Jọn 9:38

hirikpẹẹ họọ: Lee “hi nọnọ ị-ịlahị nyamwụ; chị ihi jwoo.” Omyi ẹla nya iGiriki ọlẹ kị wụrụ pro·sky·neʹo, kori kị juwa kpa ya ẹla rụ́ ohe lee ihye ijiga, ọyẹda nyamwụ ri “ịgba ọgbagba.” (Mat 4:10; Luk 4:8) Ma, ẹ-ẹgẹlẹ wẹẹ, olidu ọlẹ ká iJisọsị họ uda, jọ́ọ nya ọngọ ku ọmwakpa nya Ohe Oluhye, ọọwa à du kọ hirikpẹẹ họọ lẹ. Ọ́ yọọ lala Ohe Oluhye ka, ọ jọ́ọ nya “Ọnyị nya ọngịnyị ehe” ọlẹ kọ ka ka wẹ odehe, iMesaya ọlẹ ká Ohe Oluhye ya ọngịrị ha. (Jọn 9:35) Lẹ, nyọlẹ kọ hirikpẹẹ ha iJisọsị wẹẹ, ọ họ ịnyị lala angịkịla ịlẹ ká oja nyaa juwa ẹ-ẹpwụ nya Ụpwụ Ịgọgọ ọlẹ kị Da la Òja nya iHiburu. Ị kaa hirikpẹẹ ụka kị tọ alọmwụ, ịdịrịhụ, bala angịkịla ịlẹ kị ku ọmwakpa nya Ohe Oluhye. (1Sam 25:23, 24; 2Sam 14:4-7; 1Ịdị 1:16; 2Ịdị 4:36, 37) Ụka lụmẹ-lụmẹ, angịlẹ kịị hirikpẹẹ ha iJisọsị kaa họ ịnyị chajị nyọka mẹjẹ nyori, ẹla ọlẹ ká Ohe mẹjaa chajị nya iJisọsị nyị myị̀ ịwa lẹhị bala ọ-ka mẹjẹ nyori, ọ myaa lẹhị nyọlẹ ká Ohe Oluhye ji ẹkpẹ nya iJisọsị.

(ỊJọn 10:22) Ụka ọọwa, ang oriri ọtụka-ọtụka nya ala iJuu ọhẹ juwa i-iJerusalẹm. Ụka ọọwa ri ụka nya alogo ọtụka-ọtụka ọlẹ kị wụrụ “iwinta.” Ala iJuu kaa họ ang oriri ọọwa nya ọ-kpa kpịtịya nya ụka ọlẹ kị chị ịgọgọ ju ube ịgọgọ ọtụka nya Ohe Oluhye nyaa.

Ang ọjẹ́jẹ ọla nwtsty bwu Jọn 10:22

ọ-kpa kpịtịya nya ụka ọlẹ kị chị ịgọgọ ju ube ịgọgọ: Enyị nya ọhọhọ ọwẹ la òja nya iHiburu ri Hanukkah (chanuk·kahʹ). Etu nyamwụ ri “Ang ọ-ya yeji; Ang ọ-chị ịgọgọ ju.” Ị kaa họọ ẹ-ẹpwu nya ahyẹẹnụ ineku gbẹgbịlẹ, dọmwụ bwu ẹnụtụrụ iwo kụrụ ịrụ (25) nya ọya Chislev—ene nya ohu ọtụka. Ịị họọ nyọka kpịtịya nya ụka ọlẹ kị chị ịgọgọ ju ube ịgọgọ ọla iJerusalẹm ụka oheeye, la ẹka ohu da iwo ịrwọnyẹ kụrụ ịrụ, ene nya ọmama nya ịKịrayịsị, ịnyị (165 B.C.E.). Ọ-chụ pwokwita, ọ nwụ́ ogidi ọhẹ u-uhye nya ogidi ọtụka ọlẹ kị kaa kiliya ha Ohe Oluhye ẹnẹnẹẹnụ ene-ene. Nyọka chọọ ịrị pwụ́ ọbaba, la ẹnụtụrụ iwo imiiye kụrụ ịrụ (25) nya ọya nya Chislev, la ẹka ohu da iwo ịrwọnyẹ kụrụ ineku, ene nya ọmama nya ịKịrayịsị (168 B.C.E), Antiochus hu okomba kiliya u-uhye nya ogidi ọọwa, lẹ ọ nyí enyi ọlẹ kị́ kpa kpọọ hụ ẹga myị́ ẹga nya ube ịgọgọ lẹlẹ. Ọ chị ogirigba nya ube ịgọgọ ila, tụrụ ẹga ọlẹ ká angịkiliya kaa ji, bala o-hu ogidi ọlẹ kị họ la okpoko ịgọm, ịtẹbwụrụ ọ-ya ịkaa nọ, bala ẹga ọ-ya otinika nọ ọlẹ kị họ la okpoko ịgọm, kpa rụ. Ọọwa lẹ, o hu ube ịgọgọ nya iJihova chị ịgọgọ ha ohe ojiga ọlẹ kị wụrụ nya Zeus nya Olympus lẹlẹ. Ọọwa, nyọlẹ ká ẹka imiiye kam kpá lẹ, Judas Maccabaeus à ye epweji ọwẹ bala ube ịgọgọ bwu ụbwọ nyamwụ lagbụrụ lẹlẹ. Nyọlẹ kị họ ká ube ịgọgọ la cheri-cheri kpá, ị myịmyị hwoo chị ịgọgọ ha Ohe Oluhye la ẹka ohu da iwo ịrwọnyẹ kụrụ ịrụ, ene nya ọmama nya ịKịrayịsị (165 B.C.E.). Ụka ọwẹ lẹ, ọ la ẹka ịta gbẹgbịlẹ nyọlẹ ká Antiochus kiliya ha Zeus ojiga nyamwụ, u-uhye nya ogidi ọwẹ lẹ. Ị myịmyị dọmwụ nyọka kiliya ha iJihova ẹnẹnẹẹnụ u-uhye nya ogidi ọwẹ. Ụpwụ ịgọgọ á ya kpụrụrụ ẹ-ẹgẹgẹhẹ nyori iJihova nyị ya ọkụrụ-kụrụ ha Judas Maccabaeus lee o-byoo nyị nwụla ube ịgọgọ myịmyị ka. Ma, iJihova kpa angịnyị ịla ẹpwụma ịkịla, lala ịSayịrọsị ọla iPechiya, họ irya nyamwụ jịra u-uhye nya ịgba ọgbagba nyamwụ lụka ọkẹkpẹ. (Ayị 45:1) Lẹ, ọ chịkpẹẹ nyori iJihova ka kpa ọngọhẹ bwu ẹpwụ nya angịnyị nyamwụ, họ irya nyamwụ jịra myị́. Ụpwụ ịgọgọ mẹjẹ nyori ube ịgọgọ chịla kọ ka juwa ja họ ụkụrwọ, ene ká ọmwụ ọyẹyẹ u-uhye nya iMesaya, bala ụkụrwọ nyamwụ, bala iya ọkịlaakịla nyamwụ, ka họ jịra myị́. Ịnyịnyị, gbee da ụka ọlẹ ká iMesaya ka kiliya ọtụka, kọ ri ọhịhị nyamwụ ọ-ya ha wọnụ nya angịnyị ehe ju, angịkiliya ka juwa kiliya u-ube ịgọgọ wẹẹ. (Dan 9:27; Jọn 2:17; Hib 9:11-14) Ehile ọlẹlẹhẹ á juwa nyori angịjụgbẹyị nya ịKịrayịsị a họ ọhụhụ nya ọ-chị ịgọgọ ju ube ịgọgọ nya Ohe Oluhye ka. (Kol 2:16, 17) Ma, iJisọsị lee angịjụgbẹyị nyamwụ á pwa ju ọhụhụ nya ọ-chị ịgọgọ ju ube ịgọgọ nya Ohe Oluhye ka ịnyịnyị.

ỊBayịbụụ Ọwawa

(ỊJọn 9:1-17) Ụka ká iJisọsị juwa chịpwụrụ kam, ọ yẹ ọlẹng ọhẹ ọlẹ kọ kpụ idu bwu ẹpwụ-ẹpwụ nya ịnamwụ. ² Ụka ọọwa, angịjụgbẹyị nyamwụ tọọ wọ yẹkẹẹ, “Ọngọlahị ee, ọhọbịrị nya ọwọ a tị́ du ká ọlẹng ọwẹ kpụ idu bwu ẹpwụ-ẹpwụ nya ịnamwụ ịnyị? Ọhọbịrị nya adamwụ bala ịnamwụ tị́ lee ọhọbịrị nyamwụ ọwa ayịdang tị́?” ³ IJisọsị wẹ byaa yẹkẹẹ, “Eheehe! Ọ-ọhọbịrị nyamwụ ọwa ayịdang lee ọhọbịrị nya adamwụ bala ịnamwụ a du ka. Ma, o kpụ idu ịnyị, chajị ká ụkụrwọ ẹbyẹbyị nya Ohe Oluhye ka jẹ́-ẹ chị ehe u-uhye nyamwụ kem ịnyị! ⁴ Ahị ka juwa họ ụkụrwọ nya ọngọlẹ kọ dum ẹrụ warị lụka ọlẹ ká ahịgboo nya ahị ọpyẹpyẹ ji hahị wẹẹ. Chajị ụka ká odu á hi ene lẹ aalẹ, ọngọngọhẹ á ka jẹ́-ẹ họ ụkụrwọ e-ẹpwụ nya ukpowu ọọwa myị́ kaka. ⁵ Chajị ọlẹ kaam ayịdang jam odehe ọlẹ wẹẹ lẹ, am kpakpakpa a ri otinika o-hu ahịgboo nya ọhịhị nya Ohe Oluhye ha alodehe lẹlẹ.” ⁶ Ụka ká iJisọsị ya ẹlẹwẹ kpá lẹ, ọ chị ide da ịpyị lẹ, ọ kpa ụbwọ nyamwụ wọọ kẹtẹ kẹtẹ lẹ, ọ bwoo tudu ọlẹng ọ-kpụ idu ọwẹ egbahị nyamwụ lẹlẹ. ⁷ Ọọwa lẹ, iJisọsị a byoo yẹkẹẹ, “Ẹnwa ọlẹng, kele ka ụjẹ-ẹmwụ nya enyi ọlẹ kị wụrụ iSilowam kaka hụ́ ahị nyang ụ-ụwa mẹ.” Etu nya iSilowam ọọwa ri “Ọngọlẹ kị du ẹrụ.” Ụka ká olidu ọọwa kele ka ụwa kaka hụ́ ahị nyamwụ lẹ, ọ ka nya tịrẹkpẹ bwu ụwa kpá lẹ, ọ jẹ́ yọyị cheri-cheri lẹlẹ. ⁸ Ọọwa lẹ, alogu nyamwụ bala iru nya angịkịla ịlẹ kị kaa yọọ hụhụ, juwa bịlẹ ang ene-ene, a juwa tọ awụlẹ wo yẹkẹẹ, “Ọ-ọlẹng ọlẹ kọ kaa hụhụ juwa bịlẹ ang a lalẹ ka?” ⁹ Angịhyẹ nyaa wẹ yẹkẹẹ, “Ee, ọwa ịnyị!” Angị ịkịla nyaa juwa yẹkẹẹ, “Ehe! Ọ-ọwa ka! Ọ moo me, ọngọ ọlannyị a moo odu lẹ.” Ịnyị, ọlẹng ọọwa ayịdang a wẹ byaa yẹkẹẹ, “Am, ọngọọwa a lẹẹ lẹ.” ¹⁰ Ọọwa lẹ, angịịwa a tọọ wo yẹkẹẹ, “Anyị, ị tí bwu họng uda nya idu ọkpụkpụ nyang kpong-kpong?” ¹¹ Ọ wẹ byaa yẹkẹẹ, “Ọlẹng ọhẹ ọlẹ kị wụrụ iJisọsị a chị́ ide wọ ịpyị kẹtẹ kẹtẹ tudum egbahị lẹ, ọ byim yẹkẹẹ, am nyị kele kaka hụ́ aḥi nyam ụ-ụjẹ-ẹmwu nya enyi ọlẹ kị wụrụ iSilowam mẹ, lẹlẹ. Ọọwa lẹ, ụka kam kele kaka hụ́ ahị ụ-ụwa lẹ, m jẹ́ yọyị lẹlẹ!” ¹² Angịwẹ wẹ byoo yẹkẹẹ, “Alẹ, ọlẹng ọọwa a tị́ ji ene?” Ọngọọwa wẹ byaa yẹkẹẹ, “Aḿ jẹ́ ẹga kọ ji ka!” ¹³ Ịnyị, angịịwa a kpa ọngọ kpụ idu ene-ene ọwẹ ka ẹga nya ala ịFarisii lẹlẹ. ¹⁴ Ẹnụtụru Ọhịnyọ Lụkụrwọ nya ala iJuu, iJisọsị a kpa chị́ ide wọ ịpyị kẹtẹ kẹtẹ tudu ọlẹng ọwẹ egbahị ene ká iJisọsị họọ uda nya idu ọkpụkpụ nyamwụ ọọwa lẹ. ¹⁵ Ịnyị, ala ịFarisii ịịwa a tọ ọlẹng ọọwa wo yẹkẹẹ, “Anyị, ị tị́ bwu họng uda nya idu ọkpụkpụ nyang kpong-kpong?” Ọ wẹ byaa yẹkẹẹ, “Ọlẹng ọọwa chị́ ide wọ ịpyị kẹtẹ kẹtẹ tudum egbahị lẹ, m kele kaka hụ́ ahị lẹ, m jẹ́ yọyị lẹlẹ.” ¹⁶ Ala ịFarisii ịịwa wẹ byoo yẹkẹẹ, “Wo mẹ! Ọlẹng ọọwa lẹ ko họng uda ọọwa, á bwu ẹga nya Ohe Oluhye kpong-kpong ka! Chajị, ọngọọwa á myị kpa ehile nya ẹnụ ụtụrụ ọmwịịnyọ nyahị ahị ala iJuu kpong-kpong ka.” Ma, angịkịla ịlụwa juwa yẹkẹẹ, “Anyanyị, ọngọlẹ kọ ri ọngọhọbịrị tị́ ka jẹ́-ẹ họ ụkụrwọ ẹbyebyị ọlịịwẹ myị́?” Ọọwa lẹ, ẹbwọ ọchịchị a juwa ẹ-ẹpwarịrị nyaa bwula ọlẹ ká irya omeme nyaa oluhye nya iJisọsị datị hi awụlẹ lẹlẹ. ¹⁷ Ala ịFarisii ịwẹ myịmyị tọ ọlẹng ọwẹ wo yẹkẹẹ, “A tị yẹkẹẹ, ọlẹng ọọwa nyaa họ ọwa uda wẹ lẹlẹ. Ee lẹ, ịịye a tị́ ri irya nyang u-uhye nya ọlẹng ọọwa mẹ?” Ọngọọwa wẹ byaa yẹkẹẹ, “Am myị yẹkẹẹ, ọlọmwụ nya Ohe Ouhye, ọ ri lẹ.”

ỌKTOBA 8-14

ANG ỤDỤ BWU OMYI ẸLA NYA OHE OLUHYE | ỊJỌN 11-12

“Yẹ Ahyẹẹrwẹrwa Lala IJisọsị”

(ỊJọn 11:23-26) IJisọsị wẹ byoo yẹkẹẹ, “ịLasarọsị ọnyịnang ọlẹng ka wuleji bwula igu, juwa hịhị myịmyị pyii.” ²⁴ ỊMata wẹ byoo yẹkẹẹ, “Ee, Ọngọlahị, m jẹ́ kọ ka wuleji juwa hịhị myịmyị la ẹnụtụrụ ohyẹẹkpẹ-ẹkpẹ ịnyịlẹhị wẹẹ.” ²⁵ IJisọsị wẹ byoo yẹkẹẹ, “Am kpakpakpa a ri owuleji bwula igu ayịdang bala ọhịhị lẹ! Ọng myị́ ọng ọlẹ kọ myị lam lẹ, ó riri kọ gbugbu kpá, ọ ka myịmyị wuleji bwula igu, juwa la ọhịhị ọkịla. ²⁶ Ọng myị́ ọng ọlẹ kọ tị juwa hịhị, kọ myị lam lẹ aalẹ, ọngọọwa á ka gbu kpá ẹnẹnẹhẹ kaka. A myị la ẹlẹwẹ lẹ, ịMata?”

Ang ọjẹ́jẹ ọla nwtsty bwu Jọn 11:24, 25

m jẹ́ kọ ka wuleji: ỊMata me ká iJisọsị wẹẹ ya ẹla rụ́ owuleji bwula igu ọlẹ kọ ka họ lụka ohyẹẹkpẹ. Ọmyịmyị nyamwụ u-uhye nya ọmẹjẹ ọwẹ la ẹbyẹbyị lụmẹ. Angịhyẹ bwu ẹpwụ nya alegbeju nya ịgba ọgbagba ịlụka ọọwa, ịlẹ kị wụrụ nya ala iSadusii, á myị nyori owuleji bwula igu ka ji ka, nanana nyori ọmẹjẹ ọwẹ la gede-gede ẹ-ẹpwụ nya ụpwụ ịgọgọ. (Dan 12:13; Mak 12:18) Ala ịFarịsii ịwa tị ya nyori ugbodu okpukpuru nya ọngịnyị nyị́ kaa gbu ka. ỊMata ọwa tị jẹ́ yẹkẹẹ iJisọsị kaa mẹjẹ nyori owuleji bwula igu nyị ji, ọ tị dọmwụ wule angịnyị eji bwula igu ụka ọhẹ lẹ, nanana nyori ọngọngọhẹ nyaa á gbu tata lala ịLasarọsị ka.

Am kpakpakpa a ri owuleji bwula igu ayịdang bala ọhịhị lẹ: Igu ogbugbu nya iJisọsị bala owuleji bwula igu nyamwụ wụrụ ụgbẹyị da nya egu ọ-ka wuleji ka la ọhịhị myịmyị. Nyọlẹ ká iJisọsị wuleji bwula igu kpá, iJihova ya ọngịrị họọ nyọka wula egu eji ka la ọhịhị myịmyị, ọ́ tị ba ọọwa ka, ọ ya ọngịrị họọ nyọka ya ọhịhị ọmyịmyị-ka ha angịnyị. Ẹ-ẹpwụ nya ụpwụ nya Ọwụ 1:18, iJisọsị wụrụ ịlọmwụ nya ọngọlẹ kọ “juwa la ọhịhị,” kọ tị “kpa ẹlẹlẹ nya ịgbọgọlọ nya ọnụ ụgbẹyị nya igu ọ-nwụ ọngịnyị nwụ bala ịnya ọnụ ụgbẹyị nya ejegu.” Lẹ, iJisọsị à ri ahị ọdahile nya angị hịhị bala egu lẹ. IJisọsị chị ehe nyọka wụrụ ejegu bala ọ-ka ya ọhịhị ha angịlẹ kị gbu; angịhyẹ nyaa ka kpeji balọọ e-epwoohe, angịkịla ka hịhị odehe onyeewe e-ekpeleji nya eji ọkpakpa nyamwụ.—Jọn 5:28, 29; 2Pit 3:13.

(ỊJọn 11:33-35) Ụka ká iJisọsị yẹ iMeri kọ juwa jida bala ala iJuu ịkịla ịlẹ kị kpọọ chị kị juwa jida tọọ ịnyịnyị lẹ, ọ gu iJisọsị ọ-ọkịlẹtụ lụmẹ-lụmẹ lẹ, ọ juwa chị́ arụ ẹ-ẹpwụ nya olegu nyamwụ ụ-ụwa lẹ, ³⁴ ọ taa wo yẹkẹẹ, “Ale, ị tị ju ịLasarọsị eji?” Ị wẹ byoo yẹkẹẹ, “Ọngọlahị, kẹwẹ kaka yẹ ẹga ọọwa lẹẹ mẹ.” ³⁵ IJisọsị jida.

Ang ọjẹ́jẹ ịla nwtsty bwu Jọn 11:33-35

jida: Omyi ẹla nya iGiriki ọwẹ ri ọ-ka jida gboo. Omyi ẹla ọwẹ-ọwẹ, ị kpa chabwọ nya iJisọsị ụka kọ wẹẹ yọmwụ u-uhye nya ayịreji ọlẹ kọ wẹẹ ka chị iJerusalem ọgụ lẹ.—Luk 19:41.

ọ gu iJisọsị ọ-ọkịlẹtụ lụmẹ-lụmẹ lẹ, ọ juwa chị́ arụ: Omyi ẹla imiiye ịlẹ kị kpa ya ẹla ẹ-ẹgẹwẹ chabwọ jaabwọ ká ẹlẹwẹ jụ iJisọsị o-olegu lụmẹ kaka ba. Omyi ẹla nya iGiriki ọlẹ kị yẹda ka ri “chị́ arụ” (em·bri·maʹo·mai), kaa mẹjẹ jaabwọ ká ẹla á la ọngịnyị o-olegu ịnyị, ma ẹgẹlẹ kpangga lẹ, ọ mẹjẹ nyori ẹla ọọwa jụ iJisọsị gbee kọọ chị́ arụ. Omyi ẹla nya iGiriki ọlẹ kị yẹda ka ri “ọ gu iJisọsị ọ-ọkịlẹtụ lụmẹ-lụmẹ” (ta·rasʹso), etu nyamwụ ri, ẹla ọọwa tọọ olujwo. Ọngọ jẹ́ ang ọhẹ ya nyori, ẹgẹwẹ kpangga lẹ, etu nyamwụ nyị ri “ọ-ka họ ká ọngịnyị ka la ịlọmwụ ka; ọ-ka họ ká ọngịnyị ka la ajuju ọtụka-ọtụka.” Omyi ẹla ọwẹ-ọwẹ juwa ẹ-ẹpwụ nya Jọn 13:21 ọlẹ kọ chabwọ nya iJisọsị ụka kọ jẹ́ nyori ịJudasị a ri ọngọlẹ kọ ka pịrọọ ha ala iJuu lẹ.—Yẹ ang ọjẹ́jẹ ọla Jọn 11:35.

ẹ-ẹpwụ nya olegu nyamwụ: Omyi ẹla nya iGiriki ọlẹ kọ ri pneuʹma wẹẹ ya ẹla rụ ọngịrị ọlẹ kọ kaa bwu ẹ-ẹpwụ nya olegu nya ọngịnyị, ọ-ka kpa ọngịnyị ya ẹla bala họ ẹla ụ-ụgbẹyị ọhẹ.

IJisọsị jida: Omyi ẹla nya iGiriki ọlẹ kọ ri da·kryʹo, etu nyamwụ ri ọngịnyị ọ-ka jida. Omyi ẹla ọọnamwụ ọkịla ri “egbejida.” Ị kpa ya ẹla ụ-ụpwụ nya Luk 7:38; Ụkụr 20:19, 31; Hib 5:7; Ọwụ 7:17; 21:4. Ang ọlẹ kọ baba yẹẹyẹẹ ẹ-ẹgẹwẹ ri egbejida ịlẹ kị nyà, a-abwọ kọ jida gboo ka. Bwu ẹpwụ nya ụpa nya ụpwụ ịgọgọ ọlẹ kị da la òja nya iGiriki, ẹgẹlẹ kem omyi ẹla ọwẹ à hi ehe lẹ. Ọ datị hi ọlẹpwụ nya Jọn 11: 33, kọ chabwọ jaabwọ ká iMeri bala ala iJuu juwa jida. IJisọsị jẹ́ nyori ọ ka wule ịLasarọsị eji bwula igu, ma, ọ tọọ olujwu nyọlẹ ká oligu nyamwụ wẹẹ bida. Ọháha bala ahyẹẹrwẹrwa ọlẹ kọ la ha aligu nyamwụ gwọọ gbịla nyọka jida. Ẹla ọwẹ mẹjẹ gede-gede nyori iJisọsị la olegu nya ahyẹẹrwẹrwa ẹ-ẹga nya angịlẹ ká angịnyị nyaa gbu chajị nya ọhọbịrị nya Adam.

(ỊJọn 11:43, 44) Ụka ká iJisọsị ya ịnyị kpa lẹ, ọ be ẹkọ wụrụ ịLasarọsị la omyi o-gboo yẹkẹẹ, “ịLasarọsị! Gba kpehe warị lẹẹlẹẹ mẹ!” ⁴⁴ Ịnyị, ogu ịLasarọsị ọọwa a wuleji bwula igu gba kpehe lịpwụ-lịpwụ ịlẹ kị ya rọọ a-abwọ bala ata nyamwụ wuu bala ịpwụ ịlẹ kị ya chị aba woo a-ahị nyamwụ wuu ịnyịnyị lẹlẹ. Ọọwa lẹ, iJisọsị a byi angịlẹ kị juwa ụ-ụwa yẹkẹẹ, “Anụ kele kaka yi ịpwụ hyoo kanụ tụ hyoo kọ rụ mẹ.” Ọọwa lẹ, ị họ ịnyị lẹlẹ.

Mwahị nya Udu nya Olegu

(ỊJọn 11:49) Ọngọhẹ lẹpwụ nyaa ọlẹ kị wụrụ ịKayafasị, kọọwa ri olegbeju ọgbahị nya angịkiliya nya Ohe Oluhye wuu la ẹka ọọwa, wẹ byaa ịwa wuu yẹkẹẹ, “Ánụ́ dọmwụ jẹ́ ịngịngịhyẹ kpong-kpong ka!”

Ang ọjẹ́jẹ ọla nwtsty bwu Jọn 11:49

olegbeju ọgbahị nya angịkiliya: Ụka ọlẹ ká Isirẹlụ ri ẹpwụma ọlẹ kọ la ịlọmwụ, ọngọlẹ kọ ri olegbeju nya angịkiliya kaa juwa a-ahụrụ ọọwa gbee kọ ka gbu. (Ọwa 35:25) Ma, ụka ká ala Isirẹlụ juwa e-ekpeleji nya eji ọkpakpa nya iRom, angịkpeji ịịwa à kaa chụ ọngọlẹ ọ́ ka ri olegbeju nya angịkiliya bala ọ-pwọọ ọmwụ cheji hi ahụrụ nyamwụ lẹ. Ala egbeju nya iRom chụ ịKayafasị lẹ, ọ ri ọngọ jẹ́ ijeehi lụmẹ, dudu kọ tata a-ahụrụ gụ angịkịla ịlẹ kị juwa ene nyamwụ. Ị chwọọ la ẹka iwo kụrụ ineku nyọlẹ kị ma ịKịrayịsị kpá (18 C.E), ọ juwa a-ahuru gbee da ẹka iwo ịta kụrụ ịrwọnyẹ, nyọlẹ kị ma ịKịrayịsị kpá (36 C.E). Nyọlẹ ká ịJọn ya nyori ịKayafasị nyị ri olegbeju nya angịkiliya la ẹka iwo ịta kụrụ ịta, nyọlẹ kị ma ịKịrayịsị kpá (33 C.E) wẹẹ, ọ mẹjẹ nyori ịKayafasị juwa a-ahụrụ ụka nya igu nya iJisọsị.—Yẹ App. B12 bwu NW, nyọka yẹ ẹgẹlẹ kọ chịkpẹẹ ká ẹpwa nya ịKayafasị ka ji ụka ọọwa.

(ỊJọn 12:42) Angịhyẹ lụmẹ-lụmẹ ẹ-ẹpwarịrị nya alegbeju nya ala iJuu myị la iJisọsị ịnyịnyị. Ma, ị́ ti myị ya ịlaa dodehe, lala angị ji oye nya iJisọsị ka, o-oluhye nya ala ịFarịsii ịlẹ kị yẹkẹẹ, ịwa nyị ka ku angị ịlịnyị wuu dodehe hi ube ọ-mẹ ẹla nya Ohe Oluhye jẹ nyịwa pyii.

Ang ọjẹ́jẹ ọla nwtsty bwu Jọn 12:42

alegbeju: Omyi ẹla nya iGiriki ọlẹ kị yẹda egẹlẹ ka “alegbeju,” ẹtụ nyamwụ ri angịlẹ kị juwa ẹ-ẹpwụ nya angịleje ịla ịKọtụ ọtụka nya ala iJuu ọlẹ kị wụrụ ịSanhẹdịrị. Ị kpa omyi ẹla ọwẹ ya ẹla ụ-ụpwụ nya Jọn 3:1 rụ́ iNikodimọsị, nyori ọ ri ọngọhẹ ẹ-ẹpwụ nya angịleje ị-ịKọtụ ọọwa.

ku angị ịlịnyị wuu dodehe hi ube ọ-mẹ ẹla nya Ohe Oluhye jẹ: Lee “ọ-gba ọngịnyị kpehe.” Omyi ẹla nya iGiriki ọlẹ kọ ri a·po·sy·naʹgo·gos jam ẹ-ẹgẹlẹ bala ẹpwụ nya Jọn 9:22; 12:42 bala 16:2 kem ịnyị. Ọngọlẹ kị ku hi ube ịgọgọ lẹ, ị kaa ya ẹla tọọ lee ọ-la ẹlẹlẹhẹ ka họ balọọ kaka. Ebwo ọchịchị ọlịnyị hi ala iJuu ịkịla ka tịpyọ ha ugbiyegu nya ọngọọwa ẹ-ẹpwụ nya ụpa ọnyị myị́ ọnyị nya ọhịhị nyaa. Ube ọ-mẹ ẹla nya Ohe Oluhye jẹ ri ẹga ọ-mẹ ang jẹ ịnọ ịnyị, ị tị kaa la angịnyị eje ụ-ụwa ịnyịnyị. Kori ká eje á wu ọngọọwa, ị la ọngịrị nyọka yọọ akama bwula ọ-wọọ egbiji bala o-kwoo rụ.

ỊBayịbụụ Ọwawa

(ỊJọn 12:35-50) IJisọsị wẹ byaa yẹkẹẹ, “Ọngọlẹ kọ ri ọngọ hu ahịgboo nya ọhịhị nya Ohe Oluhye ha, juwa ka jam tanụ myịmyị lụka o-kpii wẹẹ! Lẹ, anụ juwa jẹdịyẹ ẹ-ẹpwụ nya ahịgboo nyamwụ mẹ. Ó ri ịnyị ka aalẹ, ukpowu juwa ka wẹ chịnụ ọgụ lẹ! Chajị, ọngọlẹ kọ juwa jẹdịyẹ ẹ-ẹpwụ nya ukpowu á kaa jẹ́ ẹga ọlẹ kọ juwa jẹ ka datị ka. ³⁶ Ụka ọlẹ ká ọngọ kpa ahịgboo nya ọhịhị nya Ohe Oluhye wanụ jam tanụ wẹẹ lẹ, anụ kpa ọkịlẹtụ nyanụ wuu myị lọọ mẹ!” Ụka ká iJisọsị ya ẹlẹwẹ taa kpá lẹ, ọ rụ bwu ẹga ọọwa kaka kpụ ịlọmwụ ịbaa hyaa ẹ-ẹgẹhẹ lẹlẹ. ³⁷ Ọ ri nya ịlẹhị, iJisọsị ayịdang họ ụkụrwọ ẹbyẹbyị lụmẹ-lụmẹ ị-ịlahị nya ala iJuu, ma, ị́ tị myi kpa ọkịlẹtụ nyaa ookpokpo myị lọọ kpong-kpong kaka. ³⁸ Ọhọḥo nyaa ọwẹ ri ọ-họ jịra nya ẹla ọlẹ ká Ayịsaya ọlọmwụ nya Ohe Oluhye ya ene-ene yẹkẹẹ, “Ọngọlahị Ohe Oluhye ee, o-owo a tị́ myị la ibeenu oriri nyahị wẹẹ? Oowo anyị a tị́ ri angị jẹ́ ụmụmẹ nya ụbwọ ọnyọọngịrị nya Ongọlahị Ohe Oluhye ọlẹ kọ chị ehe hahị dati ịnyịnyị wẹẹ?” ³⁹ Chajị nya ẹla ọlẹ ká Ayịsaya myịmyị ya lẹẹ a du ká angịwẹ á myị la iJisọsị ka lẹ. Ọ yẹkẹẹ, ⁴⁰ “Ị tụ egbahị bala ọkịlẹtụ nyaa ku. Chajị kị ká jẹ́-ẹ kpẹhị nyaa yọyị kaka. Lee, ọ-kpa irya nyaa wo ẹla myịmyị kpu, ị ka warị wẹ ẹga nyam Am Ohe Oluhye, m ka haa uda kaka.” ⁴¹ Ayịsaya ya ẹlẹwẹ ịnyị, chajị ọwa ayịdang yẹ ẹbyẹbyị nya iJisọsị lụka ọọwa, a du kọ ya dodehe lẹ. ⁴² Angịhyẹ lụmẹ-lụmẹ ẹ-ẹpwarịrị nya alegbeju nya ala iJuu myị la iJisọsị ịnyịnyị. Ma, ị́ tị myị ya ịlaa dodehe, lala angị ji oye nya iJisọsị ka, o-oluhye nya ala ịFarisii ịlẹ kị yẹkẹẹ, ịwa nyị ka ku angị ịlịnyị wuu dodehe hi ube ọ-mẹ ẹla nya Ohe Oluhye jẹ nyịwa pyii. ⁴³ Chajị, oya dodehe ọnyịịla o-bwu onu nya angịnyị ehe kem a háa iwa angịịwa gu, o-ya dodehe ọnyịịla o-bwu ẹga nya Ohe Oluhye ayịdang lẹ. ⁴⁴ Ịnyị, iJisọsị a ya ẹla gboo dodehe yẹkẹẹ, “Ọng myị́ ọng ọlẹ kọ myị lam nya ịlẹhị-ịlẹhị lẹ aalẹ, ám ụbwọm kem, ọngọọwa a wẹẹ myị la ka. Ma, ọngọlẹ kọ dum ẹrụ warị, ọngọọwa a wẹẹ myị la ịnyịnyị lẹ. ⁴⁵ Ọng myị́ ọng ọlẹ kọ tị yẹm am ayịdang lẹ aalẹ, ọ yẹ ọngọlẹ kọ dum ẹrụ warị ịnyịnyị lẹ. ⁴⁶ Am ayịdang a ri otintika o-hu ahịgboo nya ọhịhị nya Ohe Oluhye ha alodehe lẹ. Chajị ká ọng myị ọng kọ myị lam lẹ, ọngọọwa á tụtụm ka myịmyị-ị́ hi juwa ẹpwụ nya ukpowu pyịyọọ kaka. ⁴⁷ Ọng myị́ ọng ọlẹ kọ wo ẹla nyam, kọ tị myị myi la ẹla nyam ọọwa ka aalẹ, ám la ịlọm a juwa ka la ọngọọwa eje ka! Chajị, ḿ wari wẹ odehe ọlẹ nyọka la alodehe eje ka. Ma, m warị kam ka chị alodehe da ịnyị! ⁴⁸ Ọng myị́ ọng ọlẹ kọ pwam lee ọ-myị yẹ ẹrụ ọnyịịla nyam ka aalẹ, ọngọ la angịnyị eje ọhẹ a ka la ọngọowa eje lẹlẹ. Ẹla ọlọnu nyam ọlẹ kam kaa ya dodehe, a ka wuleji la ọngọọwa eje la ẹnụtụrụ ohyẹẹkpẹ lẹlẹ. ⁴⁹ Chajị, ọ-ọngịrị nya ịlọm, m kaa kpa ya ala ịịwa wuuu dodehe ka. Ma, Ohe Oluhye Adịda ọlẹ kọ dum ẹrụ warị la ịlọmwụ, a kaa dam ehile nya ụma nya ẹla ọlẹ kam ka ya kpangga ene kam kaa ya dodehe lẹ. ⁵⁰ M tị jẹ́ yẹkẹẹ, ehile nya Ohe Oluhye Adịda ọọwa, a kaa kpa ọhịhị ọmyịmyị-ka wẹ angịnyị ehe lẹ. Chajị nya ọọwa lẹ, jaabwọ ká Adịda ayịdang byim yekẹẹ, am nyị ya mẹ, a wẹ kam kaa ya dodehe ịnyịnyịịnyị lẹ!”

ỌKTOBA 15-21

ANG ỤDỤ BWU OMYI ẸLA NYA OHE OLUHYE | ỊJỌN 13-14

“M̀ ya Ọgụ-Ẹpẹtẹ Deeji Hanụ”

(ỊJọn 13:5) Ịnyị, ọ chị́ enyi ju ẹja ọtabwọ lẹ, ọ juwa dọmwụ nya ọ-hụ́ angịjụgbẹyị nyamwụ ata, juwa kpa apwụ o-hyo enyi ọọwa yịlaa enyi ịnyịnyị lẹlẹ.

Ang ọjẹ́jẹ ọla nwtsty bwu Jọn 13:5

hụ́ angịjụgbẹyị nyamwụ ata: Lụka onyogo, egbatẹ ị-da ori ka ẹkpẹ ata, angịnyị à kaa ju gụ lẹ. Eji nyamwụ á chụka lụmẹ ka; ị kaa ya ori jwoo bwu ẹpẹtẹ ka wu ichẹtẹ ịnyị. Ọ-ọlajị nya ekuruwa, ịwa, bala amẹ ịlụgbẹyị, ẹpẹtẹ nya ọngọlẹ kọ ka anyị ka jẹ́-ẹ chịrị pyii lẹ. Chajị nya ọọwa lẹ, ọ ri ọhọhọ nya alụka onyogo nyọka pwọ egbatẹ ụka kị ju ka ẹpwa, lẹ ayịdẹpwa à ka maga kị ka hú ẹpẹtẹ nya ọngga ọọwa lẹlẹ. Ọhọhọ ọwẹ juwa ẹ-ẹpwụ nya ụpa nya ịBayịbụụ ịkịla. (Ọmwụ 18:4, 5; 24:32; 1Sam 25:41; Luk 7:37, 38, 44) Ụka ká iJisọsị hụ́ ata nya angịjụgbẹyị nyamwụ, ọ kpa ọhọhọ ọwẹ mẹ ang jaa u-uhye nya ịlaa ọ-kpa keji bala ọ-họ ụkụrwọ ha awụlẹ.

(ỊJọn 13:12-14) Ụka ká iJisọsị hụ́ angịjụgbẹyị nyamwụ ata kpá wuu lẹ, ọ hu awụrụ oluhye nyamwụ kụrụ lẹ, ọ kele kaka hụhụ taa i-itebwuru myịmyị lẹlẹ. Ọọwa lẹ, ọ byaa yẹkẹẹ, “Anụ jẹ́ etu nya ang ọlẹ kam họ wẹẹ kpong-kpong? ¹³ Anụ ayịdang kaa wụrụm Ayịbahị ịtịcha bala Ọngọlahị. Ọlẹ kanụ kaa wụrụm ịnyi lẹ, anụ jẹ́ ya, chajị ịnyị, m ri ịnyịlẹhị lẹ. ¹⁴ Ee lẹ, am kam ri Ọngọlanụ bala ịtịcha nyanụ, kam mwọọgịlẹ hụ́ụnụ ata wẹẹ, ịnyịnyị-ịnyịnyị, ọ chịla kanụ ka juwa hụ́ awụlẹ ata lẹlẹ.

Ang ọjẹ́jẹ ọla nwtsty bwu Jọn 13:12-14

ọ chịla: Lee “la ụkụrwọ nyọka.” Omyi ẹla nya iGiriki ọlẹ ya ẹla rụ́ ang ọrara, etu nyamwụ ri “ọ-ka kpa ọngịnyị uri; ọ-kpa ọngịnyị uri nya ang.” (Mat 18:28, 30, 34; Luk 16:5, 7) Ẹgẹlẹ bala ẹga ịkịla nya ịBayịbụụ, ị kpa ya ẹla rụ́ ang lụmẹ-lụmẹ lala ang ọlẹ ká ọngịnyị chịla nyọka họ lee ụkụrwọ ọlẹ ká ọngịnyị ka họ.—1Jọn 3:16; 4:11; 3Jọn 8.

(ỊJọn 13:15) Chajị am ayịdang hu ang o-ju ẹẹjẹ nọ hanụ, chajị kanụ ka juwa kpa họ ẹ-ẹga nya awụlẹ ịnyịnyịịnyị lẹ!

w99 3/1 31 ¶1

Ọlẹng Olẹ kọ Gụgụ wuu Họ Ụkụrwọ nya Ọnchẹ

Bwula ọ-hụ́ ata nya angịjụgbẹyị nyamwụ, iJisọsị mẹ ẹla ọkpọngchị ẹ-ẹga nya ọngịnyị ọ-kpa ịlọmwụ keji jẹ. Angịnyị nya ịKịrayịsị á chịla ọ-ka kụ irya nyori ị ha gụ angịkịla ka, lee nyori angịkịla ka juwa họ ang ụka myị́ ụka haa, lee ọ-ka tịtọ nya iwe-ahụrụ ọtụka ka. Ọkọkọ nya ọọwa lẹ, ị chịla kị ka ba ọgụ-ẹpẹtẹ nya ịKịrayịsị jẹ, chajị ịKịrayịsị á ‘warị nya ọngọ ọtụka, kị ka myị ẹrụ họọ ka, ma ọ warị kaka myị ẹrụ ha angịnyị ehe lala ọnchẹ nyaa, gbee kọọ hu ọhịhị nyamwụ kịla iya wọnụ nyaa ịwa wuu ju. Chajị ká iru nya angịnyị ka jẹ́-ẹ bwula ọọwa la ọchịda nya Ohe Oluhye.’ (ỊMatiyu 20:28) Ee, angịjụgbẹyị nya iJisọsị baba nyọka nwụlanọ nyọka họ ụkụrwọ ọlẹ ká angịnyị kaa yẹhị da bwee, ha awụlẹ.

Mwahị nya Ang Ụdụ nya Olegu

(ỊJọn 14:6) IJisọsị wẹ byoo yẹkẹẹ, “Am kpakpakpa a ri Ụgbẹyị ọọwa lẹ. Am kpakpakpa a ri Ẹla nya Ịlẹhi lẹ. Am kpakpakpa a ri Ọhịhị ayịdang ịnyịnyị lẹlẹ. Ọngọngọhẹ á juwa ọlẹ kọ ka jẹ́-ẹ pwụ ẹga nya Ohe Oluhye Adịda myị́ kaka. Kẹnẹ-kẹnẹ, ó ri ká ọngọọwa á bwu ẹga nyam ene lẹ mẹ ịnyị.

Ang ọjẹ́jẹ ọla nwtsty bwu Jọn 14:6

Am kpakpakpa a ri Ụgbẹyị . . . Ẹla nya Ịlẹhi lẹ . . . Ọhịhị ayịdang ịnyịnyị lẹlẹ: IJisọsị à ri Ụgbeyị lẹ, chajị o-bwu ẹga nyamwụ kem ahị ka jẹ́-ẹ raabwọ ha Ohe Oluhye lẹ. Ọwa à ri “ụgbẹyị” ọlẹ ká angịnyị ehe ka jẹ́-ẹ bwu họ okpunyi bala Ohe Oluhye ịnyịnyị lẹ. (Jọn 16:23; Rom 5:8) IJisọsị ri Ẹla nya Ịlẹhị, chajị ọ kaa ya ẹlịlẹhị bala ọ-họ ẹla ba ẹlịlẹhị jẹ ụka myị́ ụka. Ọ họ ọmwụ ọyẹyẹ lụmẹ-lụmẹ ịla ụpwụ ịgọgọ jịra, ịlẹ kị ya ẹla u-uhye nya ụpa ọkpọngchị nyamwụ ẹ-ẹpwụ nya irya nya Ohe Oluhye ọ-họ jịra. (Jọn 1:14; Ọw 19:10) Ọmwụ ọyẹyẹ ịwẹ ri “o- ‘Ee’ [lee họ jịra] . . . bwula ịKịrayịsị.” (2Kọr 1:20) IJisọsị à ri ọhịhị lẹ, chajị iya ọkịlaakịla nyamwụ họ du kọ chịkpẹẹ nya angịnyị ehe ọ-ka la “ọhịhị ọmyịmyị-ka.” (1Tim 6:12, 19; Efẹ 1:7; 1Jọn 1:7) Ọ myịmyị ka ri “ọhịhị” ha uku-uku nya egu ịlẹ kị ka wuleji bwula igu, la ẹhị ọrịrịị-rịrị nyọka hịhị gbe oyi myị́ oyi odehe onyeewe.—Jọn 5:28, 29.

(ỊJọn 14:12) Nya ịlẹhị-ịlẹhị, m byinu yẹkẹẹ, ọng myị́ ọng ọlẹ kọ myị lam nya ịlẹhị-ịlẹhị lẹ aalẹ, [ụkụrwọ, NW ] ịlẹ kam kaa họ le, ọngọọwa ka haa ịnyịnyị myị́. Ee, ịnyịlẹhị ịnyị, ọngọọwa dọmwụ ka họ [ụkụrwọ, NW ] ị-gụ ịlẹ kam kaa họ wẹẹ. Chajị, am ayịdang jam ka rụ ka ẹga nya Ohe Oluhye Adam lẹ.

Ang ọjẹ́jẹ ọla nwtsty bwu Jọn 14:12

ụkụrwọ ị-gụ ịlẹ kam kaa họ: Etu nya ẹla ọlẹ ká iJisọsị ya á ri yẹkẹẹ, akụrwọ ẹbyẹbyị ịlẹ ká angịjụgbẹyị nyamwụ ka họ, nyị ka gụ ịlẹ ká ọwa ayịdang họ ka. Ma, ọ ya gbagbịla nyori ụkụrwọ nya ẹrụ ọnyịịla ọ-kpa pyẹ bala ang ọmẹjẹ nyaa nyị ka gụ ịnyọwa. Angịjụgbẹyị nyamwụ ka pwụ ẹga ọlẹ ká ọwa ayịdang pwụ ka, wu angịnyị ọyị gwọọ, bala o-ya ẹrụ ọnyịịla lụka ọtata gwọọ ịnyịnyị. Omyi ẹla nya iJisọsị mẹjẹ gede-gede nyori, ọ yẹhị guru ká angịjụgbẹyị nyamwụ ka kpa ụkụrwọ nyamwụ kịnyaa.

ỊBayịbụụ Ọwawa

(ỊJọn 13:1-17) Ụka ọọwa, ọ hi lala ụtụrụ ookpokpok ká ẹnụ ụtụrụ nya Ang oriri Ọchịpwụrụ nya ala iJuu ka pwu eji lẹ. Ụka ọwẹ, iJisọsị ayịdang tị jẹ́ yẹkẹẹ, ụka nya awa ọlẹ kọọwa nyị ka kpa rụ bwu ẹpwụ nya odehe ọlẹ, tịrẹkpẹ ka ẹga nya Ohe Oluhye Adịdọwa nyị juwa chwẹẹ lụmẹ lẹ. Angịlẹ kị ri angịnyị nyamwụ ẹ-ẹpwụ nya odehe ọlẹ lẹ, ị họ́ọ lụmẹ. Ọ la ọháha ọọwa ẹ-ẹga nyaa gbee ju ka ọbaba. ² Ụka ọọwa, iJisọsị bala angịjụgbẹyị nyamwụ juwa ri ang oriri la awụlẹ. Ụka ọwẹ, ohe onyobyi a hu irya nyọka pịrị iJisọsị ha ju ka ẹpwụ nya iJudasị Isikarọtụ ọnyị nya ịSayịmọn lẹlẹ. ³ IJisọsị jẹ́ yẹkẹẹ, ọwa ayịdang kpangga, Ohe Oluhye Adịda nyaa tụụbwọ hi ang myị́ ang nyamwụ wuu ju ụ-ụbwọ lẹlẹ. Ọ myịmyị jẹ́ yẹkẹẹ, ẹ-ẹga nya Ohe Oluhye kpangga, ọwa ayịdang nyaa bwu warị lẹ. Ẹ-ẹga nya Ohe Oluhye pyii, ọwa nyaa tị juwa ka rụ tịrẹkpẹ ka ịnyịnyị lẹ. ⁴ Ọọwa lẹ, iJisosi a wuleji bwu uhye nya itebwuru nya ang oriri nyaa lẹ, ọ pwọ awụrụ oluhye nyamwụ neeji lẹ, ọ hu apwụ ọ-kpa hyo enyi chị ọhị nyamwụ lẹlẹ. ⁵ Ịnyị, ọ chị́ enyi ju ẹja ọtabwọ lẹ, ọ juwa dọmwụ nya ọ-hụ́ angịjụgbẹyị nyamwụ ata, juwa kpa apwụ o-hyo enyi ọọwa yịlaa enyi ịnyịnyị lẹlẹ. ⁶ Ụka ká iJisọsị pwụ ẹga nya ịSayịmọn iPita lẹ, iPita a byoo yẹkẹẹ, “Ọngọlahi, ahụ a dachichi ka hụ́m ata lẹlẹ?” ⁷ IJisọsị wẹ byi iPita yẹkẹẹ, “Á jẹ́ ang ọlẹ kam wẹẹ họ lẹẹlẹẹ lẹka! Ma, a tị́ ka jẹ́ etu nyamwụ ị-ịlahị wẹẹ.” ⁸ iPita wẹ byoo yẹkẹẹ, “Ọngọlahị, aḿ ka myị, aa hụ́m ata kpá ẹnẹnẹhẹ kaka.” IJisọsị wẹ byoo yẹkẹẹ, “Ọ́ tịtị ri ká myị, m hụ́ng ata ka aalẹ, á ka ri ọngọjụgbẹyị nyam kaka ịnyịnyị!” ⁹ ỊSayịmọn iPita wẹ byoo yẹkẹẹ, “Ọngọlahị, ọ́ tị ri ịnyị lẹ aalẹ, á ka hụ́ ata nyam kem kaka. Hụ́ abwọ nyam bala egbeju nyam ịnyịnyị mẹ!” ¹⁰ IJisọsị wẹ byoo yẹkẹẹ, “Ọng myị́ ọng ọlẹ kọ hyo enyi lẹ aalẹ, ata ọhụ́hu kem, a kaa baba họọ lẹlẹ. Chajị, ẹga myị́ ẹga nyamwụ wuu la cheri-cheri lẹ. Anụ angịjụgbẹyị nyam wuu la cheri-cheri lẹ. Kẹnẹ-kẹnẹ, ọng ookpokpo lẹpwarịrị nyanụ ụbwọọmwụ kem, a hi lẹlẹ.” ¹¹ IJisọsị jẹ́ ọngọlẹ kọ juwa ka pịrọo ha wuu ene-ene lẹ. Ịnyị, a du kọ yẹkẹẹ, “Anụ wuu la cheri-cheri kaka hi ọngọ ookpokpo lẹlẹ.” ¹² Ụka ká iJisọsị hụ́ angịjụgbẹyị nyamwụ ata kpá wuu lẹ, ọ hu awụrụ oluhye nyamwụ kụrụ lẹ, ọ kele kaka hụhụ taa i-itebwuru myịmyị lẹlẹ. Ọọwa lẹ, ọ byaa yẹkẹẹ, “Anụ jẹ́ etu nya ang ọlẹ kam họ wẹẹ kpong-kpong? ¹³ Anụ ayịdang kaa wụrụm Ayịbahị ịtịcha bala Ọngọlahị. Ọlẹ kanụ kaa wụrụm ịnyi lẹ, anụ jẹ́ ya, chajị ịnyị, m ri ịnyịlẹhị lẹ. ¹⁴ Ee lẹ, am kam ri Ọngọlanụ bala ịtịcha nyanụ, kam mwọọgịlẹ hụ́ụnụ ata wẹẹ, ịnyịnyị-ịnyịnyị, ọ chịla kanụ ka juwa hụ́ awụlẹ ata lẹlẹ. ¹⁵ Chajị am ayịdang hu ang o-ju ẹẹjẹ nọ hanụ, chajị kanụ ka juwa kpa họ ẹ-ẹga nya awụlẹ ịnyịnyịịnyị lẹ! ¹⁶ Nya ịlẹhị-ịlẹhị, m byinu yẹkẹẹ, ọnchẹ á kaa gụ ayịbaba ka. Lee, ọng myi ẹrụ ọ-kaa gụ ọngọ doo ẹrụ ka ịnyịnyị. ¹⁷ Jaabwọ kaanụ ayịdang jẹ́ ang ịwẹ kam mẹjẹẹnụ wẹ wuu lẹlẹ, ahị ọwawa ka ri ịnyanụ, ó ri kanụ ka myị juwa kpaa họ ụkụrwọ ẹ-ẹpwụ nya ọhịhị nyanụ.”

ỌKTOBA 22-28

ANG ỤDỤ BWU OMYI ẸLA NYA OHE OLUHYE | ỊJỌN 15-17

Anụ-ụ́ “Ri Ịnya Odehe Ọlẹ Ka”

(ỊJọn 15:19) Ó ri kaanụ ayịdang á ri ịnya odehe ọlẹ lụbwọ-lẹta lẹ, ịnọ, anụ ka há alodehe ịlẹ kị jẹ́ Ohe Oluhye kpong kpong kaka lẹ! Ma, chajị nyọlẹ kanụ ri ịnya odehe ọlẹ ka, kam chụnụ chụ wẹ, gbanụ kpehe bwu ẹpwụ nya odehe ọlẹ ha ịlọm, ịnyị a du kanụ wẹẹ wu alodehe onyobyi ọlẹ ẹjẹ ịnyị lẹ.

Ang ọjẹ́jẹ ọla nwtsty bwu Jọn 15:19

odehe: Ẹ-ẹgẹlẹ omyi ẹla nya iGiriki ọlẹ kọ ri koʹsmos wẹẹ ya ẹla rụ odehe nya angịnyị inyibyi ịlẹ kị chị ebwo hi Ohe Oluhye ịnyị. Anche nya Ohe Oluhye á tị juwa ẹ-ẹpwụ nyaa ka. ỊJọn ụbwọọmwụ à da ẹla ọlẹ ká iJisọsị ya nyori angịjụgbẹyị nyamwụ nyị́ ri ịnya odehe ka lẹ. IJisọsị ya ẹla ọwẹ myịmyị ụka imimiiye ẹ-ẹpwu nya abwọ ọrịrị ohyẹẹkpẹ nyamwụ bala angịjụgbẹyị nyamwụ.—Jọn 17:14, 16.

(ỊJọn 15:21) Ma, ang ịlịịwe wuu a ri ụma nya ang ịlẹ kị ka họnụ chajị nya ẹnyị nyam lẹlẹ, chajị, ị́ jẹ́ Ọngọlẹ kọ dum ẹrụ warị wẹ odehe ọlẹ kpong-kpong ka, a du lẹ.

Ang ọjẹ́jẹ ọla nwtsty bwu Jọn 15:21

chajị nya ẹnyị nyam: Ụka ọhẹ ị-ịBayịbụụ, omyi ẹla ọlẹ kọ ri “ẹnyị” kaa ku ọmwakpa nya ọngọlẹ kọ la ẹnyị ọwa, abwẹla nyamwụ bala ụma nya ọngịnyị ọlẹ kọ ri. Ẹ-ẹga nya iJisọsị, ẹnyị nyamwụ ku ọmwakpa nya ọngịrị nyamwụ bala iwe-ahụrụ ọlẹ ká Adamwụ ya họọ ịnyịnyị. (Mat 28:18; Filip 2:9, 10; Hib 1:3, 4) Lẹ, iJisọsị wẹẹ ya ẹ-ẹgẹlẹ ang odudu ká ẹla nya angịjụgbẹyị nyamwụ ka wụ́ alodehe ẹjẹ: chajị, ị́ jẹ́ Ọngọlẹ kọ [doo] ẹrụ warị wẹ odehe ọlẹ kpong-kpong ka. Ọ-jẹ́ Ohe Oluhye ka daa ụbwọ jẹ́ ang ọlẹ ká ẹnyị nya iJisosi ku ọmwakpa bala ọ-ka myị lọọ. (Ụkụr 4:12) Ọọwa ri, ị ka jọọ nya ọngọlẹ ká Ohe Oluhye chụ nyọka kpeji, ọngọ ri Adịrahụ nya ịdịrịhụ ịkịla wuu, bala ọ-ka jọ́ọ nya ọngọ ká ya ọhịhị ọmyịmyị-ka ha ọng myị́ ọlẹ kọ ji ekpeleji nyamwụ.—Jọn 17:3; Ọwụ 19:11-16; kụ ẹhị yẹ Eje 2:7-12.

(ịJọn 16:33) M ya ala ịlẹ jenu lẹẹlẹẹ, chajị kanụ ka jẹ́-ẹ la okpunyi nyam ẹ-ẹpwụ nyanụ odehe ọlẹ. Akama lẹ, ọ ka wẹ chịnụ ọgụ ẹ-ẹpwụ nya odehe ọlẹ lẹ! Ma, anụ tị la ẹjẹ ọkpụ́kpụ mẹ. Chajị, m kụrụ odehe ọlẹ wuu wọnụ nyanụ ju lẹ.”

it-1 516

Ugbodu Ojuju

Angịnyị nya ịKịrayịsị baba nya ugbodu ojuju nyọka chịlaa ebwo hị abwẹla bala ịhọhọ ịchịrị nya alodehe ịlẹ kị jẹ́ Ohe oluhye ka, bala ọ-ka dayị giri-giri họọ ụka ká alodehe á juwa tụ́ụhị pyịpyị. IJisọsị byi angịjụgbẹyị nyamwụ yẹkẹẹ: “Akama lẹ, ọ ka wẹ chịnụ ọgụ ẹ-ẹpwụ nya odehe ọlẹ lẹ! Ma, anụ tị la ẹjẹ ọkpụ́kpụ mẹ. Chajị, m kụrụ odehe ọlẹ wuu wọnụ nyanụ ju lẹ.” (Jọn 16:33) Ọnyị nya Ohe Oluhye á myị odehe gbịlọọ ju ka ẹpwụ nya abwẹla ọtịpyọ ẹnẹnẹhẹ ka, ọkọkọ nya ọọwa lẹ, ọ kụrụ odehe bwula o-moo ẹ-ẹgẹgẹhẹ ka. Ogu-ẹpẹtẹ nya iJisọsị lala ọngọ la ọkụrụ-kụrụ bala bala ocheju nya abwẹla ọkpẹẹkpẹẹ nyamwụ ka jẹ́-ẹ ya ugbodu ojuju hahị nyọka chị ịlọhị ẹbwọ hi odehe bala ọ-ya ẹga da kọ ka chịhị ịrị ka.—Jọn 17:16.

Mwahị nya Ụdụ nya Olegu

(ỊJọn 17:21-23, NW) chajị kịịwa wuu ka yẹ ri ọngọ ookpokpo, jaabwọ kaahụ Ohe Oluhye Adịda kaa myị jum, kaam tị tịtị kaa myị jung, kịịwa ịnyịnyị ka myị juhi, chajị ká odehe ka jẹ́ nyori ahụ nyaa dum ẹrụ lẹ. ²² Ogbo ọlẹ ká ya ham lẹ, m̀ ya haa ịnyịnyị lẹ, chajị kịịwa ayịdang ka ri ọngọ ookpokpo, jaabwọ kahị ri ọngọ ookpokpo. ²³ Ịnyị lẹ, ụka kám myị jwaa, káahụ ayịdang á myị jum lẹ aalẹ, ịwa ịnyịnyị ka jẹ́-ẹ ri ọngọ ookpokpo kpẹẹkpẹẹ, chajị ká odehe ka jẹ́ nyori ahụ nyaa dum ẹrụ lẹ bala o-ri nyị háng jaabwọ kaam ayịdang háng ịnyịnyị.

Ang ọjẹ́jẹ ọla nwtsty bwu Jọn 17:21-23

ri ọngọ ookpokpo: Lee “wo lawụlẹ.” IJisọsị raabwọ ká angịnyị nyamwụ ka ri “ọngọ ookpokpo,” kị ka yẹjula awụlẹ, juwa họ ụkụrwọ la irya ookpokpo, jaabwọ kọọwa bala Adamwụ kaa wo lawụlẹ lee ọ-la ịrya ookpokpo, du kị ri “ọngọ ookpokpo.” (Jọn 17:22) Ẹ-ẹpwụ nya ụpwụ nya 1Kọr 3:6-9, ịPọlụ chabwọ nya ọ-yẹjula awụlẹ ọlịịwẹ ẹ-ẹga nya angịnyị nya ịKịrayịsị, jaabwọ kị wẹẹ họ ụkụrwọ lawụlẹ bala ọ-họ ụkụrwọ bala Ohe Oluhye ịnyịnyị.—Yẹ 1Kọr 3:8.

ka họ kịịwa wuu ka jẹ́-ẹ yẹ ri ọngọ ookpokpo kpẹẹkpẹẹ: Lee “tụchawụlẹ kpẹẹkpẹẹ.” Ẹ-ẹpwụ nya ọgba ọlẹ, iJisọsị da ọtụchawụlẹ ọkpẹẹkpẹẹ ori ka wu ọháha nya Adịda. Ọwẹ myị ju ẹla ọlẹpwụ nya ụpwụ nya Kol 3:14, ọlẹ kọ yẹkẹẹ: “Ọháha ọlala . . . a ri ochiri ọlẹ kọ kaa wu ang myị́ ang kpa myị́ ẹ-ẹpwụ nya ọtụchawụlẹ ọkpẹẹkpẹẹ lẹlẹ.” Ọtụchawụlẹ ọkpẹẹkpẹẹ ọwẹ á ri yẹkẹẹ, angịnyị nya ịKịrayịsị á datị hi awụlẹ a-abwẹla ka lẹ ka. Ọọwa á tị ri yẹkẹẹ, ọng myị́ ọng nyaa la ọngịrị memeeme, lee ọ-la irya ookpokpo ka ịnyịnyị. Etu nya ẹlẹwẹ ri, angịnyị nya ịKịrayịsị yẹjula awụlẹ ẹ-ẹpwụ nya ọhọhọ, ọmyịmyị, bala ọmẹjẹ nyaa.—Rom 15:5, 6; 1Kọr 1:10; Efẹ 4:3; Fil 1:27.

(ỊJọn 17:24) “Ohe Oluhye Adịda, angịlẹ wuu ká chụ ham lẹ, ọbịlẹ-bịlẹ nyam chajị nyaa ri yẹkẹẹ, m tịtọ ká ka myị ká angịịwa wuu ka bam warị kaka hụ ẹ-ẹga ọlẹ kam ji ịnyịnyị. Chajị kịịwa wuu ka jẹ́-ẹ juwa kpẹhị nyaa yẹ ẹbyẹbyị nyam ọlẹ ká ya ham, o-oluhye nyọlẹ kam háng lụmẹ ene-ene ká-a da itiwe nya odehe ọlẹ.”

Ang ọjẹ́jẹ ọla nwtsty bwu Jọn 17:24

itiwe nya odehe ọlẹ: Lee “Ọmwụ ọdada nya odehe ọlẹ.” Omyi ẹla nya iGiriki ọlẹ kọ ku ọmwakpa nya “itiwe” ẹ-ẹgẹlẹ, ọyẹda nyamwụ ụ-ụpwụ nya Hib 11:11 ri “ọjẹnyị.” Ụ-ụwa, ị kpa ya ẹla rụ́ “ọnyị ọmama.” Nyọlẹ ká ẹgẹlẹ tị yẹkẹẹ, “itiwe nya odehe” lee “ọmwụ ọdada nya odehe ọlẹ” wẹẹ, ọ lala o-ri ụka ọlẹ ká Adam bala Iivu ma anyị, ọ wẹẹ ya ẹla rụ́ lẹ. Ụka ọlẹ ká iJisọsị ya ẹla u-uhye nya “ọmwụ ọdada nya odehe ọlẹ,” ọ ya ẹla rụ́ Ẹbẹlụ ịnyịnyị, ọwa ọngọ ọhọhẹ bwu odehe ọlẹ kọ la ẹhị ọrịrịị-rịrị nya ọchịda bala ọngọ ọhọhẹ ọlẹ kị da ẹnyị nyamwụ “ẹ-ẹpwụ nya ụpwụ nya ọhịhị nya Ohe Oluhye bwu ọmwụ ọdada nya odehe ọlẹ.” (Luk 11:50, 51; Ọwụ 17:8) Ẹla ọlẹ ká iJisọsị ya ta Adamwụ ẹ-ẹpwụ nya abwọ ọrịrị ẹ-ẹgẹlẹ, mẹjẹ nyori, bwu erego-erego—ene ká Adam bala Iivu ma anyị—Ohe Oluhye la ọháha ha ọnyẹwẹ nyamwụ.

ỊBayịbụụ Ọwawa

(ỊJọn 17:1-14) Ụka ká iJisọsị ya ala ịwẹ kpá wuu lẹ, ọ hu ẹhị nyamwụ hwaa rịrị ka epwoohe lẹ, ọ raabwọ ha Oh Oluhye yẹkẹẹ, “Ahụ Ohe Oluhye Adịda, ụka pwụ ká ka chị ẹbyẹbyị nya ọnyẹwẹ nyang ehe, chajị ká ọnyẹwẹ nyang ayịdang tịtị ka jẹ́-ẹ chị ẹbyẹbyị nyang ahụ ehe ịnyịnyị lẹ. ² Chajị, Ahụ Ohe Oluhye ya ọngịrị ha ọnyẹwẹ nyang ọọwa, chajị kọ ka ya ọhịhị ọmyịmyị-ka ha ọng myị́ ọng ọlẹ wuu ká ka bẹ ẹkọ wụrụ wẹ ẹga nyamwụ lẹ. ³ Ọlẹ a ri ọhịhị ọmyịmyị-ka ọọwa lẹlẹ, angịnyị ehe ọ-ka jẹ́ yẹẹyẹẹ yẹkẹẹ, Ahụ kpakpakpa nyaa ri Ohe Oluhye nya ịlẹhị-ịlẹhị ọọwa lẹlẹ bala ọ-ka jẹ́ iJisọsị ịKịrayịsị ọngọlẹ ká du ẹrụ warị wẹ odehe ọlẹ yẹẹyẹẹ ịnyịnyị. ⁴ M chị ẹbyẹbyị nyang ehe mẹjẹ alodeh ọle lẹ. Ụkụrwọ ọlẹ ká ya jum ụbwọ ya, am nyị họ lẹ, m tị họọ kpá chị eju ịnyịnyị lẹ. ⁵ Oo! Ohe Oluhye Adịda chuchuu, ẹbyẹbyị ọlẹ kam baba la bala Ahụ ene nya ọmwụ ọdada nya odehe ọlẹ lẹ, Aa chị ẹbyẹbyị nyam ọọwa ehe ị-ịjata nya ịlọng lẹẹlẹẹ mẹ.” ⁶ “M chị ẹnyị nyang ehe mẹjẹ angịlẹ ká gba kpehe bwu ẹpwụ nya odehe ọlẹ ene ká ya jum ụ-ụbwọ lẹ! Ịnọ, angịnyị nyang angịịwa à ri ene ká-a gaa jum ụ-ụbwọ lẹ. Ịwa ayịdang tị ju ihi nya ẹla nyang ọlẹ kam ya jaa, juwa kpa họ ụkụrwọ jịra ịnyịnyị lẹ. ⁷ Ị tị́ jẹ́ ịnyịnyị yẹkẹẹ, Ahụ Ohe Oluhye kpakpakpa nyaa ya ang myị́ ang nyam ọlẹ wuu kaam nyị la ham lẹẹ ịnyịlẹhị lẹ. ⁸ Chajị, ẹrụ ọnyịịla ọlẹ ká ya dum ẹrụ lẹ, ụka kam ya jaa lẹ, ị ye ẹla ọọwa bajẹ. Ị myịmyị jẹ́ nya ịlẹhị-ịlẹhị yẹkẹẹ, ẹ-ẹga nyang kpangga, am nyaa bwu warị lẹ. Ị tị́ myị la ọkịlẹtụ ookpokpo ịnyịnyị yẹkẹẹ, Ahụ kpakpakpa nyaa dum ẹrụ warị wẹ odehe ọlẹ ịnyịlẹhị lẹ.” ⁹ Angịịwa kpangga, m jam raabwọ chajị nyaa lẹẹlẹẹ lẹ. Aalodehe ịkịla ịlẹ kị jẹ́ng Ahụ Ohe Oluhye ka, m lẹẹ raabwọ chajị nyaa ka. Ma, abwọ ọrịrị nyam ọlẹ ri chajị nya angịlẹ ká ya ham, chajị Ahụ kpakpakpa a laa lụbwọ lẹta ene-ene ká-a yaa ham lẹ. ¹⁰ Ang myị́ ang nyam wuu ri Ịnyang. Ang myị́ ang nyang Ahụ wuu tị tịtị ri ịnyam am ịnyịnyị. Angịwẹ a ri angị ka chị ẹbyẹbyị nyam ehe mẹjẹ alodehe lẹlẹ. ¹¹ Lẹẹlẹẹ lẹ, aḿ juwa ka jam ẹ-ẹpwụ nya odehe ọlẹ myịmyị kaka. Ma, ịwa ayịdang tị ka hi jam ẹ-ẹpwụ nya odehe ọlẹ pyipyoo wẹẹ. Ma, am ka jam ka rụ bwu odehe ọlẹ tịrẹkpẹ warị wẹ ẹga nyang lẹ. Ahụ Ohe Oluhye Adịda Ọlịgọgọ, chuchuu, kpa ọngịrị nya ẹnyị nyang wuu wu angịlẹ ká ya ham wẹ wuu kpa yẹẹyẹẹ, chajị kịịwa wuu ka jẹ́-ẹ yẹjula awụlẹ, kaka ri ọngọ ookpokpo jaabwọ kam bala Ahụ ri ọng ookpokpo lẹẹ ịnyịnyị mẹ. ¹² Ụka kam jam ta angịlẹ ká ya ham odehe ọlẹ lẹ, m kpa ọngịrị nya ẹnyị nyang ọọwa waa kpa yẹẹyẹẹ. M kpẹhị nyam rịraa yẹẹyẹẹ, chajị ká ọngọngọhẹ á ka jẹ́-ẹ gụm byi kpong-kpong kaka. Kẹnẹ-kẹnẹ, kaka hi ọngọlẹ ká Ụpwụ Ịgọgọ ya ẹla rụ́ lẹ, ụbwọọmwụ mẹ ịnyị. ¹³ Lẹẹlee lẹ, m juwa ka nya tịrẹkpe chịng Ahu Ohe Oluhye ọgụ lẹ! Ma, m tị jam ya ala ịlẹ wuu lẹẹlẹẹ jaa lụka ọlẹ taa wẹẹ. Chajị ká ọkẹkẹnị nyam ka jẹ́-ẹ myị ẹpwụ nya ọkịlẹtụ nyaa pwẹẹpwẹẹ bwula ọọwa. ¹⁴ Ẹrụ ọnyịịla ọlẹ ká ya dum ẹrụ lẹ, m ya jaa lẹ. Ị tị wụ alodehe ọlẹ ẹjẹ lụmẹ, chajị, ịwa ayịdang á ri ịnya alodehe ọlẹ lụbwọ-lẹta ka, jaabwọ kaam ayịdang á ri ịnya odehe ọlẹ ka ịnyịnyị.

ỌKTOBA 29–INOVEMBA 4

ANG ỤDỤ BWU OMYI ẸLA NYA OHE OLUHYE | ỊJỌN 18-19

“IJisọsị Ya Ẹla Nyịlẹhị Dodehe”

(ỊJọn 18:36) IJisọsị wẹ byoo yẹkẹẹ, “Ịpyị adịrahụ nyam am á ri ịnya odehe ọlẹ ka. Ó ri ká ịpyị adịrahụ nyam á ri ịnya odehe ọlẹ, ịnọ, angịjụgbẹyị nyam ka ma uya yẹm dada, chajị ká alegbeju nya ala iJuu á ka wum kpa warị kaka. Ma, ịpyị adịrahụ nyam am, á jam odehe ọlẹ ka, ịnyị a du lẹ.”

(ỊJọn 18:37) ỊPayịleti wẹ byoo yẹkẹẹ, “Ọọwa ri yẹkẹẹ, ahu ayịdang tị tị ri adịrahụ, ịnọ lẹ?” IJisọsị wẹ byoo yẹkẹẹ, “Ịnyị, ahụ ayịdang a tị́ kpa ọnụ nya ịlọng wụrụm wẹ. Ajị nya ọọwa kpangga a du kam warị wẹ ẹpwụ nya odehe ọlẹ, kam ka ya ẹla nya ịlẹhị dodehe je angịnyị ehe lẹlẹ. Ọng myị́ ọng ọlẹ kọ ji oye nya ẹla nya ịlẹhị ka ke ụrụ la ẹla nyam pyii lẹ.”

Ang ọjẹ́jẹ ọla nwtsty bwu Jọn 18:37

ya ẹla nya: Lee “ri ibeenu nya.” Ẹ-ẹpwụ nya Ụpa nya Ụpwụ Ịgọgọ ọlẹ Kị Da la Òja nya iGiriki wuu, “ọ-ka ri ibeenu” la etu ọ-pwọọ́. Etu nya omyi ẹla ọwẹ ri ọ-ka ya ẹla ọlẹ ká jẹ́ chajị nya ang ọlẹ ká yẹ lee ọ-jẹ́ u-uhye nya ang. Etu nyamwụ ịkịla ri “o-ya ẹla dodehe; ọ-myị ju ẹla; o-ya ẹla ọnyịịla chajị nya ang.” IJisọsị á ya ẹla nya ịlẹhị ọlẹ kọ jẹ́ myị̀myị dodehe kem ka, ma ọ hịhị ụ-ụgbẹyị ọlẹ kọ ka họ ọmwụ ọyẹyẹ bala ehe ọchịchị nya Adamwụ jịra, dụ kị rị ịlẹhị. (2Kọr 1:20) Ohe Oluhye yọmwụ neeji rige-rige u-uhye nya irya nyamwụ ẹ-ẹga nya Ịpyị Adịrahụ nyamwụ bala ịKịrayịsị Adịrahụ ọlẹ kọ wẹẹ ka kpeji ụ-ụwa lẹ. Ọhịhị nya iJisọsị lẹpwụ-lẹpwụ, bwu ụka ọlẹ kị mọọ gbee ka pwụ ụka ọlẹ kọ ya ịlọmwụ kiliya wọnụ nya angịnyị ehe ju, họ ọmwụ ịlẹ kị yẹ u-uhye nyamwụ wuu jịra, tụ́ ang ịlẹ wuu ká ehile nya iMosisi ku ọmwakpa, lala ụrụrụ nya ang ọlẹ kọ wẹẹ ka warị. (Kol 2:16, 17; Hib 10:1) Lẹ, ahị ka jẹ́-ẹ ya nyori iJisosi nyị “ya ẹla nya ịlẹhị dodehe” lee o-ri ibeenu nyamwụ bwula ẹla ọlọnụ bala abwẹla nyamwụ.

ẹla nya ịlẹhị: Ẹ-ẹla nya ịlẹhị ọnyị myị́ ọnyị iJisọsị à wẹẹ ya ẹla rụ́ ka, ma ẹlịlẹhị chajị nya irya nya Ohe Oluhye ịnyị. Ẹhị nya ẹla ọkpọngchị ọhẹ ẹ-ẹpwụ nya irya nya Ohe Oluhye ri yẹkẹẹ, iJisọsị ‘ọnyị nya iDavidi,’ ka ri Olegbeju nya Angịkiliya bala Adịrahụ nya Ịpyị Adịrahụ nya Ohe Oluhye. (Mat 1:1) IJisọsị ya nyori, ịngịhyẹ ọkpọngchị ọlẹ kọ kpọọ warị ka hịhị bala ọ-họ ụkụrwọ odehe ọlẹ ri ọ-ka ya ẹlịlẹhị chajị nya Ịpyị Adịrahụ nya Ohe Oluhye dodehe. Alegu-ẹrụ ya omyi ẹla ọlịnyị dodehe ene nya ọmama nya iJisọsị bala ụka ọlẹ kị mọọ e-epweji nya ịBẹtịlẹhẹm nya iJudiya, epweji ọlẹ kị ma iDevidi.—Luk 1:32, 33; 2:10-14.

(ỊJọn 18:38a) ỊPayịleti wẹ byi iJisọsị yẹkẹẹ, “Ịịyẹ a tị́ ri ẹla nya ịlẹhị ọọwa ene?”

Ang ọjẹ́jẹ ọla nwtsty bwu Jọn 18:38a

Ịịyẹ a tị́ ri ẹla nya ịlẹhị ọọwa ene?: ‘Ẹ-ẹla nya ịlẹhị’ ọlẹ ká iJisọsị kpa i-irya, ịPayịleti à wẹẹ tọ ịtọ ẹlạ rụ́ ka, ma ẹlịlẹhị ụma ọnyị myị́ ọnyị, ịPayịleti à wẹẹ ya ẹla rụ́ lẹ. (Jọn 18:37) Kori kọ tọ ịtọ ẹla ọwẹ bwu ọkịlẹtụ ịnọ, iJisọsị ka wọọ. ỊPayịleti á tọ ịtọ ẹla ọwẹ ká iJisọsị ka wọọ ka. Ọ tọọ nyọka mẹ jọ́ọ nyori, ọwa nyị́ myị ju ẹla nyamwụ ka ịnyị. Lala ọ-ri yẹkẹẹ, “Ẹla nya ịlẹhị? Ịịyẹ à tị́ ri ịnyị ene? Ịngịngịhyẹ ọlịnyị á ji ka pyii!” ỊPayịleti á dọmwụ dayị kpụ iJisọsị ka woo ka, ọ kpehe rụ ka ẹga nya ala iJuu.

Mwahị nya Ang Ụdụ nya Olegu

(ỊJọn 19:30) Ụka ká iJisọsị ye ivinigaa ọọwa lẹ, ọ ya dodehe yẹkẹẹ, “Ọ myị́ lẹ.” Ọọwa lẹ, ụka kọ hiri egbeju nyamwụ kpẹẹ lẹ, ọ chị ẹjẹ lẹlẹ.

w10 8/15 p. 11 ¶15

Ang Ịlẹ ká Igu nya IJisọsị Họ Jịra

Nyọlẹ kị gu iJisọsị iloo bala okoji, kọ wẹẹ ka gbu igu onyuujujwo nyamwụ, ọ ya dodehe yẹkẹẹ: “Ọ myị́ lẹ!” Lee, ‘Ọ họ jịra lẹ!’ (ỊJọn 19:30) Bwu ụka nya enyi Ohe ọhụhụ nyamwụ gbee ka pwụ ụka nya igu nyamwụ, ẹ-ẹpwụ nya ẹka ịta bẹhya gbẹgbịlẹ, iJisọsị họ ang lụmẹ-lụmẹ jịra bwula ọngịrị nya Ohe Oluhye. Ụka ká iJisọsị gbu, ọpyị che jigi-jigi ọtụka-ọtụka, du ká olegbeju ọgbahị nya ịsọja nya ala iRom, ọlẹ kọ kpa ịlahị ọ-ọnwụnwụ nya iJisọsị, yẹkẹẹ: “Nya ịlẹhị ịnyị, Ọlẹng ọlẹ ayịdang ri Ọnyẹwẹ nya Ohe Oluhye ayịdang ịnyịlẹhị!” (Mat. 27:54) Ịsọja ọwẹ yẹ ká angịnyị juwa kpa iJisọsị họ nyọlẹ kọ ya nyori ọwa nyị ri Ọnyị nya Ohe Oluhye. Ẹ-ẹpwụ nya akama ịlẹ ká iJisọsị yẹ wuu, ọ dayị giri-giri ẹ-ẹga nya Ohe Oluhye, du kọ jẹ́ mẹjẹ nyori olegu onyobyi ri ọlọnọọkịla. Olegu Onyobyi ya ẹla ọlẹ ba ọng myị́ ọng ọlẹ kọ chẹkpẹ ju eji ọkpakpa nya Ohe Oluhye: “Ọngịnyị ehe ka tụụbwọ hi ang myị ang kọ la nyọka chị ịlọmwụ da myị.” (Job 2:4) Nyọlẹ ká iJisọsị godayị kpakpa ẹ-ẹpwụ nya ịmayẹ ịwẹ wẹẹ, ọ mẹjẹ nyori ọ chịkpẹẹ ká Adam bala Iivu anyị ka godayị kpakpa myị́ ịnyịnyị, ẹ-ẹpwu nya ọmayẹ ọ-pyịnyẹng nyaa ọlaanyị. Ọlẹ kọ tị gụgụ wuu, iJisọsị mẹjẹ bwula igu nyamwụ nyori, iJihova à chịla ọ-ka kpeji ịnyịlẹhị lẹ. (Wa Etu 27:11.) Igu nya iJisọsị họ ang ọkịla gụ ọwẹ myịmyị wẹẹ? Ịnọọ!

(ỊJọn 19:31) Ụka ọọwa, ala iJuu kele kaka byi ịPayịleti yẹkẹẹ, nyị ya ọda ha ịwa, kịịwa nyị kele kaka mwụ angịlẹ kịị nyị gu iloo ba okoji ata mẹ. Chajị kịị nyị ka gbu lẹ, kịịwa nyị ka jẹ́-ẹ hiri egu nyaa eji kpa kaka ju eji ahyaahị mẹ. Chajị, ẹnụtụrụ ọọwa ri ẹnụ nya ịFụrayịdee ọlẹ kọ ka ri ụka ọ-kpa nwụlanọ gbe Ẹnụtụrụ Ọhịnyọ Lụkụrwọ nya ala iJuu. Ọgụgụ wuu ri yẹkẹẹ, ẹnụ ụtụrụ nya ọmwịịnyọ ọọwa juwa ka ri Ẹnụtụrụ Ọhịnyọ Lụkụrwọ ọlịgọgọ gụ ịkịla wuu, chajị nya Ang Oriri Ọchịpwụrụ ọlẹ kọ pwoku ẹnụ ọọwa ịnyịnyị.

Ang ọjẹ́jẹ ọla nwtsty bwu Jọn 19:31

Ẹnụtụrụ Ọhịnyọ Lụkụrwọ ọlịgọgọ gụ ịkịla wuu: Kori kị ri Ang Oriri Ọchịpwụrụ kpá ẹnẹhẹ, ahyẹẹnụ ọlẹ kọ bọọ ba, kọ ri ẹnụtụrụ iwo kụrụ ịrụ nya ịNisan kaa ri Ẹnụtụrụ Ọhịnyọ Lụkụrwọ pyii lẹ. Ahyẹẹnụ ọnyị myị́ ọnyị kọ pwoku ẹ-ẹpwụ nya epwihi, ọọwa á ka woo kpa ka. (Liv 23:5-7) Ụka ká Ẹnụtụrụ Ọhịnyọ Lụkụrwọ nya Ang Oriri Ọchịpwụrụ, á pwoku Ẹnụtụrụ Ọhịnyọ Lụkụrwo ọlam (ahyẹẹnụ oharwiye nya nya epwihi nya ala iJuu, ọlẹ kọ kaa dọmwụ bwu ẹnụ nya ịFụrayịdee lobyi, ju ka ẹnụ nya ịSatudee lobyi), ị kaa wụrwọọ nya “ẹnụtụrụ ọhịnyọ lụkụrwọ ọlịgọgọ gụ ịkịla wuu.” Nyọlẹ ká iJisọsị gbu kpá ẹnụ nya ịFụrayịdee, ahyẹẹnụ ọ-bọọ ba ri Ẹnụtụrụ Ọhịnyọ Lụkụrwọ ọlịnyị. Bwu ẹka iwo imiiye kụrụ ihikichu gbee ka pwụ ẹka iwo ịta kụrụ ịrụ, nyọlẹ kị ma ịKịrayịsị kpá (29 to 35 C.E), ẹka ọlẹ ká ẹnụ nya ịFụrayịdee pwoku ahyẹẹnụ iwo kụrụ ine nya ịNisan kem, à ri ẹka iwo ịta kụrụ ita (33 C.E.) lẹlẹ. Lẹ, ẹlẹwẹ mẹjẹ nyori, ẹnụtụrụ iwo kụrụ ine nya ịNisan, iJisọsị à gbu lẹ.

ỊBayịbụụ Ọwawa

(ỊJọn 18:1-14) Ụka ká iJisọsị raabwọ ọọwa kpá lẹ, ọwa bala angịjụgbẹyị nyamwụ a rụ bwu ụwa kpoye nya ọba ochiche ọhẹ ọlẹ kị wụrụ iKidirọn lẹlẹ. Ẹrụ ọlẹpwụ nya iku ọhẹ juwa ẹ-ẹga ọọwa. Ọọwa lẹ, iJisọsị bala angịjụgbẹyị nyamwụ, a ju ka ẹpwụ nya ẹrụ ọọwa lẹlẹ. ² IJudasị Isikarọtụ ọlẹ kọ ri ọngọ pịrị iJisọsị ha, jẹ́ ẹrụ ọọwa ịnyịnyị. Chajị iJisọsị bala angịjụgbẹyị nyamwụ kaa bajẹ kele ka ụwa ene-ene ịnyịnyị. ³ Ịnyị, iJudasị Isikarọtụ ọwẹ a kpa ịsọja ịhyẹ bala ịdanggeri nya ube ịgọgọ ọtụka nya Ohe Oluhye nya ala iJuu ba ịlọmwụ kele ka ẹpwụ nya ẹrụ ọọwa lẹlẹ. Alegbeju nya angịkiliya nya Ohe Oluhye bala ala ịFarịsii, a du angịịwa ẹrụ kele lẹ. Angịịwa kpa ang abwọ nyaa juwa kpa kele. Ị kpa ila nya otinika bala ila nya ukunggo nya alụwa ịnyịnyị. ⁴ Ụka ọọwa, iJisọsị ayịdang jẹ́ ụma nya ang ọlẹ kị juwa ka họ u-uhye nyamwụ wuu ene-ene lẹ, ọọwa ọ gba ịlọmwụ kpehe lẹ, ọ tọ alogu ẹdịyẹ nya iJudasị ịịwa wo yẹkẹẹ, “Oowo, anụ tị juwa pịlahị?” ⁵ Angịịwa wẹ byoo yẹkẹẹ, “IJisọsị ọla ịNasareti ịnyị!” IJisọsị wẹ byaa yẹkẹẹ, “Am kpakpakpa a ri ọngọọwa lẹlẹ.” IJudasị ọlẹ kọ ri ọngọ pịrị iJisọsị ha godayị rịrị ẹ-ẹpwarịrị nya alogu ẹdịyẹ nyamwụ ịịwa. ⁶ Ahyaahị ká iJisọsị wẹ byaa yẹkẹẹ, “Am kpakpakpa a ri ọngọọwa lẹlẹ,” lẹ, ịwa wuu a chị keji , ụ-ụwa lẹlẹ. ⁷ Ọọwa lẹ, iJisọsị a myịmyị taa wo yẹkẹẹ, “Oowo, anụ tị́ juwa pịlahị ene?” Ị wẹ myịmyị byoo yẹkẹẹ, “IJisọsị ọla ịNasareti ịnyị!” ⁸ IJisọsị wẹ byaa yẹkẹẹ, “M tị́ ya jene ene-ene yẹkẹẹ, Am kpakpakpa a ri ọngọọwa lẹlẹ! Ó ri am kanụ juwa tịtọ ịnyịlẹhị lẹ aalẹ, anụ ba ká angịnyị nyam ịlẹ a rụ wuu ene mẹ.” ⁹ IJisọsị ya ịnyị, chajị ká ẹla ọlẹ kọọwa ayịdang ya ene-ene ka họ jịra. Ọ ya ẹla ọọwa yẹkẹẹ, “Ohe Oluhye Adịda, angịlẹ wuu ká ya ham lẹ, m kpẹhị rịraa yẹẹyẹẹ, chajị ká ọngọngọhẹ nyaa á ka gụm byi kpong-kpong ka.” ¹⁰ Ụka ọọwa, ịSayịmọn iPita kpa oge nyamwụ ụ-ụwa. Ọọwa lẹ, ọ gbiloo pịlala lẹ, ọ hụla ụrụ upwuriri nya ọnchẹ ọhẹ nya olegbeju ọgbahị nya angịkiliya nya Ohe Oluhye, hwaarịị dụwa ị-ịpyị lẹlẹ. Ẹnyị nya ọngọọwa ri ịMalakọsị lẹ. ¹¹ IJisọsị byi iPita yẹkẹẹ, “Tụ ụbwọ hi oge nyang ju ka ẹpwụ nya apile nyamwụ lẹẹlẹẹ mẹ. Ukoku nya akama ọyẹyẹ ọlẹ ká Ohe Oluhye Adam ya ham yẹkẹẹ, am nyị ya nwa mẹ lẹ, a mẹ irya yẹkẹẹ, am nyị́ ka ye nwà kaka, iPita?” ¹² Ịnyị, ịsọja bala olegbeju ọgbahị nyaa bala ịdanggeri nya ala iJuu a wu iJisọsị lẹ, ị chọọ iri mẹnẹ-mẹnẹ lẹlẹ. ¹³ Ọọwa lẹ, ọ ba iJisọsị kele ka ẹga nya Anasị nya ọgbanyẹ-ọgbanyẹ lẹlẹ. Anasị ọọwa tị ri adịda ẹpwa nya ịKayafasị ọlẹ kọ ri olegbeju ọgbahị nya angịkiliya nya Ohe Oluhye wuu la ẹka ọọwa lẹ. ¹⁴ ỊKayafasị ọwẹ ri ọngọlẹ kọ byi ala iJuu wuu yẹkẹẹ, nyị ka ri ang ohiigu gụ haa iwa ala iJuu wuu, nya ọngọ ookpokpo ọ-ka gbu igu wọnụ nyaa ịwa aluche wuu ju lẹ.