Ẹga ọ-Da Ụbwọ ka nya Ụpwụ ọ-Kpa Jẹ́ Ang nya Ọhịhị Bala Ụkụrwọ

ỌYA OHIKICHU 7-13

ANG ỤDỤ BWU OMYI ẸLA NYA OHE OLUHYE | EHE ỌKPỤKPỤ 23-24

“Ā Ba Iru nya Angịnyị Jẹ Nyọka Họ Ang Onyobyi Ka”

(Ehe Ọkpụkpụ 23:1) “Ā kpa oja ọnọọkịla pyebile ka. Ā myị ẹla ju oluguru-ẹla ká họ ibeenu nya ọnọọkịla ka.

w18.08 4 ¶7-8

À Jẹ́ Ẹlịlẹhị Ọlẹpwụ nya Oja Ọọwa Wuu?

⁷ A rị ụma nya ọngọlẹ kọ kaa kpọọ ịpyọ la ọ-ka da ileta bwu ụpwụ ọlakpa bala ifon du kịla aligu lee aliko nyang? O-ri ịnyị aalẹ, ụka ká yẹ kị da oja onyeewe kpehe ụ-ụpwụ nya oja lee a wo oja ọọwa wo la ụrụ, ọhẹka a ka lịlọng lala ọngọ wa oja dodehe ọlẹ kọ kaa tịtọ nyọka ri ọngọ ọhọhẹ ọlẹ kọ ka ya oja ọọwa dodehe. Ma, ene ká ka ya ileta ọọwa du ẹrụ, tọ ịlọng wo wẹẹ: M̀ jẹ́ myị̀myị̀ kori ká oja ọlẹ kam wẹẹ ka kpa pyebile á ri ịnyịlẹhị? M̀ jẹ́ ẹlịlẹhị ọlẹpwụ nya oja ọọwa wuu? Kori ka jẹ́ myị̀myị̀ ka aalẹ, a ka juwa kpa ọnọọkịla pyebile ẹ-ẹpwarịrị nya aanahị. Kori ka la ịwẹẹ ọdada u-uhye nyamwụ aalẹ, ọ-ka há kori ka ya oja ọọwa du ẹrụ ka.

⁸ Ang ọ-la uhi-uhi ọkịla ọhẹ juwa ẹ-ẹga nya ileta ọ-ya du ẹrụ ahyaahị-ahyaahị. Ẹ-ẹpwụma ịhyẹ, ị kaa tụ ụkụrwọ nyahị ku lee o-hyiloo gbang-gbang. Aluji nyahị ịlẹpwụma ịlịnyị ka juwa tọchị-tọchị kpa oja nya ọnọọkịla ịlịnyị pyẹ chajị nyọka chị uhi juhi lee ọ-ka họ kahị ka dahịhile awụlẹ ka myị. Kụ irya nya ang ọlẹ kọ họ lụka nya eji ọkpakpa nya Soviet Union onyogo wẹẹ. Ala ịdang-géri ịhyẹ ịlẹ kị kaa jẹ ịbaa-ịbaa kị jaa lala KGB kpa ịnịịkịla hyoma nyori aanahị ịgbẹgbịlẹ ịhyẹ nyị pịrị angịnyị nya iJihova ha kpá wuu lẹ. Angịnyị lụmẹ-lụmẹ myị ju ịnịịkịla ịịwa, chajị nya ọọwa, angịhyẹ chị ịlaa ebwo hi ogu nya iJihova. Ọtọlujwo lụmẹ! Ụka kọ nọ chẹẹ, angịhyẹ nyaa lụmẹ-lụmẹ nyà tịrẹkpẹ, ma angịkịla-á tị myị tịrẹkpẹ ka. Chajị, ọmyịmyị ọlala nyaa gwaa ta ayịreji lẹ. (1 Tim. 1:19) Ányị ahị tị ka bwu cheji ba hi ayịreji ụma ọlịịwẹ? Hwabwọ la ọ-kpa oja ọlẹ ka jẹ́ myị̀myị̀-ka lee kọ ri ọnọọkịla pyebile. Ā ri ọngọ kaa chịbwuu lee ọngọlẹ kị ka jẹ́-ẹ da lụgbaa hyaa ka. Maga ka jẹ́ ọchẹ̀rị-chẹ̀rị nya oja ọọwa.

(Ehe Ọkpụkpụ 23:2) Ā ba iru nya angịnyị jẹ nyọka họ ang onyobyi ka. Ụka ká juwa họ ibeenu ẹ-ẹga oleje, ā myị ẹla jwaa jẹkpẹ da ẹla nya ịlẹhị ka.

it-1-E 11¶3

Erọn

O-ri ang ọbaba nyọka jẹ nyori, ẹ-ẹpwụ nya iwe-ahụrụ nya Erọn ịtịta ịwẹ wuu, ọ-la gbadaa nyori Erọn á ju ọmwụ nya abwẹla ọtịpyọ ọhọhọ ịịwa ka. Ma, ọkọkọ nya ọọwa lẹ, ọ ya iwe da du ká iwe-ahụrụ ọlẹ kọ juwa yẹ rịrọọ lee ọhọhọ nya angịkịla gbiloo rụ hi ụgbẹyị nya abwẹla ọnyịịla ọhọhọ. Ọgụgụ ri ụka nya ọgbanyẹ ọlẹ kọ họ pyị, ịnọ ọ ka jẹ́-ẹ kpa itiwe nya ehile ọlẹ kọ yẹkẹẹ: “Ā ba iru nya angịnyị jẹ nyọka họ ang onyobyi ka” họ ụkụrwọ. (Ehe 23:2) Datị hi ọọwa, Ụpwụ Ịgọgọ kpa ẹnyị nyamwụ ya ẹla ụ-ụgbẹyị olihi-lihi. Ịnyịnyị, ụka ká Ọnyị nya Ohe Oluhye jam odehe, ọ kpịtịya nya ehile nyọka ju ihi nya obyi omeme nya alegbeju ikiliya.​—Eje 115:10, 12; 118:3; 133:1, 2; 135:19; Mat 5:17-19; 8:4.

(Ehe Ọkpụkpụ 23:3) A tị choku nya ẹla ha ọlẹbyahị chajị nya ọlẹbyahị oriri nyamwụ ka ịnyịnyị.

it-1-E 343 ¶5

Idu Ọkpụkpụ

Idu ọkpụkpụ ku ọmwakpa nya eje ọkịrọrọ ọchịchị bwula ọkịlẹtụ ọbyịbyị nya angịleje. Ịnyịnyị, ehile ya ẹla yẹẹyẹẹ u-uhye nya ang ochikiriju, ang āhị lee oyoye ọyẹyẹ, chajị ang ịlịịwẹ wuu kaa kpụ ọngọleje idu du kọ jẹ́ kaa cheje ọkpụrụrụ ka. “Ang ochikiriju . . . kaa ya umilebwu kụrụ ọngịnyị a-ahị.” (Ehe 23:8) “Ang ochikiriju . . . kaa kpụ ọngịnyị ọnyịịla idu.” (Ehile 16:19) Jaabwọ myị́ abwọ ká ọngọleje à la kpẹẹkpẹẹ kaka ba, kori kọ jẹ́jẹ́ lee ọ jẹ́jẹ́-ka wẹwẹ, ang āhị ịlẹ kọ kaa ye bwu ẹga nya angịlẹ kị kpa eje wẹ ẹga nyamwụ ka jẹ́-ẹ gu abwọlẹ kọ ka bwu cheje nyamwụ myị. Ehile nya Ohe Oluhye á ya ẹla rụ́ idu ọlẹ ká ang āhị kaa kpụ ọngịnyị kem ka, ma ọ ya ẹla rụ́ ẹrwa ọyẹyẹ ịnyịnyị, bwula ọ-yẹkẹẹ: “Ā chị oku oyoye ẹ-ẹga nya ọlẹbyahị lee ọlụdụ ka.” (Liv 19:15) Lẹ, o-ri ẹrwa ọyẹyẹ riri lee ehe ọ-ka lala ẹ-ẹga nya alụma wẹwẹ, ọngọleje á baba nyọka choku nya ẹla ha ọlụdụ tori ọ ri ọlụdụ ka.​—Ehe 23:2, 3.

Mwahị nya Ang Ụdụ nya Olegu

(Ehe Ọkpụkpụ 23:9) “Ā tụ angga pyịpyị koo. Anụ lịlọnụ tị jẹ jaabwọ ká ọngga oriri la-à wẹ lẹ, chajị anụ ayịdang ri angga ọ-ọpyị nya Ijipiti ẹnẹhẹ lẹ.

w16.10 9 ¶4

“Anụ Juwa Yẹhị Da Ẹhị ọ-Kpa Rịrị Angga . . . Bwee Kpong-Kpong Ka”

⁴ Ọkọkọ nyọka da ala Isirẹlụ ehile nyọka ju angga ihi lẹ, iJihova bịlaa bịlẹ kị ka la olegu nya ahyẹẹrwẹrwa. (Wa Ehe Ọkpụkpụ 23:9.) Chajị ịwa ayịdang ‘jẹ́ jaabwọ ká ọngga oriri la.’ Ene-ene kịị yaa la anyịhị, ala Ijipiti kaa yẹ ala Isirẹlụ lala angị ri ịngịngịhyẹ kpong-kpong ka ọọ-lajị nya ahị ohyihyi lee ịgba ọgbagba nyaa. (Ọmwụ 43:32; 46:34; Ehe. 1:11-14) Ọhịhị lujwo ha ala Isirẹlụ yẹẹyẹẹ ụka ọlẹ kị ri angga ọ-ọpyị ọkịla, ma iJihova tịtọ kị ka kpa angga ịlẹpwarịrị nyaa kini-kini jaabwọ kị “kaa kpa ala Isirẹlụ [aanaa].”​—Liv. 19:33, 34.

(Ehe Ọkpụkpụ 23:20, 21) “M̀ juwa du olegu-ẹrụ ọhẹ jịlahị nyanụ nyọka chewu keenu bala ọ-ka kpanụ ụgbẹyị gbee kaka pwụ ọpyị ọlẹ kam nwụlanọ gbenu. ²¹ Anụ-ụ̀ ke ụrụ wo omyi nyamwụ, kanụ ju ẹla nyamwụ ihi mẹ. Ānụ la egbeju-ọngịrị tọọ koo. Ọ́ ka myị-ị̀ hịnyọhi ga hanụ ka, chajị am à wẹẹ doo ẹrụ lẹ.

it-2-E 393

ỊMayịkẹlụ

1. Ọwa-à ri olegu-ẹrụ ọlịgọgọ ọlẹ kẹnẹ-kẹnẹ kị gu ẹnyị nyamwụ ẹ-ẹpwụ nya ịBayịbụụ datị hi iGebirẹlụ lẹ, ọwa ụbwọọmwụ kẹnẹ-kẹnẹ ị tị wụrụ “olegbeju nya alegu-ẹrụ nya Ohe Oluhye” ịnyịnyị lẹ. (IJudu 9) Ẹgẹlẹ ká ẹnyị ọwẹ hi ehe nya ọgbanyẹ-ọgbanyẹ ri egbeju okiriwo nya ụpwụ nya ịDanẹlụ, ụ-ụwa ị chabwọ nya ịMayịkẹlụ lala “ọngọhẹ ẹ-ẹpwụ nya alegbeju nya alegu-ẹrụ,” ọlẹ kọ kele kaka da olegu-ẹrụ olekpeleji nyamwụ ụbwọ ụka ká “olegu-ẹrụ olegbeju nya ọpyị nya iPechiya” woo kpa nụwa. Ị wụrụ ịMayịkẹlụ nya “olegu-ẹrụ olegbeju nya angịnyị nya [ịDanẹlụ],” “olegu-ẹrụ ọtụka ọngọlẹ kọọ gbe [angịnyị nya ịDanẹlụ].” (Dan 10:13, 20, 21; 12:1) Ẹlẹwẹ mẹjẹ nyori ịMayịkẹlụ à ri olegu-ẹrụ ọlẹ kọ gbe ala Isirẹlụ bwu ugbileji lẹ. (Ehe 23:20, 21, 23; 32:34; 33:2) Ang ọkịla ọlẹ kọ da ọwẹ u-uhye kahị ka kpa jẹ́ ri “ụka ọlẹ ká olegbeju nya alegu-ẹrụ nya Ohe Oluhye ọlẹ kị wụrụ ịMayịkẹlụ bala Ohe Onyobyi juwa ju ogu nya iMosisi ju.”​—IJudu 9.

ỊBayịbụụ Ọwawa

(Ehe Ọkpụkpụ 23:1-19) “Ā kpa oja ọnọọkịla pyebile ka. Ā myị ẹla ju oluguru-ẹla ká họ ibeenu nya ọnọọkịla ka. ² Ā ba iru nya angịnyị jẹ nyọka họ ang onyobyi ka. Ụka ká juwa họ ibeenu ẹ-ẹga oleje, ā myị ẹla jwaa jẹkpẹ da ẹla nya ịlẹhị ka. ³ A tị choku nya ẹla ha ọlẹbyahị chajị nya ọlẹbyahị oriri nyamwụ ka ịnyịnyị. ⁴ “Ó-ri ká jẹ ka gba chị ẹna nya oluji nyang kọ juwa rụ hwahị aalẹ, aa woo kpa tịrẹkpẹ wọọ. ⁵ Á tị yẹ obyiyó nya oluji nyang ká olo-ó chọọ ẹkpa beji aalẹ, ā yọọ chịng, ká rụ hyoo ụ-ụwa ka. Aa doo ụbwọ kọ wule obyiyó nyamwụ ọọwa eji. ⁶ “Ā yeje tụ alẹbyahị ịlịnyanụ ụka kị kpa ẹla nyaa wẹ ube oleje ka. ⁷ Ā chẹla ba ọngịnyị kịrọrọ lee o-wu ọngọ da ẹla ọhẹ-lọhẹ ka kpa ka nwụ timajẹ ka, chajị am Ohe Oluhye ka ya eje wu ọngọ họ ang onyobyi. ⁸ “Ā ye ang ochikiriju koo. Ọ kaa ya umilebwu kụrụ ọngịnyị a-ahị, gwoo ahịgboo hi ang ọnyịịla ọhọhọ. Ọ kaa pyị ẹla nya ọlabwẹla ọnyịịla anyoko. ⁹ “Ā tụ angga pyịpyị koo. Anụ lịlọnụ tị jẹ jaabwọ ká ọngga oriri la-à wẹ lẹ, chajị anụ ayịdang ri angga ọ-ọpyị nya Ijipiti ẹnẹhẹ lẹ. ¹⁰ À ka kpa ọpyị nya ẹrụ nyang họ ang ẹ-ẹpwụ nya ẹka ịrwọnyẹ gbẹgbịlẹ. À tị ka kpa ang-ẹrụ ọlụwa nyà wẹ ẹpwa lụka ọwẹ wuu ịnyịnyị. ¹¹ Ma, à ka pẹhi ọpyị ọwẹ mwụ ịnyọ ẹka ọharwiye. Ang myị ang ọlẹ kọ bwu ụ-ụwa ẹ-ẹpwụ nya ẹka ọharwiye ọwẹ ri nya alẹbyahị ịlịnyanụ. Ang ịlẹ kịịwa-á pẹhi à ka ri nya iyo ịlẹpwamẹ lẹ. Ịịwẹ ā kà họ ẹ-ẹga nya ẹrụ nya alakọnụ bala olivu nyang ịnyịnyị [lẹ]. ¹² “Ẹnụtụrụ ịrwọnyẹ ā ka họ ụkụrwọ nyang wuu lẹ. Ā họ ụkụrwọ ọhẹ-lọhẹ ẹnụtụrụ ọharwiye kaka, chajị ká ọnyọhị bala ọngga ọlẹpwa nyang tụ ẹna bala obyiyó nyang wuu ka mwụ ịnyọ ẹnẹwẹ mẹ. ¹³ “Aa kpẹhị chịng chajị ká kpa ehile ọnyị myị ọnyị ọlẹ kam ya dang e-eji wẹ mẹ. Ā raabwọ wụrụ ẹnyị nya ijiga ịkịla lee ẹnyị nyaa ọ-dọmwụ kpehe bwu ọnụ nyang kpong-kpong ka. ¹⁴ “Anụ ka la ọhụhụ ị-kpa kpịtịya ọ-ka chihi jum am Ohe Oluhye ugbabwọ ịta ẹ-ẹpwụ nya ẹka ọnyị myị ọnyị. ¹⁵ “Ọya nya Abiibu ọlẹ kanụ kpa rụ bwu ọpyị nya Ijipiti ānụ ka la Ọhụhụ nya Ịkaa Ọmịrịị-mịrị-ka ham lẹ. Anụ ka ri ịkaa ọlẹ kị ya ang ọ-mịrị ịkaa ju ka jịra ẹnụtụrụ irwiye gbẹgbịlẹ jaabwọ kam danụ ehile. “Ọngọngọhẹ nyanụ ā wẹ kaka gbịgba ham la ọ-kpa ọhaha warị ka lẹ koo. ^16* “Anụ ka la Ọhụhụ nya Ang-ẹrụ Ọwụwụ ịnyịnyị. Ọlẹ ri ọ-kpa kpịtịya nya egbe nya ọgbanyẹ i-bwu ẹrụ nyanụ. “Anụ ka la Ọhụhụ nya Adáa ụka nya egbe nya ekeji ịlẹrụ nyanụ o-go kpa nyà wẹ ẹpwa nyanụ. ¹⁷ Ụka ịta ịwẹ alẹng ịlẹpwụ nyanụ wuu ka warị wẹ ịlahị nyam am Ọngọlahị [iJihova] kaka gbịgba ham. ¹⁸ “Ānụ ya ịkaa ọmịrịị-mịrị ba iyo oleji kpa ka kịla iya ham koo. Ānụ pẹhi eyo nya iyo ịlẹ kanụ ya kịla iya ham lụka nya ọhụhụ ị-kpa kpịtịya ịwẹ rịrị gbe alụtụrụ nya ahị ọpyẹpyẹ ọọnamwụ koo. ¹⁹ “Anụ ka kpa egbe nya ọgbanyẹ ịlẹ kị ri ịlẹhị-ịlẹhị nya ang-ẹrụ nyanụ warị ka ha ọhaha u-ube ịgọgọ nyam [iJihova] Ohe Oluhye nyanụ. Ānụ kpa enyi-ẹmẹ nya ịnịna nya ẹmwụ kpụ́ ọnyị nyamwụ koo.

ỌYA OHIKICHU 14-20

ANG ỤDỤ BWU OMYI ẸLA NYA OHE OLUHYE | EHE ỌKPỤKPỤ 25-26

“Ang Ọlẹ Kọ Ju Apyobwuna Gụgụ Wuu ẹ-Ẹpwụ nya Ọdụ”

(Ehe Ọkpụkpụ 25:9) Aa nwụ Ọdụ nyam am [iJihova] ọwẹ bala ọ-họ ang-abwọ ịlẹpwụ nyamwụ wuu kpẹẹkpẹẹ jaabwọ kam wẹẹ ka chabwọ ya jeng mẹ.

it-1-E 165

Akpa nya Iro

Abwụma bala ụrụrụ nya abwọ kị ka bwu họọ. Ang nya ọgbanyẹ-ọgbanyẹ ọlẹ ká iJihova ya ha iMosisi ụka ọlẹ kọ byoo nyị nwụ́ ọdụ ri, abwụma bala ụrụrụ nya abwọlẹ kọ ka bwụ kọ Akpa nya iro ọwẹ, chajị ọwa-à ri ang-abwọ ọkpọnchị ọlẹ kọ la kpụrụ-kpụrụ gụgụ wuu ẹ-ẹpwụ nya ọdụ bala ẹ-ẹpwarịrị nya ịkampụ nya ala Isirẹlụ wuu lẹ. Udiyo nya Akpa ọọwa la apatẹ imiiye bẹhya (2.5), ẹpwụ ojuju nyamwụ la apatẹ ookpokpo bẹhya (1.5), uhye ọlala nyamwụ la apatẹ ookpokpo bẹhya (1.5) ịnyịnyị. Okoji nya akechiya ị kpa kọ akpa ọọwa lẹ, ị kpụ okpoko ịgọm ọlahịchịng kụrwọọ ẹ-ẹpwụ tụ odehe nyamwụ wuu. “Okpoko ịgọm ọlẹ kị me dịrọọ” ku ọmwakpa nya ẹbwọ nya ododo ọlẹ kọ “tụ ugbọọnụ nyamwụ da wuu.” Ang oheeye ri ọnụ nyamwụ, okpoko ịgọm ọlahịchịng ọlẹ kọ chụka kpọrị-kpọrị ị kpa họ ọnụ nya Akpa nya iro ọọwa lẹ, ú-ukoji ọlam-ọlam ọlẹ kị kpụ okpoko ịgọm kụrụ ka. Ịnyịnyị udiyo bala ẹpwụ ojuju nyamwụ bala ịnya Akpa nya iro ayịdang memeeme. Ị họ alegu-ẹrụ icherubu imiiye ịlẹ kị hyà yẹẹyẹẹ kụ uhye nya ọnụ nyamwụ, ọhẹ kụ ka ọbaba o-oye ọhẹ ọkịla kụ ka oye ọkịla jahị da awụlẹ, ị hyiri egbeju nyaa kpẹẹ bala ọ-pyẹ achwọ maa kụrụ u-uhye nya Akpa nya iro ọọwa. (Ehe 25:10, 11, 17-22; 37:6-9) Ị kaa wụrụ ọnụ nya Akpa ọwẹ nya “ẹchị nya ahyẹẹrwẹrwa” ịnyịnyị.​—Ehe 25:17; Hib 9:5, yẹ PROPITIATORY COVER.

(Ehe Ọkpụkpụ 25:21) Aa ya ajwọ ịpapịla imiiye ịlẹ kam wẹẹ ka ya hang ju ka ẹpwụ nya akpa, ká ya ọnụ nyamwụ kụrwọọ u-uhye birikiti mẹ.

it-1-E 166 ¶2

Akpa nya Iro

Akpa nya iro ọwẹ ri ẹga ọ-ya ang kpịbaa ọlịgọgọ ọlẹ kị kaa ya apwụ nya ehile bala ajwọ ịpapịla imiiye lee ehile iwo ịlẹ kị ri ang ịkpọnchị yẹẹyẹẹ guru chajị kị ka chịda. (Ehe 25:16) Ị ya “Ọta ọhẹ ọlẹ kị kpa okpoko ịgọm họhọ, kị hu ịmána ọlẹ ká Ohe Oluhye ya haa ri bala ọgọdọ nya Erọn ọlẹ kọ bwu kpehe, ju apwụ” juwa ẹ-ẹpwụ nya Akpa nya iro ịnyịnyị, ma ị tị gbaa kpehe bwu ụwa ene kịị nwụ ube ịgọgọ ọlẹ ká iSolomọn nwụ́. (Hib 9:4; Ehe 16:32-34; Ọwa 17:10; 1Ịdị 8:9; 2Ego 5:10) Lụka okpii ene ká iMosisi gbu, ọ ya “ụpwụ nya ehile” ha angịkiliya i-bwu imwawụ nya ala iLivayị, ọọwa ọ byaa nyị “ya nọ ịkịka nya Akpa nya iro, chajị kọ ka ri ang ibeenu ọ-ya eje wu ala Isirẹlụ mẹ” lẹlẹ.​—Ehile 31:24-26.

(Ehe Ọkpụkpụ 25:22) M̀ ka wẹ kaka tọng ahụ iMosisi u-uhye nya ẹchị nya ahyẹẹrwẹrwa ọlẹ kọ ri ọnụ nya akpa ọwẹ. Ụ-ụwa apewa nya alegu-icherubu ịwẹ m ka ya ehile ịlẹ kam da wuu chajị nya ala Isirẹlụ hang lẹlẹ.

it-1-E 166 ¶3

Akpa nya Iro

Ọ-dori wu ijata ojiji nya Ohe Oluhye. Akpa nya iro ọwẹ dori wu ijata ojiji nya Ohe Oluhye ẹ-ẹpwụ nya ego nyamwụ wuu. IJihova myị ọnụ yẹkẹẹ: “M̀ ka wẹ kaka tọng ahụ iMosisi u-uhye nya ẹchị nya ahyẹẹrwẹrwa ọlẹ kọ ri ọnụ nya akpa ọwẹ. Ụ-ụwa apewa nya alegu-icherubu ịwẹ.” “Ụwa m kaa chị ịlọm ehe ẹ-ẹpwụ nya egbamwụ u-uhye nya ẹchị nya ahyẹẹrwẹrwa ọlẹ kọ ri ọnụ nya Akpa nya iro lẹ.” (Ehe 25:22; Liv 16:2)

ỊSamwẹlụ da ụ-ụpwụ nyori, “Uhye nya akpa nya iro ọwẹ apewa nya alegu-ẹrụ icherubim a ri ẹchị ọhụhụ nya [iJihova] Agụgụ lẹ” (1Sam 4:4), chajị nya ọọwa lẹ, alegu-ẹrụ icherubu ịwẹ “ku ọmwakpa nya ang ịrụnyẹ” nya iJihova. (1Ego 28:18, NW ) Ịnyịnyị, “Ụka myị ụka ká iMosisi-í ju kele ka ẹpwụ nya Ọdụ kọ ka ya ẹla ta [iJihova,] ọ kaa wo [iJihova] kọ juwa ya ẹla tọọ bwu apewa nya alegu-icherubu imiiye iluhye nya ọnụ nya Akpa nya iro.” (Ọwa 7:89) Ị-ịlahị nya ọọwa, iJochuwa bala Olegbeju Okiliya iFinihasị kaa kele kaka tọ iJihova ịtọ ẹla i-ijata nya Akpa nya iro ọwẹ ịnyịnyị. (Joch 7:6-10; Ang 20:27, 28) Ma, ọngọkiliya ụbwọọmwụ kem a tị kaa ju kele ka Ẹga Ọlịgọgọ Ọgụgụ Wuu bala ọ-kaa yẹ Akpa nya iro ọwẹ ụka ookpokpo ẹ-ẹpwụ nya ẹka lẹ, ọ́ tị kaa kele nyọka ya ẹla ta iJihova ka, ma ọ kaa kele kaka họ ụkụrwọ ụ-ụwa ẹnụ nya Ahyẹẹnụ nya Iya Ọkịlaakịla kem ịnyị.​—Liv 16:2, 3, 13, 15, 17; Hib 9:7.

Mwahị nya Ang Ụdụ nya Olegu

(Ehe Ọkpụkpụ 25:20) Alegu icherubu ịịwa ka kụ jahị dawụlẹ, pyẹ achwọ nyaa maa ke ọnụ nya akpa.

it-1-E 432 ¶1

ICherubu

IFoto ịlẹ kị ku ọmwakpa nya alegu-ẹrụ icherubu ịwẹ juwa ẹ-ẹpwụ nya ang-abwọ ịkịla ilube nya ọdụ ọlẹ kị nwụ́ u-ugbileji ịnyịnyị. U-uhye nya ọnụ nya Akpa nya iro ọwẹ, ị họ alegu-ẹrụ icherubu ịlẹ kị kpa okpoko ịgọm hyà yẹẹyẹẹ kụ ka egbeju ọhẹ bala ọkịla nyamwụ. Ị kụ jahị da awụlẹ bala o-hyiri egbeju nyaa kpẹẹ jahị da ọnụ nya akpa nya iro la abwụma nya ịgba ọgbagba. Ọnyọnyị nyaa la achwọ imimiiye ịlẹ kị pyẹ maa kụrụ uhye nya ọnụ nya akpa ọwẹ la abwụma nya eji ogbegbe bala ẹhị ọ-kpa rịrị. (Ehe 25:10-21; 37:7-9) Ịnyịnyị, ị gba ifoto nya alegu-ẹrụ icherubu ịwẹ ba apwụ ọlẹ kị ya kụrụ ọdụ ẹ-ẹpwụ wuu bala apwụ ọlẹ kị ya chị Ẹga Ọlịgọgọ Ọgụgụ Wuu ebwo hi Ẹga Ọlịgọgọ.​—Ehe 26:1, 31; 36:8, 35.

(Ehe Ọkpụkpụ 25:30) Ọọwa lẹ, à ya ịkaa ọlịgọgọ ọlẹ kị ya ham nọ u-uhye nya itebwuru ọwẹ rịrị ị-ịlahị nyam ụka wuu mẹ.

it-2-E 936

Ịkaa Ọlịgọgọ

Ịkaa iwo kụrụ imiiye ịlẹ kị kaa ya guru u-uhye nya itebwuru ẹ-ẹpwụ nya ube nya ọdụ lee ube ịgọgọ ọlẹ kọ ri Ẹga Ọlịgọgọ, kị tị kaa ya ịkaa inyeewe nyáa la ahyẹẹnụ ọhịnyọ la ụkụrwọ ọnyị myị ọnyị wuu. (Ehe 35:13; 39:36; 1Ịdị 7:48; 2Ego 13:11; Neh 10:32, 33) Ẹnyị ọkịla ọlẹ kị kaa wụrụ ịkaa ọlịgọgọ ọwẹ la òja nya ala iHiburu ri ịkaa ọlẹ kọ kaa “rịrị ị-ịlahị.” Omyi ẹla ọlẹ kọ ri “ị-ịlahị,” ụka ọhẹ ọ kaa ku ọmwakpa nya “ijata ojiji.” (2Ịdị 13:23) Chajị nya ọọwa lẹ, ịkaa ọlịgọgọ ọwẹ kaa rịrị ị-ịlahị nya iJihova ụka myị́ ụka wuu. (Ehe 25:30) Ịnyịnyị, ị kaa wụrụ ịkaa ọlịgọgọ ọwẹ nya ‘ebe nya ịkaa’ (2Ego 2:4 NW ), “ịkaa ọlẹ kị ya ha ọhaha ha Ohe Oluhye” (Mak 2:26), bala “ịkaa ịhyẹ ịlẹ kị kaa kpa kpịtịya nya ijata ojiji nya Ohe Oluhye” (Hib 9:2).

ỊBayịbụụ Ọwawa

(Ehe Ọkpụkpụ 25:23-40) “Aa kpa okoji nya akechiya kọ [itebwuru] ọlẹ ka udiyo ọlala nyamwụ ka la apatẹ ịta gbẹgbịlẹ. Ọ ka ju ẹpwụ lala apatẹ imiiye ba ẹhya bala ọ-ka la uhye lala apatẹ imiiye. ²⁴ Aa kpụ okpoko ịgọm ọlahịchịng kụrwọọ ẹ-ẹga myị ẹga nyamwụ wuu, ká me okpoko ịgọm ọwẹ dịrọọ tụ ugbọọnụ nyamwụ da wuu ịnyịnyị mẹ. ²⁵ Aa kọ ugbọọnụ ọlẹ kọ ka ju ẹpwụ lala ẹpwụtụbwọ ju itebwuru ọwẹ, ká me okpoko ịgọm dịrọọ ịnyịnyị. ²⁶ Me ịmapẹ nya okpoko ịgọm kụ itebwuru ọwẹ jịra ọ-ọkpanggọ nyamwụ inine ẹga kị ka ya ata ine nyamwụ kwoo mẹ. ²⁷ Ịmapẹ ịlẹ kị ka ya igbilo ị-kpa olo nya itebwuru ọwẹ dụrụ ka ji tụ ba ugbọọnụ nyamwụ. ²⁸ Aa kpa okoji nya akechiya kọ igbilo ị-kpa olo nya itebwuru ọwẹ ká kpụ okpoko ịgọm kụrwaa wuu yẹẹyẹẹ mẹ. ²⁹ Okpoko ịgọm ọlahịchịng ị ka kpa me ịja ịpapịla bala ịja ikpori-kpori bala ekeku ị-ya ere ju ya hụ eji nya iya ọkịlaakịla ha Ohe Oluhye lẹ. ³⁰ Ọọwa lẹ, à ya ịkaa ọlịgọgọ ọlẹ kị ya ham nọ u-uhye nya itebwuru ọwẹ rịrị ị-ịlahị nyam ụka wuu mẹ. ³¹ “Okpoko ịgọm ọlahịchịng ā ka kpa họ ang ọ-ya otinika rịrị lẹ. À ka kpa okpoko ịgọm ọlẹ ká ka hyà họ ọmwụ bala ekilo nyamwụ. À ka họ egbeju ikperi-kperi nya ábwọ nyamwụ bala ịlẹ kị lala àpwụ nya ekeji ju ang ọ-ya itinika rịrị ọwẹ la ọ-chaa ebwo hi ekilo nyamwụ ka. ³² Ábwọ ịrwọnyẹ ā ka họ ju ekilo nyamwụ lẹ. Ábwọ ịta ka jwoo ekilo oloye ọhẹ, ábwọ ịta ka jwoo ekilo oloye ọkịla nyamwụ ịnyịnyị. ³³ Ụ́bwọ ọnyọnyọọnyị nya ábwọ ịrwọnyẹ ịwẹ ka la egbeju okperi-kperi ịtịtịịta lala ẹhị obebe bala àpwụ ogugu nya okoji nya amọndụ. ³⁴ Ekilo owulele nya ang ọ-ya otinika rịrị ọwẹ ayịdang ka la egbeju ikperi-kperi ine ịlẹ kị ka lala àpwụ ogugu nya amọndụ. ³⁵ Ẹhị obebe ọhẹ ka ji ekpeleji nya ábwọ imiiye ịhọhẹ-họhẹ ịlẹ kị be hụrụ ekilo nyamwụ. Ẹhị obebe oheeye ka ji ekpeleji nya ábwọ imiiye ịkịla ịlẹ kị ba ịnya ọgbanyẹ ba. Ẹhị obebe ọhata ka ji ekpeleji nya ábwọ imiiye ihihi ịnyịnyị. ³⁶ Ẹhị ibebe bala ábwọ ịrwọnyẹ ịwẹ wuu ka be hụrụ ekilo nya ang ọ-ya otinika rịrị la ọ-chị ebwo hị awụlẹ ka. Okpoko ịgọm ọlahịchịng ọlẹ ká ka hyà ā ka kpa haa lẹ. ³⁷ Ọọwa lẹ, ká họ itinika irwiye ịlẹ ká ka ya rịrị u-uhye nya ang ọ-ya itinika rịrị ọwẹ mẹ. Ya itinika ịịwa rịrị chajị ká ahịgboo nyaa ā hụ́ kịlahị nya ang ọ-ya itinika rịrị ọwẹ. ³⁸ Aa kpa okpoko ịgọm ọlahịchịng họ abụwa ọ-kpa chị owu nya otinika ebyi bala ịja ị-ya ebyi ju mẹ. ³⁹ Ilo ọlala nya okpoko ịgọm ọlahịchịng ọlẹ ká ka kpa họ ang ọ-ya itinika rịrị ọwẹ bala ang-abwọ nyamwụ ịkịla wuu ka la okolo iwo ịta kụrụ ịrụ (35). ⁴⁰ Aa kpẹhị chịng ká họ ang ịwẹ wuu kpẹẹkpẹẹ jaabwọ kam wẹẹ chabwọ ya jeng ám̀ ọ-ọgbọdọ ọlẹ mẹ.”

ỌYA OHIKICHU 21-27

ANG ỤDỤ BWU OMYI ẸLA NYA OHE OLUHYE | EHE ỌKPỤKPỤ 27-28

“Ẹlịyẹ Ahị tị ka Jẹ́ Bwu Ang Ọkụrụ-kụrụ nya Angịkiliya?”

(Ehe Ọkpụkpụ 28:30) Aa ya Urim bala iTumim ju ẹ-ẹpwụ nya ang ọdọkịlẹtụ ọwẹ ịnyịnyị. Ọọwa du ká ang ịwẹ ka pịlẹ ọ-ọkịlẹtụ nya Erọn ụka myị ụka kọ ka wẹ ijata nyam [iJihova] lẹ. Ịịwẹ Erọn à ka juwa kpaa ụ-ụwa kọ ka jẹ irya nyam chajị nya ala Isirẹlụ lẹlẹ.

it-2-E 1143

Urim bala iTumim

Angị da ịBayịbụụ wụlẹ lụmẹ-lụmẹ myị nyori Urim bala iTumim ịwẹ nyị ri egbe nya ẹchị. Ị wụrwaa nya “Ẹchị ọlịgọgọ” ụ-ụpwụ nya Ehe Ọkpụkpụ 28:30 nya ịBayịbụụ ọlẹ ká James Moffatt da. Angịhyẹ ya nyị la egbe ịta, omyi ẹla ọlẹ kị da ba ugbe ọhẹ ri “Ee” ọkịla ri “Ehe,” ugbe ọhata ị́ da ịngịngịhyẹ bọọ ka. Ị da ẹnyị baa ịnyị chajị kị ka kpa jẹ́ ọwẹwẹ nya ịtọ ẹla, ma ụka ká ụpa ọlẹ kị da ịngịngịhyẹ ba ka á hyeehe lẹ aalẹ, ọ mẹjẹ nyori ọwẹwẹ nya ịtọ ẹla ọọwa á ji lẹka. Angịkịla tị me irya nyori, ọhẹka nyị ka ri ajwọ ịpapịla imiiye ịlẹ ká ụpa ọhẹ nyị ri onyobiri ká ọkịla nyị ri onyoowuru. Ụka kị ya chị keji ká ụpa imimiiye ịlẹ kị ri inyiiwuru à ji da ka uhye lẹ aalẹ, ọwẹwẹ nyị ri “Ee” lẹ, ụka ká ụpa inyibiri à ji da ká uhye lẹ aalẹ, ọ ri “Ehe” lẹ, ma ụka ká ụpa onyoowuru bala onyobiri à tị ji da ká uhye lẹ aalẹ, ọwẹwẹ nya ịtọ ẹla ọọwa à ji kaka. Ụka ọhẹ juwa, ká ịSọlụ kele ka ẹga nya ọngọkiliya nyọka tọ wo kori kọ ka wuleji nya ẹla jahị da ala iFilisitiya, ma ọ ye ọwẹwẹ ka. Chajị nya ọọwa, ọ me irya nyori ọngọhẹ lẹpwụ nya angịnyị nyamwụ nyaa họ ọhọbịrị lẹ, ọọwa ọ raabwọ bịlẹ iJihova yẹkẹẹ: “[IJihova] Ohe Oluhye nya ala Isirẹlụ . . . aa kpa iTumim chọọ ehe” mẹ. Ẹla ọọwa wu ịSọlụ bala iJonatan bwu ẹpwụ nya angịlẹ kị juwa i-ijata wuu; nyọlẹ kị họ ọwẹ kpa, ị da iwo nyọka jẹ́ ọngọlẹ kọ họ ẹla ọọwa ẹ-ẹpwarịrị nyaa ịwa angị imimiiye. Ẹ-ẹpwụ nya ịBayịbụụ ọwẹ, ọbịlẹ-bịlẹ nyọka “kpa iTumim chọọ ehe,” lala ịnyaa datị hi iwo ọdada, ịlẹhị lẹ, ọ-ka lala o-ri ang imiiye ịwẹ nyị da ori wu awụlẹ myị.​—1Sam 14:36-42.

(Ehe Ọkpụkpụ 28:36) “Aa kpa okpoko ịgọm-ịgọm kem họ uginikpo ọhẹ kị gu ịna bọọ yẹkẹẹ: ‘[Ịgọgọ ọlala ri ịnya iJihova.]’”

it-1-E 849 ¶3

Itochi

Olegbeju Okiliya nya Ala Isirẹlụ. Ụ-ụwa Isirẹlụ, apwụ ọkụrụ egbeju nya olegbeju okiliya kaa la uginikpo nya okpoko ịgọm “ọhẹ kị gu ịna bọọ yẹkẹẹ, ‘[Ịgọgọ ọlala ri ịnya iJihova, NW ]’” uhye nya itochi nya ọngọkiliya. (Ehe 28:36-38; 39:30) Lala olegbeju ọlẹ kọ ku ọmwakpa nya ịgba ọgbagba nya iJihova ụ-ụwa Isirẹlụ, ọ ri ang ọchịla-chịla nya olegbeju okiliya ọ-ka kpa ẹga nya ụkụrwọ nyamwụ lịgọgọ, ịnyịnyị ang ọlẹ kị da ba uginikpo ọwẹ ka kpụ ala Isirẹlụ wuu ịtịya nya ọbaba nyọka kpa ịlaa lịgọgọ ụka wuu ẹ-ẹpwụ nya ịgba ọgbagba nya iJihova. Ịnyịnyị, ọ ri ang ẹjẹẹ ọkpẹẹkpẹẹ ọlẹ kọ pwoku ahụrụ nya Olegbeju Okiliya ọgụgụ wuu kọ ri iJisọsị ịKịrayịsị, ọngọlẹ kọ hu ịlọmwụ ju iJihova ụ-ụbwọ nyọka họ ụkụrwọ nya ọngọkiliya ọlẹ kọ ka ya ịgọgọ ọlala nya Ohe Oluhye yeji giri-giri.​—Hib 7:26.

(Ehe Ọkpụkpụ 28:42, 43) “À ka ga ịbantẹ ịlẹ kị ka ya ke ịlaa ọ-ọhị ịnyịnyị. Ịbantẹ ịịwa ka bwu ọhị ba e-egbata. ⁴³ Erọn bala anyị alẹng nyamwụ ka ju ịbantẹ ịwẹ ụka myị ụka kị juwa jẹ ka ẹga nya ogidi kaka kịla iya ẹ-Ẹga Ọlịgọgọ. O-ri ịnyị ka aalẹ, ị la abyi lẹ, ị ka gbu. “Ọwẹ à ri ehile o-gbe oyi myị oyi ọlẹ ká Erọn bala anyị ịtụma nyamwụ ka kpa lẹlẹ.

w08 8/15 15 ¶17

Yogbo Ha IJihova Bwula ọ-Mẹ Ihi Ojuju Jẹ

¹⁷ Ọ baba yẹẹyẹẹ nyahị ọ-ka mẹ ihi ojuju nyahị jẹ ụka kahị juwa gbịgba ha iJihova. “Kpahị ju ịlọng ụka ka juwa ka ube ịgọgọ nya Ohe Oluhye,” jaabwọ ká ụpwụ nya Ọngọlirya 5:1 ya. Ohe Oluhye da iMosisi bala iJochuwa ehile nyọka pwọ egbatẹ nyaa ụka kị godayị rịrị ẹ-ẹga ọlịgọgọ. (Ehe. 3:5; Joch. 5:15) Ị ka họ ịnyị nyọka mẹjẹ nya ang ẹjẹẹ nya ihi ojuju lee ịgba ọgbagba. Ịnyịnyị, Ohe Oluhye da angịkiliya nya ala Isirẹlụ ehile nyọka ju ịbante “ịlẹ kị ka ya ke ịlaa ọ-ọhị.” (Ehe. 28:42, 43) Ọọwa ka du kị ka ya ịnyịrọ nyaa kụ-ehe ụka kị juwa kịla iya u-uhye nya ogidi ka. Ọng myị́ ọng lẹpwụ nya alugbiyegu nya ọngọkiliya wuu tị baba nyọka ba ehile nya ihi ọlala nya Ohe Oluhye jẹ.

Mwahị nya Ang Ụdụ nya Olegu

(Ehe Ọkpụkpụ 28:15-21) Aa họ ang ọdọkịlẹtụ nya olegbeju okiliya ọlẹ kọ ka kpa jẹ irya nya Ohe Oluhye mẹ. Ụma nya ang-abwọ ịlẹ kị kpa họ ẹfọdụ ọngọ jẹ ụkụrwọ yẹẹyẹẹ à ka kpa họ ang ọdọkịlẹtụ bala ọmwụ ọ-nụ jwoo ịnyịnyị lẹ. ¹⁶ Ẹpwụ ojuju bala udiyo nyamwụ ka memeeme. Udiyo nyamwụ ka lala ẹhya nya ẹpẹtẹ. Ẹpwụ ojuju nyamwụ ka lala ẹhya nya ẹpẹtẹ ịnyịnyị. Ị ka mwụ ang ọdọkịlẹtụ ọwẹ aba bawụlẹ ugbabwọ imiiye. ¹⁷ Aa ya ajwọ ịnyịịla-ịnyịịla ịlịnya bọọ rẹẹrẹẹrẹẹ jịra ịgba ine mẹ. Ajwọ ịlẹ ká ka ya bọọ ọgba ọhọhẹ à lẹẹ lẹ: ẹjwọ irubi bala ẹjwọ itopasị bala ẹjwọ ịganẹtị. ¹⁸ Ajwọ ịlẹ kị tị ka ji ọgba oheeye ri ẹjwọ emaradị bala ẹjwọ ịsafaya bala ẹjwọ ịdayamọndụ. ¹⁹ Ajwọ ịlẹ kị ka ji ọgba ọhata ịnyịnyị ri ẹjwọ ịtẹkwasị bala ẹjwọ ageti bala ametisi. ²⁰ Ụma nya ajwọ ịlẹ kị ka ji ọgba ohene ri ẹjwọ iberiili bala ẹjwọ ịkaneliyan bala ẹjwọ ịjasịpa. Aa ya ajwọ ịwẹ ku ang ịlala abaala ichiche imiiye ịwẹ kị họ lokpoko ịgọm mẹ. ²¹ Ajwọ iwo kụrụ imiiye ịwẹ ku ọmwakpa nya anyị iwo kụrụ imiiye nya iJekọbụ. Ị ka kpa ang ọlẹhị pyiye-pyiye da ẹnyị nya ọngọngọọng nyaa ba ẹjwọ ọnyọnyọọnyị chajị kị ka ku ọmwakpa nya imwawụ iwo kụrụ imiiye nya ala Isirẹlụ.

w12 8/1 26 ¶1-3

À Jẹ́ Ẹla Ọlẹ?

Ale ala Isirẹlụ à tị́ ye ajwọ ịnyịịla-ịnyịịla iluhye nya ang ọdọkịlẹtụ nya olegbeju okiliya bwu?

Ụka ká ala Isirẹlụ rụ bwu ọpyị nya Ijipiti kpá kị ju ka ugbileji, Ohe Oluhye daa ehile nyọka họ ang ọdọkịlẹtụ ọwẹ. (Ehe Ọkpụkpụ 28:15-21) Ang ọdọkịlẹtụ ọọwa la ajwọ ịlẹ kị wụrụ irubi, itopasị, emaradị, ịtẹkwasị, ịsafaya, ịjasịpa, leshem, ageti, ametisi, ikirisolayịtị, onikisi, bala ogbe. Ala Isirẹlụ họ ang kpụ ajwọ ụma ịlịịwẹ ịlẹhị?

Lụka onyogo, angịnyị kaa ra ajwọ ịwẹ bala ọ-kpa dọhị ịnyịnyị. Ọ-chụ pwokwita, ala Ijipiti ịlụka onyogo kaa ra ajwọ ịnyịịla-ịnyịịla ịwẹ bwu ẹga ọlụrụ-lụrụ hwẹẹ lala ẹpwụma ịlẹ kị jẹ́ alẹ lala Iran, Afghanistan bala India ịnyịnyị. Angị gba ang ụdụ ịlẹpwụ nya ịpyị nya ala Ijipiti họ ụma ịdatị-datị nya ajwọ ịnyịịla-ịnyịịla ịwẹ. Angị dọhị nya ala Ijipiti tị la ọngịrị ọtụka-ọtụka u-uhye nya ang ụdụ ịlẹpwụ nya ịpyị ịlepweji ịlẹ wuu kị kaa kpeji u-uhye nyaa. IJobu chabwọ jaabwọ ká aliko nyamwụ kaa kpa awanga tụ́ ụgbụ ịlẹpwụ ịpyị da juwa mwahị nya ang ụdụ. Ịnyịnyị, iJobu gu ẹnyị nya ang ịkịla ịlẹ kị kaa gba bwu ịpyị datị hi ịsafaya bala itopasị.​—Job 28:1-11, 19.

Ụpwụ nya Ehe Ọkpụkpụ ya nyori ala Isirẹlụ nyị “go ala Ijipiti ang-ụdụ nyaa” wuu kpa rụ ụka kị wẹẹ rụ bwu ọpyị nyaa. (Ehe Ọkpụkpụ 12:35, 36) Chajị nya ọọwa lẹ, ọchịkpẹẹ nyori ala Isirẹlụ ye ajwọ ịnyịịla-ịnyịịla ịlẹ kị ya ba ang ọdọkịlẹtụ nya olegbeju okiliya bwu ọpyị nya Ijipiti.

(Ehe Ọkpụkpụ 28:38) Chajị ká Erọn ka kpọọ i-itochi nyamwụ ụka wuu mẹ. Erọn ka kpa olo nya abyị ọhẹ-lọhẹ ká ala Isirẹlụ-ụ́ la ẹ-ẹpwụ nya ọhaha ịlịgọgọ nyaa ịlẹ kị hu ha. Ọọwa, m ka ye ọhaha nyaa lẹlẹ.

it-1-E 1130 ¶2

Ịgọgọ Ọlala

Iyo ileji bala Ang-ẹrụ. Ọnyị ọlẹng nya ọgbanyẹ nya ẹna bala ọkpịlọ bala ẹmwụ embiri kaa ri ang ịlịgọgọ ẹ-ẹga nya iJihova, chajị nya ọọwa lẹ ọngọngọhẹ-ẹ̀ kaa nyáa ịwa tịrẹkpẹ ka. Ị kaa ya kiliya, ụpa ọhẹ nya iya ọkịlaakịla ọọwa tị kaa ka ẹga nya ọngọkiliya ọnyị kọ la ịgọgọ ịnyịnyị. (Ọwa 18:17-19) Ugbe nya ọgbanyẹ bala ang ookpokpo ẹ-ẹpwụ nya iwo ri ang ọlịgọgo, jaabwọ ká iya ọkịlaakịla bala ang āhị ịkịla ịlẹ kị chị ịgọgọ ju nyọka kpa họ ụkụrwọ u-ube ịgọgọ la. (Ehe 28:38) Ịngịlẹ wuu kị lịgọgọ a-ahị nya iJihova ri ang ịlẹ kị ka chị ihi ju yẹẹyẹẹ, áng ị ka yẹhị da bwee lee ọ-juwa kpa họ ụ-ụgbẹyị ọlẹ kọ pwoku kpong-kpong ka lẹka. Ọ-chụ pwokwita, ri ehile u-uhye nya ang ookpokpo ẹ-ẹpwụ nya iwo. Kori ká ọngịnyị à ya ang-ẹrụ guru nyọka ya nwụ nya ang ookpokpo ẹ-ẹpwụ nya iwo, ká ọwa ayịdang lịlọmwụ lee ọngọhẹ bwu ẹpwụ nya alọdọdẹpwa nyamwụ a hu ọhẹ lẹpwụ nya ang ịịwa kpụ́ ang oriri la ọjẹ́jẹ-ka aalẹ, ọlẹng ọọwa kpụhị nya ehile nya Ohe Oluhye u-uhye nya ang ịlịgọgọ lẹ. Ehile ya nyori ọngọọwa nyị ka nwụ uri nya ang ọọwa bala ọ-ka ya ebwo ookpokpo ẹ-ẹpwụ nya iru nya ọhaha ịịwa hajwọọ kwiwa, datị hi ọkpịlọ ọcharị-charị ọlẹ kọ ka myịmyị-ị́ ya kiliya. Chajị nya ọọwa lẹ, ọbaba nyọka chị ihi ọtụka-ọtụka ju ang ịlẹ kị lịgọgọ ị-ịlahị nya iJihova.​—Liv 5:14-16.

ỊBayịbụụ Ọwawa

(Ehe Ọkpụkpụ 27:1-21) “Kpa okoji nya akechiya kọ ogidi okiliya ọlẹ ká ịkịka inine nyamwụ wuu ka memeeme ẹ-ẹpwụ ojuju bala udiyo. Ogidi ọọwa ka la uhye lala apatẹ ine ba ẹhya. Udiyo ọlala nyamwụ ka ri apatẹ irwiye ba ẹhya. Ịnyịnyị ẹpwụ ojuju nyamwụ à ka la lẹ. ² Kọ ang lala achụ nya ẹmwụ kwọọ u-uhye nya ọkpanggọ inine nyamwụ. Ang ịịwa ka ju awụlẹ bala ogidi ayịdang la o-chebwo hi awụlẹ ka. Kpụ́ oje ọnyọmịla kụrụ ogidi ọwẹ wuu lẹpwụ-lẹpwụ mẹ. ³ À ka họ ịchụ ị-ya agbụ ju bala alẹ ị-kpa go agbụ bala ịja ị-kpa ju ang bala ajangga ị-kpa gu iyo bala ịja ị-kpa chụ ila. Oje ọnyọmịla ā ka kpa họ ang-abwọ ịwẹ wuu lẹ. ⁴ A kpa oje ọnyọmịla gu ang lala ụbaala, ká kpa oje ọwẹ-ọwẹ họ ịmapẹ kwọọ ị-ịkpanggọ nyamwụ inine wuu mẹ. ⁵ Ya ang ọlala ụbaala ọwẹ da e-ekpeleji nya ukido nya ogidi, ká o-bwu ụwa ka uhye bala ọ-ka eji nyamwụ ā gu awụlẹ ka. ⁶ Kpa okoji nya akechiya kọ igbilo ị-kpa kpa olo nya ogidi ọwẹ, ká kpụ oje ọnyọmịla kụrwaa wuu gbịlẹ-gbịlẹ. ⁷ Ya igbilo ịwẹ dụrụ ịmapẹ ịlịkịka imiiye nya ogidi ọwẹ ụka kị ka hwoo mẹ. ⁸ Ekeji ịpapịla ā ka kpa họ ogidi ọwẹ lẹ. Pẹhi ẹpwụ nyamwụ dụwa wururu ịnyịnyị jaabwọ kam mẹjẹng u-uhye nya ọgbọdọ mẹ. ⁹ “Kpa ịpwụ ịlẹ kị nụ la owu ọlẹ kị wo yẹẹyẹẹ chị oyi nya ọdọda ọdagaga ju Ọdụ. Udiyo nya ugurubwọ oledii ka ri apatẹ ohu da iwo ịrụ (150). ¹⁰ Ịtachị iweji nya oje ọnyọmịla iwo imiiye (20) ịlụwa ka rịrị kọkọ u-uhye nya ang ikperi-kperi iwo imiiye ịlẹ kị kpa oje ọnyọmịla họ. Okpoko ịgọm ị kpa họ apata ịkụrẹchẹ bala ákpa ịlẹ kị ka ya gu ekeji iweji ịịwa lẹ.¹¹ Udiyo nya ugburubwọ ọlẹtẹ ka ri apatẹ ohu da iwo ịrụ (150) ịnyịnyị. Ịtachị iweji bala ang ikperi-kperi nya oje ọnyọmịla ịlẹ kị ka họ daa e-eji ka la iwo imiiye. Ịpwụ bala apata ịkụrẹchẹ bala ákpa nyaa ka juwa ịnyịnyị wuu.¹² “Ẹpwụ ojuju nya egbeju ọlọmwẹnụ-obyi nya ọdọda bala ịpwụ ịlụwa ka ri apatẹ iwo irwiye kụrụ ịrụ (75). Ịtachị iweji ịlụwa bala ang ikperi-kperi ị-daa ọ-ọmwụ ka la iwo-iwo.¹³ Ẹpwụ ojuju nya egbeju ọlọmwẹnụ-ụtụrụ nya ọdọda ka ri apatẹ iwo irwiye kụrụ ịrụ (75) ịnyịnyị. ¹⁴ Ị ka ya ịpwụ ịlẹ kị la udiyo lala apatẹ iwo imiiye kụrụ imiiye ba ẹhya (22.5) pịlẹ ịtachị iweji ịta o-oye ọhẹ nya ọnang o-bwu ka ọdọda ọwẹ. Ị ka ya ịtachị iweji ịịwa yi eji rịrị kọkọ u-uhye nya ang ikperi-kperi ịta ịnyịnyị.¹⁵ Ịpwụ iloye ọkịla nya ọnang ka la udiyo lala apatẹ iwo imiiye kụrụ imiiye ba ẹhya (22.5). Ịtachị iweji ịlụwa bala ang ikperi-kperi ị-daa ọ-ọmwụ ka la ịta-ịta.¹⁶ “Ịnya ọnang o-bwu ka ọdọda ọdagaga ju ọdụ ọwẹ ayịdang tị lẹ, apwụ ọlẹ ká ka kpa họọ ka la udiyo lala apatẹ iwo ịta (30). Apwụ ọọwa tị ka ri ọnyịịla-ọnyịịla ọlẹ kị nụ yẹẹyẹẹ la iwu inyuukpuukpo bala ịnyịmịla gbuuu bala ịnyịmịla nyẹrị-nyẹrị. Ị ka kpa owu-owu nọmwụ ju apwụ ọọwa. Ịtachị iweji ịlẹ kị ka wu apwụ ọọwa kpa bala ang ị-daa ọ-ọmwụ ka la inine ịnyịnyị. ¹⁷ Ákpa bala apata ịkụrẹchẹ ịlẹ kị kpa okpoko onyoowuru họ ị ka ya ju ịtachị iweji dagaga ju ọdọda ịwẹ wuu wu awụlẹ lẹ. Ang ị-daa ọ-ọmwụ ka ri ịlẹ kị họ la oje ọnyọmịla wuu.¹⁸ Udiyo ọlala nya ọdọda ọdagaga ju Ọdụ nya [iJihova] ọwẹ ka ri apatẹ ohu da iwo ịrụ (150). Apatẹ iwo irwiye kụrụ ịrụ (75) à tị ka ri ẹpwụ ojuju nyamwụ lẹ. Uhye ọlala nyamwụ ka ri apatẹ irwiye ba ẹhya. Ị ka kpa ịpwụ ịnyịịla-ịnyịịla chị oyi nya ọdọda nyamwụ. Ị ka kpa oje ọnyọmịla kem họ ang ị-da ịtachị iweji nya ọdọda ọwẹ ọ-ọmwụ. ¹⁹ Ang-abwọ ọnyị myị ọnyị ọlẹ kị ka kpa họ ụkụrwọ ẹ-ẹpwụ nya Ọdụ nya [iJihova] ọwẹ wuu ka ri ịlẹ kị họ la oje ọnyọmịla kem. Iloo ị-ya gu apwụ nyamwụ bala ịnya ọdọda ọdagaga jwoo wu eji wuu ka ri ịlẹ kị họ la oje-oje ọwẹ ịnyịnyị. ²⁰ [IJihova] byi iMosisi yẹkẹẹ, “Byi ala Isirẹlụ kị kpa ida nya olivu ọlahịchịng wang, ká ya ju itinika chajị ká ila nyaa ka juwa wuru ụka myị ụka mẹ. ²¹ Erọn bala anyị alẹng nyamwụ ka ya ila ju itinika ịwẹ rịrị ọ-Ọdụ Ọlịgọgọ nyam odehe nya apwụ ọlẹ kọ chị Ẹga Ọlịgọgọ ebwo hi Ẹga Ọlịgọgọ Ọgụgụ wuu ọlẹ ká Akpa nya Iro ji. Ila nya itinika ịwẹ ka juwa wuru gbee da ka alụtụrụ ịnyịnyịịnyị. Anụ ala Isirẹlụ bala anyị ịtụma nyanụ ka kpa ehile ọwẹ họ ụkụrwọ gbe oyi myị oyi.

ỌYA OHIKICHU 28–ỌYA OKIRIWO 4

ANG ỤDỤ BWU OMYI ẸLA NYA OHE OLUHYE | EHE ỌKPỤKPỤ 29-30

“Ọhaha o-Hu [Ha IJihova]”

(Ehe Ọkpụkpụ 30:11, 12) Ọọwa, [iJihova] byi iMosisi yẹkẹẹ: ¹² “Ụka myị ụka ká wa ala Isirẹlụ, ọng myị ọng nyaa ka nwụ̀ okpoko o-gu ịlọmwụ e-egbeju ọlẹ kọ ka ya nyẹ ọhịhị nya ịlọmwụ bwu ẹga nyam chajị ká akama onyobyi ọhẹ-lọhẹ á ka wẹ ẹga nyaa lụka ọọwa ka.

it-2-E 764-765

Angịnyị Ọwawa

Ụ-ụwa ịSayịnayị. Jaabwọ ká iJihova daa ehile, angịnyị ọwawa nya ọgbanyẹ-ọgbanyẹ dọmwụ ụka ọlẹ kị chị kụ ụ-ụwa ị-ịSayịnayị la ọya oheeye ẹ-ẹpwụ nya ẹka oheeye nyọlẹ kị gba kpehe bwu Ijipiti kpá. Chajị nyọka da iMosisi ụbwọ họ ụkụrwọ ọwẹ lẹ, ị chụ alegbeju bwu imwawụ ọnyọnyọọnyị nyọka kpẹhị rịrị angịnyị ọwawa ọ-la imwawụ nyaa. Ọ́ ba o-ri yẹkẹẹ anyị alẹng ịlẹ kị wa kị tị gu ẹka pwụ iwo imiiye kịlahị wuu, nwa kpụ ị ka ri angịdẹwụ kem ka ma ehile ya nyori ọng myị ọng nya angịlẹ kị wa wuu nyị ka nwụ̀ okpoko pwụ ẹga ká angị kpẹhị rịrị ube ịgọgọ nyị hunọ (Dollars 1.10) nyọka kpa họ ụkụrwọ nya ube ịgọgọ. (Ehe 30:11-16; Ọwa 1:1-16, 18, 19) Ọtụchawụlẹ nya ịnọmba nya angịlẹ kị wa wuu ri, 603,550, datị hi ala iLivayị ịlẹ kị ka la ang ugu ọhẹ-lọhẹ kpong-kpong ka. Ị́ dọmwụ kaa nyẹpwa ka, ị́ tị kaa ri angị dẹwụ ka ịnyịnyị.​—Ọwa 1:44-47; 2:32, 33; 18:20, 24.

(Ehe Ọkpụkpụ 30:13-15) Ọng myị ọng ọlẹ kọ ji ẹpwụ nya ọwawa ọwẹ ka nwụ̀ okpoko pwụ ẹga ká angị kpẹhị rịrị Ube Ịgọgọ hunọ. Ọwẹ ri ọhaha o-hu ham. ¹⁴ Ọng myị ọng ọlẹ kọ pwụ ẹka iwo imiiye (20) kịlahị kị wẹẹ ka wa à ka nwụ okpoko nya ọhaha ọwẹ ham am [iJihova] lẹ. ¹⁵ Ụka kị ka nyẹ ẹpwa ọwẹ nyọka nyẹ ọhịhị nya ịlaa, ọlụdụ-ụ́ ka nwụ konugo nya ịnya ọlẹbyahị koo. Ọlẹbyahị-ị́ tị ka nwụ pwuru abwọ nya ịnya ọlụdụ ka.

it-1-E 502

Ọhaha o-Hu Ha

Ị kaa họ ọhaha ịhyẹ bwula abwọ ká ehile ya. Ụka ọlẹ ká iMosisi wa ala Isirẹlụ kpá, ị ya nya ọng myị ọng ọlẹ kọ gu ẹka pwụ iwo imiiye kele ká uhye wuu nyị ka nwụ̀ okpoko “pwụ ẹga ká angị kpẹhị rịrị Ube Ịgọgọ hunọ [lala Dollars 1.10 myị]” nyọka nyẹ ọhịhị nya ịlaa. Ọọwa ri “ọhaha o-hu [ha iJihova]” chajị nyọka nyẹ ọhịhị nya ịlaa bala ọ-ka “kpa họ ụkụrwọ ọlẹpwụ nya Ọdụ.” (Ehe 30:11-16) Jaabwọ ká ọngọ jẹ́ ang chajị nya ego ọhẹ kọ ri Josephus ya (The Jewish War, VII, 218 [vi, 6]), “okpoko nya ẹpwa ọnyẹnyẹ” ọọwa ị kaa nwọọ ẹka ọnyị myị ọnyị.​—2Ego 24:6-10; Mat 17:24; yẹ TAXATION.

(Ehe Ọkpụkpụ 30:16) Aa ye ẹpwa ọnyẹnyẹ ọwẹ bwu ẹga nya ala Isirẹlụ, ká kpa họ ụkụrwọ ọlẹpwụ nya Ọdụ nyam mẹ. Ọọwa m ka kpịtịya nyọka chewu kaa lẹlẹ.”

w11 11/1 12 ¶1-2

À Jẹ́ Ẹla Ọlẹ?

Ányị ị tị́ kaa bwu ye okpoko kpa họ ụkụrwọ u-ube ịgọgọ ọ-la iJerusalẹm?

Ị kaa họ akụrwọ ịhyẹ lụmẹ-lụmẹ myị u-ube ịgọgọ bwula okpoko nyẹpwa ọnyẹnyẹ, kọ ri ugbe nya ọgbanyẹ ọlẹ ká ọng myị ọng kaa nwụ̀ pyii. Ma, ị kaa kpa ẹpwa ọnyẹnyẹ ụma ịkịla họ ụkụrwọ ịnyịnyị. Ọ-chụ pwokwita, ụka ọlẹ kị wẹẹ ka nwụ́ Ọdụ, iJihova byi iMosisi nyị ye okpoko bwu ẹga nya ọng myị ọng nya ala Isirẹlụ wuu, kọ ka ri “ọhaha o-hu [ha iJihova].”​—Ehe Ọkpụkpụ 30:12-16.

Ọla gede-gede nyori, ahụrụ ọọwa wẹ kaka ri ọhọhọ nya ọng myị ọng nya ala iJuu wuu nyọka nwụ̀ okpoko ọlẹ kị hunọ nyẹpwa ọnyẹnyẹ nya ube ịgọgọ ọwẹ. Ẹpwa ọnyẹnyẹ ọọwa iJisọsị a byi iPita nyị nwụ̀ la okpoko ọlẹ kị gba bwu ọnụ nya iyo-enyi lẹ.​—ỊMatiyu 17:24-27.

Mwahị nya Ang Ụdụ nya Olegu

(Ehe Ọkpụkpụ 29:10) “Kpa ẹna ọọwa wẹ ọnang nya Ọdụ Ọlịgọgọ, ká byi Erọn bala anyị alẹng nyamwụ kị ya abwọ bọọ e-egbeju.

it-1-E 1029 ¶4

Ụbwọ

Ụbwọ ọ-Ya Nịrọ Ọngịnyị e-Egbeju. Datị hi ẹhị ọ-kpa rịrang, ang odudu kị kaa yụbwọ nịrọ ọngịnyị lee ang ọkịla datị-datị hi awụlẹ. Etu nyamwụ ọlẹ ká aluche wuu jẹ́ ri, ọngịnyị ọchụchụ lee ụbwọ ọ-ya me ọngịnyị lee ang ọkịla chajị kị ka kpa jọọ lee ụgbẹyị ọkịla ọlẹ kị ka bwu kpịtịya nya ang ọọwa. Ọ-ọhụhụ ọlẹ kị la lụka ọlẹ kị wẹẹ ka chị ọngọkiliya ọmwụ weeji, Erọn bala anyị alẹng nyamwụ yụbwọ nyaa nịrọ ẹna bala ịkpịlọ imiiye ịlẹ kị ka ya kiliya e-egbeju, nyọka mẹjẹ nyori ị wẹẹ ka ya iyo ịwẹ kiliya chajị nyọlẹ kị wẹẹ ka ri angịkiliya nya iJihova Ohe Oluhye ịnyị. (Ehe 29:10, 15, 19; Liv 8:14, 18, 22)

Ụka ọlẹ ká iMosisi wẹẹ ka chụ iJochuwa nya ọngọ ka ku ọmwakpa nyamwụ jaabwọ ká Ohe Oluhye dọọ ehile, iMosisi yụbwọ nịrọ iJochuwa ọngọlẹ kọ “myị́ la ẹla ọjẹjẹ” e-egbeju dudu kọ jẹ kpa ala Isirẹlụ ụgbẹyị jaabwọ kọ pwoku. (Ehile 34:9) Ịnyịnyị, ị kaa yụbwọ nịrọ angịnyị e-egbeju ụka kị chwaa nya angị ka ye ahị ọwawa. (Ọmwụ 48:14; Mak 10:16) IJisọsị ịKịrayịsị ịnyịnyị kaa yụbwọ gu angịlẹ kọ họ uda lee ọ-yụbwọ nịraa. (Mat 8:3; Mak 6:5; Luk 13:13) Ụka lụmẹ-lụmẹ tị ji ká angịhyẹ kaa ye āhị nya ọlẹgụ ịgọgọ nya Ohe Oluhye bwula alẹrụ ọ-yụbwọ nịraa ịnyịnyị.​—Ụkụr 8:14-20; 19:6.

(Ehe Ọkpụkpụ 30:31-33) Aa byi ala Isirẹlụ yẹkẹẹ, ‘Ida ọlịgọgọ ọlẹ ri ang ọlẹ kị ka [kpa] họ ụkụrwọ nyam pyịyọọ. ³² Ị́ ka ya hụ ọng myị ọng ododu ka. Ị́ tị ka kpa họ ida ọkịla ọlẹ kọ ka me ọlẹ kaka ịnyịnyị. Ọ la ịgọgọ lẹ, anụ-ụ̀ kpọọ la ịgọgọ mẹ. ³³ Ọngọngọhẹ kọ họ ida o-me ọlẹ lee ọ-ya hụ ọngọ ri ọngọkiliya ka aalẹ, ị ka be ọngọọwa deeji hi ẹpwụ nya angịnyị nyam.’”

it-1-E 114 ¶1

Ọngọ wu ida, Ida ọ-ya wu ọngịnyị

Ẹ-ẹpwụ nya ehile ọlẹ ká iJihova ya ha iMosisi, ọ chabwọ ya jwoo jaabwọ kị ka bwu họ ida ọlịgọgọ. Ị họọ la ang-abwọ ịlẹ kị hágụ wuu​—ịmaa, isinamọn ochoru kwọkwọ, ịmakọ ochoru kwọkwọ, ikechiya, bala ida nya olivu. (Ehe 30:22-25) Ọ ri ọhọbịrị ọtụka-ọtụka ọ-kpụ igu nya ọngịnyị ọ-ka họ ụma nya ida ọlịgọgọ ọwẹ juwa kpa họ ododoodu lee o-juwa kpa họ ang ọlẹ kọ pwoku kọ ka kpa họ ka. (Ehe 30:31-33) Ọwẹ mẹjẹ jaabwọ kọ baba, bala o-ri ang ọlịgọgọ kaka ba nyọka chụ ọngịnyị hụhụ i-iwe-ahụrụ bwula ọ-ya ida ọlịgọgọ ọwẹ hwọọ e-egbeju.

ỊBayịbụụ Ọwawa

(Ehe Ọkpụkpụ 29:31-46) “Hu iyo nya omilodo ọlẹ kị nwụ lụka nya ụbwọ ọ-nịrọ angịkiliya e-egbeju, ká ya kpụ ẹ-ẹga ọlịgọgọ ọhẹ mẹ. ³² Ị ka ri iyo nyamwụ tụ ịkaa ihihi iludo ọ-ọnang nya Ọdụ Ọlịgọgọ. ³³ Ang ịlẹ kị hi bwu ụka nya iya ọ-hụ́ ịhọbịrị wuu wẹẹ, ị ka ya ri ụka nya ụbwọ ọ-nịraa e-egbeju. Angịkiliya kem à ka ri ang ịịwa lẹ, chajị ịla ịgọgọ. ³⁴ Ó-ri ká ịhyẹ nya iyo lee ịkaa ịwẹ-ẹ́ hi gbe alụtụrụ aalẹ, ị́ ka ya ri koko. Ị ka chaa ila lẹ, chajị ang ịwẹ la ịgọgọ. ³⁵ “Ịịwẹ ā ka bwu kpa ọhọhọ nya ụbwọ-nịrọ Erọn bala anyị alẹng nyamwụ e-egbeju kpẹẹkpẹẹ jaabwọ kam ya ehile dang e-eji wẹ lẹlẹ. Ọhọhọ ọọwa wuu ka la ẹnụtụrụ irwiye gbẹgbịlẹ. ³⁶ À ka ya ẹna ookpokpo kịla iya ọ-hụ́ ọhọbịrị ẹnụtụrụ ọnyọnyọọnyị. Ọlẹ ka du ká ogidi ka la charị-charị. Ọọwa lẹ, ká nyí ida nya olivu hwọọ kọ ka la ịgọgọ mẹ. ³⁷ À ka họ ịnyị ẹnụ myị ẹnụ jịra ẹnụtụrụ irwiye gbẹgbịlẹ. Ọọwa, ogidi à ka la ịgọgọ lẹlẹ. Ọngọngọhẹ lee ịngịngịhyẹ kọ ya ịnyịrọ gwoo aale, ọ la ịgọgọ lẹ. ³⁸ Ẹnụ myị ẹnụ wuu à ka ya anyị-ịkpịlọ alẹng imiiye i-gu ẹka ookpokpo kịla iya ogidi pyịyọọ. ³⁹ À ka ya ọnyị-ịkpịlọ ọhẹ kịla iya lụtụrụ. À ka ya ọkịla iya lobyi. ⁴⁰ Ang ịlẹ ká ka ya kịla iya ọnyị-ọkpịlọ ọhẹ ri ọrụ nya iwiiti ịlẹ kị lala okolo ookpokpo dala ida nya olivu ọlẹ kọ ka myị̀ ekpem ookpokpo. À ka ya ere ọlẹ kọ ka myị̀ ekpem kịla iya ịnyịnyị. ⁴¹ Ya ọnyị-ọkpịlọ oheeye kịla iya lobyi jula iya nya ajẹ nya ang-ẹrụ bala iya nya ere lawụlẹ jaabwọ ká họ lụtụrụ mẹ. Iya ọ-kịla ju ila ham am [iJihova-à] wẹ lẹ. Ọ chịm oru kwọkwọ. ⁴² Ahụ bala anyị ịtụma nyang ka kịnyaa la ọ-kịla iya ọ-rụ ila ọlẹ pyịyọọ ị-ịlahị nyam am [iJihova] ọ-ọnang nya Ọdụ nyam. Ọọwa, m ka wẹ kaka tọnụ ẹ-ẹga okiliya ọwẹ, kam ka ya ẹla tanụ lẹlẹ. ⁴³ M̀ ka tọ ala Isirẹlụ ụ-ụwa. Ụmụmẹ nyam ka họ ká ẹgẹwẹ ka la ịgọgọ. ⁴⁴ M̀ ka chị ịgọgọ ju Ọdụ nyam bala ogidi okiliya. M̀ ka họ ká Erọn bala anyị alẹng nyamwụ ka la ịgọgọ ịnyịnyị chajị kị ka kịnyaa juwa kịla iya ham. ⁴⁵ M̀ ka kụ ẹpwa ta ala Isirẹlụ kam ka ri Ohe Oluhye nyaa. ⁴⁶ Ọọwa, ị ka jẹ kam à ri [iJihova] Ohe Oluhye nyaa ọlẹ kọ gbaa kpehe bwu ọpyị nya Ijipiti chajị kam ka kụ taa lẹlẹ. Am à ri [iJihova] Ohe Oluhye nyaa lẹ.