Ẹndnotebo
1. Opu Babylon Lelei Bị
Omịnị tebara kị mịẹtimi “Opu Babylon” ikpé karịbụọ ka tịbị-tịẹmọ wẹrị emi bara nimi ma o? (Revelation 17:5) Wẹrị zụa yeama diitụa:
Amịnị akpọ bọọ yọbosẹ k’emi. Bible gbaa bara mị, Opu Babylon bị biin “kịmị-ituama bá ibeama mọ” agọnọ kọọ tịtẹ emi. Amịnị kị “kiriogbo pẹrẹmọsẹ daa mịnị.”—Revelation 17:15, 18.
Amịnị politics anịghakpọ fọụyọụ ogbogha. A gbein ifie bị “kiriogbo daa mịnị pẹrẹ-otubo” mọ “fọụyọụ mịnị otubo” mọ sụọ fịịgha.—Revelation 18:9, 15.
Amịnị Ọkpọnanaowei ẹrẹ seimọ mịnị. Amawẹnị-ere akị á tịịn mịnị tuusẹ, amịnị sịlị má zịnị ebi-yeama nanamụ yọ duonị government mọ kẹnịwẹnịmọ mịnị. (Revelation 17:1, 2) Ibemọsẹ amịnị kịmịama lẹlẹmọ mịnị. Amịnị biin kịmịama kị baa dẹ.—Revelation 18:23, 24.
Waị tolumọye 13 kala egberitịbị 6 bọọ mú
2. Messiah Bị Te Ifie Kọọ Bo Paa Mịnị A O?
Bible bụrụ egberi gbaa bara bị 69 wikiama bụọdẹ kị Messiah bo paa mịnị.—Daniel 9:25 goo.
Te ifie kị duo koro 69 wikibo kịẹn ma o? Kụraị 455 B.C.E. Bịsa ifie bị, Governor Nehemiah Jerusalem a bomị, ama mị “waị-kẹrịmụ” yọ duonị.—Daniel 9:25; Nehemiah 2:1, 5-8.
Bei 69 wikimọ ala te ifie kị laa ma o? Zụa Bible bụrụ egberiama gbaa bara mị, kẹnị erein bị kẹnị kụraị ka tịbị-tịẹmọ wẹrị emi. (Numbers 14:34; Ezekiel 4:6) Kẹnị wiki bá sọnọma kụraị ka tịbị-tịẹmọ wẹrị emi. Anị duonị, bei bụrụ egberi bọọ gbaa wẹrị emi 69 wikimọ bo 483 kụraịama kọọ paadẹ (69 weeks x 7 days) kịẹn daba.
Bei 69 wikimọ te ifie kọọ dụụ ma o? Omịnị 455 B.C.E. duo 483 kụraịmọ kịẹn daba, bo kụraị 29 C.E.a kọọ korodẹ. Jesus bei kụraị kọọ benibile má Messiah ghọ paa mị!—Luke 3:1, 2, 21, 22.
Waị tolumọye 15 kala egberitịbị 5 bọọ mú
3. Asịịn Akị Angọ Zụọ Mịnị Ụwọụama
Dọọn zụọ-otu asịịn akị kịmị zụọ mịnị ụwọụmọ izan. Gbaamaba—amịnị kịmị asịịn akị yọ gbaịn wẹrị waị akị ụbọ angọ bọọ tụa mịnị bá akị zịnịotu kpọ pịrị mịnị—anịa Christtuduo-otu bịsẹbara akị angọ zụọgha fa.—Deuteronomy 15:23.
Anịa, zụa asịịn gbelemọ angọ zụọmịnị ụwọụama seigha kpọ paa emi. Gbaamaba asịịn akị test mịẹ, hemodialysis, hemodilution, cell-salvage. Dọọn zụọ-otubosẹ bẹbẹ paa bẹbẹ paa ka kị bei yebo mịẹ mịnị. Anị duonị asịịn akị test mịẹ anịghakpọ angọ zụọ gbelemọ egberi paa daba, Jehovah karị mịnị kịmịsẹ ebibara akị mịẹmụ bara tuudọụ dẹkị sẹlẹ angọ pịrị. Bẹị biibịbịmọ kẹrị iroro:
Asịịn akị ine angọ duoseri wẹrị bá tẹịn ine angọ duo sụọghatimi zụa ifie baị daba? Ịmịnị mọkpọ bịsẹ kpekẹnị asịịn bị kọn ine asịịn bara diimọ a paa emi a? Anịghakpọ dẹsị “kiri ka koromọ” agbẹị emi a o?—Deuteronomy 12:23, 24.
Angọ zụọyọ a mútimi doctor otu ine asịịn kọn yọ a tụa wẹrị waị akị ine angọ bọọ tụa dọụmịnị aba, Bible bọọ ine tolumọdẹ yebo ị bụọmọ wẹrị waị bịsẹ asịịn kọn ine angọ bọọ tụa mịnị a o?
Waị tolumọye 39 kala egberitịbị 3 bọọ mú
4. Taa Mọ Yei Mọ Zọzọ Barasin Mịnị Yọ Bị
Ọkpọnanaowei taa mọ yei mọ zọzọ á barasin mịnị yọmị dọụgha, bá amịnị mịẹtimi zọzọ a barasin daba, amịnị zịnị kịmị nana mú kụrọ nanagha bara mịẹgaan wẹrị emi. (1 Corinthians 7:10, 11) Anịa, zụa yeama zụa Christtuuduo-otu mịẹ wẹrị zọzọ a barasinmụ bara tọnpẹlẹ angọ pịrị mịnị.
Ịkịsatụa warịbolou barị dọụgha: Yei mị benebene warị otubo dọụ wẹrị emị yebo mịẹ akị á pịrị bọụgha, anị duonị wó warị otubo fịyaị, aru bá warị kpọ nana wẹrị sụọgha.—1 Timothy 5:8.
Ụyamọye: Erema yei mị ụyamọ mịnị aba, anịghakpọ yei mị erema ụyamọ mịnị aba, bịsẹ ụyamọye bị ụndụ gbele kpọ paa emi.—Galatians 5:19-21.
Jehovah karị mịnị yọbị tịẹmọ dọụmịnị aba: Yei anịghakpọ taa Jehovah karị-mịnị yọ bụọmọ aba. —Acts 5:29.
5. Ugeama Mọ Zoruama Mọ
Christtuudou-otu Jehovah dịsẹgha ugeama teigha. Anịa uge gbelemọ yọbị kịmịsẹ anị Bible duo tolumọdẹ yebo dụọ mịẹmụ bara tọnpẹlẹ angọ pịrị mịnị. Zụa mịẹdịayeama wó mọ dii.
Kịmị uge kulebịbị akị ị́ kule daba. Ị́mịnị “Ụmbana” gbaa a paa emi. Ụbọ mị egberi ba sụọtuu nimi dọụemi aba, ị́mịnị uge teigha tuu mị gbaa akị ụbọ pịrị.
Ị́ taa anịghakpọ ị́ yei, Jehovah karịgha duonị ị́ tịịn wẹrị kịmịama sụọmọ uge fịyaị fịị gbaa daba. Iné ịkịọụ bị ị́ bụọmọ mú mịnị aba, ebi ifie tọn gbaa akị ị́ yei anịghakpọ ị́ taa pịrị, uge bị Jehovah dịsẹgha yeama mịẹ daba, ị́mịnị a mọ mọ́ sụọ mịẹgha fa.
Iné fịrị tịbịowei uge ifie sịlị akị ị́ pịrị daba. Sịlị bị ị́ mọ akị mịnị a? Akị kpọ paa emi. Anịa iné tịbịowei mị uge kị duonị sịlị bị akị ị́ pịrị ma, anịghakpọ iné wẹnị mịnị fịrịbo wo tọrụ kẹrịyọ kị mịẹdịa mịnị a o?
Uge teimịnị ifie bị kịmị ye dịẹ akị pịrị daba. Dịẹ ị́ pịrị mịnị ụbọ mị gbaa kpọ paa emi: “ị́mịnị bei paa uge bo teigha bara ị́ mọ nịmị wẹrị emi, anịa bei yebo akị.” Ụbọ bị zịnị ye irorogha kpọ paa emi. Anịa ị́mịnị angọ bii agbẹị emi, mị ụbo iné peibolou kị dadị mịnị a, anịghakpọ ị́ mịẹ uge kị tei dọụ mịnị a? Bei yebo ị́ mọ kẹrị iroro siin daba, ị́mịnị kị dịẹpịrịye bị kẹrị akị mú bara tọnpẹlẹ angọ pịrị mịnị. Omịnị ifiebosẹ peibolou akị Jehovah a tụa wẹrị emi bara mịẹdịa, bá peree adụdụ akị wó pịrịmụ iroroama kị tọn angọ pịrị.—Acts 23:1.
Waị tolumọye 44 kala egberitịbị 1 bọọ mú
6. Kịmịbẹịnmịnị Dọọn
Kịmịbẹịnmịnị dọọn omịnị mọ akị kịmịotu pịrị dụọgha, tuubị omịnị a tarị emi. Omịnị dọọn bị nanawẹrị emi anịghakpọ naa nanawẹrị emi bara kị nimigha kị gbaa kpọ omịnị angọ dii agbẹị emi, tuubi Bible gbaa mị: “Iné angọ tarị bara bị akị zịnịotu kpọ tarị.”—Romans 13:8-10.
Omịnị tebara ka kị bị tarị mịẹdịa a paa emi a o? Kịmịbẹịnmịnị dọọn nanawẹrị emi kịmị zịnị kịmị gbeinmọ anịghakpọ ọtụtụ kụmọ. Zụa otu anị warịotubo kekeremụ yọ dounị, ị́ tịịn anị warị a múgha kị gbaa kpọ boloukọọn kụmọ. Bịsẹ dọọn nanawẹrị kịmị benibile dọụmịnị aba, gbaa akị itu-kosuotubo pịrị anị kị amịnị zịnị benibile mịnị otubo dọọn kẹrịgha fa bara akị benibileye mịẹdẹ. Ị́mịnị erenana dọụ mịnị aba, kịmịbẹịnmịnị dọọn nanawẹrị emi kịmịmọ wẹnị gbelei dẹ bara ị́ mo nimi daba, mú asịịn test mịẹ. Bịsẹ bara mịẹ daba, ị́mịnị zịnịotu tarị wẹrịemi bara kị mịẹdịa mịnị “ebi iné angọ pịrịmụ ye kụmọ kẹrị iroro kụmọ, anịa zịnịotu kpọ tụa iroro.”—Philippians 2:4.
Waị tolumọye 56 kala egberitịbị 2 bọọ mú
7. Fọụyọụ Bá Oloko Gbelemọ Egberiama
Omịnị sịlị akị fọụyọụ bara kọn fun a gẹẹ tụa wẹrị emi sẹ biin bụụdọọnyeama daatịẹmọ mịnị—wó mọ kẹnị peibolou nana wẹrị emi kịmị mọ kị fọụyọụ gbelei emi kpọ. (Jeremiah 32:9-12) Bịsẹ bara kị gbaa kpọ, sịlị bá zịnị egberiama gbelemọ yọbị Christtuuduo-otu kpọ kala zọzọ-naagha yeama paa mịnị. Anị maa kịmị bẹtịbị, ifie famọgha bá dọọ bara akị bịsẹ bụụdọọnye bị mịẹ zọzọ nimimọ dá, kẹrịpẹlẹ.
Zọzọ nini anịghakpọ sịlị ovuru duo sọụfa egberi paa daba, omịnị tebara ka kị bịsẹ ye kẹrịpẹlẹ mịnị a? (Matthew 18:15-17 goo.) Jesus wó mịẹmụ tara yeama gbaa wẹrị emi:
Anị maa kịmị bẹtịbị kị bịsẹ zọzọ naágha egberi kẹrịmọ tịẹmọ mịnị.—Gooyọ 15 dii.
Egberi mọkpọ kịrịịgha aba, itu bolou bọọ kẹnị anịghakpọ maa kaasụọdẹ bịnaotuama akị tụamọ mú.—Gooyọ 16 dii.
Ị́ bịsẹ bara mịẹ dẹ nị egberi mọkpọ naa kịrịịgha aba, ị́mịnị mọ kị mú itu-kosuotubo laa mịnị.—Gooyọ 17 dii.
Omịnị ifiemọsẹ, wó bịnaotubo akị ụgụla warị a mú mọ yọmị ebikaagha, bịsẹ bara wó mọ mịẹ daba omịnị itu bolou mị Jehovah arị kị seimọ mịnị. Bịsẹ bara kị gbaa kpọ, zụa zọzọ-naagha egberiama akị ụgụla warị ghọ mú a paa emi. (1 Corinthians 6:1-8) Gbaamaba, zọzọ a barasindẹ taa mọ yei mọ, tọrụtụa tọbọụ dii, taa anịghakpọ yei gbẹẹ mịnị sịlịama, vurudu akpotu seimọdẹ yeama gbẹẹ mịnị sịlị, sịlị ba bank bọọ fagha, anịghakpọ nanayeama akị fun gẹẹtụa gbelemọ egberiama akị ụgụla warị a mú a paa emi. Christtuuduo kịmị bịsẹ paa egebriama ka kị ụgụla warị a mú mịnị aba, Jehovah oloko seimọgha.
Kụrọ sei kị mịẹ wẹrị emi aba—gbaamaba kịmị penimọ-bụnụ, kalatọbọụ bụnụ, sei bara akị kịmịmọ sụụ, furu, anịghakpọ kịmị baa daba—Christtuuduo kịmị bịsẹ ụbọ gbaa government otu pịrị a paa emi, bịsẹ bara mịẹmụ yọbị sei emi bara Bible mọ gbaagha.
a Omịnị 455 B.C.E. duo kịẹn mú 1 B.C.E. laa daba 454 kụraịama k’emi. Má 1 B.C.E. duo mú 1 C.E. bị, kẹnị kụraị k’emi (amịnị zero kụraị nanagha). Kụraị 1 C.E. duo mú 29 C.E. laa bị 28 kụraịama k’emi. Asẹẹ akị kẹnị kịẹnmọ daba bo 483 kụraịmọ paa dẹ.