Idi Narbek Dagiti Arapaap iti Kappia
SUMAGMAMANO laeng a tattao ti nangnamnama a ti 1914 agbalinto a naiduma iti gagangay a tawen. Ti masanguanan, kinapudnona, agparang a naisangsangayan a naraniag kadagiti tattao idi tawtawen sakbayna. Rumangrang-ay ti siensia a maibusor iti sakit. Ket ti ngay gubat? Bueno, kas kinuna ti diario ti Vaticano nga L’Osservatore Romano idi Pebrero 1991, sakbay ti 1914 “patien [ti publiko] a naikabilen ti gubat iti kaadayuan a pagsardengan iti pakalaglagipan iti historia” ket ti tao kamaudiananna agbibiagen iti “maysa a panawen a ti gubat linapdanen dagiti nalawlawagan a tattao ken gobgobierno.”
Nupay kasta, ti 1914 ken dagiti simmaruno a tawtawen addaanda ti narungsot a pagsidsiddaawan nga agur-uray iti di madandanagan a sangatauan. Ti umuna isut’ makuna a Dakkel a Gubat idi 1914-18 a nangrebbek kadagiti arapaap iti kappia. Kinapudnona, inawagan dayta ti L’Osservatore Romano a “ti umuna a dakkel a panagdadangadang iti moderno a historia, a tandaan, malaksid kadagiti dadduma a bambanag, dagiti teknikal a pannakaammo a patien dagiti natatan-ok a sientista iti immuna a kapkaputotan a nairanta iti natalna a panggep.” Ti gubat linaisna ti siensia a kas pamay-an a mangibanag iti kappia; imbes ketdi, ti siensia impaayna iti gubat ti awan pakaipadisanna a nasaknap a panangpapatay.
Ket idi nalpasen ti panangpapatay iti gubat, nangrugi ti sabali a panangpapatay. Ti trangkaso Español idi 1918-19 pinapatayna ti nasurok a 20 milion a tattao—ad-adu pay ngem ti nakaam-amak a bilang dagiti natay iti Dakkel a Gubat a mismo. Naala dagiti naganat nga addang; ti panangisaknap iti sakit naibilang a krimen iti dadduma a pagpagilian. Tiliwen pay dagiti polis dagiti tao nga agbaen iti publiko! Ngem awan naaramidanda. Kas maysa nga allawig, di malapdan ti panagsaknap ti sakit agingga a nagsardengen a mismo. Naikisap dagiti intero nga ili. Napempen dagiti bagi kadagiti morge ti siudad.
Ti panawen ti panagbalbaliw nga inserrek ti 1914 inulawna ti tao. Dagiti pagarupna a panagballigi iti gubat ken sakit, dagiti arapaapna a maysa a natalna a lubong nga inaramid ti sirib ti tao, ket nabaybay-an iti nakalkaldaang a rebbek. Bayat a nagtultuloy a dimmakes dagiti bambanag, bayat ti pananglab-aw ti nagdakkelan a kasunona, ti Gubat Sangalubongan II iti Dakkel a Gubat a Gubat Sangalubongan I, bayat nga agtultuloy a rumsua ti sakit, kinapanglaw, bisin, ken kinadakes a maysa nga epidemia iti aglawlaw ti lubong, mabigbigen dagiti historiador ti 1914 a kas dakkel a pagbalbaliwan iti historia ti tao.
Ngem saan a kas iti kaaduan iti lubong, dagiti International Bible Students (kas pangawag idi kadagiti Saksi ni Jehova) ninamnamada ti 1914 a kas tawen a pagbalbaliwan nabayagen sakbay ti idadatengna. Ket kadagidi tawtawen nanipud idin, saan a masmasdaaw dagiti Saksi ni Jehova a makakita a dumakdakes ti lubong nga agturong iti awan panginanamaan a narikut a kasasaad a nagbalinanna ita. Dagiti padto ti Biblia tinulonganna ida a manginanama kadagitoy a pagturongan ken makakita pay iti maysa a nadayag a panawen iti namnama iti masakbayan. Kasano a posible dayta? Iti sumaganad nga isasarungkar dagiti Saksi ni Jehova kadakayo, mabalin a kayatyonto nga imtuoden dayta kadakuada. Wenno mabalinyo ti agsurat kadagiti manangipablaak itoy a magasin.
[Picture Credit Line iti panid 32]
Nakopia manipud iti ladawan nga inaramid ni Fraklin Booth