Panangampon​—Kasano a Maibagayak?

NALAWAG a tumaud dagiti parikut no agdiborsio dagiti nangampon a nagannak wenno matay ti maysa kadagiti agassawa. Ngem ti naampon nga ubing ti mabalin a makarikna iti dakdakkel a rigat. Apay?

Ammo ti kaaduan kadatayo no asino dagiti nagannak a nakautangantay ti biag. Uray pay no natayda idi ubingtay pay, adda pakalaglagipantayo [kadakuada], wenno nalabit sumagmamano a retrato, a mangan-anay iti pannakaisinggalút. Ti ngay ubing a naipaampon kalpasan la unay ti pannakaipasngayna? Ti sosiedad a nangampon ikutanna dagiti pakasaritaan ti ina, ngem dayta nga impormasion masansan a di magun-odan agingga a nataenganen ti ubing. Iti dadduma a kaso, irehistro ti ina ti naganna a mismo iti sertipiko ti pannakaipasngay ngem dina irehistro ti nagan ti ama. Dadduma nga ubbing ti nasarakan​—kalpasan a binaybay-an ida dagiti di am-ammo a nagannakda. Kurang ti pagsurotan iti tinaudan dagitoy nga ubbing nga adda iti kastoy a kasasaad​—mabalin a mariknada a naisinadan kadagiti tinaudan wenno namunganayanda.

Kasano Katalged?

Kasapulan dagiti kayo ti nasayaat a pannakairamut tapno makapagtakder a sititibker. Ti naisulbong a baro a saringit iti natangkenanen a puon mabalin a nasayaat ti panagrukbosna, ngem mabalin met a malaylay ket saan nga agbunga. Kasta met, nupay ipaay dagiti nangampon a nagannak ti amin a panangaywan ken ti posible a napasnek nga ayat, dadduma nga ubbing ti pulos a dinto makaungar manipud iti pannakakigtotda a naisina kadagiti punganay a tinaudanda.

Usigenyo ti kasasaad ni Kate.a Naipasngay manipud kadagiti nagannak a taga West Indies, kas maladaga, ni Kate inampon ti naayat, manangipateg a puraw nga agassawa, ngem dina masursuro nga aklonen ken mapagballigian ti baro nga aglawlawna. Iti edad a 16, pimmanaw iti pagtaengan, a pulos a din nagsubli. Iti daydi a tiempo, nagbalinen ti rurodna a di nainkalintegan a gura. “Apay nga impadawatnak ni nanangko kadakayo?” kinunana. Nakalkaldaang, saan a nabaelan daytoy a pamilia a pinarmek ti parikut tapno maaddaan iti singgalút ti pamilia.

Naikabil ni Mervyn iti panangaywan ti ahensia ti gobierno idi naipasngay ken kalpasanna kadagiti nangtagibi. Idi siam a bulannan, naampon. Ti naisiguden a di natalged a nalikudanna, agraman ti nakaro a rurodna a naikadua iti aglalaok a pulí, nagtungpal iti rebelioso a kababalin a nangpataud kenkuana iti adu a parikut ken nasaem a liday kadagiti nangampon a nagannakna, a nangipaay iti adu unay kenkuana. “No adda mangkiddaw iti balakadko maipapan iti panangampon,” kinuna ti inana, “Kunaek itan, ‘Agpanunotka a naimbag.’”

Maisupadi iti dayta, usigenyo ti kapadasan da Robert ken Sylvia. Adda maysa a baroda ket saandan a makapaganak pay. “Pinanunotyo kadin ti mangampon ti maysa nga ubing a sabali ti pulína?” naimtuodda. Di nagbayag am-amponendan ni Mak-Chai, siam a bulan nga ubing a babai manipud Hong Kong. “Masansan a pampanunotek no apay a nabaybay-anak,” kuna ni Mak-Chai, “ken no adda kakabsatko a lallaki ken babbai. Ngem pagarupek a nasingsingedak iti tatang ken nanangko a nangampon kaniak ngem iti adu nga annak kadagiti nagannakda a mismo. No ammok dagiti tinaudak a nagannakko, daytat’ di unay mangbalbaliw iti riknak, malaksid a, nalabit nasaysayaat bassit ti pannakaawatko iti sumagmamano kadagiti kababalinko.” Irekomendar kadi dagiti nangampon a nagannakna ita ti panangampon? “Wen,” kunada, “agsipud ta kadakami daytat’ nakaskasdaaw a kapadasan!”

Gapu iti Panagannad

Nangampon da Graham ken Ruth iti dua nga ubbing kas maladaga, maysa a lalaki ken maysa a babai, a kalangen ti bukodda nga anak a lalaki ken babai. Napadakkel amin dagiti uppat nga ubbing kas maysa a nagkaykaysa a pamilia iti naragsak nga aglawlaw. “Adu a tawen a nakapanaw aminen dagiti annakmi ket agbukbukoddan nga agbiag. Tinaginayonmi ti kanayon a makilangen [kadakuada] ken inay-ayatmi ida amin,” kuna ni Ruth. Ngem nakalkaldaang, agpada nga addaan kadagiti serioso a parikut dagiti inamponmi nga ubbing. Apay?

“Imbaga ti doktormi kadakami a kangrunaan iti amin, napateg ti aglawlaw ti ubing,” kuna ni Graham, a makarikna itan a kangrunaan a banag dagiti natawid a kababalin. Inayonna: “Kasta met, ti ngay salun-at ti ina idi masikog? Pagaammotayo itan a dagiti droga, arak, ken tabako, apektaranda ti di pay naipasngay nga ubing. Irekomendarko a maaramid ti naan-anay a panangsukimat nga agpadpada kadagiti nagannak, uray pay dagiti apongda no mabalin, sakbay ti panangampon.”

Nagasawa manen ti nanang ni Peter, ket nagsagaba ni Peter iti pisikal ken mental a pannakaabuso manipud iti agsiuman kenkuana. Idi agtawen iti tallo, isut’ naipaampon. “Diak kinayat dagiti nangampon a nagannakko idi rimmuarak iti korte [a nangikeddeng iti pannakaamponko],” kinuna ni Peter. Innayonna: ‘Dinadaelko amin a maiggamak. No nakaturogakon, napadasak dagiti nakaam-amak a batibat. No subliak a panunoten ita, makitak no kasano a nakaro ti pannakariribukko. Idi met nagsinan dagiti nagannakko a nangampon kaniak, kimmaron ti kasasaadko​—agdroga, agtakaw, bandalismo, dagiti inaldaw nga aramidko.

“Idi agtawenak iti 27, awan ti makitak a pakaigapuan iti panagtultuloy nga agbiag ket pinanggepko ti agpakamatay. Ngem maysa nga aldaw inyawatannak ti maysa a ganggannaet iti naikugnal-Biblia a tract a nagkuna a din agbayag agbalinton daytoy daga a maysa a paraiso. Nagustuak ti mensahe. Adda kinapudno iti dayta. Rinugiak a binasa ken inadal ti Biblia ket rinugiak a binalbaliwan ti biag ken kababalinko, ngem maulit-ulit a nagsubliak iti dati a wagas [ti biagko]. Kalpasan ti adu a pammaregta ken makatulong a Nakristianuan a pannakilangen, mariknak a naragragsakak itan ken nataltalgedak iti panagserbik iti Dios ngem ti inar-arapaapko sumagmamano a tawenen ti napalabas. Nabaelak met a pinataud ti manangipateg a relasion iti inak, isu a nakaragragsak.”

Panangsango iti Kinapudno

No maipapan iti panangampon, nakaro dagiti rikna. Mayebkas ti sobra a panagayat ken panagyaman a maikadua iti panagrurod ken kinaawan panagyaman. Ni Edgar Wallace, kas pagarigan, pulos a dina pinakawan ti inana gapu iti panangbaybay-ana kenkuana, a kastat’ panangikeddengna iti tignay [ti inana]. Isu [ti inana] ti napan nangkita kenkuana iti maudi a tawen ti panagbiagna, a mabain nga agsapul iti pinansial a tulong, ngem ni Edgar, nupay nabaknangen idi a tiempo, nagkedked a tumulong kenkuana. Di nagbayag kalpasanna, idi naammuanna a naitabon koma ni nanangna iti tanem dagiti agpalpalama no saan a gapu kadagiti naasi a gagayyem a nangbayad iti pumponna, nakarot’ babawina iti kasta a dina panangikankano.

Masapul a sisasagana dagiti tattao nga agpangpanggep a mangampon a mangsango a sipupudno kadagiti parikut ken karit a mabalin a tumaud. Saan a kanayon a managyaman dagiti ubbing kadagiti aramiden dagiti nagannakda kadakuada​—naampon man wenno annak a mismo​—uray iti kasayaatan a kasasaad. Kinapudnona, ti Biblia, saritaenna dagiti indibidual iti kaaldawantayo a kas “awanan nainkasigudan a panagayat” ken “awanan panagyaman” ken “saan a nasungdo.”​—2 Timoteo 3:1-5.

Iti kasumbangirna, no ilukatyo ti pagtaenganyo​—ken ti pusoyo​—agpaay iti maysa nga ubing a makasapul kadagiti nagannak mabalin nga agbanag iti positibo, makagunggona a kapadasan. Kas pagarigan, agyaman unay ni Cathy kadagiti nagannakna a nangampon kenkuana iti panangipaayda kenkuana iti Nakristianuan a pagtaengan ken ti panangaywan iti pisikal ken naespirituan a kasapulanna.​—Kitaenyo ti kahon a “Nagballigi Kadakami,” iti panid 8.

No iladawanda ti riknada kadagiti inamponda nga annak a lallaki ken babbai, nalabit malagip a naimbag dagiti nagannak dagita nga ubbing ti sasao ti salmista: “Dagiti annak sagut manipud iti Apo; pudno a bendisionda.”​—Salmo 127:3, Today’s English Version.

[Footnote]