Panangbirok iti Danum ti Biag

NASUROK a dua ribu a tawenen ti napalabas, limmatak ti rumangrang-ay a siudad a pagnanaedan ti 30,000 a tattao iti desierto ti Arabia. Nupay di nasayaat ti klima sadiay, tangay iti promedio ket makaagsep laeng iti tudo a 150 a milimetro (innem a pulgada) iti kada tawen, nasursuro dagiti umili iti Petra a sarangten ti kinakiddit ti danum. Ket bimmaknang ken rimmang-ay ti Petra.

Dagiti Nabataean nga agnanaed idi sadi Petra ket awanan kadagiti de koriente a bomba ti danum. Saanda a nagibangon iti dadakkel a puttot. Ngem ammoda ti agurnong ken agekonomia iti danumda. Nabaelanda a pinagayus ti danum a siaannad a naurnong iti siudadda ken kadagiti babassit a kelleng ti dagada gapu iti adu nga agsisilpo a babassit a pagurnongan, dike, pagayusan, ken bubon. Awan ti nasayang uray sangatedted. Nagsayaat ti pannakaaramid dagiti bubonda ta agingga ita, us-usaren pay laeng dagiti moderno-aldaw a Bedouin.

“Ti hydrology wenno siensia maipapan iti kasasaad ken pannakaiwaras ti danum ti di makita a kinadaeg ti Petra,” kuna ti masmasdaaw nga inheniero ti danum wenno hydrologist. “Nakalalaing dagidiay a tattao.” Nabiit pay nga ikagkagumaan nga ammuen dagiti eksperto ti Israel ti naisangsangayan a kinalaing dagiti Nabataean, nga agmulmula met idi idiay Negeb. Manmano nga agtudo sadiay iti umagsep iti nasurok a 100 a milimetro (uppat a pulgada) iti kada tawen. Sinukisoken dagiti agronomo dagiti nabati iti rinibu a babassit a talon dagiti Nabataean. Dagiti makintalon sisisigo nga impaayusda ti tudo no kalam-ekna kadagiti babassit a natukadtukad a talonda.

Dagiti leksion a nasursuro kadagiti Nabataean ti tumultulongen kadagiti mannalon kadagiti natikag nga estado ti Sahel iti Africa. Nupay kasta, mabalin a kasta met laeng ti kinaepektibo dagiti moderno a pamay-an ti panagsalimetmet iti danum. Iti Lanzarote a maysa kadagiti puro iti Canary Islands nga adda iti taaw ti Africa, nasursuro dagiti mannalon no kasano ti agmula iti ubas ken higos iti lugar a dandani awan ti tudo. Imulada dagiti ubas wenno kayo ti higos iti lansad ti nagtimbukel nga abut sada abbongan ti daga iti dapo ti bulkan tapno malapdan ti panagmagana. Agayus ti umdas a linnaaw kadagiti ramut tapno masigurado ti nasayaat nga apit.

Dagiti Solusion Manipud Kadaanan a Teknolohia

Iti intero a lubong, adda kakasta nga estoria maipapan ti pannakibagay iti natikag a kasasaad​—kas kadagiti Bishnoi nga agnanaed iti Desierto ti Thar iti India; dagiti babbai a Turkana iti Kenya; ken dagiti Navajo Indian iti Arizona, E.U.A. Dagiti pamay-anda a mangurnong iti danum ti tudo, a nasursuroda iti adun a siglo, ket naim-imbag pay a mangrisut kadagiti kasapulan ti agrikultura ngem dagiti nakaskasdaaw a solusion ti moderno a teknolohia.

Ti maika-20 a siglo ket panawen ti panagbangon kadagiti puttot. Pinuttotda dagiti dadakkel a karayan, ken nagaramidda kadagiti nagdadakkel nga irigasion. Pattapattaen ti maysa a sientista nga 60 a porsiento kadagiti waig ken karayan iti lubong ti nakontrol iti dadduma a pamay-an. Nupay adda sumagmamano a pagimbagan dagita a proyekto, ipatuldo dagiti ekologo ti pannakadadael ti aglawlaw, agraman ti minilion a tattao a napukawan ti pagtaenganda.

Kasta met, nupay nasayaat dagiti panggep, manmano a sagrapen dagiti mannalon nga agkasapulan unay iti danum dagiti pagimbagan dagitoy a proyekto. No maipapan kadagiti proyekto nga irigasion idiay India, kinuna ti dati a Primero Ministro a ni Rajiv Gandhi: “Adu a kuarta ti binusbosmi iti 16 a tawen. Awan ti naganab dagiti tattao, awan ti irigasion, awan ti danum, saan nga immadu ti naapit, awan ti naitulongna iti inaldaw a panagbiagda.”

Nupay kasta, dagiti kadaanan a solusion ti nangnangruna a nakatulong ken saan pay a makadangran iti aglawlaw. Nakabalballigi dagiti babassit a labneng ken puttot nga imbangon dagiti komunidad ti tattao idiay China, a sadiay innem a milion ti naibangon. Idiay Israel, natakuatan dagiti umili a babaen iti sangkabassit a kinasigo, dayta met la a danum ti paglaba nga umuna, sa mausar iti sanitasion, ken kamaudiananna para iti irigasion.

Ti sabali pay a praktikal a solusion ket drip irrigation wenno padanum nga agtedted laeng iti aglawlaw ti mula. Daytoy ti mamagtalinaed iti daga ken agusar iti 5 a porsiento laeng iti danum a kasapulan ti gagangay a padanum. Ti nainsiriban a panangusar iti danum kasapulanna met ti panangpili kadagiti mula a maibagay iti namaga a klima, kas iti bukakaw wenno millet, imbes a dagidiay makasapul iti adu a danum, kas iti unas wenno mais.

No adda bassit a panangikagumaan, maksayan met dagiti pamilia ken industria ti usarenda a danum. Kas pagarigan, mapataud ti maysa a kilo a papel babaen ti agarup maysa a litro a danum no ti paktoria nga usarenna manen ti danum​—makaekonomia iti nasurok a 99 a porsiento. Ti siudad ti Mexico sinukatannan dagiti kadawyan a kasilias kadagiti mangusar laeng iti kakatlo iti danum nga usaren dagiti kadawyan. Impakaammo metten ti siudad ti panggepna a mangkissay iti adu unay a pannakaaramat ti danum.

Ti Kasapulan Tapno Agballigi

Dagiti solusion iti krisis ti danum​—ken kaaduan a parikut iti aglawlaw​—kalikagumanda ti panangbalbaliw kadagiti kababalin. Masapul a makitinnulong dagiti tattao imbes nga agbalinda a naagum, agsakripisioda bassit no kasapulan, ken determinadoda a mangaywan iti daga para kadagiti agindeg iti masanguanan. Maipapan iti daytoy, inlawlawag ni Sandra Postel, iti librona a Last Oasis​—Facing Water Scarcity: “Kasapulantayo ti moral a prinsipio wenno alagaden maipapan iti danum​—giya a mangiwanwan kadatayo iti umno a kababalin tapno makaaramidtayo iti napapateg a pangngeddeng maipapan kadagiti sistema ti nakaparsuaan a ditay ammo ken ditay naan-anay a maawatan.”

Siempre, ti kasta a “moral a prinsipio wenno alagaden maipapan iti danum,” saanna laeng a kasapulan ti pamuspusan ti maysa a lugar. Masapul a makitinnulong dagiti pagilian agraman dagiti kaarruba, tangay lumasat dagiti karayan kadagiti beddeng ti nadumaduma a nasion. “Dagiti pakaseknan maipapan iti kaadu ken kalidad ti danum​—a naibilang idi a parikut laeng ti maysa a pagilian​—masapul a maibilang itan a sangalubongan nga isyu,” kuna ni Ismail Serageldin iti reportna a Beating the Water Crisis.

Ngem saan a nalaka ti mangparegta kadagiti nasion tapno tamingenda dagiti sangalubongan nga isyu, kas inamin ti Sekretario-Heneral ti UN a ni Kofi Annan. “Iti agdama a nagkaykaysa a sangalubongan,” kunana, “mangrugrugi pay laeng nga agtignay ti sangalubongan. Panawenen a nasken a panunotentayo ti agpaypayso a kaipapanan ti ‘internasional a komunidad’ babaen ti pannakitinnulongtayo iti daytoy a sangalubongan nga isyu.”

Nabatad a saan laeng a ti umdas a suplay a danum​—nupay nasken​—ti kasapulan tapno masagraptayo ti nasalun-at ken naragsak a biag. Masapul a bigbigen nga umuna dagiti tattao ti obligasionda iti Daydiay nangipaay nga agpadpada iti danum ken iti biag. (Salmo 36:9; 100:3) Ket imbes a dida ikankano ti masakbayan iti panangaramat iti daga ken dagiti gamengna, masapul a ‘talonen ken aywananda dayta,’ kas imbilin ti Namarsua kadatayo nga aramiden ti immuna a dadakkeltayo.​—Genesis 2:8, 15; Salmo 115:16.

Nadarisay a Kita ti Danum

Tangay nakapatpateg ti danum, di pakasdaawan nga iti Biblia, daytat’ addaan iti simboliko a kaipapanan. Kinapudnona, tapno maragsakantayo nga agbiag a dayta ti panggep a nakaparsuaantayo, masapul a bigbigentayo ti ubbog daytoy simboliko a danum. Masapul a sursuruentayo met nga iparangarang ti kababalin ti babai idi umuna a siglo a nagkiddaw ken Jesu-Kristo: “Apo, ikkannak iti daytoy a danum.” (Juan 4:15) Amirisem ti napasamak.

Dimmagas ni Jesus iti nauneg a bubon iti asideg ti moderno aldaw a Nablus​—a mabalin a dayta met la ti bubon ti masansan a pagpasiaran dagiti tattao iti intero a lubong agingga kadagitoy nga aldaw. Naiparna a napan met idi iti bubon ti maysa a Samaritana. Kas iti adu a babbai idi umuna a siglo, awan duadua nga agkarasakdo sadiay tapno kanayon nga adda danum iti balayna. Ngem imbaga ni Jesus a kabaelanna nga ikkan iti “nabiag a danum”​—ubbog ti danum a saan pulos a maibus.​—Juan 4:10, 13, 14.

Nalawag a natignay ti interes ti babai. Ngem, siempre, ti “nabiag a danum” a sarsaritaen ni Jesus ket saan a literal a danum. Pampanunoten ni Jesus dagiti naespirituan a probision a makatulong tapno agbiag nga agnanayon dagiti tattao. Nupay kasta, adda koneksion ti simboliko a danum ken ti literal a danum​—masapultay dagitoy a dua tapno naan-anay a tagiragsakentay ti biag.

Namin-adu a nangipaay ti Dios iti ilina iti solusion ti agpaypayso a kinaawan ti danum. Simimilagro nga inikkanna iti danum ti dakkel a bunggoy dagiti nagbakuit nga Israelita a limmasat iti desierto ti Sinai iti dalanda idi a mapan iti Naikari a Daga. (Exodo 17:1-6; Numeros 20:2-11) Dinalusan ni Eliseo, maysa a mammadto ti Dios, ti namulitan a bubon idiay Jerico. (2 Ar-ari 2:19-22) Ket idi nagawid iti dagada dagiti natda ti nagbabawi nga Israelita a naggapu idiay Babilonia, inturong ti Dios ida iti ‘danum iti let-ang.’​—Isaias 43:14, 19-21.

Kasapulan unay ita ti planetatayo ti di maibus a suplay ti danum. Tangay ti Namarsua kadatayo a ni Jehova a Dios adda solusionna iti parikut maipapan iti danum idi un-unana, saan ngata a kastanto manen ti aramidenna iti masanguanan? Patalgedan ti Biblia kadatayo a kastanto ti aramidenna. Babaen ti panangiladawanna kadagiti kasasaad iti sidong ti naikari a Pagarianna, kuna ti Dios: “Iti rabaw dagiti kalbo a turod manglukatakto kadagiti karayan, ket iti tengnga dagiti ginget a tanap, ub-ubbog. Dagiti let-ang pagbalinekto a naruno a ban-aw ti danum, ket ti daga nga awanan danum agbalin nga ub-ubbog ti danum, . . . tapno dagiti tattao makitada ken maammuanda ken ipangagda ken maaddaanda iti pannakatarus nga aggigiddan, a ti mismo nga ima ni Jehova inaramidna daytoy.”​—Isaias 41:18, 20.

Ikari ti Biblia kadatayo nga inton dumteng dayta a tiempo, dagiti tattao “saandanto nga agbisin, saandanto met a mawaw.” (Isaias 49:10) Gapu iti baro a sangalubongan nga administrasion, addanto met laengen naan-anay a solusion ti krisis iti danum. Daytoy nga administrasion​—ti Pagarian, nga insuro ni Jesus nga ikararagtayo​—agturayto “babaen ti kinahustisia ken babaen ti kinalinteg, manipud itan ken agingga iti tiempo a di nakedngan.” (Isaias 9:6, 7; Mateo 6:9, 10) Kas resultana, dagiti tattao iti amin a lugar ditoy daga agbalindanto kamaudiananna nga agpaypayso nga internasional a komunidad.​—Salmo 72:5, 7, 8.

No sapulentayo itan ti danum ti biag, manamnamatayo a makitatayo ti aldaw inton agpaypayso nga addanto umdas a danum para iti amin.

[Dagiti ladawan iti panid 10]

Ngato: Ammo idi dagiti nagkauna nga agnanaed sadi Petra no kasano ti agekonomia iti danum

Baba: Inaramid dagiti Nabataean a pagayusan ti danum idiay Petra

[Credit Line]

Garo Nalbandian

[Ladawan iti panid 10]

Nasursuro dagiti mannalon iti maysa kadagiti puro ti Canary Islands no kasano ti agmula iti lugar a dandani awan ti tudo

[Dagiti ladawan iti panid 13]

Ania ti kayat a sawen ni Jesus idi inkarina ti “nabiag a danum” iti daytoy a babai?