Adda Kadi Diablo?
“Adda idi panawen iti pakasaritaan ti Kristiano a Simbaan a ti diablo, ni Beelzebub wenno Satanas, ti ari ti kinadakes, ket maysa a napaypayso ken nabileg a persona a kas met laeng iti ‘Dios’ iti panangmatmat ti bumasbassit a bilang ti tattao ita; [ti diablo ket] pinarparbo dagiti Judio ken dagiti nagkauna a Kristiano tapno ikkanda ti kaipapanan ti kagudua-tao, kagudua-animal a porma ti kinadakes a nakitada iti aglawlawda. Idi agangay, nabigbig dagiti Kristiano a daytoy ket parnuay laeng ti panunot nga awan pakaibatayanna ket sililimed nga inwaksida.”—“All in the Mind—A Farewell to God,” ni Ludovic Kennedy.
KAS kinuna ti mannurat ken brodkaster a ni Ludovic Kennedy, iti adu a siglo awan iti Kakristianuan ti nagduadua iti kaadda ti Diablo. Imbes ketdi, adda ti tiempo a dagiti Kristiano “nalabes ti panangpampanunotda iti pannakabalin ni Satanas ken dagiti demoniona,” kas kinuna ni Propesor Norman Cohn. (Europe’s Inner Demons) Saan laeng a dagiti ordinario, awan adalna a mannalon ti addaan iti kastoy a pannakaburibor. Kas pagarigan, ti pammati a ti demonio ket agpakpakita iti langa nga animal tapno idauluanna ti kinadakes ken dagiti makarimon a ritual ket “naggapu saan nga iti estoria ti kaaduan nga awan adalna, no di ket iti kasunganina, iti panangmatmat dagiti nasaririt a natan-ok a tattao,” kinuna ni Propesor Cohn. Dagitoy “nasaririt a natan-ok a tattao”—a pakairamanan dagiti edukado a klero—ti makinnakem iti pannakatiliw dagiti mangkukulam iti Europa manipud maika-15 agingga iti maika-17 a siglo, idi a ti simbaan ken dagiti sibil nga autoridad tinutuok ken pinapatayda ti agarup 50,000 a naipagarup a mangkukulam.
Di pagsiddaawan nga adu ti nangilaksid iti inawaganda a makaaliaw, inaanito a kapanunotan maipapan iti Diablo. Uray idi 1726, ni Daniel Defoe inumsina ti patpatien dagiti tattao a ti Diablo ket maysa a nakabutbuteng nga olimaw nga “addaan iti payak ti panniki, sara, nagbisngay a saka, atiddog nga ipus, kasla tinidor a dila, ken dadduma pay nga umasping a panangiladawan.” Kinunana a dagiti kasta a kapanunotan ket “linoloko nga imahinasion kadagiti awan kaes-eskanna a banag” a pinarpartuat dagiti “tattao a mangisaksaknap iti kaadda ti olimaw a diablo ken dagiti mangiladladawan kadagita” a “nangallilaw kadagiti ignorante a tattao babaen ti diablo a bukodda a partuat.”
Kasta kadi ti panangmatmatyo? Umanamongkayo kadi nga “iti kinapudnona, ti diablo ket partuat laeng ti tao a mangiladawan iti bukodna a kinamanagbasol”? Agparang dagita a sasao iti The Zondervan Pictorial Encyclopedia of the Bible, ket kasta ti panangipapan dagiti adu a mangibagbaga a Kristianoda. Sigun ken ni Jeffrey Burton Russell, dagiti teologo ti Kakristianuan kaaduanna nga “inwaksidan ti Diablo ken dagiti demonio kas nabatbati nga inaanito a patpatien.”
Kaskasdi, ti Diablo ket napaypayso unay iti dadduma. Ikalinteganda nga adda la ketdi nabilbileg ngem tao, dakes a puersa nga adda iti likudan dagiti agtultuloy a kinadakes iti pakasaritaan ti tao. “Ti aligagaw a pinataud ti maika-20 a siglo,” kinuna ni Russell, ket mangipaay iti maysa a rason no apay a ti “panamati iti Diablo, kalpasan ti naunday a panagsardengna, ket napartak ti panagsublina.” Sigun iti autor a ni Don Lewis, adu a moderno, de adal a tattao a “mangum-umsi” kadagiti inaanito a patpatien ken panagamak dagiti “di naedukaran a kapuonanda” ti “maminsan manen nga agbalbalin nga adipen ti dakes nga elemento ti datdatlag.”—Religious Superstition Through the Ages.
Ngarud, ania ti pudno maipapan iti daytoy a banag? Ti kadi Diablo ket minamaag laeng nga inaanito a kapanunotan? Wenno isu ket maysa a di rumbeng a tagibassiten uray iti maika-21 a siglo?
[Ladawan iti panid 4]
Kas makita iti daytoy a kitikit ni Gustave Doré, dagiti inaanito a kapanunotan idi ugma inladawanda ti Diablo kas kagudua-tao, kagudua-animal
[Credit Line]
The Judecca—Lucifer/The Doré Illustrations For Dante’s Divine Comedy/Dover Publications Inc.