Agpalpalimos, Pannakilimos—Ania ti Rumbeng a Panangmatmat iti Dayta?
TI PANNAKILIMOS kaipapananna ti nayugali a panagdawat iti tulong iti publiko.
Kas ipatuldo ti Biblia, ti urnos dagiti patriarka nga addan sakbay ken kalpasan ti sangalubongan a Layus idi kaaldawan ni Noe ket awan duadua a dakkel ti naaramidanna tapno dagiti indibidual maliklikanda ti pannakaiputputong, rigat ti biag, ken panagpannuray iti tulong ti publiko. Iti kasta, naliklikan a mabuangay ti maysa a bunggoy dagiti nakurapay. Sipud idi ugma, agparang a kadawyan ti panangipakita iti kinamanagpadagus kadagiti ganggannaet wenno agdaldaliasat; adda dagiti salaysay ti Biblia a mangpaneknek iti dayta, malaksid iti manmano a kasasaad. (Genesis 19:1-3; Exodo 2:18-20; Uk-ukom 19:15-21) Ti pannakabangon dagiti siudad ti maysa a nakaigapuan ti ikakapuy ti urnos dagiti patriarka. Posible a timmaud ti pannakilimos iti kagimongan gapu iti dayta, agraman ti managimbubukodan a pananggundaway iti kinamanagpadagus wenno kinamanagparabur ti dadduma.
Ti pannakilimos, wenno panagpalama, ket agparang a nangrugi iti dagdaga ti Daya. Dayta ti mamagbalin nga ad-adda a nakadkadlaw ti kinapudno nga iti Hebreo a Kasuratan, awan ti mangipasimudaag nga adda idi ti aniaman a kita ti pannakilimos wenno awan ti mangiparipirip a maysa dayta a parikut idi ti nasion ti Israel sipud pannakabukel dayta a nasion agingga iti pannakaidestierona idiay Babilonia. Idi pimmanaw dagiti Israelita manipud iti Egipto ket nagpatingga ti pannakaadipenda iti dayta a daga, “nagkiddawda [maysa a porma ti Hebreo a verbo a sha·ʼalʹ] kadagiti Egipcio iti ar-aruaten a pirak ken ar-aruaten a balitok ken kagkagay. . . . ket binakasanda dagiti Egipcio.” (Exodo 12:35, 36) Nupay kasta, maitunos dayta iti bilin ken padto ti Dios, ket nabatad a namatmatan dayta kas nainkalintegan a subad iti napaut a tawtawen a panagbannogda kas adipen ken kadagiti di kinahustisia nga inibturanda iti im-ima dagiti Egipcio. (Exodo 3:21, 22; idiligyo ti Deuteronomio 15:12-15.) Ngem saan a pakaibatayan dayta ti aramid a pannakilimos.
Ti Mosaiko a Linteg ket naglaon iti nabileg a paglintegan a pagimbagan dagiti napanglaw. No masalimetmetan, maikkat ti amin a pakaigapuan ti pannakilimos. (Levitico 19:9, 10; Deuteronomio 15:7-10; 24:19-21) Ti Hebreo a Kasuratan sibibileg nga iyebkasna ti sigurado a panangaywan ti Dios kadagidiay mangan-annurot iti kinalinteg, kas met laeng iti inyebkas ni David idi lakayen: “Saanak a nakakita iti asinoman a nalinteg a naan-anay a nabaybay-an, wenno uray dagiti putotna nga agsapsapul [“makilimlimos,” King James Version; maysa a porma ti Hebreo a biq·qeshʹ] iti tinapay.” Naipakita pay ketdi a naparabur ti kakasta a nalinteg a tattao. (Salmo 37:25, 26; igidiatyo iti kapadasan ti apostata a Jerusalem iti Un-unnoy 1:11; 4:4.) Iti sabali a bangir, iladawan ti Proverbio 20:4 ti nasadut a tao kas ‘makilimos iti tiempo ti panagapit,’ ket ti Salmo 109:10 iladawanna ti pannakaipakat ti dusa iti nadangkes kas mangob-obligar iti ‘annakna nga agallaalla; ket makilimosdanto, ket agsapuldanto iti taraon manipud kadagiti langalang a dissoda.’ Kadagitoy dua a naud-udi a teksto, ti sao a ‘makilimos’ ket naggapu iti Hebreo a sha·ʼalʹ, a dayta a termino kangrunaan a kaipapananna ti “agkiddaw” (Exodo 3:22; 1 Ar-ari 3:11); nupay kasta, kadagitoy dua a kaso, iparipiripna a ti panagkiddaw naaramid iti aktibo, ken nalabit iti publiko, a pamay-an a mangipakita iti pannakilimos.
Agparang a nangrugi idi nagsubli dagiti Judio manipud pannakaidestiero (537 K.K.P.) agingga iti tiempo ti panagparang ni Jesus ditoy daga, napatanor dagiti Judio ti kapanunotan a ti aramid a panangted iti limos, wenno sagsagut a pammarabur ket adda pategna a mismo iti pannakaisalakan. Paneknekan dayta ti sasao a linaon ti Apokripa a libro ti Ecclesiasticus (3:30) (naisurat iti rugrugi ti maikadua a siglo K.K.P.) a ti “panangted iti limos abbonganna ti basbasol.” Ti kasta a panangmatmat awan duadua nga imparegtana ti pannakilimos. (Idiligyo ti kasta unay ti pannakaipablaakna a panangted a kinondenar ni Jesus iti Mateo 6:2.)
Ti panagturay dagiti ganggannaet a pannakabalin pinarigatna dagiti umili a Judio ken awan duadua a nakaigapuan ti kasta unay a pannakasinga ti pannakayaplikar ti Mosaiko a Linteg maipapan kadagiti kalintegan iti daga dagiti inapo ken kadagiti umasping a probision. Daytoy, agraman dagiti ulbod a narelihiosuan a pilosopia, a napaay a mangyukuok iti pudpudno ken addaan prinsipio nga ayat iti pada a tao (Mateo 23:23; Lucas 10:29-31), ti nalabit a nakaigapuan met ti iyaadu ti panagpalama idiay Palestina. Gapuna, iti Kristiano a Griego a Kasuratan, adu a daras a nadakamat ti maipapan kadagiti agpalpalimos iti dayta a daga.
Karaman dagiti bulsek, pilay, ken masaksakit kadagiti agpalpalimos a nadeskribir idi tiempo ni Jesus ken dagiti apostol. Ti ophthalmia (sakit ti mata a kadawyan pay laeng iti Makintengnga a Daya) ti nalabit a nakaigapuan ti panagbulsek dagita a lallaki. (Marcos 10:46-49; Lucas 16:20, 22; 18:35-43; Juan 9:1-8; Aramid 3:2-10) Kas kadagiti agpalpalimos iti agdama, masansan a nagpuestoda kadagiti publiko a dalan wenno iti asideg dagiti lugar nga ayuyang dagiti bunggoy, kas iti templo. Nupay gagangay ti panangted iti limos, naumsi dagiti agpalpalimos, isu a kinuna ti mayordomo iti pangngarig ni Jesus, “Mabainak nga agpalimos.”—Lucas 16:3.
Ti dua a Griego a verbo a naaramat a tumukoy iti panagpalama ket nainaig iti ai·teʹo, kaipapananna ti “agdawat.”—Mateo 7:7.
Ti Griego a sao a pto·khosʹ, nga inaramat ni Lucas (16:20, 22) idi inlanadna ti panangtukoy ni Jesus ken Lazaro kas agpalpalama, deskribirenna ti maysa a kumkumleb ken agtultulmeng, ket tumukoy dayta iti nakapangpanglaw, iti taltalipungawen, kadagiti agpalpalama. Daytoy met laeng a termino ket naaramat iti Mateo 5:3 mainaig kadagidiay “sipapanunot iti naespirituan a kasapulanda [“dagidiay agpalpalimos maipaay iti espiritu,” footnote ti New World Translation of the Holy Scriptures—With References]” (“napanglaw iti espiritu,” King James Version). No maipapan iti sao a pto·khosʹ, ti Word Studies in the New Testament (1957, Tomo I, p. 36) ni M. R. Vincent kunaenna a “nalawag ken maitutop ti pannakaaramat dayta a sao iti daytoy a teksto, a mangipasimudaag iti naan-anay a naespirituan a pannakatalipungaw, a masapul a sipapanunot iti dayta tapno makastrek iti pagarian ti Dios, ken saan a mabalin a punnuan dayta babaen ti kabukbukodan a panagregget, no di ket babaen laeng iti awan bayadna nga asi ti Dios.”
Inaramat met ni Pablo daytoy a termino iti Galacia 4:9 iti panangyebkasna iti pannakaseknanna kadagidiay ‘agsubsubli manen iti nakapuy ken nanumo (wenno agpalpalama) [pto·khaʹ] a pagdamdamuan a bambanag’ a sigud nga inannurotda. Ti kasta a bambanag ket “nanumo (wenno agpalpalama)” no maidilig kadagiti naespirituan a kinabaknang a magun-odan babaen ken Kristo Jesus.
Nupay ni Jesus ken dagiti apostolna kinaasianda dagiti agpalpalama, saanda nga imparegta ti pannakilimos; nupay siyayaman nga inawatda ti kinamanagpadagus, saanda a nakilimos. No kadagidiay simmurot kenkuana tapno laeng makagun-odda iti tinapay, binagaan ida ni Jesus a ti koma pakaseknanda ket saan a maipaay iti “taraon a madadael, no di ket maipaay iti taraon a mataginayon maipaay iti biag nga agnanayon.” (Juan 6:26, 27) Imbaga ni Pedro iti maysa a pilay nga agpalpalama iti templo: “Awan ik-ikutak a pirak ken balitok, ngem ti adda kaniak isu ti itedko kenka,” nga inaramatna dagiti naespirituan a sagutna tapno paimbagenna ti lalaki. (Aramid 3:6) Nupay no dadduma ket mabisin, awanan iti pagtaengan, ken agkurang iti kawes dagiti apostol, inggaedda ti nagbirok iti pagbiagda, ‘a nagtrabahoda babaen iti bukodda nga im-ima, iti rabii ken aldaw, tapno saan a madagsenan dagiti dadduma.’ (1 Corinto 4:11, 12; 1 Tesalonica 2:9) Ti pagalagadan kadagiti Kristiano ket: “No ti asinoman saanna a kayat ti agtrabaho, saan met koma a mangan.”—2 Tesalonica 3:10-12.