Panagsaknap Kadagiti Lugar a Narang-ay Idi ti Kristianidad
TI Italia, maysa a sukog-bota a peninsula a dumanon agingga iti Baybay Mediteraneo, ket lugar ti narelihiosuan ken nailian a paspasamak a nangimpluensia iti pakasaritaan ti lubong. Minilion a turista ti nakayawan iti dayta a lugar gapu iti nagpintas nga aglawlawna, dagiti nalatak a gapuananna iti arte, ken ti agkakaimas a taraonna. Iti daytoy a pagilian, narang-ay met ti panangisuro iti Biblia.
Ti pudno a Kristianidad ket nalabit a damo a nakagteng iti Roma—ti kabesera ti agdama idi a pannakabalin ti lubong—idi nagawid dagiti Judio ken proselita a nagbalin a Kristiano idi Pentecostes 33 K.P. idiay Jerusalem. Idi agarup 59 K.P., damo a binisita ni apostol Pablo ti Italia. Iti aplaya ti Puteoli ‘nasarakanna dagiti kakabsat’ iti pammati.—Aramid 2:5-11; 28:11-16.
Kas impadto ni Jesus ken dagiti apostol, sakbay ti panagngudo ti umuna a siglo K.P., in-inut a simiasi manipud iti pudno a Kristianidad dagiti apostata a grupo. Ngem sakbay ti panungpalan daytoy dakes a sistema ti bambanag, dagiti pudno nga adalan ni Jesus inlungalongda ti pannakaikasaba ti naimbag a damag iti sangalubongan—agraman idiay Italia.—Mateo 13:36-43; Aramid 20:29, 30; 2 Tesalonica 2:3-8; 2 Pedro 2:1-3.
Makapaupay a Pangrugian
Idi 1891, ni Charles Taze Russell, a mangidadaulo iti sangalubongan a panangasaba dagiti Estudiante ti Biblia (kas pannakaawag idi kadagiti Saksi ni Jehova), binisitana iti umuna a gundaway ti sumagmamano a siudad idiay Italia. Inadmitirna a saan a naballigi ti resulta ti ministeriona sadiay: “Awan ti makitami a mangipanamnama nga adda maani idiay Italia.” Iti primavera ti 1910, nagsubli ni Kabsat Russell idiay Italia ket nangipaay iti naibatay iti Biblia a palawag iti maysa a himnasio iti sentro ti Roma. Ania ti resultana? “Iti pakabuklan,” kinunana, “makapaupay ti resulta dayta a panagtataripnong.”
Kinapudnona iti sumagmamano a dekada, nabannayat ti panagrang-ay ti panangikasaba iti naimbag a damag idiay Italia. Ti maysa a rason ket gapu ta ti diktador a Facista idaddadanesna dagiti Saksi ni Jehova. Iti dayta a tiempo, 150 laeng dagiti Saksi ni Jehova iti dayta a pagilian, a ti kaaduan kadakuada ti nakaadal kadagiti kinapudno iti Biblia babaen kadagiti kakabagian wenno gagayyemda nga agnanaed iti sabali a pagilian.
Nakaskasdaaw a Panagrang-ay
Kalpasan ti Gubat Sangalubongan II, adu a misionero ti naibaon idiay Italia. Ngem kas ipakita dagiti naitalimeng a sursurat iti Estado, dagiti indibidual a nangato ti saadda iti Vatican kiniddawda iti gobierno a pagtalawenda dagiti misionero. Napilitan dagiti misionero a mangpanaw iti pagilian, nupay adda sumagmamano a nagtalinaed.
Iti laksid dagiti lapped, riniwriw idiay Italia ti nangrugi nga agayus “iti bantay” a pagdayawan ken ni Jehova. (Isaias 2:2-4) Nakaskasdaaw ti panagadu dagiti Saksi. Idi 2004 adda kangatuan a bilang a 233,527 nga agibumbunannag iti naimbag a damag, 1 iti tunggal 248 nga umili, ken 433,242 ti timmabuno iti Pananglaglagip iti ipapatay ni Kristo. Adda 3,049 a kongregasion dagiti Saksi ni Jehova nga aggigimong kadagiti napintas a Kingdom Hall. Iti di pay nabayag, adda dagiti grupo a mangtagtagiragsak iti dakkel a panagrang-ay.
Panangasaba iti Adu a Lenguahe
Adu nga imigrante manipud iti Africa, Asia, ken Makindaya a Europa ti mapmapan idiay Italia tapno agsapul iti pagtrabahuan wenno nasalsaliwanwan a biag wenno, no dadduma, tapno panawanda dagiti narigat a kasasaad. Kasano a maipaayan iti naespirituan a tulong dagitoy riniwriw a tattao?
Adu a Saksi idiay Italia ti immawat iti karit nga agadal kadagiti narigat a lenguahe, kas iti Albaniano, Amharico, Arabico, Bengali, Punjabi, Sinhala, Tagalog, ken Tsino. Nangrugi idi 2001, naangay dagiti klase tapno maisuro kadagitoy a boluntario no kasano ti mangasaba iti ganggannaet a lenguahe. Kadagiti naglabas a tallo a tawen, 3,711 a Saksi ti timmabuno iti 79 a klase a naangay iti 17 a lenguahe. Daytoy ti namagbalin a posible ti mangbuangay ken mangpabileg iti 146 a kongregasion ken 274 a grupo a mangar-aramat iti 25 a lenguahe. Gapuna, adu a napasnek a tattao ti nakangngeg iti naimbag a damag ken nangrugi nga agadal iti Biblia. Masansan a nagsayaat dagiti resultana.
Maysa a ministro dagiti Saksi ni Jehova ti nakipatang maipapan iti Biblia ken ni George, taga-India a makapagsao iti Malayalam. Nupay marigatan gapu iti trabahona, siraragsak a nagpayadal iti Biblia. Sumagmamano nga aldaw kalpasanna, ti gayyem ni George a ni Gil, taga-India a makapagsao iti Punjabi, napan iti Kingdom Hall, ket nagpayadal iti Biblia. Ni David, taga-India a makapagsao iti Telugu, ket inyam-ammo ni Gil kadagiti Saksi. Di nagbayag, nagadal ni David iti Biblia. Dua a sabali pay a taga-India, da Sonny ken Shubash, kabbalayda ni David. Nakipagadalda met iti Biblia.
Sumagmamano a lawas kalpasanna, maysa a taga-Dalip a makapagsao iti Marathi ti nagtelepono kadagiti Saksi. Kinunana: “Gayyemnak ni George. Mabalin kadi nga iyadalandak iti Biblia?” Kalpasanna, mayat met nga agpayadal ni Sumit, maysa a Tamil ti pagsasaona. Kamaudiananna, maysa pay a gayyem ni George ti nagtelepono, nga agkidkiddaw met nga agpayadal iti Biblia. Kalpasanna, inkuyog ni George iti Kingdom Hall ti sabali pay nga agkabannuag a lalaki a ni Max. Nagkiddaw met a mayadalan. Iti agdama, innem a panagadal iti Biblia ti maikonkondukta, ket nayurnos ti sabali pay nga uppat a panagadal. Maang-angayda iti Ingles, nupay maus-usar met dagiti publikasion a Hindi, Malayalam, Marathi, Punjabi, Tamil, Telugu, ken Urdu.
Dagiti Tuleng ‘Mangmangngegda’ ti Naimbag a Damag
Adda nasurok a 90,000 a tuleng idiay Italia. Iti ngalay ti dekada 1970, rinugian dagiti Saksi nga ipaayan iti atension no kasano a mairanud kadagiti tuleng ti kinapudno iti Biblia. Idi damo, dadduma a tuleng a Saksi ti nangisuro iti Italian Sign Language (ISL) kadagiti padada a ministro a sidadaan a tumulong kadakuada iti dayta a tay-ak. Nagangayanna, immadu dagiti tuleng a nangipakita iti interes iti Biblia. Ita, nasuroken a 1,400 nga agus-usar iti ISL ti tumabtabuno kadagiti Nakristianuan a gimong. Sangapulo ket lima a kongregasion ken 52 a grupo ti aggimgimong babaen ti ISL.
Idi damo, ti panangasaba kadagiti tuleng ket kangrunaanna nga agpannuray iti boluntario a tignay dagiti indibidual a Saksi. Ngem idi 1978, ti sanga nga opisina dagiti Saksi ni Jehova idiay Italia rinugianna ti nangorganisar kadagiti kombension agpaay kadagiti tuleng. Iti Mayo dayta a tawen, naipakaammo nga iti umay nga internasional a kombension idiay Milan, addanto dagiti sesion agpaay kadagiti tuleng. Ti damo nga asamblea sirkito dagiti tuleng ket naangay iti Assembly Hall idiay Milan idi Pebrero 1979.
Sipud idin, inikkan ti sanga nga opisina iti dakkel nga atension ti naespirituan a pannakataraon dagiti tuleng babaen ti panangparegtada kadagiti umad-adu a bilang dagiti ebanghelisador tapno pasayaatenda ti abilidadda iti daytoy a lenguahe. Sipud idi 1995, naibaon dagiti special pioneer (amin-tiempo nga ebanghelisador) kadagiti sumagmamano a grupo tapno mangsanay kadagiti tuleng a Saksi iti ministerio ken tapno mangorganisar kadagiti Nakristianuan a gimong. Tallo nga Assembly Hall ti addaan kadagiti kabaruan a video system tapno mapasayaat ti panagbuya iti programa. Adda met dagiti video cassette ti Nakristianuan a publikasion a mangipaay iti naespirituan a taraon kadagiti tuleng.
Napaliiw dagiti tattao nga as-asikasuen a naimbag dagiti Saksi ti naespirituan a kasapulan dagiti tuleng. Ti P@role & Segni, maysa a magasin nga impablaak ti Italian Deaf Society, ket nagadaw manipud iti surat nga impatulod ti maysa a monsinior dagiti Katoliko: “Narigat ti kasasaad ti maysa a tuleng gapu ta kasapulanna ti naynay nga atension. Kas pagarigan, nalaka laeng kenkuana ti mapan iti simbaan, ngem kasapulanna ti tulong ti maysa a para senias tapno masurotanna ti amin a maibasa, maibaga, wenno makanta kabayatan ti misa.” “Ti monsinior,” ituloy ti magasin, “bigbigenna a makapaladingit ta saan pay a nakasagana ti simbaan a mangtulong kadagiti addaan iti kasta a sagubanit, ken imbagana a nasaysayaat ti pannakaasikaso ti adu a tuleng kadagiti Kingdom Hall dagiti Saksi ni Jehova ngem iti parokia.”
Maikaskasaba ti Naimbag a Damag Kadagiti Pagbaludan
Mabalin kadi a mapasaran ti maysa ti wayawaya uray adda iti pagbaludan? Wen, gapu ta ti Sao ti Dios kabaelanna a ‘wayawayaan’ dagidiay mangakseptar ken mangyaplikar iti dayta iti biagda. Ti mensahe nga impakaammo ni Jesus “kadagiti kautibo” ket pannakawayawaya manipud iti basol ken palso a relihion. (Juan 8:32; Lucas 4:16-19) Idiay Italia, nagsayaat ti resulta ti panangasaba kadagiti pagbaludan. Dandani 400 a ministro a Saksi ni Jehova ti pinalubosan ti gobierno a mangsarungkar kadagiti balud tapno mangipaay iti naespirituan a tulong. Dagiti Saksi ni Jehova ti saan a Katoliko nga organisasion nga immuna a nagkiddaw ken nakagun-od iti kasta a pammalubos.
Ti mensahe ti Biblia ket mabalin a maisaknap kadagiti di ninamnama a pamay-an. Dagiti balud isaritada kadagiti padada a balud ti maipapan iti trabaho dagiti Saksi ni Jehova a panangisuro iti Biblia. Kas resultana, dadduma a balud ti agpasarungkar iti maysa a Saksi a ministro. Wenno dagiti miembro ti pamilia a nangrugi nga agadal iti Biblia paregtaenda dagiti balud nga agpasarungkarda kadagiti Saksi. Dadduma a nasentensiaan iti tungpal biag a pannakaibalud gapu ta nakapatay wenno nakaaramidda iti dadduma pay a nadagsen a krimen ket nagbabawi ken nagaramidda iti dakkel a panagbalbaliw iti biagda. Dayta ti nangisagana kadakuada nga agdedikar ken ni Jehova a Dios ken agpabautisar.
Iti dadduma a pagbaludan, nayurnos dagiti naibatay iti Biblia a palawag, Pananglaglagip iti ipapatay ni Jesus, ken panangipabuya kadagiti video a naglaon kadagiti naibatay iti Biblia a programa nga inaramid dagiti Saksi ni Jehova. Masansan nga adu a balud ti tumabuno kadagitoy a taripnong.
Tapno matulongan dagiti balud kadagiti praktikal a pamay-an, nasaknap a nangiwaras dagiti Saksi kadagiti magasin a naglaon kadagiti suheto a makatulong kadagiti balud. Ti maysa a pagarigan isu ti magasin nga Agriingkayo! a Mayo 8, 2001, a nangilawlawag iti suheto a “Makapagbalbaliw Kadi Dagiti Balud?” Ti Abril 8, 2003 nga isyu ket naglaon iti topiko a “Panagdroga iti Pamilia—Ania ti Maaramidam?” Rinibu a kopia ti naipaima kadagiti balud. Kas resultana, sumagmamano a gasut a panagadal iti Biblia ti maikonkondukta. Adda met dagiti guardia iti pagbaludan a nangipakita iti interes iti mensahe ti Biblia.
Kalpasan a nakagun-od iti espesial a permiso manipud kadagiti autoridad, maysa a balud nga agnagan iti Constantino ti nabautisaran iti Kingdom Hall idiay San Remo, iti imatang ti 138 a lumugar a Saksi. “Panagriknak ket nalapunosak iti ayat,” kinuna ni Constantino, a di mailibak a natukay kalpasan dayta nga okasion. Maysa a lokal a pagiwarnak ti nangipadamag iti kinuna ti warden ti pagbaludan: “Siraragsakkami . . . a nangipalubos iti daytoy nga okasion. Rumbeng laeng a maikabilangan ti aniaman a mangyeg iti sosial, personal, ken naespirituan a panagbalbaliw ti maysa a balud.” Namagsiddaaw iti asawa ken balasang ni Constantino ti panagbalbaliwna gapu iti epekto kenkuana ti umiso a pannakaammo iti Biblia. “Maragsakankami kadagiti panagbalbaliw nga inaramidna. Simmingpet ken rimmayray ti pannakaseknanna kadakami. Naisubli ti panagtalek ken panagraemmi kenkuana.” Nangrugi metten dagitoy a makipagadal iti Biblia ken tumabuno kadagiti Nakristianuan a gimong.
Ni Sergio ket nasentensiaan iti pannakaibalud agingga iti 2024 gapu iti armado a panagtakaw, panagipuslit iti droga, ken panagpapatay. Kalpasan ti panangsukimatna iti Kasuratan iti tallo a tawen ken panangbalbaliwna iti biagna, inkeddeng ni Sergio ti agpabautisar. Isu ti maika-15 a preso iti pagbaludan ti Porto Azzurro, iti isla ti Elba, a nabautisaran kas maysa a Saksi ni Jehova. Iti imatang ti sumagmamano a padana a preso, isu ket nabautisaran iti maysa a mayakar-akar a pagitaneban a naiplastar iti pagay-ayaman dagiti preso.
Ni Leonardo, a nasentensiaan iti 20 a tawen a pannakaibalud, ket nakagun-od iti espesial a permiso a mabautisaran iti Kingdom Hall idiay Parma. Idi ininterbiu ti maysa a lokal a pagiwarnak, kinuna ni Leonardo a kayatna “nga ilawlawag nga inkeddengna ti agbalin kas maysa a Saksi ni Jehova, saan a tapno mawayawayaan iti pagbaludan, no di ket tapno penkenna ti maysa a nasged a panagkasapulanna iti naespirituan.” Kinuna ni Leonardo: “Napno ti biagko kadagiti basol, ngem tinallikudakon dayta. Nagbalbaliwakon, nupay saan a kaskarina. Masapul nga itultuloyko ti agbalin a nalinteg.”
Adda ni Salvatore iti nainget a mabambantayan a pagbaludan idiay Spoleto gapu iti panagpapatay. Adu ti nasdaaw iti panagbautisarna, a naangay iti uneg ti selda. Kinuna ti warden ti pagbaludan: “Nasken a maiparegta ti kinapateg ti maysa a pangngeddeng nga agresulta iti nasaysayaat a pannakilangen iti isuamin, nga agpadpada a pagimbagan dagiti balud ken ti amin a kagimongan.” Kas resulta dagiti panagbalbaliw nga inaramid ni Salvatore, tumabtabunon ti asawa ken balasangna kadagiti gimong dagiti Saksi ni Jehova. Maysa a preso a kinasabaan ni Salvatore ti nabautisaran metten kas maysa a dedikado nga adipen ni Jehova.
Dadduma a nagkauna nga ekspansion ken panagrang-ay ti Kristianidad ket napasamak idiay Italia. (Aramid 2:10; Roma 1:7) Iti daytoy panawen ti panagani, agtultuloy ti naespirituan a panagrang-ay ken panagsaknap kadagiti isu met laeng a lugar a sireregta a kinasabaan idi ni Pablo ken dagiti padana a Kristiano maipapan iti naimbag a damag.—Aramid 23:11; 28:14-16.
[Mapa iti panid 13]
(Para iti aktual a pannakaurnosna, kitaem ti publikasion)
ITALIA
Roma
[Dagiti Ladawan iti panid 15]
Ti Assembly Hall idiay Bitonto ken ti kongregasion nga Italian Sign Language idiay Roma
[Ladawan iti panid 16]
Ti kinapudno iti Biblia ‘winayawayaanna’ dagiti balud
[Dagiti Ladawan iti panid 17]
Agtultuloy ti naespirituan a panagrang-ay kadagiti lugar a sigud a narang-ay ti Kristianidad