Saan Laeng a Tinapay ti Pagbiag ti Tao​—No Kasano a Nalasatak Dagiti Kampo a Pagibaludan Dagiti Nazi

Kas insalaysay ni Joseph Hisiger

“Ania ta basbasaem?” dinamagko iti kaseldak. “Biblia,” insungbatna, sana kinuna, “Kukuam daytoyen no itedmo kaniak ti makalawas a rasionmo a tinapay.”

NAYANAKAK idi Marso 1, 1914, iti Moselle a paset idi ti Alemania. Kalpasan ti Gubat Sangalubongan I idi 1918, naisubli ti Moselle iti Francia. Idi 1940, sinakup manen dayta ti Alemania. Iti panagngudo ti Gubat Sangalubongan II idi 1945, nagbalin manen dayta a paset ti Francia. Tunggal agbaliw ti makinsakup iti daytoy a lugar, agbaliw met ti nasionalidadko isu a nasursurok ti agsao iti Pranses ken Aleman.

Napeklan a Katoliko dagiti nagannakko. Tunggal rabii sakbay a maturogkami, agparintumengkami nga aglualo a sangapamiliaan. Dinomingo ken tinunggal piesta opisial a makimisakami. Napasnekak iti relihionko ken maysaak a katekista.

Nagbalinak nga Aktibo iti Trabaho Dagiti Saksi ni Jehova

Idi 1935, kinasabaan ti dua a Saksi ni Jehova dagiti nagannakko. Napagsasaritaanda ti pannakiraman ti relihion iti umuna a sangalubongan a gubat. Kalpasan dayta, kayatkon a maammuan ti ad-adu pay maipapan iti Biblia isu nga idi 1936, nagkiddawak iti Biblia iti padimi. Kinunana a masapul nga agadalak iti teolohia tapno maawatak ti linaon dayta. Ngem lallalo ketdi a tinarigagayak ti maaddaan iti Biblia ken mangbasa iti dayta.

Idi Enero 1937, ti maysa a Saksi a katrabahuak a ni Albin Relewicz kinasarsaritanak maipapan iti isursuro ti Biblia. “Adda kadi Bibliam?” insaludsodko. “Adda” kinunana, sana impakita ti Jehova a nagan ti Dios iti Aleman a bersion ti Biblia nga Elberfelder nga intedna kaniak. Kanayonko a binasbasa dayta ken rinugiakon a tabunuan ti gimgimong dagiti Saksi iti asideg nga ili ti Thionville.

Idi Agosto 1937, kimmuyogak ken Albin iti internasional nga asamblea dagiti Saksi idiay Paris. Sadiay a rinugiak ti mangasaba iti binalaybalay. Di nagbayag, nagpabautisarak, ket iti rugrugi ti 1939, nagbalinakon a payunir kas pangawag dagiti Saksi kadagiti amin-tiempo a manangaskasaba. Naidestinoak iti siudad ti Metz. Ket idi Hulio 1939, naawisak nga agtrabaho iti sanga nga opisina dagiti Saksi ni Jehova iti Paris.

Dagiti Rigat Bayat ti Gubat

Apagbiit laeng ti panagserbik iti sanga nga opisina ta idi Agosto 1939, naayabanak nga agsoldado iti armada ti Francia. Gapu ta di ipalubos ti konsiensiak ti makigubat, nasentensiaanak a maibalud. Idi Mayo 1940, addaak pay la iti pagbaludan idi kellaat a rimmaut ti Alemania iti Francia. Iti simmaruno a bulan, naabak ti Francia ket nagbalinak manen nga Aleman, isu nga idi Hulio 1940, nawayawayaanak manipud pagbaludan. Nagawidak idiay balaymi nga ayan dagiti nagannakko.

Gapu ta iturturayandakamin dagiti Nazi, inlimlimedmi ti panagadalmi iti Biblia. Maaw-awatmi Ti Pagwanawanan babaen ken Maryse Anasiak, maysa a natured a Saksi a kanayonko idi a makita iti panaderia a kukua ti maysa a kapammatian. Agingga idi 1941, naliklikak dagiti rigat a mapaspasaran dagiti Saksi iti Alemania.

Ngem maysa nga aldaw, adda kameng ti Gestapo a simmarungkar kaniak. Kalpasan ti nalawag a panangibagana a maipariten ti aktibidad dagiti Saksi, dinamagna no kayatko pay laeng ti agtalinaed a Saksi. Idi nagwenak, kinunana a kumuyogak kenkuana. Naawanan iti puot ni nanangko gapu iti napalalo a danagna isu a pinagbatinak met laeng ti Gestapo tapno maasikasok ni Nanang.

Iti paktoria a pagtartrabahuak, diak kinablaawan ti manedyermi iti “Heil Hitler!” Nagkedkedak met nga agmiembro iti partido dagiti Nazi isu a kabigatanna, inarestonak ti Gestapo. Bayat a pinalutpotnak, diak pulos imbaga ti nagan dagiti kapammatiak. Ti mangpalpalutpot kaniak impak-olna iti ulok ti putan ti paltogna isu a naawananak iti puot. Idi Setiembre 11, 1942, ti Sondergericht (Espesial a Korte) idiay Metz sinentensiaannak a maibalud iti tallo a tawen gapu iti akusasion a “panangisaknap iti propaganda iti biang ti Asosasion dagiti Saksi ni Jehova ken dagiti Estudiante ti Biblia.”

Dua a lawas kalpasanna, impanawdak iti pagbaludan ti Metz. Napaut ti biahemi a nagturong iti kampo ti Zweibrücken a sadiay a mapilit dagiti balud nga agtrabaho. Nagtrabahoak sadiay kas maysa kadagiti paramantener iti riles. Sukatanmi dagiti nagdadagsen a riles, iroskasmi dagita, ken iwarasmi manen dagiti batbato iti nakaisaadan ti riles. Ti laeng itedda a pammigatmi ket sangatasa a kape ken sangkabassit a tinapay ken sangamalukong a sopas iti pangngaldaw ken pangrabii. Idi kuan, nayakarak iti pagbaludan iti kabangibang nga ili, ket sadiay a nagtrabahoak kas sapatero. Kalpasan ti sumagmamano a bulan, insublidak manen idiay Zweibrücken tapno agtrabaho iti taltalon.

Panagbiag Ngem Saan Laeng a Babaen iti Tinapay

Ti kaduak iti selda ket maysa nga agkabannuag a lalaki a taga-Netherlands. Nakasursuroak bassit iti lenguahena isu a kinaskasabaak. Nagsayaat ti irarang-ayna iti naespirituan ta kayatna payen a bautisarak idiay karayan. Idi limmung-aw iti danum, inarakupnak sana kinuna, “Joseph, agkabsattan iti pammati!” Idi naibaonak manen nga agtrabaho iti riles, saankamin nga agkaselda.

Aleman itan ti kaseldak. Maysa a rabii, naammuak a Biblia gayam ti bassit a libro a basbasaenna! Daytan ti tiempo nga intukonna kaniak ti Biblia a kasukat ti makalawas a rasionko a tinapay. “Mayatak!” kinunak. Nupay talaga a sakripisio ti makalawas a diak pannangan iti tinapay, diak pulos nagbabawyan dayta. Naawatak ti kababagas ti kinuna ni Jesus a: “Ti tao agbiag, saan nga iti tinapay laeng, no di ket iti tunggal sao a rumrummuar iti ngiwat ni Jehova.”​—Mateo 4:4.

Ita ta addan Bibliak, problemak manen no kasanok nga ilemmeng dayta. Naiduma dagiti Saksi iti dadduma a balud ta saanda a mapalubosan a maaddaan iti Biblia. Isu nga iti rabii, agkumotak a mangbasa iti dayta. No aldaw, isukibotko tapno kanayonko a maitugot. Diak ibatbati iti selda ta masansan nga adda agrekisa.

Maysa nga aldaw kabayatan a naummongkami sakbay ti panagtrabaho, malagipko a nabatik ti Bibliak. Karabianna, nagdardarasak a nagsubli iti seldak ngem awanen ti Bibliak. Kalpasan a nagkararagak iti Dios, kinasaritak ti guardia. Inlawlawagko nga adda nangala iti librok ket kayatko a maisubli dayta kaniak. Dinak unay inkaskaso isu a naalak met laeng ti Bibliak. Agyamanak unay ken Jehova!

Iti sabali a gundaway, naibaonak a mapan agdigus. Bayat nga uk-uksobek ti namureng a kawesko, diak impadpadlaw nga intinnag ti Bibliak iti suelo. Idi saan a kumitkita ti guardia, induronko dayta babaen iti sakak agingga idiay pagdigusan. Tapno awan makakita, inlemmengko iti igid bayat nga agdigdigusak. Idi nakadigusakon, indurduronko manen dayta babaen iti sakak sa inselselko iti pempen ti nadalus a badbadok.

Dagiti Makapabileg ken Makapaupay a Kapadasan

Maysa nga agsapa idi 1943 bayat nga agpipila dagiti balud iti paraangan, nakitak ni Albin! Naaresto met gayamen. Tinaldiapannak ket inkabilna ti imana iti barukongna kas tanda ti panagkabsatmi sana insenias a suratannak. Kabigatanna, nangitinnag iti papel idi limmabas iti ayanko. Ngem nakita dayta ti guardia isu a dua a lawas nga impupokdak nga agsolsolo iti maysa a selda ket kasta met ti inaramidda kenkuana. Ti laeng intedda kadakami ket danum ken nabayagen a tinapay. Tabla ti nagiddaanmi ken awan pay ulesmi.

Kalpasan dayta, nayakarak iti pagbaludan idiay Siegburg, ket sadiay a nagtrabahoak iti pagpandayan. Makabannog ti trabaho ken kurang ti rasion a taraon. No rabii, matagtagainepko ti agkakaimas a taraon kas iti keyk ken prutas ket mariingakto laengen nga agkirkiraos ti tianko ken nakamagmaga ti karabukobko. Nakakutkuttongakon ta 45 a kilo laengen ti timbangko. Ngem inaldaw a basaek ti bassit a Bibliak isu a natibker latta ti pakinakemko.

Nawayawayaanak Met Laeng!

Maysa nga agsapa iti Abril 1945, kellaat lattan a pimmanaw dagiti guardia, ket binaybay-anda a silulukat dagiti ruangan ti pagbaludan. Nawayawayaanakon! Ngem apaman a nakaruarak iti pagbaludan, kasapulan nga agtalinaedak biit iti ospital tapno agpaungar. Idi agtapus ti Mayo, nakasangpetak met laengen idiay balay dagiti nagannakko. Didan ninamnama a sibibiagak pay. Idi makitanak ni Nanang, uray la nakasangit gapu iti ragsakna. Ngem nakalkaldaang ta di nagbayag kalpasan ti isasangpetko, pimmusay dagiti dadakkelko.

Nakitimpuyogak manen iti Kongregasion ti Thionville. Nakaragragsakak idi nagkikitakami manen nga agkakapammatian! Makaparegta a maammuan a nagtultuloyda a matalek iti laksid ti adu a suot. Natay ti patpatgek a gayyem a ni Albin idiay Regensburg, Alemania. Idi agangay, naammuak a ti kasinsinko a ni Jean Hisiger ket nagbalin met a Saksi ngem napapatay gapu ta dina kayat ti agsoldado. Ni Jean Queyroi, a nakatrabahok idi iti sanga nga opisina idiay Paris ket nagibtur met iti lima a tawen iti kampo a pagtrabahuan nga imatmatonan dagiti Aleman.a

Dagus a nangasabaak manen iti ili ti Metz. Iti dayta a tiempo, masansan a makalangenko ti pamilia Minzani. Ti anakda a ni Tina ket nabautisaran idi Nobiembre 2, 1946. Nakaregregta ni Tina a mangasaba ket nagayatak kenkuana. Nagkallaysakami idi Disiembre 13, 1947. Idi Setiembre 1967, nagserbi ni Tina kas payunir agingga iti ipupusayna idi Hunio 2003, iti edad a 98. Kailiwko unay ni Tina.

Agtawenak itan iti nasurok a 90. Bigbigek a ti Sao ti Dios ti kanayon a mangpabpabileg kaniak a mangsango kadagiti suot tapno mapagballigiak dagita. Adda idi dagiti tiempo nga awan nagyan ti tianko, ngem kanayon a pinunnok ti isip ken pusok iti Sao ti Dios isu a pinakirednak ni Jehova. Ti “bukod[na] a sasao tinaginayonnak a sibibiag.”​—Salmo 119:50.

[Footnote]

[Ladawan iti panid 21]

Ti patpatgek a gayyem a ni Albin Relewicz

[Ladawan iti panid 21]

Ni Maryse Anasiak

[Ladawan iti panid 22]

Ti Biblia a kasukat ti makalawas a rasionko a tinapay

[Ladawan iti panid 23]

Kaduak ti nobiak a ni Tina idi 1946

[Ladawan iti panid 23]

Da Jean Queyroi ken ni baketna a Titica