Ti Syriac Peshitta—Pakaammuan iti Pakasaritaan Dagiti Nagkauna a Patarus ti Biblia
Idi 1892, ti singin a da Agnes Smith Lewis ken Margaret Dunlop Gibson ket siam nga aldaw a nagbiahe iti desierto babaen ti kamelio. Mapanda iti St. Catherine Monastery nga adda iti sakaanan ti Bantay Sinai. Apay a dagitoy dua a babbai nga agtawenen iti dandani 50 nagdaliasatda iti tiempo a napeggad ti agbiahe iti Daya? Ti sungbat mapabilegna ti pammatim iti kinaumiso ti Biblia.
Ni Agnes Smith Lewis ken ti St. Catherine Monastery
SAKBAY a nagsubli ni Jesus idiay langit, binilinna dagiti adalanna a saksianda ti maipapan kenkuana “idiay Jerusalem ken iti intero a Judea ken Samaria ken agingga iti kaadaywan a paset ti daga.” (Aramid 1:8) Sireregta ken situtured nga inkasaba dagiti adalan ti maipapan ken Jesus. Ngem naipasangoda iti nakaro nga ibubusor idiay Jerusalem, a nagresulta iti pannakapapatay ni Esteban. Adu kadagiti adalan ni Jesus ti nagkamang idiay Antioquia, Siria, maysa kadagiti kadakkelan a siudad iti Imperio ti Roma, agarup 550 a kilometro iti amianan ti Jerusalem.—Aramid 11:19.
Intultuloy dagiti adalan nga inkasaba “ti naimbag a damag” maipapan ken Jesus idiay Antioquia ken adu a di Judio ti nagbalin a manamati. (Aramid 11:20, 21) Nupay Griego ti gagangay a pagsasao iti siudad ti Antioquia, Syriac ti pagsasao nga us-usaren dagiti tattao iti ruar ti siudad ken kadagiti probinsia.
NAIPATARUS ITI SYRIAC TI NAIMBAG A DAMAG
Idi immadu dagiti Kristiano nga agsasao iti Syriac idi maikadua a siglo, ad-adda met a kasapulan a maipatarus ti naimbag a damag iti bukodda a lengguahe. Agparang ngarud a Syriac saan ket a Latin ti immuna a lengguahe a nakaipatarusan ti dadduma a paset ti Kristiano a Griego a Kasuratan.
Idi agarup 170 C.E., ti Syrian a mannurat a ni Tatian (idi agarup 120-173 C.E.) pinagtitiponna ti uppat a kanonikal nga Ebanghelio tapno makapataud iti patarus iti Griego wenno Syriac, a maaw-awagan iti Diatessaron, ti Griego a sao a kaipapananna “babaen [iti] uppat nga [Ebanghelio].” Idi agangay, ti Syrian a ni Ephraem (agarup 310-373 C.E.) nangaramid iti komentariona maipapan iti Diatessaron. Nalawag ngarud nga us-usaren idin dayta ti kaaduan a Syrian a Kristiano.
Apay a paginteresantayo ita ti Diatessaron? Idi maika-19 a siglo, kuna ti dadduma nga iskolar ti Biblia a dagiti Ebanghelio ket naisurat laeng idi maikadua a siglo, iti nagbaetan ti 130 C.E. ken 170 C.E. Ipapanda ngarud a dayta ket saan a pudno a salaysay maipapan iti biag ni Jesus. Ngem adda nasarakanda a nagkauna a manuskrito ti Diatessaron a mangpaneknek a dagiti Ebanghelio nga insurat da Mateo, Marcos, Lucas, ken Juan ket nasaknapen a maus-usar iti katengngaan ti maikadua a siglo. Mabalin ngarud a nasapsapa pay a naisurat dagitoy. Kasta met, idi ginupgop ni Tatian ti Diatessaron saan a nagibasar kadagiti apokripal nga ebanghelio no di ket kadagiti uppat a salaysay ti Ebanghelio. Paneknekan dayta a saan a mapagtalkan ken saan nga umiso ti apokripal nga ebanghelio.
Ti Syriac Peshitta iti Pentateuch, 464 C.E., ti maikadua a kadaanan nga addaan petsa a manuskrito ti Biblia
Idi rugrugi ti maikalima a siglo, maus-usaren ti Biblia a naipatarus iti Syriac iti makin-amianan a Mesopotamia. Mabalin a naipatarus dayta idi maikadua wenno maikatlo a siglo C.E. Karaman iti daytoy a patarus ti amin a libro ti Biblia malaksid ti 2 Pedro, 2 ken 3 Juan, Judas, ken Apocalipsis. Pagaammo dayta kas Peshitta a kaipapananna ti “Simple” wenno “Nalawag.” Ti Peshitta ket maysa kadagiti kadaanan ken kapatgan a pammaneknek a naipatarusen ti Biblia sakbay pay ti maikadua a siglo C.E.
Makapainteres ta adda naisurat a petsa a 459/460 C.E. iti maysa a manuskrito ti Peshitta, a mangipakita a daytoy ti kadaanan a manuskrito ti Biblia. Idi agarup 508 C.E., narebisar ti Peshitta ket nairamanen ti lima a libro nga awan idi iti umuna a patarus. Pagaammo dayta kas Philoxenian Version.
NASARAKAN TI ADU PAY A MANUSKRITO TI SYRIAC
Agingga iti maika-19 a siglo, dandani amin a pagaammo a Griego a patarus ti Kristiano a Griego a Kasuratan ket sipud idi maikalima a siglo wenno naladladaw pay. Dayta ti makagapu nga interesado unay dagiti iskolar ti Biblia kadagiti immuna a bersion kas iti Latin Vulgate ken ti Syriac Peshitta. Patien idi ti dadduma a ti Peshitta ket rebision ti daan a bersion a Syriac. Ngem awan ti nasarakan a kasta a bersion. Yantangay nagtaud ti Biblia a Syriac idi maikadua a siglo, makatulong dayta a bersion tapno maammuantayo ti ad-adu pay maipapan ti pamay-an ti pannakaipatarus ti Biblia. Nakapatpateg la ketdi dayta kadagiti iskolar ti Biblia! Talaga kadi nga adda nasarakan a daan a bersion a Syriac?
Dagiti nabura a sasao a naawagan iti Sinaitic Syriac. Makita iti igid ti panid ti sasao iti Ebanghelio
Adda! Kinapudnona, nasarakan ti dua a nagpateg a manuskrito a Syriac. Ti umuna ket addan sipud pay idi maikalima a siglo. Karaman dayta iti adu a Syriac a manuskrito a nagun-odan ti British Museum idi 1842 manipud iti monasterio ti Nitrian Desert iti Egipto. Naawagan dayta iti Curetonian Syriac gapu ta nadiskobre ken impablaak ni William Cureton, ti katulongan nga agaywan kadagiti manuskrito iti museo. Daytoy a nagpateg a manuskrito ket naglaon iti uppat nga agsasaruno nga Ebanghelio ti Mateo, Marcos, Juan, ken Lucas.
Ti maikadua a manuskrito nga adda pay laeng agingga ita ket ti Sinaitic Syriac. Nadiskobre dayta ti singin a nadakamat iti rugi daytoy nga artikulo. Nupay saan a nagturpos ni Agnes iti unibersidad, nasursurona ti walo a nagduduma a lengguahe. Maysa kadagita ti Syriac. Idi 1892, adda nagpateg a nasarakan ni Agnes iti monasterio ti St. Catherine idiay Egipto.
Iti nasipnget a kuarto, nasarakanna ti manuskrito a Syriac. Sigun kenkuana, “nakadadaanen, nakarugrugit, ken agdedekketen dagiti panidna ta saan a nauk-ukag” iti adun a siglo. Adda nabura a sasao iti orihinal a teksto sa nasuratan manen iti sasao a Syriac maipapan kadagiti babbai a santo. Ngem nakita ni Agnes dagiti nabura a sasao ken iti ngatuen ti panid, naisurat ti sasao a “ni Mateo,” “ni Marcos,” ken “ni Lucas.” Ti nasarakanna ket ti dandani kompleto a Syriac codex ti uppat nga Ebanghelio! Patien dagiti iskolar a naisurat daytoy a codex iti ngudo ti maikapat a siglo.
Ti Sinaitic Syriac ket maibilang a maysa kadagiti kapatgan a nasarakan a manuskrito ti Biblia, agraman dagiti Griego a manuskrito a kas iti Codex Sinaiticus ken Codex Vaticanus. Patien ti kaaduan a dagiti manuskrito a Curetonian ken Sinaitic ket adda pay laeng a kopia ti daan a Syriac nga Ebanghelio nga addan sipud pay idi maudi a paset ti maikadua wenno nasapa a paset ti maikatlo a siglo.
“AGTALINAED ITI AGNANAYON TI SAO TI DIOSTAYO”
Makatulong kadi dagitoy a manuskrito kadagiti agad-adal iti Biblia ita? Sigurado! Alaentay a pagarigan ti maaw-awagan iti atiddog a konklusion iti Ebanghelio ni Marcos, nga iti dadduma a Biblia ket sumaruno iti Marcos 16:8. Agparang dayta iti Greek Codex Alexandrinus idi maikalima a siglo, iti Latin Vulgate, ken iti dadduma pay a patarus. Ngem ti dua a mapagtalkan a Griego a manuskrito idi maikapat a siglo—Codex Sinaiticus ken Codex Vaticanus—agpatinggada iti Marcos 16:8. Awan daytoy nga atiddog a konklusion iti Sinaitic Syriac. Paneknekan dayta a nainayon laeng ti atiddog a konklusion ken saan a paset ti orihinal nga Ebanghelio ni Marcos.
Usigentayo ti sabali pay a pagarigan. Idi maika-19 a siglo, dandani amin a patarus ti Biblia iti 1 Juan 5:7 ket nanayonan iti palso a sursuro maipapan iti Trinidad. Ngem saan nga agparang dayta iti kadaanan a Griego a manuskrito. Saan met a masarakan dayta iti Peshitta. Nabatad ngarud a saan a paset ti Biblia ti nainayon iti 1 Juan 5:7.
Kas inkari ni Jehova a Dios, intalimengna ti Nasantuan a Saona. Impasiguradona: “Ti berde a ruot nagango, ti sabong nalaylay; ngem no maipapan iti sao ti Diostayo, agpautto agingga iti tiempo a di nakedngan.” (Isaias 40:8; 1 Pedro 1:25) Ti bersion a pagaammo kas Peshitta ket simple ngem dakkel ti naitulongna tapno umiso a maidanon ti mensahe ti Biblia iti amin a tao.