Ukraine

Nasarita ni Jesus ti ilustrasion maipapan iti bukel a naimula iti nasayaat a daga, a mangdeskribir kadagidiay mangipatpateg unay iti Sao ti Dios. ‘Agbungada iti panagibtur’ babaen ti panangitultuloyda a mangiwaragawag iti mensahe ti Dios nupay adda rigat ken panagsagaba. (Luc. 8:11, 13, 15) Iti sumagmamano a lugar ditoy daga, daytoy ket makita a nangnangruna ditoy Ukraine, ta agpapan pay iti nasurok a 50 a tawen ti pannakaiparit ken nakaro a pannakaidadanes, nakalasat ken immadu dagiti Saksi ni Jehova.

Bayat ti 2001 a tawen ti serbisio, naaddaan daytoy a pagilian iti kangatuan a bilang a 120,028 nga agibumbunannag. Nasurok a 56,000 kadagitoy ti nakaammo iti kinapudno bayat ti napalabas a lima a tawen. Iti napalabas a dua a tawen, nakaipaima dagiti kakabsat iti nasurok a 50 a milion a magasin, maysa a bilang a katupag ti populasion ti pagilian. Kada bulan, makaawat ti sanga nga opisina iti rinibu a surat manipud kadagiti interesado a tattao nga agkidkiddaw iti ad-adu pay nga impormasion. Di nakapapati a mapasamak daytoy iti di pay nabayag a napalabas. Anian a panagballigi ti pudno a panagdayaw!

Sakbay nga ukagentayo dagiti panid ti pakasaritaan ti Ukraine, amirisentayo pay ti pagilian a mismo. Malaksid iti piguratibo a daga a tinukoy ni Jesus, addaan ti Ukraine iti nagsayaat a literal a daga. Dandani kagudua iti pagilian ket nasaknapan iti nadam-eg, nangisit a daga ti kapatagan, nga awagan dagiti taga Ukraine a chornozem, a “nangisit a daga” ti kaipapananna. Daytoy a daga, agraman ti kalkalainganna a klima, ti mamagbalin iti Ukraine a maysa kadagiti talon a kaaduan ti maapitna a sugar beet, trigo, sebada, mais, ken dadduma pay. Idi un-unana, ti Ukraine ti maawagan a kangrunaan a pagapitan iti trigo ken sebada iti Europa.

Agrukod iti 1,300 a kilometro manipud iti daya nga agpalaud ket 900 a kilometro manipud amianan nga agpaabagatan. Dakdakkel la bassit ti Ukraine ngem iti Francia. Kas makitayo iti mapa iti panid 123, ti pagilian ket adda iti Makindaya a Europa, iti amianan ti Nangisit a Baybay. Naadornuan ti amianan a Ukraine kadagiti kabakiran. Iti abagatan, adda nabaknang, nadam-eg a kapatagan, a sadiay ti ayan ti napintas a Kabambantayan ti Crimea. Iti laud, dagiti arsadanan ti katurturodan nga agturong iti napasdok a Kabambantayan ti Carpathia, a pagnanaedan dagiti lynx wenno atap a pusa, oso, ken bison.

Agarup 50 a milion ti agnanaed ditoy Ukraine. Napakumbaba, managpadagus, ken nagagetda a tattao. Adu ti agsasao iti Ukranio ken Ruso. No maawiskayo iti balbalayda, nalabit idasarandakayo iti borscht (sopas ti beet) ken varenyky (palitaw). Kalpasan ti makaparagsak a pannangan, mabalin a liwliwaendakayo iti nailian a kankanta, tangay pagay-ayat dagiti taga Ukraine ti agkanta ken agtokar.

Nagduduma a pammati ti namulagatan dagiti taga Ukraine. Idi maikasangapulo a siglo, naiserrek ti relihion nga Eastern Orthodox. Kalpasanna, inserrek ti Imperio Otomano ti Islam iti makin-abagatan a Ukraine. Idi Edad Media, insaknap met dagiti natatan-ok a Polako ti Katolisismo. Idi maika-20 a siglo, adu ti nagbalin nga ateista iti sidong ti turay a Komunismo.

Masarakan dagiti Saksi ni Jehova iti intero a pagilian. Nupay kasta, sakbay ti Gubat Sangalubongan II, kaaduan kadakuada ti agnanaed iti makinlaud a Ukraine, a nabingay iti uppat a teritoria: Volyn’, Halychyna, Transcarpathia, ken Bukovina.

Naimula Dagiti Bukel ti Kinapudno Idiay Ukraine

Nasurok a maysa a siglon nga aktibo ditoy Ukraine dagiti Estudiante ti Biblia, kas pangawag idi kadagiti Saksi ni Jehova. Bayat ti kaunaan a panagbiahe ti kangrunaan nga Estudiante ti Biblia a ni C. T. Russell iti ballasiw taaw idi 1891, binisitana ti adu a pagilian iti Europa ken iti Middle East. Iti dalanna a napan iti maawagan idi a Constantinople, Turkey, binisitana ti Odessa iti makin-abagatan a Ukraine. Kalpasanna, idi 1911, nagpalawag iti agsasaruno a tema a naibasar iti Biblia iti dadakkel a siudad ti Europa, a pakairamanan ti siudad ti Lvov iti makinlaud a Ukraine.

Babaen ti panagluganna iti tren, simmangpet ni Kabsat Russel idiay Lvov, a nakaabangan iti dakkel a pasdek a maawagan People’s House. Nayeskediul idi Marso 24 ti panagpalawagna sadiay. Siam a pakaammo iti pito a lokal a periodiko agraman dadakkel a poster ti nangawis iti amin tapno denggenda ti “Zionism in Prophecy” (Naipadto ti Zionismo) nga ipalawag ti “nalatak ken madaydayaw a pumapalawag a naggapu idiay New York”​—ni Pastor Russell. Naiplano a mamindua nga agpalawag ni Kabsat Russell iti daydi nga aldaw. Nupay kasta, maysa a rabbi dagiti Judio a naggapu idiay Estados Unidos a bumusbusor unay iti trabaho ni Russell ti nangitelegrama kadagiti kakaduana idiay Lvov iti mensahe a mangkonkondenar kadagiti Estudiante ti Biblia. Gapu iti dayta, natignay ti dadduma tapno padasenda a pasardengen ti panagpalawag ni Russell.

Nupay napno ti pasdek iti tattao agpadpada iti malem ken rabii, dimmar-ay dagiti bumusbusor. Impadamag ti lokal a periodiko a Wiek Nowy: “Idi inyebkas ti managipatarus [ni Russell] ti damo a sasaona, nagarimbangaw dagiti Zionista ket dida pinalubosan nga agsao ti misionero babaen iti panagriaw ken panagsagawisiwda. Masapul a pumanaw idi ni Pastor Russell iti entablado. . . . Nakarkaro pay ti demostrasion iti panagpalawagna iti alas otso iti daydi a rabii.”

Nupay kasta, adu ti mayat a dumngeg iti ibaga ni Kabsat Russell. Interesadoda iti mensahena isu a nagkiddawda iti literatura iti Biblia. Kalpasanna, nagkomento ni Kabsat Russell maipapan iti ibibisitana idiay Lvov. Kinunana: “Ti Dios laengen ti makaammo no kasano ti panangiwanwanna a mainaig kadagitoy a kapadasan. . . . Ti panagdanag [dagiti Judio] maipapan iti tema ti mabalin a mangiturong iti dadduma tapno ad-adda nga agsukimatda no mangngegdakami iti nataltalna ken naurnos a pamay-an.” Nupay awan ti dagus a nangipangag iti mensahe, naimula dagiti bukel ti kinapudno, ket nabuangay ti adu a grupo dagiti Estudiante ti Biblia kalpasanna, saan laeng nga idiay Lvov no di ket iti dadduma pay a paset ti Ukraine.

Idi 1912, nangipablaak ti opisina dagiti Estudiante ti Biblia idiay Alemania iti dakkel nga anunsio iti kalendario a naiwaras ditoy Ukraine. Imparegta ti anunsio ti panangbasada kadagiti Aleman a tomo ti Studies in the Scriptures. Dayta ti gapuna a nakaawat ti opisina idiay Alemania iti agarup 50 a surat manipud kadagiti tattao ditoy Ukraine nga agkidkiddaw nga agpadpada kadagiti Studies in the Scriptures ken iti suskripsion iti The Watch Tower. Kanayon a nakiuman ti opisina kadagiti interesado agingga a bimtak ti gubat idi 1914.

Kalpasan ti Gubat Sangalubongan I, nabingay ti Ukraine iti uppat nga agkakaarruba a pagilian. Dagiti teritoria ti sentral ken makindaya a Ukraine ket sinakup ti Komunista a Russia sada pinagbalin a sakup ti Union Soviet. Nabingay ti makinlaud a Ukraine iti tallo pay a pagilian. Naitipon ti Halychyna ken Volyn’ iti Poland, ti Bukovina iti Romania, ken ti Transcarpathia iti Czechoslovakia. Adda wayawaya ti relihion kadagitoy tallo a pagilian ket pinalubosanda dagiti Estudiante ti Biblia a mangitultuloy iti panangasabada. Isu a nagbunga idi agangay ti adu a bukel ti kinapudno a naimula iti makinlaud a Ukraine.

Dagiti Immuna a Rusing

Idi rugrugi ti maika-20 a siglo, adu a pamilia a taga Ukraine ti napan idiay Estados Unidos tapno agsapulda iti nanamnam-ay a biag. Dadduma ti nakabasa kadagiti naibasar iti Biblia a publikasiontayo ket impatulodda dagitoy kadagiti kabagianda ditoy Ukraine. Naammuan ti dadduma a pamilia ti pannursuro dagiti Estudiante ti Biblia, nagawidda, ket rinugianda ti nangasaba kadagiti bario a nakayanakanda. Sumagmamano a grupo dagiti Estudiante ti Biblia ti nabuangay idi agangay ket kalpasanna, nagbalin dagitoy a kongregasion. Idi rugrugi ti dekada 1920, immula dagiti Estudiante ti Biblia a taga Poland dagiti bukel ti kinapudno idiay Halychyna ken Volyn’. Kabayatanna, dagiti kakabsat a taga Romania ken Moldavia (Moldova itan) insangpetda ti kinapudno idiay Bukovina.

Daytoy ti nangisaad iti nasayaat a pamuon agpaay iti ad-adu pay nga irarang-ay. Impadamag ti The Watch Tower a Disiembre 15, 1921: “Nabiit pay a binisita ti dadduma a kakabsattayo [ti Bukovina] . . . Ti ibibisitada sadiay iti sumagmamano a lawas ket nagbanag iti pannakabuangay ti pito a klase ken ad-adalenda itan dagiti tomo ken ti ‘Tabernacle Shadows’. Maysa kadagitoy a klase ti addaan iti agarup 70 a miembro.” Idi 1922, iti bario ti Kolinkivtsi, idiay Bukovina, inawat ni Stepan Koltsa ti kinapudno, nabautisaran, ken rinugianna ti nangasaba. Sigun iti naammuanmi, isu ti kaunaan a kabsat a nabautisaran ditoy Ukraine. Kalpasanna, sangapulo a pamilia ti nakikadua kenkuana. Adda met kasta nga irarang-ay idiay Transcarpathia. Idi 1925, adda agarup 100 nga Estudiante ti Biblia idiay bario ti Velyki Luchky ken kadagiti kabangibangna a bario. Kalpasanna, rinugian dagiti immuna nga amin-tiempo nga adipen ti nangasaba idiay Transcarpathia. Nagikonduktada kadagiti gimong iti pagtaengan dagiti Estudiante ti Biblia. Adu ti nabautisaran.

Deskribiren ni Alexei Davidjuk, maysa a nabayagen a Saksi, no kasano a naammuan ti tattao ti kinapudno idi a tiempo. Kastoy ti kunana: “Idi 1927, insangpet ti maysa a bumario ti maysa kadagiti publikasiontayo idiay Lankove, iti Volyn’. Kalpasan a nabasana dayta, nagusioso ti sumagmamano a bumario maipapan iti pannursuro nga umap-apuy nga impierno ken ti kararua. Tangay ti libro ket addaan kadagiti address ti opisina dagiti Estudiante ti Biblia idiay Lodz, Poland, nagsurat dagiti bumario tapno kiddawen nga adda koma mangbisita iti barioda. Makabulan kalpasanna, adda kabsat a lalaki a nangorganisar iti grupo ti panagadal iti Biblia. Sangapulo ket lima a pamilia ti nakitimpuyog iti daytoy a grupo.”

Gagangay dayta a panagregget iti kinapudno kadagidi a tawen. Usigenyo dagiti ebkas ti panangapresiar iti maysa a surat a naggapu idiay Halychyna a naipatulod iti hedkuarter dagiti Estudiante ti Biblia idiay Brooklyn: “Dagiti libro nga impablaakyo agasanda ti adu a sakit ti nakem ti umilimi ket iturongna ida iti naespirituan a lawag. Ngem kiddawek a mangipatulodkayo ti ad-adu pay kadagitoy a libro.” Kastoy ti insurat ti maysa pay nga interesado: “Inkeddengko a kiddawen kadakayo a mangipatulodkayo iti literatura ta daytoy ket diak magun-odan ditoy. Maysa a lalaki iti bariomi ti nakaawat ti sumagmamano a libro a naggapu kadakayo, ngem dagitoy ket inagaw dagiti kaarrubana. Dina pay nabasa dagitoy. Iti agdama, bumisbisita kadagiti bumario, ta ikagkagumaanna a mabawi dagiti librona.”

Nagtungpal ti kasta a panagregget iti pannakaipasdek ti maysa nga opisina dagiti Estudiante ti Biblia iti Pekarska Street idiay Lvov. Nakaawat ti opisina iti adu a kiddaw a literatura manipud Halychyna ken Volyn’ ket kanayon a naipatulod dagitoy idiay Brooklyn tapno mapatulodanda.

Idi ngalay ti dekada 1920, sigurado a nagtubon dagiti bukel ti kinapudno iti makinlaud a Ukraine. Naorganisar ti adu a grupo dagiti Estudiante ti Biblia, ket dadduma kadagitoy ti nagbalin a kongregasion idi agangay. Nupay manmano ti naidulin a rekord ti aktibidad idi un-unana, ipakita dagiti nagun-odan a report nga idi 1922, 12 ti nangrambak iti Memorial idiay Halychyna. Idi 1924, impadamag ti The Watch Tower nga 49 ti timmabuno iti Memorial idiay ili ti Sarata, iti makin-abagatan a Ukraine. Idi 1927, nasurok a 370 ti timmabuno iti Memorial idiay Transcarpathia.

Iti panangdeskribirna iti trabaho ti nadumaduma a pagilian iti lubong, impablaak ti The Watch Tower a Disiembre 1, 1925 ti sumaganad: “Naibaon ti maysa a kabsat a lalaki a naggapu idiay America ita a tawen kadagiti taga Ukraine sadi Europa; . . . nagadu ti nasayaat a nagapuanan kadagiti taga Ukraine iti dayta a paset a konkontrolen ti Poland. Dakkel ti irarang-ay ket umad-adu dagiti agkiddaw iti literatura.” Sumagmamano a bulan kalpasanna, impadamag ti magasin a Golden Age (Agriingkayo! itan): “Idiay laeng Galicia [Halychyna] adda duapulo a klase [kongregasion] . . . Dadduma kadagitoy ti . . . naorganisar ken aggigimong iti tengngat’ lawas; daddumat’ aggigimong laeng no Domingo, ket mabubuangay pay laeng ti dadduma. Mainanama a mabuangay ti ad-adu pay a klase; kasapulan laeng ti mangidaulo kadakuada.” Ipamatmat amin dagitoy nga iti naespirituan nga anag, nakadamdam-eg ti daga ti Ukraine.

Ministerio iti Tay-ak Idi Un-unana

Nabautisaran ni Vojtech Chehy, a taga Transcarpathia, idi 1923 ket kalpasanna, simrek iti amin-tiempo a trabaho a panangasaba iti lugar ti Berehove. Gagangay a mapan mangasaba a bitbitna ti maysa a bag ti literatura, sabali pay ti naigalut iti bisikletana, ken iyabadayna ti kaday a napno iti literatura. Isalaysayna: “Naituding kadakami ti 24 a bario. Sangapulo ket limakami nga agibumbunannag, ket masapul nga ikagumaanmi a wanasen dagitoy a bario babaen ti panangiwaras iti literatura mamindua iti makatawen. Kada Domingo iti alas kuatro ti parbangon, agtataripnongkami iti maysa a bario. Manipud sadiay, magna wenno aglugankami iti bus iti sangapulo ket lima agingga iti duapulo a kilometro a mapan kadagiti lugar iti aglawlaw. Gagangay a rugianmi ti agbalaybalay iti alas 8:00 ti agsapa agingga iti alas 2:00 ti malem. Masansan a magmagnakami nga agawid, ket makigimongkami no rabii iti isu met la nga aldaw. Maragsakan ti amin a mangisalaysay kadagiti kapadasanda. Manglintegkami no kua iti kakaykaywan ken ballasiwenmi dagiti karayan no nasayaat ken uray dakes ti paniempo, ngem awan idi ti agreklamo kadakami. Maragsakankami nga agserbi ken mangidayaw iti Namarsua kadatayo. Nakita dagiti tattao a talaga nga agbibiagkami kas pudno a Kristiano, a sisasagana a magna iti uray 40 a kilometro tapno makigimong wenno tapno mangasaba.

“Nadumaduma a tattao ti naam-ammomi iti ministeriomi. Naminsan, intukonko ti bokleta a The Kingdom, the Hope of the World iti maysa a babai a nagkuna a kayatna ti maaddaan iti kasta ngem awan kuarta a maidonarna. Mabisinak, isu nga imbagak a mabalinna nga isukat ti maysa a naluto nga itlog iti bokleta. Innalana ti bokleta, ket kinnanko ti itlog.”

No Krismas, agbalaybalay ti tattao idiay Transcarpathia ket agkankantada maipapan iti pannakaipasngay ni Jesu-Kristo. Ginundawayan ti kakabsat daytoy a kostumbre. Ikargada ti literatura iti bagda sada agbalaybalay tapno kantaen dagiti kansion a mangyebkas iti pammatida! Adu ti nangtagiragsak kadagiti kantada. Masansan a maawis ti kakabsat a sumrekda kadagiti balay ket makiddaw nga agkantada iti ad-adu pay. No dadduma, maikkanda iti kuarta gapu iti panagkantada, ket siraragsak a sukatanda iti literatura a nainaig iti Biblia. Iti kasta, bayat ti panawen ti Krismas, masansan a maibusan ti bodega ti literatura. Dua a lawas ti kapaut dagita a kampania ti panagkanta, agsipud ta agduma a lawas ti selebrasion dagiti Romano a Katoliko kadagiti Griego a Katoliko. Ngem idi maudi a kagudua ti dekada 1920, idi nalawagen kadagiti Estudiante ti Biblia a namunganay ti Krismas kadagiti pagano, naisardengen dagiti kampania a panagkanta. Naragsakan ti kakabsat iti nasaknap a panangasabada, ket nagtultuloy a nabuangay ti adu a baro a grupo dagiti agibumbunannag idiay Transcarpathia.

Dagiti Kaunaan a Kombension

Mayo 1926 idi naangay ti kaunaan a kombension dagiti Estudiante ti Biblia idiay Transcarpathia iti bario ti Velyki Luchky. Adda 150 a timmabuno, ket 20 ti nabautisaran. Iti simmaganad a tawen, 200 ti timmabuno iti kombension iti ruar ti makintengnga a parke iti Uzhgorod, maysa a siudad iti dayta met la a rehion. Di nagbayag, naorganisaren ti dadduma pay a kombension iti nadumaduma nga ili idiay Transcarpathia. Idi 1928, inangay ti Lvov ti kaunaan a kombensionna. Kalpasanna, naangayen ti dadduma a kombension idiay Halychyna ken Volyn’.

Idi kattapog ti 1932, naangay ti kombension idiay bario ti Solotvyno, Transcarpathia, iti paraangan ti balay a kanayon a paggigimongan dagiti Estudiante ti Biblia. Agarup 500 ti timmabuno, agraman ti sumagmamano a responsable a kakabsat a taga Alemania. Kastoy ti insalaysay ti maysa a panglakayen ti lokal a kongregasion a ni Mykhailo Tilniak: “Naan-anay a tinagiragsakmi dagiti nagsayaat ti pannakaisaganada a palawag ti kakabsat a taga Alemania ken Hungary nga immay nakikombension. Buyogen lulua a pinaregtadakami nga agtalinaed a matalek iti sidong dagiti umapay a pannakasuot.” Ket talaga a dimteng dagiti nakaro a pannakasuot idi nangrugi ti Gubat Sangalubongan II.

Idi 1937, naabangan ti intero a tren para kadagiti delegado nga agbiahe a tumabuno iti dakkel a kombension idiay Prague, Czechoslovakia. Nagrubuat idiay bario ti Solotvyno sa nagbiahe iti intero a Transcarpathia, a simmardeng iti tunggal estasion tapno iluganna dagiti delegado. Iti tunggal benneg ti tren, adda karatula a pakabasaan ti “Kombension Dagiti Saksi ni Jehova​—Prague.” Nagsayaat dayta a pangsaksi kadagiti tattao iti dayta a lugar, ket agingga ita malagip pay laeng dagiti lallakay ken babbaket dayta nga okasion.

Panangibangon Kadagiti Lugar a Pagdayawan

Bayat a mabubuangay idi dagiti grupo ti Estudiante ti Biblia, nasken a maibangonen dagiti lugar a pagdayawanda. Naibangon ti kaunaan a paggigimongan idiay bario ti Dibrova, Transcarpathia, idi 1932. Kalpasanna, dua pay ti naibangon iti kabangibang a bario ti Solotvyno ken Bila Tserkva.

Nupay nadadael ti sumagmamano kadagitoy a pasdek bayat ti gubat ken nakompiskar ti dadduma, tinaginayon dagiti kakabsat ti tarigagayda a maaddaan iti bukodda a Kingdom Hall. Adda itan ti 8 a Kingdom Hall iti bario ti Dibrova ken 18 a Kingdom Hall iti innem a kabangibang a bario.

Itatanor ti Panagipatarus

Idi agtapus ti maika-19 ken pangrugian ti maika-20 a siglo, adu a pamilia a taga Ukraine ti immakar idiay Estados Unidos ken Canada. Dadduma kadakuada ti immawat iti kinapudno kadagiti baro a pagilianda, ket adu ti nabuangay a grupo nga Ukranio ti lenguaheda. Idi 1918, naipablaak iti Ukranio ti The Divine Plan of the Ages. Ngem nagadu pay ti kasapulan a maaramid tapno mataraonan iti naespirituan dagiti Ukranio ti lenguaheda nga umili ti Ukraine ken iti ballasiw taaw. Idi kattapog ti dekada 1920, nabataden a masapul ti kualipikado a kabsat a lalaki a kanayon nga agipatarus kadagiti publikasion a nainaig iti Biblia. Idi 1923, inawat ni Emil Zarysky, nga agnanaed idiay Canada, ti imbitasion nga agserbi iti amin-tiempo. Ti panagipatarus kadagiti publikasion a nainaig iti Biblia iti Ukranio ti kangrunaan nga inaramidna. Binisitana met dagiti grupo nga Ukranio, Polaco, Slovako idiay Canada ken Estados Unidos.

Naipasngay ni Emil Zarysky iti asideg ti ili ti Sokal, iti makinlaud a Ukraine ket idi agangay, immakar idiay Canada a kadua ti dadakkelna. Sadiay nga inkallaysana ti taga Ukraine a balasang nga agnagan Mariya. Nagkaduada a nangpadakkel iti lima nga annak. Uray adu ti rebbengenda, naitungpal da Emil ken Mariya dagiti nateokratikuan nga annongenda. Idi 1928, gimmatang ti Watch Tower Society iti balay idiay Winnipeg, Canada a nagserbi a hedkuarter ti trabaho a panagipatarus iti Ukranio.

Iti panagbalaybalay a ministerio kadagidi nga aldaw, nagusar ti kakabsat kadagiti ponograpo nga addaan plaka dagiti palawag a nainaig iti Biblia. Naawis ni Kabsat Zarysky idiay Brooklyn a mangirekord kadagiti palawagna iti Ukranio. Idi dekada 1930, naisagana ti sumagmamano a kaguduat’ oras a brodkas iti radio iti lenguahe nga Ukranio iti estasion ti radio idiay Winnipeg. Kadagitoy a brodkas iti radio, impalawag ni Emil Zarysky ken ti dadduma pay nga aduan kapadasanen a kakabsat dagiti nabagas a palawag publiko. Napakuyogan dagitoy a palawag iti nagkapat ti pasetna a koro ti panagkanta manipud iti libro a pagkantaan a naipablaak idi 1928. Natignay a nagsurat ken nagtelepono ti ginasut a managyaman a dumdumngeg.

Simamatalek nga intungpal da Emil Zarysky ken ti asawana a ni Mariya ti annongenda kas managipatarus iti 40 a tawen. Kabayatan dayta a tiempo, naipatarus ti tunggal isyu ti The Watchtower iti Ukranio. Idi 1964, natudingan ni Maurice Saranchuk, a kadua ti asawana a ni Anne, a tumultulong ken Kabsat Zarysky iti adun a tawen, tapno mangiwanwan iti trabaho a panagipatarus.

Dimteng ti Naespirituan a Tulong

Nupay immula ken sinibugan dagiti naregta nga agibumbunannag ti bukbukel ti kinapudno iti intero a Ukraine, idi 1927 laeng a naorganisar ti panangasaba idiay Transcarpathia ken kalpasanna, idiay Halychyna. Sakbay dayta, nagadu a libro ken bokleta iti lenguahe a Romaniano, Hungario, Polaco, ken Ukranio ti naiwaras, nupay di naireport ti trabaho a panangasaba. Nangrugi a naorganisar kas kongregasion dagiti naiputputong a grupo, ket rinugiandan ti regular a mangasaba iti balbalay dagiti agibumbunannag. Nagadu ti naipaima a literatura kadagidi a tawen. Idi 1927, nalukatan ti kaunaan a bodega ti literatura iti siudad ti Uzhgorod, Transcarpathia. Idi 1928, natudingan ti opisina ti Magdeburg, Alemania, a mangaywan kadagiti kongregasion ken colporteur iti teritoria ti Transcarpathia, a paset idi ti Czechoslovakia.

Idi 1930, naipasdek ti maysa nga opisina iti ili ti Berehove, nga asideg iti Uzhgorod tapno mangiwanwan iti trabaho dagiti Estudiante ti Biblia idiay Transcarpathia. Nagserbi ni Vojtech Chehy a manangaywan iti dayta nga opisina. Daytoy baro nga urnos ket makagunggona unay idi iti trabaho a panangasaba.

Impakita ti sumagmamano a kakabsat a lallaki a taga Prague ken Magdeburg ti espiritu ti panagsakripisio, ta masansan nga agbiaheda iti nawatiwat a mapan iti Kabambantayan ti Carpathia tapno idanon ti naimbag a damag ti Pagarian ti Dios kadagiti kasusulinekan a paset dayta napintas a rehion. Maysa kadagitoy a naregta a kakabsat ket ni Adolf Fitzke a naggapu iti sanga nga opisina ti Magdeburg. Naibaon a mangasaba iti lugar ti Rakhiv iti Kabambantayan ti Carpathia. Agingga ita, adu a Saksi iti daytoy a lugar ti maragsakan a makalagip iti daytoy a matalek, naemma, ken di managkalikagum a kabsat. Idi 2001, addan uppat a kongregasion iti dayta a lugar.

Bayat ti dekada 1930, naipabuya ti “Photo-Drama of Creation” iti adu nga ili ken bario iti Transcarpathia. Ti “Photo-Drama” ket walo nga oras a pabuya iti slide ken sine a napakuyogan ti naibasar iti Biblia a naiplaka a komento. Naibaon ni Erich Frost a taga Alemania tapno tumulong iti lokal a kakabsat a mangipabuya iti “Photo-Drama.” Sakbay ti pabuya, nangiwaras ti kakabsat iti polieto sa nagusarda kadagiti poster a pangawis iti panagbuya ti publiko. Adu ti interesado. Iti ili ti Berehove, nagdakkel ti bunggoy nga immay ta uray la a nasurok a sangaribu a tattao ti masapul nga aguray iti kalsada. Idi nakita dagiti polis ti dakkel a bunggoy, nagamakda di la ket ta agbalin a nariribuk ket didanton makontrol dayta. Isu a kayatda idi a kanselaren ti okasion, ngem dida met laeng kinanselar. Kalpasan ti pabuya, adu nga address ti inted dagiti tattao a mayat nga agbuya manen iti “Photo-Drama.” Gapu iti kasta nga interes, nagutugot dagiti narelihiosuan a papanguluen a mangusar iti amin a pamuspusan tapno malapdan ti pannakaikasaba ti naimbag a damag. Nupay kasta, agtultuloy a pinagballigi ni Jehova ti trabaho.

Bayat ti dekada 1920 ken 1930, ay-aywanan ti sanga ti Poland idiay Lodz dagiti lugar iti Volyn’ ken Halychyna. Idi 1932, impamaysa ti kakabsat a taga Poland ti atensionda kadagitoy a teritoria. Sinarungkaranda ti amin a suskritor iti Watchtower a naawatda manipud Brooklyn ti address-da.

Kastoy ti malagip ni Wilhelm Scheider, a manangaywan idi iti opisina idiay Poland: “Sigagagar nga inawat dagiti taga Ukraine ti kinapudno. Kasla uong kalpasan iti tudo a kellaat a rimmusing ti adu a grupo dagiti interesado kadagiti siudad ken bario ti Halychyna. No dadduma, immadu iti kasta unay dagita a grupo ta uray la a sinaklawda dagiti intero a komunidad.”

Nupay napanglaw ti kaaduan a kakabsat, nagadu ti insakripisioda tapno makagun-odda iti literatura ken plaka ti ponograpo a makatulong kadakuada a mangasaba ken rumang-ay iti naespirituan. Ni Mykola Volochii a taga Halychyna, a nabautisaran idi 1936, inlakona ti maysa kadagiti dua a kabaliona tapno makagatang iti ponograpo. Agasenyo ti kaipapanan ti panangilako iti kabalio para iti maysa a mannalon! Nupay masapul nga ipaayna ti kasapulan ti uppat nga annakna, naamirisna a kabaelanna dayta uray maymaysa ti kabaliona. Adu a kabarbaro ti nakaammo ken nagserbi ken Jehova gapu kadagiti palawag a naibasar iti Biblia ken kadagiti kanta iti Pagarian iti lenguahe nga Ukranio a napatokar iti daytoy a ponograpo.

Kas mangipakita iti dakkel nga iyaadu ti agibumbunannag idiay Halychyna ken Volyn’ idi dekada 1930, kinuna ni Wilhelm Scheider: “Idi 1928, naabutmi ti 300 nga agibumbunannag idiay Poland, ngem idi 1939, addaankamin iti nasurok a 1,100, ket kagudua kadagitoy ti taga Ukraine, uray no naud-udi nga amang a nangrugi ti trabaho iti lugarda (Halychyna ken Volyn’).”

Tapno maaywanan dagiti kasta nga irarang-ay, naibaon ni Ludwik Kinicki a taga Poland idiay Halychyna ken Volyn’ kas agdaldaliasat a manangaywan a tumulong iti trabaho a panangasaba. Ti pamiliana a taga Chortkiv, Halychyna ket immakar idiay Estados Unidos idi rugrugi ti maika-20 a siglo, a sadiay a naammuan ni Kabsat Kinicki ti kinapudno. Kalpasanna, nagawid iti nakayanakanna a pagilian tapno tumulong kadagiti napasnek a tattao sadiay. Adu a kakabsat ti di makalipat kadagiti nagun-odanda a naespirituan a tulong iti daytoy naregta a ministro. Idi naparitan ti Polaco nga edision ti The Golden Age idi otonio ti 1936, sa nasentensiaan ti editorna iti makatawen a pannakabalud, nadutokan ni Kabsat Kinicki kas editor ti magasin a New Day, a naipablaak a kasukat ti naparitan a Golden Age. Idi 1944, isut’ inaresto dagiti Gestapo ket naipan idiay kampo konsentrasion ti Mauthausen-Gusen, a sadiay ti nakatayanna a simamatalek ken ni Jehova.

Iyasideg ti Dios ti Amin a Kita ti Tattao

Idi rugrugi ti dekada 1920, nagawid ti maysa nga Estudiante ti Biblia nga agnagan Rola, iti ilina a Zolotyi Potik, Halychyna. Rinugianna nga inkasaba ti naimbag a damag kadagiti tattao babaen ti panangusarna iti Bibliana. Inawagan dagiti tattao a mauyong ta dinadaelna ti amin a narelihiosuan a rebultona. Inkagumaan ti padi iti lugarna a pasardengen ti panangasaba ni Rola. Napan ti padi iti polis sana kinuna: “No ipamuspusam a mapilay ni Rola tapno din makapagna, ikkanka ti sangalitro a whiskey.” Kinuna ti polis a saanna a trabaho ti mangdangran iti tattao. Kalpasanna, nangrugin nga immawat ni Rola iti literatura a naggapu kadagiti kakabsat idiay Estados Unidos. Inasitgan manen ti padi ti polis ket imbagana nga adda simmangpet iti opisina ti koreo a pakete a naglaon iti literatura dagiti Komunista. Kabigatanna, nagur-uray ti polis iti opisina ti koreo tapno kitaenna no sino ti mangala iti pakete. Siempre, ni Rola. Impan ti polis ni Rola iti presinto sana pinaayaban met ti padi. Impukkaw ti padi a naggapu iti Diablo dagiti libro. Tapno maammuanna no naglaon ti literatura kadagiti pannursuro dagiti Komunista, impatulod ti polis ti dadduma kadagitoy iti lokal a korte. Indulinna ti dadduma a para kenkuana. Idi basbasaenna dagiti publikasion, nabigbigna a naglaon dagitoy iti kinapudno. Di nagbayag, tumabtabunodan ken ni baketna kadagiti gimong dagiti Estudiante ti Biblia. Idi agangay, nabautisaran ket nagbalin a naregta nga agibumbunannag. Isu a nupay ikagkagumaan ti padi a pasardengen ti trabaho a panagaramid iti adalan, di inggagara a naparegtana ni Ludwik Rodak a nangawat iti kinapudno.

Iti daytoy a tiempo, immakar idiay Estados Unidos ti maysa a padi dagiti Griego a Katoliko a taga Lvov a kadua ni baketna. Di nagbayag kalpasanna, natay ni baketna. Tangay agladladingit, inkeddengna a biroken no napanan ti kararua ni baketna. Nakagun-od ti address dagiti espiritista idiay New York. Bayat a birbirokenna ti paggigimonganda, nagkamali a napan iti sabali a kadsaaran ti pasdek ket naiparna a nakigimong kadagiti Estudiante ti Biblia. Sadiay a naammuanna ti kinapudno maipapan iti kasasaad dagiti natay. Idi agangay, nabautisaran ket nagtrabaho biit idiay pagimprentaan ti paktoria ti Brooklyn Bethel. Kalpasan ti sumagmamano a tiempo, nagsubli idiay Halychyna ket sireregta nga intultuloyna nga inkasaba ti naimbag a damag.

Silnag ti Lawag iti Makindaya a Ukraine

Kas nakitatayon, kaaduan a panangasaba idi un-unana ket naaramid iti makinlaud a Ukraine. Kasano a nakadanon ti kinapudno iti dadduma pay a paset ti pagilian? Adu ngata ti maapit iti dayta a naespirituan a daga a kas iti makinlaud a Ukraine?

Idi rugrugi ti dekada 1900, ti estudiante ti Biblia a taga Switzerland a ni Kabsat Trumpi ket immay nagtrabaho kas inheniero iti pagminasan ti karbon iti makindaya a Ukraine. Naammuan nga isu ti kaunaan nga Estudiante ti Biblia iti dayta a lugar. Ti panangasabana idi dekada 1920 ti nagbanag iti pannakabuangay ti maysa a grupo ti panagadal ti Biblia iti bario ti Liubymivskyi Post, nga asideg iti siudad ti Kharkov.

Idi 1927, maysa pay a kabsat a taga makinlaud a Europa ti immay nagtrabaho kas inheniero iti pagminasan ti karbon iti bario ti Kalynivka. Intugotna ti sangamaleta a literatura ti Biblia, nga inusarna a nangasaba iti bassit a grupo dagiti Baptist a naginteres maipapan iti namnama iti Pagarian. Kalpasan ti sumagmamano a tiempo, nagawid daytoy a kabsat iti pagilianna, ket imbatina ti bassit a grupo a nagbalinen nga Estudiante ti Biblia. Impadamag ti The Watch Tower idi 1927 a 18 ti nangrambak iti Memorial idiay Kalynivka. Iti kabangibang a bario ti Yepifanivka, 11 ti timmabuno. Kanayonanna, iti dayta a tawen, 30 ti nangrambak iti Memorial idiay Liubymivskyi Post.

Kanayon a sipsiputan dagiti kakabsat iti hedkuarter idiay Brooklyn ti mapaspasamak idiay Union Soviet, ta padpadasenda nga ipagna ti legal a pannakaikasaba ti Pagarian. Buyogen ti kasta a kalat, napan idiay U.S.S.R. idi 1928 ti maysa a kabsat a lalaki a taga Canada a ni George Young. Bayat ti kaaddana sadiay, nasarungkaranna ti siudad ti Kharkov, iti makindaya a Ukraine. Inorganisarna sadiay ti bassit a tallo-aldaw a kombension a kadua ti lokal a grupo dagiti Estudiante ti Biblia. Idi agangay, ti panangbusor dagiti autoridad ti nagtungpal iti pannakapapanawna iti pagilian. Naammuanna nga adda met dagiti grupo ti Estudiante ti Biblia idi a tiempo idiay Kiev ken Odessa.

Impadamag ni Kabsat Young idiay Brooklyn ti kasasaad idiay Union Soviet. Babaen ti rekomendasion ni Kabsat Young, nadutokan ni Danyil Starukhin a taga Ukraine a mangibagi kadagiti Estudiante ti Biblia saan laeng nga iti Ukraine no di ket iti intero nga U.S.S.R. Sumagmamano a tawen sakbay ti isasarungkar ni George Young, naidepensan ni Kabsat Starukhin ti Biblia iti pannakidebatena ken ni Anatoly Lunacharsky, ti pangulo ti Departamento ti Edukasion iti Soviet idi a tiempo. Iti suratna ken ni J. F. Rutherford, iti hedkuarter idiay Brooklyn, kinuna ni Kabsat Young: “Aktibo ken naregta ni Danyil Starukhin. Idi 15 pay laeng ti tawenna, nakidiskusion iti padi maipapan iti Biblia. Nakapungtot ti padi ta uray la nga innalana ti krusna sana impang-or iti ulo ti ubing, isu a natumba nga awanan iti puot iti suelo; adda pay la piglat iti ulona. Nabitay koma ni Danyil, ngem gapu ta ubing pay, naibalud iti uppat laeng a bulan.” Nupay pinadas ni Kabsat Starukhin nga irehistro ti lokal a kongregasion ken manggun-od iti opisial a permiso nga agimprenta iti literatura ti Biblia idiay Ukraine, di pinalubosan dagiti autoridad.

Idi arinunos ti dekada 1920 ken 1930, sireregta nga intandudo dagiti autoridad a Soviet ti ateismo. Linaisda ti relihion, ket naibilang a “kabusor ti pagilian” dagiti mangasaba iti sabsabali. Kalpasan ti nawadwad a panagapit idi 1932, kinompiskar dagiti Komunista ti amin a taraon kadagiti bumario ti Ukraine. Nasurok nga innem a milion ti natay gapu iti daytoy artipisial a panangpabisin iti simmaganad a kalam-ekna.

Sigun kadagiti report, adda bassit a grupo dagiti adipen ni Jehova a nagtalinaed a natarnaw bayat dagitoy a narikut a tiempo, uray no awan ti komunikasionda kadagiti kakabsat iti ruar ti pagilian. Dadduma ti naibalud iti adu a tawen gapu iti pammatida. Dagiti pamilia Trumpi, Hauser, ni Danyil Starukhin, Andrii Savenko, ken ni Kabsat Shapovalova, ti sumagmamano laeng kadagita a nagtalinaed a natarnaw. Agtalektayo a ‘di malipatan ni Jehova ti aramidda ken ti ayat nga impakitada maipaay iti naganna.’​—Heb. 6:10.

Tiempo ti Nakaro a Pannakasuot

Iti arinunos ti dekada 1930, adda dadakkel a panagbalbaliw kadagiti beddeng ti adu a pagilian iti makindaya a Europa. Pinalawa ti Nazi nga Alemania ken ti U.S.S.R. ti impluensiada tapno sakupenda dagiti saan unay a nabileg a pagilian.

Idi Marso 1939, ti Hungary, babaen ti tulong ti Nazi nga Alemania, sinakupna ti Transcarpathia. Naparitan ti aktibidad dagiti Saksi ni Jehova, ket naserraan ti amin a Kingdom Hall. Brutal ti panangmaltrato dagiti autoridad kadagiti kakabsat ket adu ti naibalud. Kaaduan a Saksi kadagiti bario ti Ukraine a Velykyi Bychkiv ken Kobyletska Poliana ti naibalud.

Idi simmangpet dagiti Soviet iti teritoria ti Halychyna ken Volyn’ idi 1939, naserraanen ti makinlaud a beddeng ti Ukraine. Isu nga awanen ti komunikasionda iti opisina ti Poland. Kalpasan ti panangrugi ti Gubat Sangalubongan II, nalimeden ti panagandar ti organisasion. Nagtataripnong ti kakabsat iti babassit a grupo a maawagan gunglo ket naan-annaden ti panangituloyda iti ministerioda.

Kalpasanna, rinaut ti buyot dagiti Nazi ti Ukraine. Bayat ti panangsakup ti Alemania, rinugianen dagiti klero a sugsogan ti adu a tattao tapno bumusorda iti ili ni Jehova. Idiay Halychyna, rimsua ti nadawel a panangidadanes. Binuongda ti tawtawa ti balbalay dagiti Saksi ni Jehova, ket nakaro ti pannakakabkabil dagiti kakabsat a lallaki. Iti kalam-ekna, dadduma a kakabsat ti pinilitda nga agtakder iti nalamiis a danum iti adu nga oras agsipud ta dida kayat ti manguros. Dadduma a kakabsat a babbai ti namin-50 a nabaut. Adu a kabsat a lallaki ti natay gapu ta nagtalinaedda a natarnaw. Kas pagarigan, ni Illia Hovuchak a maysa nga amin-tiempo a ministro iti Kabambantayan ti Carpathia ket pinatay dagiti Gestapo. Maysa a padi a Katoliko ti nangipan kenkuana kadagiti Gestapo gapu ta ni Kabsat Hovuchak ket sireregta a nangasaba maipapan iti Pagarian ti Dios. Panawen idi ti nakaro a pannakasuot. Nupay kasta, intultuloy dagiti adipen ni Jehova ti nagtalinaed a natibker.

Nagtitinnulong dagiti Saksi ni Jehova, uray no masansan a nagpeggad ti panagtitinnulongda. Iti siudad ti Stanislav (Ivano-Frankovsk itan), nagbalin a Saksi ti maysa a babai a Judio ken ti dua a babbalasangna. Agnanaedda iti purok dagiti Judio. Naammuan ti kakabsat a plano dagiti Nazi a patayen ti amin a Judio iti siudad, isu nga inyurnosda ti panaglibas ti tallo a kakabsat a babbai. Nupay inrisgoda ti biagda, inlemmeng dagiti Saksi dagitoy a Judio a kakabsat a babbai iti intero a panawen ti gubat.

Bayat ti Gubat Sangalubongan II, temporario a napukaw dagiti kakabsat iti makinlaud a Ukraine ti komunikasionda iti organisasion ket dida sigurado no ania ti surotenda. Impagarup ti dadduma a mangrugin ti Armagedon idi nangrugi ti Gubat Sangalubongan II. Daytoy a pannursuro ti puon ti di panagkikinnaawatan dagiti kakabsat iti sumagmamano a tiempo.

Nagrusing Dagiti Bukel Sadiay Paggugubatan

Ti Gubat Sangalubongan II ket nangpataud iti ladingit ken pannakadadael iti Ukraine. Tallo a tawen a nagbalin a dakkel a paggugubatan ti pagilian. Bayat nga immabante ti gubat iti teritoria ti Ukraine, immuna iti daya sa kalpasanna iti laud, adu nga ili ken bario ti naan-anay a nadadael. Napapatay ti agarup sangapulo a milion nga umili iti Ukraine kadagidi a tawen, agraman ti lima ket kagudua a milion a sibilian. Agpapan pay iti nakaam-amak a gubat, adu ti naupay iti biag ken di nangikankano kadagiti moral a prinsipio. Ngem uray iti sidong dagiti kasta a kasasaad, naammuan ti dadduma ti kinapudno.

Idi tawen 1942, ti barito a taga Transcarpathia a ni Mykhailo Dan a maragragsakan idi nga immimdeng kadagiti Saksi ni Jehova sakbay ti Gubat Sangalubongan II, ket naayaban nga agsoldado. Bayat ti panagsanay iti militar, maysa a padi a Katoliko ti nagibunong kadagiti soldado iti narelihiosuan a broshur a mangikarkari a siasinoman a makapatay iti uray maysa laeng a Komunista ket mapan idiay langit. Nariribukan ti agtutubo a soldado iti kasta nga impormasion. Bayat ti gubat, nakitana ti maysa a klero a mangpappapatay kadagiti tattao. Daytoy ti nangkombinsir kenkuana a ti kinapudno ket adda kadagiti Saksi ni Jehova. Kalpasan ti gubat, nagawid, nasarakanna dagiti Saksi, ket nabautisaran idi arinunos ti 1945.

Kamaudiananna, inibturan ni Kabsat Dan ti kinadangkok kadagiti pagbaludan dagiti Soviet. Kalpasan ti pannakawayawayana, nadutokan a panglakayen ket ita agserserbi a mamangulo a manangaywan iti maysa kadagiti kongregasion idiay Transcarpathia. No lagipenna ti broshur a nadakamat itay, sisasagibar a kunana: “Diak pimmatay iti uray maysa laeng a Komunista. No kasta, diak namnamaen nga agbiagak idiay langit, ngem namnamaek ti agbiag nga agnanayon iti Paraiso a daga.”

Agbunga ti Nadam-eg a Daga Kadagiti Kampo Konsentrasion

Kas nadakamat itay, mabalin a nawadwad ti maapit iti nadam-eg a daga. No kasta, bayat ti panagturay ti Nazi nga Alemania, naikkat ditoy Ukraine ti nadam-eg a nangisit a daga. Adu a bagon a napno iti nadam-eg a daga manipud iti makintengnga a Ukraine ti naipan idiay Alemania.

Nupay kasta, dadduma a bagon ti naglaon met iti mabalin a makuna a nadam-eg a daga. Agarup dua ket kagudua a milion nga agtutubo a lallaki ken babbai ti naala ditoy Ukraine tapno kapilitan nga agtrabaho idiay Alemania. Adu kadakuada ti nagtungpal kamaudiananna kadagiti kampo konsentrasion. Naam-ammoda dagiti Aleman a Saksi, a naibalud gapu iti Nakristianuan a neutralidadda. Uray kadagiti kampo konsentrasion, di simmardeng dagiti Saksi a nangiranud iti naimbag a damag kadagiti sabsabali, agpadpada babaen ti panagsasao ken ugalida. Malagip ti maysa a balud: “Naiduma dagiti Saksi kadagiti dadduma idiay kampo konsentrasion. Nainggayyeman ken optimistiko ti kababalinda. Impakita ti kababalinda nga adda nagpateg nga ibagada iti dadduma pay a balud.” Kabayatan dagidi a tawen, adu a taga Ukraine ti nakaammo iti kinapudno kadagiti Aleman a Saksi a kaduada kadagiti kampo konsentrasion.

Naammuan ni Anastasiya Kazak ti kinapudno iti kampo konsentrasion ti Stutthof idiay Alemania. Idi agngudo ti gubat, sumagmamano a gasut a balud agraman ni Anastasiya ken 14 a Saksi ti nailugan iti lantsa nga agpa-Denmark. Isudat’ binirok dagiti taga Denmark a kakabsat ket inaywananda ti pisikal ken naespirituan a kasapulanda. Iti daydi met la a tawen, nabautisaran ni Anastasiya idi agtawen iti 19 iti kombension idiay Copenhagen sa nagawid iti makindaya a Ukraine. Ditoy a sireregta a nagmula kadagiti bukel ti kinapudno. Idi agangay gapu iti panangasaba ni Kabsat Kazak, naibalud manen iti 11 a tawen.

Kastoy ti maibalakadna kadagiti agtutubo: “Aniaman ti mapasamak iti biagyo​—rigat, pannakabusor, wenno dadduma pay a parikut​—dikay sumuksuko. Itultuloyyo ti agpatulong ken Jehova. Kas napaneknekak, pulos a dina baybay-an dagiti agserserbi kenkuana.”​—Sal. 94:14.

Dagiti Pakasuotan Kabayatan ti Gubat

Makadangran ken nadawel ti gubat, a mangparigat, mamagsagaba, ken mangpapatay agpadpada iti soldado ken sibilian. Saan a maipuera dagiti Saksi ni Jehova kadagiti nakalkaldaang nga epekto ti gubat. Nupay addada iti lubong, saanda a paset iti dayta. (Juan 17:15, 16) Kas panangtuladda iti panguluenda a ni Jesu-Kristo, siiinget nga agtalinaedda a neutral iti politika. Kadagiti Saksi ditoy Ukraine a kas iti dadduma pay a lugar, daytoy ti pakailasinanda kas dagiti pudno a Kristiano. Ket nupay padayawan ti lubong dagiti bannuarda iti gubat, sibibiagda man wenno nataydan, padayawan ni Jehova dagidiay situtured a mangpampaneknek iti kinasungdoda kenkuana.​—1 Sam. 2:30.

Idi arinunos ti 1944, sinakup manen dagiti tropa ti Soviet ti makinlaud a Ukraine ket impakaammoda ti kapilitan a panagsoldado ti amin. Maigiddato iti dayta, nakiranget ti adu a grupo dagiti partido ti Ukraine kadagiti tropa ti Alemania ken Soviet. Napilitan dagiti umili iti makinlaud a Ukraine a makimiembro kadagiti partido. Amin dagitoy ket nangpataud kadagiti baro a pakasuotan dagiti adipen ni Jehova gapu iti panagtalinaedda a neutral. Adu kadagiti kakabsattayo ti napapatay gapu ta dida kayat ti makirupak.

Naammuan ni Ivan Maksymiuk ken ti barona a ni Mykhailo ti kinapudno manipud ken ni Illia Hovuchak. Kabayatanna ti gubat, dida kayat ti agsoldado, isu nga imbalud ida dagiti partido. Kasakbayanna, adda soldado a Soviet nga imbalud met dagitoy a partido. Imbilin dagiti partido ken ni Ivan Maksymiuk a patayenna ti nakautibo a soldado ket imbagada a no aramidenna dayta, isut’ wayawayaanda. Idi nagkitakit ni Brother Maksymiuk, nagkas-ang ti panangpapatayda kenkuana. Kasta met laeng ti inaramidda iti barona a ni Mykhailo, agraman ni Yurii Freyuk ken iti 17 anyos a barona ni Mykola.

Napapatay ti dadduma pay a kakabsat gapu ta dida kayat ti makipaset iti buyot ti Soviet. (Isa. 2:4) Daddumat’ nasentensiaan met a maibalud iti sangapulo a tawen. Nagbassit ti namnama a makalasat dagiti naibalud a kakabsat, ta kalpasan ti gubat ditoy Ukraine, agsagsagaban iti bisin uray dagiti di naibalud. Idi 1944, naibalud ni Michael Dasevich gaput’ panagtalinaedna a neutral. Sakbay ti sangapulo a tawen a pannakaibaludna, innem a bulan a naimbestigar agingga a naan-anay a binannogda. Inreseta ti komision medikal iti pagbaludan nga isut’ “mataraonan iti aduan calorie.” Gapuna rinugian ngarud ti maysa a trabahador iti kosina ti pagbaludan a nayonan iti sangakutsara a manteka ti bingayna a linugaw​—ti kakaisuna a taraon a maipalubos kenkuana. Nakalasat ni Brother Dasevich ket nakapagserbi iti 23 a tawen iti country committee ti U.S.S.R. ket idi agangay iti country committee ti Ukraine.

Idi 1944, pito a kakabsat manipud iti maysa a kongregasion idiay Bukovina ti nagkitakit nga agsoldado isu a nasentensiaan ti tunggal maysa kadakuada iti tallo agingga iti uppat a tawen a pannakaibalud. Uppat kadakuada ti natay iti pagbaludan gapu iti bisin. Iti isu met la a tawen, lima a kakabsat iti kabangibang a kongregasion ti nasentensiaan iti sagsasangapulo a tawen iti maysa a kampo a pagbaludan idiay Siberia. Maymaysa kadakuada ti nakaawid​—natay ti dadduma sadiay.

Kastoy ti ipadamag ti 1947 Yearbook maipapan kadagitoy a pasamak: “Idi nagpalaud ti nauyong a puersa dagiti Nazi idi 1944, tunggal makabael a tao . . . ti nausar iti Makinlaud a Ukraine tapno masigurado nga agballigi ti Russia iti gubat. Nagtalinaed ngarud manen dagiti kakabsattayo a neutral ken nasungdo iti agnanayon a tulag. Adu ti natay iti kinamatalekda iti Apo, ket ti dadduma​—nga ita ket nasurokda a 1,000​—ti nayakar manen iti daya iti nalawa a kapanagan daytoy nagdakkel a kontinente.

Nupay nalawa ti nakayakaranda, nagtultuloy ti iyaadu dagiti Saksi ni Jehova. Idi tawen 1946, adda 5,218 a tattao, agraman uppat a napulotan, a timmabuno iti Memorial iti makinlaud a Ukraine.

Temporario a Bang-ar

Kalpasan ti Gubat Sangalubongan II, dagiti kakabsat​—a nangibtur iti amin a rigat ken nagtalinaed a nasungdo iti Dios​—inkasabada ti naragsak a mensahe ti namnama ken pammaregta kadagiti nagsubli manipud iti pannakigubat. Nagawid a maup-upay dagiti soldado agraman dagiti balud gapu iti gubat ngem magagaranda idi a mangammo iti kaipapanan ti biag. Gapu iti dayta, adu ti naragsakan nga immawat iti kinapudno iti Biblia. Kas pagarigan, idi arinunos ti 1945, iti bario ti Bila Tserkva, Transcarpathia, 51 a tattao ti nabautisaran idiay Karayan Tisza. Idi arinunos dayta a tawen, addan 150 nga agibumbunannag iti dayta a kongregasion.

Iti dayta a tiempo, timmaud ti panagginnura dagiti umili iti makinlaud a Ukraine ken makindaya a Poland. Nabuangay ti adu a gang dagiti taga Ukraine ken Poland. Iti dadduma a kasasaad, pinapatay dagitoy a gang dagiti umili kadagiti intero a bario a pagnanaedan dagiti dida kailian. Nakalkaldaang ta sumagmamano a kakabsat ti napapatay kadagitoy a masaker.

Idi agangay, gapu iti tulagan ti Union Soviet ken Poland, agarup 800,000 a taga Poland nga adda iti makinlaud a Ukraine ti nayakar manen idiay Poland ket agarup 500,000 a taga Ukraine nga adda iti makindaya a Poland ti nayakar ditoy Ukraine. Adu a Saksi ti karaman kadagiti immakar. Nayakar manen dagiti intero a kongregasion ket immawat ti kakabsat a lallaki kadagiti baro a teokratiko nga annongen ket minatmatanda daytoy a pannakayakar kas gundaway tapno makasabaanda dagiti baro a teritoria. Kinuna ti 1947 Yearbook: “Amin daytoy a pannakayakar ti tattao ket nakatulong iti napartak a pannakaisaknap ti kinapudno kadagiti lugar a narigat a madanon. Isu nga adda naaramidan amin dagitoy a makapaladingit a kasasaad iti pannakaipadayag ti nagan ni Jehova.”

Idi naiserra dagiti makinlaud a beddeng ti Ukraine, impamuspusan dagiti kakabsat nga organisaren ti aktibidad dagiti Saksi ni Jehova ditoy Ukraine ken iti dadduma pay a paset ti U.S.S.R. Kasakbayanna, nadutokanen ni Pavlo Ziatek nga agserbi kas country servant iti Ukraine ken iti dadduma pay a paset ti Union Soviet. Idi agangay, dua pay a naregta a kakabsat a da Stanislav Burak ken Petro Tokar ti nadutokan a tumulong kenkuana. Babaen ti sililimed a pannakipagyanda iti balay ti maysa a Kristiano a kabsat a babai idiay Lvov, nagimprentada iti literatura tapno masuplayan iti naespirituan a taraon ti intero a U.S.S.R. Nakapegpeggad ti panangala iti literatura idiay Poland sa ipan dayta idiay Lvov tapno maipatarus ken mayimprenta. Pasaray nakagun-od ti adu a kakabsat iti pammalubos a sarungkaranda ti kakabagianda idiay Poland ket idi nagsublida, sililimed a nakaisangpetda iti literaturatayo. Iti sumagmamano a tiempo, imbiahe ti maysa nga inheniero ti tren ti literatura a naikabil iti metal a kahon a naidulin iti uneg ti steam boiler!

Idi arinunos ti 1945, naaresto ni Brother Ziatek ket nasentensiaan a maibalud iti sangapulo a tawen. Ni Brother Burak ti simmublat kas country servant.

Pannakaidadanes Manen

Idi Hunio 1947, bayat nga agaw-awit ti maysa a kabsat iti nayimprenta a literatura tapno itulodna kadagiti kakabsat, isut’ pinasardengda iti maysa a kalye idiay Lvov sada inaresto. Intukon ti ahensia iti seguridad ti pagilian ti legal a pannakairehistro ti organisasiontayo no la ket ta itedna ti address dagiti Saksi a kanayon nga itulodanna iti nayimprenta a literatura. Buyogen panagtalek nga inted ti kabsat kadakuada ti address ti dandani 30 a kakabsat, agraman ti address ti country servant idi a tiempo a ni Brother Burak. Idi agangay, naarestoda amin. Sipapasnek a nagbabawi dayta a kabsat ket naamirisna a rumbeng a di koma nagtalek iti dayta nga ahensia iti seguridad ti pagilian.

Naibalud idiay Kiev dagiti naaresto a kakabsat tapno maimbestigar ken mabista. Di nagbayag kalpasanna, natay ni Brother Burak iti pagbaludan. Sakbay ti pannakaarestona, naipamuspusanna a kinasarita ti adipen iti distrito a ni Mykola Tsyba, manipud iti deppaar ti Volyn’ sana impasublat kenkuana ti panangaywan iti trabaho ditoy Ukraine ken iti dadduma pay a paset ti Union Soviet.

Daydi ti kaunaan a panangaresto ti ahensia iti seguridad ti pagilian ti Soviet iti nagadu a responsable a kakabsat agraman kadagiti trabahador dagiti nalimed a pagimprentaan. Imbilang dagiti opisial ti U.S.S.R. a kontra Soviet ti literaturatayo. Siuulbod a naakusar dagiti Saksi a rirriribukenda ti pagilian, isu nga adu ti nasentensiaan a matay. Nupay kasta, nabaliwan ti sentensia nga ipapatay iti 25 a tawen a pannakaibalud kadagiti kampo.

Nasentensiaan dagiti kakabsat nga ikaroda ti sentensiada idiay Siberia. Idi dinamagda ti maysa nga abogado no apay a nakaad-adayo ti pakaibaludanda, kastoy ti inyangawna nga insungbat: “Nalabit, masapul nga ikasabayo sadiay ti maipapan iti Diosyo.” Idi agangay, anian ti kinaagpayso ti imbagana!

Kabayatan ti 1947 agingga iti 1951, adu a responsable a kakabsat ti naaresto. Naibalud dagiti Saksi saan laeng a gapu ta nagimprentada iti literatura no di ket dida ngamin kayat ti agsoldado, agbutos no eleksion, wenno ipalista ti annakda iti organisasion a Pioneer League wenno Komsomol (Komunista nga Union Dagiti Agtutubo). Umdasen a pakaibaludan ti panagbalin ti maysa a Saksi ni Jehova. Masansan nga adda dagiti ulbod a nagtestigo kadagiti bista. Kaaduan kadakuada ket dagiti kaarruba wenno katrabahuan a pinangtaan wenno pinasuksokan ti ahensia iti seguridad ti pagilian.

No dadduma, naasi dagiti autoridad, nupay dida unay impadlaw. Naaresto ken agsolsolo a naibalud iti innem a bulan ni Ivan Symchuk. Iti panagsolsolona, nakaul-ulimek; dina man la mangngeg ti uni ti kalsada. Kalpasanna, binistada. Nupay kasta, isut’ tinulongan ti imbestigador no kasanot’ isusungbatna: “Saanmo nga ibagbaga ti aniaman no sadino ken no siasino ti nangalaam kadagiti makinilia ken literatura! Dimo sungsungbatan dagidiay a saludsod!” Isu nga idi pinalutpotda, kinuna ti imbestigador: “Ivan, pakirdem ti nakemmo. Pakirdem ti nakemmo, Ivan.”

Iti dadduma a bario, saan a naipalubos kadagiti Saksi ni Jehova a kurtinaanda dagiti tawada tapno nalaka ida a makita dagiti kaarruba ken polis no agbasbasada iti literatura wenno aggigimongda. Nupay kasta, nakapanunot dagiti kakabsat iti pamuspusan tapno mataraonanda iti naespirituan. No dadduma, karkarna ti “plataporma” ti konduktor ti Panagadal iti Pagwanawanan. Bayat a mangikonkondukta ken agbasbasa iti Pagwanawanan, agtugaw ti kabsat iti sirok ti lamisaan a namantelan iti agsaringgayad. Agtugaw ti “tallaong” iti aglawlaw ti lamisaan, a dumngegda a naimbag sada agkomento. Awan ti nagatap a dagiti tattao a nakatugaw iti aglawlaw ti lamisaan ket tagtagiragsakenda ti narelihiosuan a gimong.

Panangasaba Kadagiti Korte

Naaresto idi arinunos ti 1948 ti nadakamaten a ni Mykhailo Dan. Kasado idin ken addaanen iti anak a lalaki a maysa ti tawenna, ket asideg manen nga aganak ni baketna. Kabayatan ti bista, kiniddaw ti piskal a maibalud ni Brother Dan iti 25 a tawen. Iti maudi a panagbitla ni Brother Dan iti imatang dagiti hues, inusarna ti sasao iti Jeremias 26:14, 15: “Adtoy addaak iti imayo. Aramidenyo kaniak ti maitunos iti naimbag ken ti maitunos iti umiso kadagiti matayo. Isuna laeng ta siguraduenyo koma nga ammuen a, no papatayendak, awanan basol a dara ti iparparabawyo iti bagbagiyo ken iti daytoy a siudad ken kadagiti agnanaed kenkuana, ta iti kinapudnona imbaonnak kadakayo ni Jehova tapno sawek kadagiti lapayagyo dagitoy amin a sasao.” Nagkurri dayta a pakdaar kadagiti hues. Nagnunumo ken inkeddengda a maibalud iti sangapulo a tawen ket lima a tawen a maidestiero kadagiti nasulinek a teritoria ti Russia.

Napabasol ni Brother Dan iti panangliput iti pagilianna. Idi naammuanna daytoy, imbagana kadagiti hues: “Naipasngayak ditoy Ukraine nga iturturayan idi ti Czechoslovakia ket idi agangay nagbiagak iti sidong ti panagturay ti Hungary; ita, sinakupnatayo ti Union Soviet, ket Romaniano ti nasionalidadko. Ania a pagilian ti liniputak?” Siempre, dida nasungbatan daytoy a saludsod. Kalpasan ti bista, naammuan ni Brother Dan ti makaparagsak a damag a babai ti naipasngay nga anakna. Daytoy ti nakatulong kenkuana a mangibtur iti amin a pannakaibabain kadagiti pagbaludan ken kampo iti makindaya a Russia. Idi arinunos ti dekada 1940, adu a kakabsat a taga Ukraine, Moldavia, ken Belarus ti natay gapu iti bisin kadagiti pagbaludan ti Soviet. Limmag-an met ni Brother Dan iti 25 a kilo.

Pannakaidadanes ti Kakabsat a Babbai Ditoy Ukraine

Saan la a kakabsat a lallaki ti indadanes ken sinentensiaan ti turay ti Soviet iti adu a tawen a pannakaibalud; brutal met ti pannakatrato dagiti kakabsat a babbai. Kas pagarigan, naammuan ni Mariya Tomilko ti kinapudno idiay kampo konsentrasion ti Ravensbrück kabayatan ti Gubat Sangalubongan II. Idi agangay, nagsubli ditoy Ukraine ket nangasaba iti siudad ti Dnepropetrovsk. Gapu iti panangasabana, nasentensiaan idi 1948 a maibalud iti 25 a tawen iti kampo a pagbaludan.

Kastoy ti malagip ti maysa pay a kabsat a babai, a nasentensiaan a maibalud iti 20 a tawen iti kampo a pagbaludan: “Kabayatan ti imbestigasion, inkabildak iti maysa a selda a kadua ti adu a kriminal. Nupay kasta, diak ida kinabuteng ket kinasabaak dagidiay a babbai. Nasdaawak ta dimngegda a naimbag kaniak. Napno ti selda iti tattao. Kaskam la sardinas no maturogkami iti suelo. Iti pannaturogmi, makapagballikidkami laeng no sangsangkagiddan nga agballikidkami ken no makiddaw ti kasta.”

Idi 1949, adda panguluen dagiti Baptist iti siudad ti Zaporozh’ye a nagipulong iti ahensia iti seguridad ti pagilian maipapan iti lima a kakabsattayo a babbai a naaresto idi agangay. Naakusarda nga isungsungsongda ti pannakariribuk ti Soviet isu a tunggal maysa kadakuada ti nasentensiaan a maibalud iti 25 a tawen kadagiti kampo. Nakompiskar ti amin a sanikuada. Pito a tawen agingga a naipaayanda iti amnestia, inkaroda ti sentensiada iti nasulinek a paset ti makin-amianan a Russia. Kastoy ti malagip ti maysa kadagidiay a kabsat a babbai a ni Lydia Kurdas: “Mamindua laeng iti kada tawen a naipalubos a suratanmi ti pamiliami, ket nasensor a naimbag dagitoy a surat. Kabayatan amin dayta a tiempo, awan literaturami.” Nupay kasta, nagtalinaedda a matalek ken Jehova ket intultuloyda nga inkasaba ti naimbag a damag ti Pagarian.

Tulong Kadagiti Kakabsat Idiay Moldavia

Uray kadagita a narigat a kasasaad, impakita dagiti Saksi ti panagiinnayatda iti maysa ken maysa. Idi 1947, nakaro a bisin ti sinagaba ti kabangibangda a pagilian ti Moldavia (Moldova itan). Nupay napanglaw met ti kakabsat a taga Ukraine, dagus a tinulonganda dagiti kakabsatda a taga Moldavia ket pinatulodanda ida iti arina. Inawis dagiti Saksi a taga makinlaud a Ukraine ti adu a Saksi a taga Moldavia tapno makipagyan kadagiti pagtaenganda.

Kastoy ti malagip ti maysa a kabsat nga agnanaed idi idiay Moldavia: “Kas maysa nga ulila, rumbeng koma nga ikkannak ti gobierno iti 200 a gramo a tinapay iti kada aldaw. Ngem gapu ta saanak a miembro ti Pioneer League, didak inikkan iti kasta. Naragsakankami unay idi adda arina nga impatulod dagiti kakabsat a taga makinlaud a Ukraine, isu a tunggal agibumbunannag ket naikkan iti 4 a kilo.”

Panggep a Mangipagna iti Legal a Pannakairehistro iti U.S.S.R.

Idi 1949, tallo a panglakayen a taga deppaar ti Volyn’ (da Mykola Pyatokha, Ilya Babijchuk, ken Mykhailo Chumak) ti nangipagna iti legal a pannakairehistro ti trabahotayo. Di nagbayag, naaresto ni Brother Chumak. Malagip ti maysa iti dua a nabatbati a kakabsat a ni Mykola Pyatokha a saan a nasungbatan ti damo a pannakaisumite ti aplikasion. Isu a naisumite ti maikadua nga aplikasion idiay Moscow. Nayakar dagiti dokumento idiay Kiev. Ti kakabsat ket pinanamnamaan dagiti opisial sadiay ken imbagada kadakuada a posible a mairehistro dagiti Saksi ni Jehova no la ket ta makitinnulongda kadakuada. Siempre, saan nga inkompromiso dagiti kakabsat ti neutralidadda. Di nagbayag, naaresto met dagitoy a kakabsat, ket nasentensiaan ti tunggal maysa kadakuada a maibalud iti 25 a tawen kadagiti kampo a pagbaludan.

Sagudayen ti espesial a pakaammo a naggapu idiay Moscow a naipatulod kadagiti autoridad idiay deppaar ti Volyn’ a ti narelihiosuan a “kulto” dagiti Saksi ni Jehova ket “nabatad a movimiento a kontra Soviet isu a di rumbeng a mairehistro.” Naibilin iti panguluen ti Religious Affairs Office a siimenna dagiti Saksi ni Jehova ket ipadamagna daytoy iti ahensia iti seguridad ti pagilian.

Makitinnulong Dagiti Panguluen ti Relihion Kadagiti Autoridad

Idi 1949, adda panguluen dagiti Baptist idiay Transcarpathia a nagapelar kadagiti autoridad. Inreklamona a komkombertien dagiti Saksi ti pasurotna. Nagbanaganna, naaresto ni Mykhailo Tilniak, a maysa a panglakayen iti lokal a kongregasion, ket nasentensiaan a maibalud iti sangapulo a tawen. Nabati ni baketna iti pagtaenganda a kadua ti dua nga ubbing pay idi nga annakda.

Dagita nga inaramid dagiti panguluen ti relihion ti nakatulong kadagiti napasnek a tattao tapno maawatan ken maapresiarda ti trabaho dagiti Saksi ni Jehova. Idi 1950, naammuan ti maysa a balasitang a Baptist a ni Vasylyna Biben, a taga Transcarpathia, nga impulong ti klero ti relihionna kadagiti autoridad ti maipapan iti aktibidad ti dua a kalugaranna a Saksi. Naaresto dagiti Saksi ken nasentensiaanda a maibalud iti innem a tawen. Kalpasan a nawayawayaanda, nagawidda ngem awan man la ti madlaw a panagsakit ti nakemda iti klero. Naawatan ni Vasylyna a talaga nga ay-ayaten dagitoy a Saksi ti padada a tattao. Gapu ta nasdaaw, nakipagadal iti Biblia kadagiti Saksi ket nabautisaran. Kastoy ti kunana: “Agyamanak ken Jehova ta nasarakak ti dalan nga agturong iti agnanayon a biag.”

Pannakaidestiero Idiay Russia

Dagiti kinapudno iti Biblia nga inwaragawag dagiti Saksi ni Jehova ket maikontra iti ateistiko nga ideolohia ti turay dagiti Komunista. Gapu ta organisado unay dagiti Saksi, sililimed a nakayimprenta ken nakaibunongda iti literatura a nangitandudo iti Pagarian ti Dios. Kanayonanna, inrakurakda dagiti pannursuro ti Biblia kadagiti kaarruba ken kakabagianda. Nanipud idi 1947 agingga iti 1950, nasurok a 1,000 a Saksi ti inaresto dagiti autoridad. Nupay kasta, immadu latta dagiti kakabsat. Dayta ti gapuna nga idi 1951, sililimed a nangisagana dagiti autoridad iti plano nga impagarupda a mangtalipupos iti ili ti Dios. Dagiti nabatbati a Saksi ket idestieroda iti kaadayo a 5,000 a kilometro nga agpadaya, iti nasulinek a paset ti Siberia iti Russia.

Idi Abril 8, 1951, nasurok nga 6,100 a Saksi a taga makinlaud a Ukraine ti naidestiero idiay Siberia. Bigbigat a simmangpet dagiti trak ti adu a soldado iti pagtaengan ti tunggal Saksi. Dua la nga oras ti intedda iti pamilia nga agempake iti gargaretda para iti biahe. Dagiti napateg ken personal laeng a gargaret ti nasken a maitugot. Naidestiero ti amin a naranaanda iti pagtaengan​—lallaki, babbai, ken ubbing. Awan ti nailaksid gapu ta lakay, baket, wenno nakapuydan. Ensigida nga iti maysa la nga aldaw, naukodda kadagiti bagon ti tren sada naipan idiay Siberia.

Nabati dagiti awan idi iti pagtaenganda, ket saan idan a binirok pay dagiti autoridad. Dadduma kadakuada ti opisial a nagpakaasi kadagiti autoridad a kayatda a makadua manen dagiti naidestiero a pamiliada. Di pinatgan dagiti autoridad dagita a kiddaw, ket dida met impakaammo kadakuada no nakaidestieruan ti kakabagianda.

Malaksid kadagiti taga Ukraine, naidestiero met dagiti Saksi a taga Moldavia, makinlaud a Belarus, Lithuania, Latvia, ken Estonia. Agarup 9,500 ti amin a Saksi ti naidestiero manipud kadagitoy innem a republika. Guardiado kadagiti soldado ti panagdaliasatda kadagiti bagon, nga inawagan ti tattao a balay dagiti baka gapu ta gagangay a dagiti baka laeng ti maibiahe kadagitoy a bagon.

Awan kadagiti Saksi ti makaammo no pakaipananda. Kabayatan ti nawatiwat a panagbiaheda, nagkararag, nagkanta, ken nagtitinnulongda. Dadduma ti nangisalapay iti lupot kadagiti bagon, sada sinuratan iti pakabigbiganda: “Saksi ni Jehova-kami a taga deppaar ti Volyn’” wenno “Saksi ni Jehova-kami a taga deppaar ti Lvov.” Kabayatan ti namin-adu a panagestasion ti tren iti dalanda, nakitada dagiti kasta met la a tren nga addaan kadagiti umasping a karatula manipud iti dadduma pay a lugar iti makinlaud a Ukraine. Daytoy ti nakatulong kadagiti kakabsat tapno maawatanda a maidesdestiero met dagiti Saksi a naggapu iti dadduma pay a lugar. Dagita nga arigna “telegrama” ti nangpabileg kadagiti kakabsat kabayatan ti dua agingga iti tallo a lawas a panagbiaheda iti tren a nagpa-Siberia.

Naibilang daytoy a permanente a pannakaidestiero. Ti plano ket di mapalubosan dagiti Saksi ni Jehova a pumanaw idiay Siberia. Rumbeng a kanayon nga agreportda kadagiti opisina iti dayta a lugar tapno agparehistro, nupay awanda iti pagbaludan. No adda idi ti di agtungpal iti dayta, isu ket masentensiaan a maibalud iti sumagmamano a tawen.

Apagsangpetda, dadduma ti basta naidiskarga kadagiti kabakiran ket naikkanda kadagiti wasay a pagpukan iti kaykayo tapno agbangonda iti pagdagusanda ken agsapulda iti pagbiagda. Tapno makalasatda idi iti sumagmamano a tiempo ti kalam-ekna, masansan a nagkali dagiti Saksi iti uneg ti daga ket nagaramidda kadagiti inuugma a pagtaengan nga inatepanda iti ruot.

Kastoy ti malagip ni Hryhorii Melnyk, nga agserserbi itan kas panglakayen idiay Crimea: “Kalpasan a naaresto ni manangko idi 1947, masansan a pinalutpotdak dagiti autoridad. Pinang-ordak iti kaykayo. Namin-adu a pinagtakderdak iti 16 nga oras iti abay ti pader. Naaramid amin daytoy tapno mapilitanak a mangted iti ulbod nga ebidensia a maibusor ken ni manangko, a maysa a Saksi. Agtawenak idi iti 16. Gapu ta nagkitakitak a nagtestigo a maibusor kenkuana, masuron kaniak dagiti autoridad ket kayatdak a patayen.

“Isu nga idi dimteng ti 1951, naidestierokami idiay Siberia, nupay ulilakamin kadagiti adiek a dua a lallaki ken maysa a babai. Natay idin ti dadakkelmi, ket ikarkaro da manong ken manangko ti sangapulo a tawen a pannakaibaludda. Iti edad a 20, siakon ti nangibaklay iti rebbengen a mangaywan iti dua a kakabsatko a lallaki ken iti maysa a nga adiek a babai.

“Masansan a malagipko ti immuna a dua a tawenmi idiay Siberia. Patatas ken tsa laeng idi ti pagbibiagmi. Plato a para sopas ti naginumanmi iti tsa, tangay manmano idi dagiti tasa. Ngem nagsayaat ti naespirituan a kasasaadko. Kabayatan ti immuna nga al-aldaw kalpasan ti isasangpetmi, nangrugin nga idauluak dagiti miting publiko. Idi agangay, rinugianmi metten ti Teokratiko nga Eskuelaan ti Panagministro. Saan idi a nalaka kaniak ti mangibaklay kadagiti kasta a rebbengen gapu iti makabannog a trabaho a kasapulan tapno maaywanak dagiti adiek.” Iti laksid dagita a rigat, nagtalinaed ti pamilia Melnyk a matalek ken ni Jehova ken iti organisasionna.

Gapu ta kayatda a lapdan ti pannakisarita dagiti asideg idin a sumangpet a Saksi kadagiti umili iti dayta a lugar, nangiwaras dagiti autoridad idiay Siberia iti sayangguseng nga asideg idin a sumangpet idiay Siberia dagiti agkaan iti tao wenno kanibal. Kalpasan a simmangpet ti maysa a grupo dagiti Saksi, nasken nga agurayda iti sumagmamano nga aldaw tapno maipaayanda iti pagtaengan kadagiti bario iti dayta a lugar. Isu a nagtugawda iti kannag iti igid ti nagyelo a Karayan Chulym. Nupay ngalay idin ti Abril, adu pay la ti niebe iti daga. Nangpasged dagiti kakabsat iti dakkel nga apuy, naginudoda sada nagkanta, nagkararag, ken nagririnnanud kadagiti kapadasanda a nagbiahe. Nasdaawda ta saan ida nga inasitgan dagiti umili. Imbes ketdi, inserra dagiti umili ti amin a ridaw ken tawa ti balbalayda, ket dida pinastrek dagiti Saksi. Iti maikatlo nga aldaw, nagtagiwasay dagiti katuturedan kadagiti umili nga immasideg ken nakisarita kadagiti Saksi. Idi damo, talaga nga impagarupda a kanibal dagiti simmangpet! Ngem idi agangay, naammuanda a saan gayam nga agpayso daytoy.

Idi 1951, plano met dagiti autoridad nga idestiero dagiti Saksi a taga Transcarpathia. Nangisangpetda pay ketdin kadagiti bakante a bagon. Nupay kasta, nakanselar ti desision a mangidestiero kadagiti kakabsat gapu iti di ammo a rason. Ti Transcarpathia ket nagbalin a maysa kadagiti kangrunaan a teritoria a nakapataudan ti intero a literatura para iti intero nga Union Soviet kabayatan ti pannakapawil.

Di Narakrak ti Panagkaykaysa

Gapu ta kaaduan a kakabsat ket naidestiero idiay Siberia, adu kadagiti nabati ket awan a pulos ti komunikasionda iti organisasion. Kas pagarigan, nasurok nga innem a tawen nga awan a pulos ti komunikasion ni Mariya Hrechyna a taga Chernovtsy iti organisasion wenno kadagiti padana a manamati. Nupay kasta, nagtultuloy a nagpannuray ken ni Jehova ket nagtalinaed a matalek. Nanipud idi 1951 agingga idi ngalay ti dekada 1960, gapu ta naibalud wenno naidestiero ti kaaduan kadagiti kakabsat a lallaki, kasapulan idi a kakabsat a babbai ti mangidaulo iti adu a kongregasion.

Kastoy ti malagip ni Michael Dasevich, a nakasaksi kadagidi a pasamak: “Saanak a direkta a naapektaran iti pannakaidestiero idiay Siberia gapu ta idi naisagana ti listaan dagiti naidestiero, addaak pay laeng idiay Russia a mangikarkaro iti pannakaibaludko. Di nagbayag kalpasan a nagsubliak ditoy Ukraine, naidestiero idiay Siberia ti kaaduan a kalugarak a Saksi. Dayta ti gapuna a sinaggaysak a binirok dagiti Saksi nga awan a pulos ti komunikasionda iti organisasion ket inorganisarko ida iti grupo ti panagadal iti libro ken kongregasion. Kaipapanan daydi a rugiakon nga itungpal dagiti rebbengen ti manangaywan iti sirkito, nupay awan ti nangdutok kaniak iti dayta a trabaho. Kada bulan, binisitak ti amin a kongregasion, innalak dagiti report, ket imbunongko dagiti nabatbati pay laeng a literaturami iti nadumaduma a kongregasion. Masansan a dagiti kakabsat a babbai ti nagbalin nga adipen ti kongregasion wenno dagiti maawagan itan a panglakayen ken ministerial nga adipen, ket iti dadduma a lugar, isuda ti nagbalin nga adipen iti sirkito, gapu ta awan ti kakabsat a lallaki. Tapno natalged, iranami a rabii ti panagmimiting ti amin nga adipen dagiti kongregasion iti sirkitomi ken angayenmi dayta kadagiti sementerio. Ammomi a kaaduan a tattao ket mabuteng kadagiti natay, isu a siguradomi nga awan ti umay mangriribuk kadakami. Masansan nga agiinnarasaaskami kadagita a taripnong. Naminsan, napigsaanmi unay ti nagiinnarasaas, ket naiparna nga adda idi dua a lallaki a lumablabas iti sementerio, isu a pinaspasanda ti nagtaray. Nalabit impagarupda nga agsasarita idi dagiti natay!”

Kalpasan ti pannakaidestiero idi 1951, intultuloy ti country servant a ni Mykola Tsyba ti nalimed a panagtrabahona iti maysa a bunker a nagimprentaanna iti literatura iti Biblia. Idi 1952, nasarakan ti ahensia iti seguridad ti pagilian isu nga inarestoda, ket naibalud iti adu a tawen. Nagtalinaed ni Brother Tsyba a matalek agingga iti ipapatayna idi 1978. Malaksid ken ni Brother Tsyba, naaresto ti adu pay a kakabsat a timmulong kenkuana.

Kabayatan dayta a panawen, awan ti komunikasion ti kakabsat manipud iti sabali a pagilian. Nagbanaganna, dida naawat ti literatura iti maitutop a tiempo. Naminsan, adda sumagmamano a kakabsat a nakagun-od iti suplay ti magasin a Pagwanawanan iti Romaniano para iti tawtawen 1945 agingga iti 1949. Impatarus dagiti lokal a kakabsat dagitoy iti Ukranio ken Ruso.

Impakita dagiti saan a naidestiero wenno naibalud a Saksi ditoy Ukraine ti kasta unay a pannakaseknanda kadagiti padada a manamati. Inkagumaanda ti nangurnong iti listaan dagiti naibalud, tapno mapatulodanda ida iti naimeng a kawes, taraon, ken literatura. Kas pagarigan, kanayon a nakikomunikar dagiti Saksi ni Jehova idiay Transcarpathia kadagiti kakabsat iti 54 a kampo a pagbaludan iti intero nga Union Soviet. Adu a kongregasion ti nagaramid iti kanayonan a kahon ti kontribusion a namarkaan iti “For Good Hopes.” Ti kuarta a naurnong iti daytoy a kahon ket nausar a pangtulong kadagiti naibalud. Idi naawat dagiti makaparagsak a surat agraman ti report iti tay-ak ti serbisio manipud kadagiti pagbaludan ken kampo, dakkel daydi a nakaparegtaan dagidiay matalek ken managsakripisio a kakabsat a di naibalud.

Simmayaat Dagiti Kasasaad

Kalpasan ti ipapatay ti Primero Ministro ti Soviet a ni Joseph Stalin, simmayaat ti pannakatrato dagiti Saksi. Nanipud 1953, naiwaragawag iti U.S.S.R. ti pannakaipaay ti amnestia isu a nawayawayaan ti sumagmamano a kakabsat. Idi agangay, nabuangay ti State Commission, a nangrepaso kadagiti naipaay idi a sentensia. Kas resultana, adu a kakabsat ti nawayawayaan, idinto ta nakissayan ti kapaut ti pannakaibalud ti dadduma.

Iti simmaganad a sumagmamano a tawen, nawayawayaan ti kaaduan kadagiti naibalud a Saksi. Ngem saan a naipaayan iti amnestia dagiti naidestiero idi 1951. Iti dadduma a pagbaludan ken kampo, ad-adu dagiti nagbalin a Saksi ni Jehova ngem kadagiti immuna a naidestiero sadiay. Naparegta dagiti kakabsat iti kasta nga iyaadu ken nakombinsirda a talaga a binendisionan ni Jehova ti nabileg a takderda kabayatan dayta a panawen.

Kalpasan a nawayawayaanda, adu a kakabsat ti nakaawid. Kasapulan ti dakkel a panagregget iti panangbirok kadagiti Saksi nga awan a pulos ti komunikasionda iti organisasion. Kastoy ti malagip ni Volodymyr Volobuyev, nga agnanaed idiay deppaar ti Donetsk: “Agingga iti simmaganad a pannakaarestok idi 1958, nasarakak ken natulongak ti agarup 160 a Saksi a naisina iti organisasion.”

Ti pannakaiwaragawag ti amnestia dina kayat a sawen a dakdakkel ti wayawaya dagiti kakabsat a mangasaba. Adu a kakabsat ti nawayawayaan ngem idi agangay, nasentensiaanda manen iti napaut a pannakaibalud. Kas pagarigan, 8 laeng a tawen nga inkaro ni Mariya Tomilko a taga Dnepropetrovsk ti 25 a tawen a pannakaibaludna gapu iti amnestia idi Marso 1955. Nupay kasta, tallo a tawen kalpasanna, nasentensiaan manen a maibalud iti sangapulo a tawen ken maidestiero iti lima a tawen. Apay? Kastoy ti sagudayen ti sentensia ti korte kenkuana: “Nagidulin ken nagbasa iti literatura ken naisurat iti ima a manuskrito a nainaig ken Jehova” ken “siaaktibo a nangasaba, a nangirakurak iti pammatina ken Jehova kadagiti kaarrubana.” Pito a tawen kalpasanna, isut’ nawayawayaan kas maysan a baldado. Inibturan ni Sister Tomilko ti amin a kita ti pakasuotan ket nagtalinaed a matalek agingga ita nga aldaw.

Ti Ayat Saan a Pulos Aggibus

Naisangsangayan ti panangikagumaan dagiti autoridad a mamagsisina iti pamilia dagiti Saksi ni Jehova. Dagiti Saksi ket masansan a pasanguan ti ahensia iti seguridad ti pagilian iti kastoy a pagpilian: Dios wenno pamilia. Ngem kaaduanna, pinaneknekan ti ili ni Jehova ti kinasungdoda ken Jehova uray iti sidong ti karirigatan a pannakasuot.

Malagip ni Hanna Bokoch a taga Transcarpathia, a naaresto ti asawana a ni Nutsu, gapu iti kinaregtana a mangasaba: “Bayat ti pannakaibaludna, inibturan ti asawak ti adu a di nainkalintegan a pananginsulto. Innem a bulan a naibalud nga agsolsolo nga awanan iti kama. Addaan laeng iti maymaysa a tugaw. Siraranggas a nakabkabil ken dida pinakan. Iti sumagmamano a bulan, kimmuttong unay ket agtimbang laengen iti 36 a kilo, kagudua iti normal a timbangna.”

Nabati nga agmaymaysa ti matalek nga asawana a kadua ti ubing pay nga anakda a babai. Nakaro ti panangpilit dagiti autoridad ken Brother Bokoch a mangikompromiso iti pammatina ken makitinnulong kadakuada. Nakiddaw kenkuana no ti pamiliana ti pilienna wenno ti matay. Saan a tinallikudan ni Brother Bokoch ti pammatina ket nagtalinaed a matalek ken Jehova ken iti organisasionna. Naibalud iti 11 a tawen, ket idi nawayawayaan, intultuloyna ti Nakristianuan nga aktibidadna kas maysa a panglakayen ket kalpasanna kas manangaywan iti sirkito agingga iti ipapatayna idi 1988. Masansan a napabileg iti sasao ti Salmo 91:2: “Kunaekto ken Jehova: ‘Sika ti kamangko ken salindegko, Diosko, a pagtalkakto.’”

Usigenyo ti sabali pay a pagarigan ti naisangsangayan a panagibtur. Maysa idi nga agdaldaliasat a manangaywan idiay Transcarpathia ni Yurii Popsha. Sangapulo nga aldaw kalpasan ti kasarna, isut’ naaresto. Imbes a mapan ag-honeymoon, naibalud iti sangapulo a tawen idiay Mordvinia, Russia. Namin-14 a daras a sinarungkaran ti nasungdo nga asawana a ni Mariya, nga agbiahe iti agarup 1,500 a kilometro iti agpapan laeng. Ita, agserserbi ni Brother Popsha kas panglakayen iti maysa kadagiti kongregasion iti lugarda idiay Transcarpathia, ket simamatalek ken siaayat a supsuportaran ti dungdunguenna nga asawa a ni Mariya.

Ti sabali pay a pagwadan ti panagibtur iti sidong ti rigat ket ti agassawa a da Oleksii ken Lydia Kurdas, nga agnanaed idiay siudad ti Zaporozh’ye. Naarestoda idi Marso 1958, 17 nga aldaw kalpasan a naipasngay ti anakda a babai a ni Halyna. Sangapulo ket uppat a sabsabali pay ti naaresto iti lugarda. Nasentensiaan ni Brother Kurdas iti 25 a tawen a pannakaibalud kadagiti kampo, ket nasentensiaan ti asawana iti 10 a tawen. Napagsinada​—naibaon ni Oleksii kadagiti kampo idiay Mordvinia, ket naibaon ni Lydia, a kadua ti bassit nga anakda a babai, idiay Siberia.

Kastoy ti panangdeskribir ni Sister Kurdas iti tallo a lawas a panagbiaheda manipud Ukraine agingga Siberia: “Nakarigrigat. Addakami sadiay nga agina; ni Nadiya Vyshniak, agraman ti maladagana a kappasngay sumagmamano la nga aldaw sakbay ti imbestigasion; ken dua pay a kakabsat a babbai. Naikabilkami nga innem iti selda a bagon a nairanta a mangibiahe iti dua laeng a balud. Impaiddami ti annakmi iti makimbaba a pagturogan, ket nagtugawkami a nakakukot iti makinngato a pagturogan bayat ti intero a biahe. Tinapay, daing a tamban, ken danum laeng ti taraonmi. Para iti uppat laeng a nataengan a balud ti intedda a taraon. Awan ti aniaman a taraon ti annakmi.

“Idi simmangpetkami iti destinasionmi, naipanak iti ospital ti pagbaludan a kadua ti maladagak. Naam-ammok ti sumagmamano a kakabsat a babbai sadiay ket imbagak kadakuada a namutbuteng ti imbestigador nga alaenna ti anakko a babai ket ipanna iti pagamponan. Nupay kasta, nabaelan dagiti kakabsat a babbai nga impakaammo ti kasasaadko kadagiti kakabsat idiay Siberia. Kalpasanna, immay ni Tamara Buriak (Ravliuk itan), a 18 anyos idi, idiay ospital ti kampo tapno alaenna ti anakko a babai a ni Halyna. Damo unay idi a makitak ni Tamara. Maladingitanak unay idi a mangted iti dungdunguek a maladagak a babai iti tao nga idi pay laeng a naam-ammok, uray pay no isut’ kabsatko iti naespirituan. Nupay kasta, naliwliwaak unay idi imbaga dagiti kakabsat a babbai idiay kampo ti kinasungdo ti pamilia Buriak. Ag-lima a bulan ken 18 nga aldaw ti maladagak a babai idi impaaywanko ken ni Tamara. Kalpasan laeng ti pito a tawen sa nagkaduakami manen iti anakko!

“Idi 1959 improklamar ti U.S.S.R. ti baro nga amnestia. Daytat’ agpaay kadagiti addaan annak a kurang a pito ti tawenda. Ngem imbaga dagiti autoridad iti pagbaludan a masapul a tallikudak pay nga umuna ti pammatik. Diak immanamong iti daytoy isu a nagtalinaedak idiay kampo a pagbaludan.”

Nawayawayaan ni Brother Kurdas idi 1968, idi agtawen iti 43. Inkarona ti dagup a 15 a tawen a pannakaibalud gapu iti kinapudno, agraman ti 8 a tawen iti kaiingetan ti pannakaguardiana a pagbaludan. Kamaudiananna, nagsubli ditoy Ukraine, iti asawa ken anakna. Nagkaykaysa met laengen ti pamiliada. Idi nagkitada ken tatangna, nagpasaklot ni Halyna ket kinunana: “Daddy, diak nakapagpasaklot kenka iti adu a tawen, isu a sulitek itan ti napukaw a tiempo.”

Kalpasanna, nagakar-akar ti pamilia Kurdas, ta dagiti autoridad kanayon a papanawenda ida iti pagtataenganda. Immuna a nagnaedda iti makindaya a Ukraine, kalpasanna, idiay makinlaud a Georgia, ken idiay Ciscaucasia. Kamaudiananna, immakarda idiay Kharkov, a sadiay pay laeng ti pagnanaedanda a siraragsak. Naasawaanen ni Halyna. Intultuloyda amin ti simamatalek a panagserbida iti Diosda a ni Jehova.

Natan-ok a Pagwadan iti Pammati

No dadduma, nagtultuloy dagiti nakaro a pannakasuot ti pammati iti adu a bulan, tawen, ken uray pay dekada. Usigenyo ti maysa a pagarigan. Naipasngay ken dimmakkel ni Yurii Kopos iti asideg laeng ti napintas nga ili ti Khust idiay Transcarpathia. Idi 1938, idi agedad iti 25, nagbalin a maysa kadagiti Saksi ni Jehova. Idi 1940, bayat ti Gubat Sangalubongan II, nasentensiaan iti walo a bulan a pannakaibalud gapu ta dina kayat ti makipaset iti buyot ti Hungaryo a nangsuportar iti rehimen dagiti Nazi. Idiay Transcarpathia, iparit ti linteg ti pagilian idi a tiempo ti panangpapatay kadagiti balud a dida kayat ti agsoldado gapu iti narelihiosuan a prinsipioda. Isu a naibaon dagiti kakabsat iti sango ti paggugubatan a sadiay nga ipalubos ti linteg dagiti Nazi ti kasta a panangpatay. Idi 1942, kinadua ti militar ni Brother Kopos agraman ti 21 pay a balud a Saksi a mapan kadagiti sango ti paggugubatan iti asideg ti Stalingrad, Russia. Naibaonda sadiay tapno mapapatay. Ngem, idi kasangsangpetda pay laeng, rimmauten ti buyot ti Soviet ket tiniliwda ti namilitariaan a buyot ti Alemania agraman dagiti kakabsat. Naibalud dagiti kakabsat iti kampo a pagbaludan ti Soviet, ket nagtalinaedda sadiay agingga a nawayawayaanda idi 1946.

Nagawid ni Brother Kopos, ket siaaktibo a nangasaba iti teritoriana iti pagilianna. Gapu iti daytoy a trabahona, idi 1950, sinentensiaan dagiti autoridad iti Soviet iti 25 a tawen a pannakaibalud iti kampo. Ngem gapu iti amnestia, nawayawayaan kalpasan ti innem a tawen.

Kalpasan a nawayawayaan, panggep ni Brother Kopos nga agedad itan iti 44 nga ikasar ni Hanna Shyshko, a maysa met a Saksi a nabiit pay a nawayawayaan manipud pagbaludan kalpasan a naikarona ti sangapulo a tawen a sentensiana. Nangisumiteda iti aplikasion tapno mairehistro ti panagkasarda. Idi rabii sakbay ti kasarda, naarestoda manen ket nasentensiaanda a maibalud iti sangapulo a tawen iti kampo a pagbaludan. Nupay kasta, naibturanda amin daytoy a rigat, ket naanusan ti ayatda ti amin a banag, agraman ti sangapulo a tawen a pannakaitantan ti panagkasarda. (1 Cor. 13:7) Nakapagkasarda met laengen kalpasan a nawayawayaanda idi 1967.

Saan a nagpatingga ditoy ti pakasaritaan ti biagda. Idi 1973, naaresto manen ni Brother Kopos, nga 60 ti tawenna idin ket nasentensiaan iti lima a tawen a pannakaibalud iti kampo ken lima a tawen a pannakaidestiero. Inkarona ti sentensiana agraman ti asawana a ni Hanna, idiay Siberia, 5,000 a kilometro manipud iti ilina a Khust. Awan lugan a de motor wenno tren iti dayta a lugar no di ket eroplano laeng. Idi 1983, nagawiden ni Brother Kopos a kadua ti asawana idiay Khust. Natay ni Hanna idi 1989, ket intultuloy ni Brother Kopos ti simamatalek a panagserbina ken Jehova agingga iti ipapatayna idi 1997. Naibalud ni Brother Kopos iti dagup a 27 a tawen iti nadumaduma a pagbaludan ken 5 a tawen a pannakaidestiero​—a nagdagup iti 32 a tawen.

Binusbos daytoy napakumbaba ken naemma a lalaki ti gistay kakatlo ti siglo kadagiti pagbaludan ken kampo a pagtrabahuan ti Soviet. Sibabatad nga ipakita ti kasta a naisangsangayan a pagwadan iti pammati a di madadael dagiti kabusor ti kinatarnaw dagiti nasungdo nga adipen ti Dios.

Temporario a Pannakasinasina

Ti kabusor ti sangatauan a ni Satanas a Diablo, mangus-usar iti adu a pamay-an tapno makidangadang kadagidiay mangal-alagad iti pudno a panagdayaw. Malaksid iti pisikal a panangabuso, ikagumaanna nga iserrek ti panagduadua ken panagsisina kadagiti kakabsat. Nabatad daytoy nangruna iti pakasaritaan dagiti Saksi ni Jehova ditoy Ukraine.

Idi dekada 1950, kanayon a maraut dagiti Saksi ni Jehova. Kanayon a birbiroken dagiti autoridad ti pagimprentaan iti literatura. Kanayon a maaresto dagiti responsable a kakabsat. Gapu iti kastoy, kanayon a masukatan dagiti kakabsat a lallaki a mangidadaulo iti trabaho, masansan nga iti kada sumagmamano a bulan laeng.

Gapu ta nadlawda a dida mapagulimek dagiti Saksi ni Jehova uray maidestiero, maibalud, maparparigat, ken matutuokda, nagusar ti ahensia iti seguridad ti pagilian kadagiti baro a taktika. Inkagumaanda a pagsisinaen ti uneg ti organisasion babaen ti panangimulada iti panagduadua kadagiti kakabsat.

Idi ngalay ti dekada 1950, di intuloy ti ahensia iti seguridad ti pagilian ti dagus a panangaresto iti amin nga aktibo ken responsable a kakabsat ket sinipsiputanda ida. Dagitoy a kakabsat a lallaki ket kanayon a pinaayaban ti ahensia iti seguridad ti pagilian kadagiti opisinada. Naibaga kadakuada nga umawatda iti kuarta ken maikkanda iti nasayaat a karera no makitinnulongda. No agkedkedda, maibalud ken maibabainda. Gapu ta adda sumagmamano a kurang ti pammatida iti Dios, nakikompromisoda gapu iti buteng wenno kinaagum. Nagtalinaedda a kameng ti organisasion, ket impakaammoda iti ahensia iti seguridad ti pagilian ti aktibidad dagiti Saksi ni Jehova. Nagtulnogda met iti bilin dagiti autoridad isu a nagparang a traidor ti inosente a kakabsat iti imatang ti matalek a kakabsat. Amin dagitoy ti nangpakaro iti di panagtalek ti adu a kakabsat.

Nakaro ti panagsagaba ni Pavlo Ziatek gapu iti kasta a di panagtalek ken awan nakaibasaranna a panagsuspetsa. Adu a tawen a naibalud daytoy napakumbaba ken naregta a kabsat kadagiti kampo a pagbaludan ket impamaysana ti intero a panagbiagna iti panagserbina ken Jehova.

Idi ngalay ti dekada 1940, nagserbi ni Brother Ziatek kas country servant. Idi naaresto, naibalud iti sangapulo a tawen iti makinlaud a Ukraine. Nawayawayaan idi 1956, ket idi 1957 intuloyna ti trabahona kas country servant. Ti country committee ti pakairamanan ti walo a kakabsat a lallaki malaksid ken Brother Ziatek: uppat a taga Siberia ken uppat a taga Ukraine. Dagitoy a kakabsat a lallaki ti nangiwanwan idi iti pannakaikasaba ti Pagarian iti intero a U.S.S.R.

Gapu ta agaaddayo ken masansan a maidadanesda, awan ti nasayaat a komunikasion wenno regular a miting dagitoy a kakabsat. Idi agangay, adda nagwaras a sayangguseng ken tsismis maipapan ken Brother Ziatek ken iti dadduma a kameng ti komite. Makitintinnulong kano ni Brother Ziatek iti ahensia iti seguridad ti pagilian, nakaipatakder iti dakkel a balayna babaen ti panangusarna iti pondo a nausar koma a mangparang-ay iti panangasaba, ken nakitada pay a nakakawes iti uniporme iti militar. Nailibro dagita a report ket naipatulod kadagiti manangaywan iti distrito ken sirikito idiay Siberia. Awan ti pudno kadagitoy a pammabasol.

Kamaudiananna, idi Marso 1959, simmardengen dagiti manangaywan iti sirkito nga agipatulod kadagiti reportda iti tay-ak ti serbisio iti country committee. Immikay dagidiay simmina a dida nagkonsulta iti hedkuarter. Kasta met a dida sinurot ti panangiwanwan dagiti lokal a kakabsat a nadutokan a mangaywan. Gapu iti daytoy, adda panagsisina kadagiti Saksi ni Jehova iti U.S.S.R. iti sumagmamano a tawen.

Ginuyugoy dagiti simmina a kakabsat ti dadduma pay a manangaywan iti sirkito a makikadua kadakuada. Kas resulta, naipatuloden dagiti binulan a report iti tay-ak ti serbisio kadagiti kakabsat a simmina imbes nga iti nadutokan a country committee. Di ammo ti kaaduan a kakabsat a ti reportda iti tay-ak ti serbisio ket di nakadanon iti country committee, isu a di naapektaran ti aktibidad dagiti kongregasion. Namin-ano a napan ni Brother Ziatek idiay Siberia, ket kalpasanna, intuloy ti sumagmamano a sirkito ti nagipatulod kadagiti reportda iti tay-ak ti serbisio iti country committee.

Panagsubli iti Teokratiko nga Organisasion

Idi Enero 1, 1961, bayat nga agaw-awid manipud panagserbina idiay Siberia, naaresto ni Brother Ziatek iti tren. Nasentensiaan manen iti sangapulo a tawen a pannakaibalud iti “espesial” itan a kampo a pagbaludan idiay Mordvinia, Russia. Apay nga “espesial” dayta a kampo?

Ti pannakaibalud ti kakabsat iti nadumaduma a kampo a pagbaludan ket nangipaay kadakuada iti gundaway a mangasaba iti dadduma pay a balud, ket adu ti nagbalin a Saksi. Daytoy ti nangupay kadagiti autoridad. Gapuna, inurnongda ti amin a mangidadaulo a Saksi iti maysa a kampo tapno dida makasabaan ti sabsabali. Idi arinunos ti dekada 1950, naurnong ti nasurok nga 400 a kakabsat a lallaki ken agarup 100 a kakabsat a babbai manipud iti nadumaduma a kampo a pagbaludan iti U.S.S.R. ket naikabilda iti dua a pagbaludan iti Mordvinia. Dagiti kakabsat a kameng ti country committee ket nairaman kadagiti balud ken uray dagiti manangaywan iti sirkito ken distrito a simmina iti us-usaren ni Jehova a kalasugan ti komunikasion. Idi nakita dagitoy a kakabsat a naibalud met ni Brother Ziatek, nabigbigda nga awan ti pakaibasaran ti panamati nga isut’ makitintinnulong iti ahensia iti seguridad ti pagilian.

Kabayatanna, gapu iti pannakaaresto ni Brother Ziatek, nayurnosen a ni Ivan Pashkovskyi ti mangsublat iti trabaho ti country servant. Idi ngalay ti 1961, nakipagkita ni Brother Pashkovskyi kadagiti responsable a kakabsat idiay Poland ket inlawlawagna nga adda panagsisina dagiti kakabsat idiay U.S.S.R. Kiniddawna a no mabalin, agsurat ni Brother Nathan H. Knorr manipud hedkuarter idiay Brooklyn a mangipakpakita iti panangsuportada ken ni Brother Ziatek. Kalpasanna, idi 1962, naawat ni Brother Pashkovskyi ti kopia ti surat kadagiti Saksi ni Jehova iti U.S.S.R., a napetsaan iti Mayo 18, 1962. Kastoy ti naisurat: “Ipamatmat dagiti damag a pasaray makadanon kaniak a dakayo a kakabsat dita U.S.S.R. itultuloyyo a salimetmetan ti panagreggetyo nga agtalinaed a matalek nga ad-adipen ni Jehova a Dios. Ngem dadduma kadakayo ti addaan iti parikut a mangsalimetmet iti pannakikaykaysayo kadagiti kakabsatyo. Patiek a maigapu daytoy iti kurang a pasilidad ti komunikasion ken ti naigagara a panangisaknap dagiti bumusbusor ken Jehova a Dios kadagiti palso nga estoria. Nagsuratak ngarud tapno ipakaammok a bigbigen ti Sosiedad ni Brother Pavlo Ziatek ken dagiti kakabsat nga agtartrabaho a kakaduana kas dagiti responsable a Kristiano a manangaywan iti U.S.S.R. Diyo patien dagiti pagarup ken aglablabes a panangipapan. Nasimbeng koma ti panunottayo, nainkalintegan, mannakibagay ken natibker kadagiti prinsipio ti Dios.”

Dayta a surat agraman ti pannakasentensia ni Brother Ziatek iti sangapulo a tawen ket nakatulong a mamagkaykaysa iti ili ni Jehova iti U.S.S.R. Nakikaykaysa manen iti organisasion ti adu a simmina a kakabsat kadagiti pagbaludan ken kampo a pagbaludan. Nabigbigda a saan a liniputan ni Brother Ziatek ti organisasion ket naan-anay ti panangsuportar ti hedkuarter kenkuana. No agsurat dagitoy naibalud a kakabsat kadagiti pamilia ken gagayyemda, paregtaenda dagiti panglakayen kadagiti lokal a kongregasion a makiuman kadagiti kakabsat a lallaki a nagtalinaed a matalek ken rugiandan nga ireport dagiti serbisioda iti tay-ak. Iti simmaganad a dekada, impangag ti kaaduan kadagiti simmina a kakabsat daytoy a balakad, nupay kasta, kas makitatayonto, talaga a narigat a ragpaten ti kalat a panagkaykaysa.

Panagtalinaed a Nasungdo Kadagiti Kampo a Pagbaludan

Narigat ti biag kadagiti kampo a pagbaludan. Nupay kasta, masansan a nasaysayaat ti kasasaad dagiti naibalud a Saksi ngem iti dadduma a balud gapu iti espiritualidadda. Adda literaturada, ken nakikomunikarda kadagiti nataengan a kapammatianda. Nakatulong amin daytoy tapno nasayaat ti disposision ken naespirituan nga irarang-ayda. Iti maysa a kampo a pagbaludan, sisisigo nga inkali ti kakabsat a babbai ti dadduma a literatura isu nga awan ti siasinoman a nakabirok iti dayta. Naminsan, kinuna ti maysa nga inspektor a tapno maikkat iti teritoria ti amin a “kontra-Soviet a literatura,” masapul a dua a metro ti kalienda iti aglawlaw ti pagbaludan ken yakayakenda ti daga! Dagiti kakabsat a babbai naan-anay nga inadalda dagiti magasin ta agingga ita, 50 a tawenen kalpasanna, maisalaysayda pay laeng ti dadduma a paset dagidiay a Pagwanawanan.

Sinalimetmetan dagiti kakabsat ti kinasungdoda ken Jehova ket dida inkompromiso dagiti prinsipio ti Biblia, nupay narikut ti panawen. Kastoy ti isalaysay ni Mariya Hrechyna, a lima a tawen a naibalud kadagiti kampo gapu iti panangasabana: “Idi naawatmi Ti Pagwanawanan nga addaan iti artikulo nga ‘Awanan Basol Babaen iti Panangrespeto iti Kinasagrado ti Dara,’ inkeddengmi ti saan a mangaldaw iti panganan iti kampo a pagbaludan no karne ti maidasar. Masansan a saan nga umiso ti pannakapadara ti karne a maidasar kadagidiay a kampo. Idi natakuatan ti warden no apay a di mangan dagiti Saksi iti dadduma a pangngaldaw, inkeddengna a pilitennakami a mangsalungasing kadagiti prinsipiomi. Imbilinna a karne ti maidasar a pamigat, pangngaldaw, ken pangrabii. Dua a lawas a dikam nangan iti aniaman malaksid iti tinapay. Nagtalekkami a naan-anay ken Jehova, gapu ta ammomi a makitana ti amin ken ammona no kasano kabayag ti panagibturmi. Idi agngudo ti maikadua a lawas ti kasta a ‘taraon,’ binaliwan ti warden ti panunotna ket nagidasaren kadagiti nateng, gatas, ken mantekilia. Nakitami a talaga nga inaywanannakami ni Jehova.”

Tulong nga Agibtur

No idilig iti dadduma a balud, sinalimetmetan dagiti kakabsat ti positibo unay ken addaan panagtalek a panangmatmatda iti biag. Gapu iti daytoy, naibturanda dagiti rigat kadagiti pagbaludan ti Soviet.

Kastoy ti isalaysay ni Brother Oleksii Kurdas, a naibalud iti adu a tawen: “Ti napasnek a pammati ken Jehova ken iti Pagarianna, pannakipaset kadagiti teokratiko a trabaho iti pagbaludan, ken regular a panagkararag ti nakatulong kaniak nga agibtur. Ti sabali pay a nakatulong kaniak ket ti panamatik nga ar-aramidek ti makaay-ayo ken Jehova. Okupadoak met nga agbasbasa ken agpampanunot iti nadumaduma a banag. Ti panagsikor ti nakabutbuteng unay a paset ti panagbiag iti amin a pagbaludan. Dadaelenna ti personalidadmo ken pagmauyongennaka. Ngarud, kanayon nga okupadoak iti teokratiko a bambanag. Nagpedidoak met iti aniaman a magun-odan a libro maipapan iti historia ti lubong, geograpia, ken biolohia manipud iti libraria ti pagbaludan. Sinukimatko dagiti paset a mangsuportar kadagiti panangmatmatko iti biag. Iti kasta, mapabilegko ti pammatik.”

Idi 1962, tallo a bulan a naibalud nga agsolsolo ni Serhii Ravliuk. Awan ti makasaritana a siasinoman, uray dagiti guardia iti pagbaludan. Tapno agtalinaed a nasimbeng ti panunotna, linagipna ti amin a teksto nga ammona. Nalagipna ti nasurok a sangaribu a bersikulo iti Biblia ket babaen iti bugas ti lapis, insuratna dagitoy kadagiti pirgis a papel. Inlemmengna ti bugas ti lapis iti getleng ti suelo. Nalagipna met ti nasurok a 100 a paulo dagiti artikulo iti naadalnan a magasin a Pagwanawanan. Kinarkularna dagiti petsa ti Memorial para iti simmaganad a 20 a tawen. Amin dagitoy ti nakatulong tapno agtalinaed a nasimbeng ti panunotna ken nabileg ti espiritualidadna. Gapu iti dayta, nagbalin a sibibiag ken nabileg ti pammatina.

“Serbisio” Dagiti Guardia ti Pagbaludan

Nupay lapdan ti ahensia iti seguridad ti pagilian, nakalasat ti literaturatayo iti amin a lapped, ket nakagtengda pay ketdi kadagiti kakabsat a naibalud. Ammo met dagiti guardia daytoy ket masansan a sinukimatda a naan-anay dagiti selda, a literal a siniripda ti amin a rekkang. Kasta met nga iti panangikagumaanda a makasarak iti literatura, dagiti balud ket kanayon nga iyakar dagiti guardia iti nadumaduma a selda. Bayat dagita a panangyakar, naan-anay a narekisa dagiti balud, ket no adda literatura a masarakan, makompiskar dayta. Kasano a nalapdan dagiti kakabsat ti pannakatakuat iti literatura?

Ti literatura ket gagangay nga inlemmeng ti kakabsat kadagiti pungan, kutson, sapatos, ken isuksokda kadagiti kawes. Iti dadduma a kampo, kinopiada dagiti magasin a Pagwanawanan kadagiti nagbabassit a surat. No mayakar dagiti kakabsat iti nadumaduma a selda, balkutenda ti bassit a magasin iti plastik sada ilemmeng iti sirok ti dilada. Gapu iti dayta, naitalimengda ti bassit a naespirituan a taraonda ket nagtultuloyda a nataraonan iti naespirituan.

Adu a tawen a naibalud ni Vasyl Bunha gapu iti kinapudno. Kaduana ti padana a balud a ni Petro Tokar a nangbaliw iti lansad ti kahon dagiti alikamenna nga agkarpintero. Indulinda ditoy dagiti orihinal a kopia ti sumagmamano a publikasion a naipuslit iti pagbaludan. Dagitoy a kakabsat ti karpintero iti pagbaludan, isu a maited kadakuada ti kahon ti alikamen no agkarpinteroda iti uneg ti pagbaludan. No alaenda ti kahon, ikkatenda ti orihinal a magasin tapno makopia. Kalpasan ti trabaho iti dayta nga aldaw, masapul a maisubli ti magasin iti kahon ti alikamen. Tallo ti tulbek ti kahon ti alikamen nga idulin ti warden ken dua ti tulbek ti tulbek ti ridaw ti pakaidulinanda, ta mabalin nga usaren ti balud dagiti ragadi, paet, ken dadduma nga alikamen ti karpintero kas armas. Isu a kabayatan ti panagrekisada iti literatura a naibasar iti Biblia, di pampanunoten dagiti guardia a sukimaten ti nakandaduan a kahon ti alikamen, a naidulin a kadua dagiti alikamen ti warden iti pagbaludan.

Nakasarak pay ni Brother Bunha iti sabali a lugar a pagilemmengan kadagiti orihinal a kopia ti literatura. Gapu ta nakapuy ti panagkitana, adda sumagmamano nga anteohosna. Maysa laeng ti maipalubos nga usaren ti tunggal balud iti maminsan. Masapul a maidulin dagiti anteohos iti espesial a lugar, ket no kasapulanda, mabalin a kiddawen dagiti balud. Nagaramid ni Brother Bunha iti espesial a kaha dagiti anteohosna ket inkabilna kadagitoy dagiti orihinal a babassit a kopia dagiti publikasion. No kayat dagiti kakabsat a kopiaen dagiti magasin, kiddawen laeng ni Brother Bunha kadagiti guardia iti pagbaludan nga itedda kenkuana ti sabali nga anteohosna.

Adda dagiti kasasaad nga agparang a dagiti laeng anghel ti makasalaknib iti literatura manipud kadagiti guardia. Malagip ni Brother Bunha idi nangyeg ni Cheslav Kazlauskas iti 20 a bareta a sabon iti pagbaludan. Kagudua kadagitoy ti naselselan kadagiti publikasiontayo. Idi nagpili ti guardia iti pagbaludan iti tudokenna kadagiti sangapulo a bareta a sabon, awan aniaman kadagiti bareta a natudok ti naglaon iti literatura.

Napinget a Trabaho a Panamagkaykaysa

Nanipud 1963, dagiti kakabsat iti country committee ti regular a nangipatulod idiay Brooklyn kadagiti report iti tay-ak ti serbisio. Nayunornos met nga umawat dagiti kakabsat kadagiti publikasion babaen ti microfilm. Adda 14 a sirkito iti intero a U.S.S.R. iti dayta a tiempo, ket 4 kadagitoy ti adda ditoy Ukraine. Bayat nga immadu ti bilang ti ili Dios, nabuangay ti pito a distrito ditoy Ukraine. Tapno natalged, tunggal distrito ket naawagan iti nagan ti babai. Ti distrito iti makindaya a Ukraine ket napanaganan iti Alla; idiay Volyn’, Ustina; idiay Halychyna, Lyuba; ket idiay Transcarpathia, addada distrito a napanaganan iti Katya, Kristina, ken Masha.

Kabayatanna, intultuloy ti KGB (State Security Committee) ti panangikagumaanda a mangdadael iti panagkaykaysa dagiti Saksi. Maysa a hepe iti opisina ti KGB ti nagsurat iti superiorna: “Gapu ta panggepmi a pagsisinaen ti sekta, ikagkagumaanmi a lapdan ti panagregget ti papanguluen dagiti Jehovista, ibabain ida iti imatang dagiti karelihionanda, ken mangpataud iti dida panagtalek iti maysa ken maysa. Adda inyurnos dagiti ahensia ti KGB a manggudua iti daytoy a sekta iti dua nga agbinnusor a grupo. Maysa a grupo ti buklen dagiti pasurot ti pangulo a Jehovista a ni Ziatek, a madama idi a naibalud, ket ti sabali pay a grupo dagiti bumusbusor. Dagitoy a kasasaad ti nangpataud iti makaay-ayo a kondision ken pakaibasaran tapno agsisimparat ti ideolohia dagiti ordinario a miembro ken tapno ad-adda a mawarawara dagiti grupo iti organisasionda.” Kalpasanna, inadmitir ti surat a marigatan ti KGB iti panangikagumaanda. Intuloy pay ti surat: “Ikagkagumaan met ti papanguluen dagiti Jehovista a kontraen ti ar-aramidenmi ket ipampamuspusanda a pagkaykaysaen dagiti grupo iti organisasionda.” Wen, intultuloy dagiti kakabsat ti trabaho a panamagkaykaysa, ket binendisionan ni Jehova ti panangikagumaanda.

Nangiparang ti KGB iti peke a surat kadagiti simmina a kakabsat, a naggapu kano ken ni Brother Knorr, a mangsuportar iti ideya a mabuangay ti naisina, agwaywayas nga organisasion dagiti Saksi ni Jehova. Naiwaras dayta a surat iti intero a U.S.S.R. a nakadakamatan ti panagsina da Abraham ken Lot kas pagarigan ti maipalubos nga isisina manipud iti kalasugan ti organisasion.

Nangipatulod dagiti matalek a kakabsat iti kopia ti surat idiay Brooklyn, ket idi 1971, nakaawatda ti sungbat a nangibutaktak a naan-anay a peke ti surat. Iti surat a naiturong kadagiti kakabsat a simmina pay laeng iti ili ti Dios, imbaga ni Brother Knorr ti sumaganad: “Ti kakaisuna a linia ti komunikasion nga us-usaren ti Sosiedad ket babaen kadagiti nadutokan a manangaywan iti pagilianyo. Awanen dagiti indibidual iti pagilianyo malaksid kadagiti nadutokan a manangaywan ti autorisado a mangidaulo kadakayo . . . Nagkaykaysa dagiti pudno nga adipen ni Jehova. Namnamaek ngarud ken ikarkararagko nga agsublikayo amin a makikaykaysa iti kongregasion Kristiano iti sidong dagiti nadutokan a manangaywan tapno makapagkaykaysatayo a makipaset iti panangsaksi.”

Nagdakkel ti naaramidan daytoy a surat tapno agkaykaysa ti kakabsat. Nupay kasta, padpadasen pay laeng ti dadduma ti agwaywayas a makiuman iti hedkuarter, ta dida pay laeng agtalek iti adda a kalasugan ti komunikasion. Isu nga inkeddeng dagitoy a simmina a kakabsat a mangaramidda iti pannubok. Nangipatulodda iti papel de banko a sangapulo a rubble idiay Brooklyn ket kiniddawda a guduaen dagiti kakabsat dayta ken isublida ti dua a paset ditoy Ukraine: ti kagudua ti kuarta ket ipatulodda kadagiti simmina a kakabsat ket maipatulod ti kagudua iti kalasugan nga us-usaren ti hedkuarter.

Naibuson ti kagudua. Ti kagudua ket intulod ti mensahero kadagiti miembro ti country committee. Kalpasanna, intedda daytoy kadagiti responsable a kakabsat idiay Transcarpathia a napan simmabat kadagiti simmina a kakabsat. Nupay kasta, saan latta a nagtalek ti dadduma kadagiti simmina a kakabsat a talaga a nangipagarup a dagiti miembro ti country committee ket makitintinnulong iti ahensia iti seguridad ti pagilian.

Nupay kasta, kaaduan kadagiti simmina a kakabsat ti nagsubli iti organisasion. Saan a nagballigi dagiti panangikagumaan ni Satanas a mangduprak iti organisasion dagiti Saksi ni Jehova ditoy U.S.S.R. babaen ti panagsisina. Immadu ken bimmileg ti ili ni Jehova, a sigagaget nga imbanagda ti panamagkaykaysa ken ti panangimula kadagiti bukel ti kinapudno iti adu a kabbaro a teritoria.

Kinuna pay ni Vasyl Kalin: “Adu a pamay-an ti inusarda a mangparmek iti tarigagaymi nga agbiag kas Kristiano. Ngem intultuloymi ti nangasaba kadagiti padami a naidestiero a di manamati. Naidestieroda gapu iti nadumaduma a rason ken krimen. Adu ti naginteres iti mensahemi. Adda sumagmamano a kasasaad a nagbalin a Saksi ni Jehova dagitoy a tattao idi agangay. Inaramidda daytoy uray ammoda nga idadanes ida ti ahensia iti seguridad ti pagilian ken ti lokal nga administrasion.”

Nakristianuan a Panagbiag iti Sidong ti Panangiparit

Usigentayo biit ti ababa a sumario ti Nakristianuan nga aktibidad bayat dagiti immuna a dekada ti panangiparit. Naparitan ti trabaho dagiti Saksi ni Jehova iti intero a Ukraine sipud idi 1939. Nupay kasta, rimmang-ay ti panangasaba ken dagiti aktibidad ti kongregasion, nupay masapul a nakaan-annad ti kakabsat iti panangasabada iti sabsabali. Iti damo, saan a pulos a maibada kadagiti interesado a Saksi ni Jehova ti sumarsarungkar kadakuada. Masansan a Biblia laeng ti mausar iti panangikondukta iti panagadal ti Biblia iti pagtaengan. Adu a tattao ti nakaammo iti kinapudno iti kastoy a pamay-an.

Kasta met laeng ti kasasaad ti pannakaangay dagiti gimong ti kongregasion. Iti adu a lugar, mamin-adu nga agtataripnong dagiti kakabsat iti makalawas iti adalemen a rabii. Agkurtinada iti napuskol tapno saanda a madlaw ken nagadalda a kingki laeng ti silawda. Kaaduanna, maysa la a kopia ti naisurat a Pagwanawanan ti awaten ti tunggal kongregasion. Kalpasanna, nangrugin nga umawat dagiti kakabsat kadagiti magasin a nayimprenta babaen ti pagkopia a makina. Gagangay a mamindua iti makalawas nga agtataripnong dagiti kakabsat kadagiti pribado nga apartment para iti Panagadal ti Pagwanawanan. Awan sarday ti panangikagumaan ti KGB a mangbirok kadagiti paggigimongan dagiti Saksi ni Jehova tapno madusada dagiti responsable a kakabsat.

Inusar met ti kakabsat dagiti kasaran ken pumpon kas gundaway tapno makapagtataripnong ken makapagpipinnaregtada babaen kadagiti nagsayaat ti pannakaisaganada a palawag a naibasar iti Biblia. Kadagiti kasaran, adu nga agtutubo a kakabsat ti mangibasa kadagiti daniw maipapan iti adu a suheto iti Biblia ken mangiparangda kadagiti full-costume a drama a naibasar iti Biblia. Nakaipaay amin daytoy iti naimbag a panangsaksi kadagiti adu a di Saksi a timmabuno.

Bayat ti dekada 1940 ken 1950, adu a kakabsat a lallaki ti naaresto ken naibalud gapu laeng iti kaaddada kadagita a gimong. Nupay kasta, idi dekada 1960, nagbalbaliw ti kasasaad. No natakuatan ti gimong, basta inlista laeng ti ahensia iti seguridad ti pagilian ti amin a timmabuno iti gimong, ket pagmultaenda ti makimbalay iti kagudua ti sueldona iti makabulan. No dadduma, awan mamaay daytoy a pamay-an. Naminsan, binisita ni Mykola Kostiuk ken ni baketna ti anakda. Dagus a simmangpet ti polis ket inlistana ti “amin nga adda.” Kalpasanna, naayaban ti anak ni Brother Kostiuk tapno agmulta gapu iti “ilegal a pannakigimongna kadagiti Jehovista.” Nagreklamo ti pamilia Kostiuk maipapan iti insidente, ta awan met ti naangay a gimong. Kinanselar dagiti autoridad ti multa.

Dagiti Selebrasion ti Memorial

Saan a nalaka ti mangibtur iti patinayon a rigat. Nupay kasta, saan a naupay dagiti kakabsat ket intultuloyda ti regular a panaggigimongda. Ti panangangay iti Memorial ti karirigatan. Nainget ti panagsiput ti KGB no panawen ti Memorial, ta kanayon a mapattapattada ti petsa ti selebrasion. Namnamaenda a no siputanda dagiti Saksi, matakuatanda ti lugar a paggigimonganda para iti Memorial. Kalpasanna, “maam-ammo” ti ahensia iti seguridad ti pagilian dagiti kabarbaro a Saksi.

Ammo dagiti kakabsat dagita a taktika, isu a nakaan-annadda no aldaw ti Memorial. Angayenda ti rambak kadagiti lugar a narigat a masarakan. Saan a nasaksakbay a maibaga kadagiti interesado ti petsa ken pakaangayan ti Memorial. Gagangay a mapan dagiti Saksi iti pagtaengan dagiti interesado iti aldaw ti Memorial ket itugotda ida a dagus iti lugar a paggigimongan.

Naminsan, inangay dagiti kakabsat ti Memorial iti basement ti pagtaengan ti maysa a kabsat a babai. Tangay nalayus ti basement, awan ti mangnamnama nga agtataripnong dagiti tattao iti pagattumeng a danum. Nangaramid dagiti kakabsat a lallaki iti plataporma iti ngatuen ti danum ket pinagbalinda ti basement a presentable para iti Memorial. Nupay nasken nga agtugawda a nakarukob gapu iti nababa a bobida, awan ti nangriribuk kadakuada bayat a siraragsak a rinambakanda ti Memorial.

Iti sabali pay nga okasion, idi dekada 1980, nasapa a pimmanaw dagiti miembro ti maysa a pamilia tapno maki-Memorial. Idi rumabiin, nagtataripnongda iti kabakiran a kadua ti dadduma pay a kakabsat tapno rambakan ti Memorial. Agtudtudo, ket nagsirkulo ti amin a kakabsat a nakapayong ken nakaiggem kadagiti nagangatan a kandela. Kalpasan ti pangserra a kararag, nagawiden ti amin. Idi nagawidda, natakuatan ti pamilia a nakalukat dagiti ruangan ti paraanganda. Nabatad a sapsapulenda ida dagiti polis wenno ti ahensia iti seguridad ti pagilian. Nupay nabannog ken nabasada, naragsak ti amin iti pamilia ta pimmanawda a nasapa iti balayda ket timmabunoda iti Memorial, isu a naliklikanda ti pannakikompronta kadagiti autoridad.

Idiay Kiev, narigatan dagiti kakabsat nga agbirok iti natalged a lugar a pakaangayan ti Memorial. Iti maysa a tawen, inkeddengda a rambakan ti Memorial iti uneg ti maysa a lugan. Adda kabsat a lalaki nga agtartrabaho kas tsuper iti maysa a kompania ti lugan, isu a nangarkila dagiti kakabsat iti bus. Dagiti Saksi ni Jehova laeng ti inlugan ti bus a napan iti deppaar ti siudad nga ayan ti nalawa a lugar a nalikmut iti kaykayo. Iti uneg ti bus, nangikabil dagiti kakabsat iti bassit a lamisaan a pagiparabawan kadagiti emblema ti Memorial. Nangitugotda met iti sumagmamano a taraon. Kellaat a nagparang dagiti polis. Nupay kasta, awan ti rason dagiti polis a mangisturbo kadagiti kakabsat, ta kasla mangrabrabiida laeng iti bus kalpasan ti agmalem a panagtrabahoda.

Iti dadduma a lugar ditoy Ukraine, masukimat ti balbalay dagiti kakabsat no aldaw ti Memorial. No limneken ti init, umay iti pagnanaedan dagiti Saksi dagiti kotse a nagluganan ti tallo wenno uppat a polis. Kitaen dagiti polis no adda dagiti kakabsat iti pagtaenganda wenno agsagsaganada para iti narelihiosuan a selebrasion. Kanayon a sisasagana dagiti Saksi kadagitoy a panangrubbuot. Rutapanda ti kawesda iti daan a pagtrabaho a kawes sada itultuloy ti kadawyan a trabahoda iti pagtaengan. Iti kastoy a pamay-an, ipakitada a kasla dida pumanaw iti pagtaenganda ket awan planoda a mapan iti aniaman a narelihiosuan a selebrasion. Apaman a nalpasen ti panagsukimat, uksobenda dagiti daan a kawesda ket mapandan iti Memorial. Mapneken dagiti lokal nga autoridad nga inaramidda ti trabahoda, isu a sitatalna a narambakan dagiti kakabsat ti Memorial.

Panangilemmeng iti Literatura

Laglagipenyo nga idi arinunos ti dekada 1940, nasentensiaan dagiti Saksi ni Jehova iti 25 a tawen a pannakaibalud gapu laeng ta adda literatura kadagiti pagtaenganda. Kalpasan ti pannakatay ni Stalin idi 1953, napaababa iti sangapulo a tawen dagiti sentensia ti agikut iti literatura. Kalpasanna, napagmulta ti Saksi nga addaan iti literatura, ket nakompiskar ken nadadael ti literatura. Isu nga iti intero a panawen ti panangiparit, siaannad a pinanunot dagiti kakabsat no kasanoda nga idulin a sitatalged ti literatura.

Dadduma ti nangidulin iti literatura iti pagtaengan dagiti kabagian wenno kaarrubada a di Saksi; dadduma ti nangidulin iti dayta kadagiti metal a tangke ken iti uneg dagiti bag a plastik sada inkali iti minuyonganda. Malagip ti maysa a panglakayen idiay Transcarpathia a ni Vasyl Guzo, nga idi dekada 1960, inusarna ti maysa a kabakiran idiay Kabambantayan ti Carpathia kas “teokratiko a libraria.” Inkargana ti literaturana kadagiti lata ti gatas nga impanna iti kabakiran sana inkali dagitoy a maipatas iti daga dagiti kalubda.

Isalaysay ti maysa a kabsat a naibalud iti 16 a tawen gapu iti Nakristianuan nga aktibidadna: “Inlemmengmi ti literatura iti sadinoman a mabalin a pagilemmengan; kadagiti abut iti daga, uneg ti daga, diding dagiti pasdek, doble ti lansadna a kahon, doble ti sueloda a kulongan ti pusa wenno aso. Inlemmengmi met ti literatura kadagiti walis ken lungog dagiti pagmasa ti tinapay (kadagitoy ti masansan a nangidulinanmi kadagiti report iti tay-ak ti serbisio). Adda pay sabali a pagilemmengan​—kadagiti bubon, kasilias, ridaw, atep, ken pempen dagiti nabalsig a pagsungrod.”

Dagiti Nalimed a Pagimprentaan

Nupay agpadpada a nasiput ti adu nga espia dagiti Komunista ken autoridad, nagtultuloy a naipaay ti naespirituan a taraon kadagidiay mabisin ken mawaw iti kinalinteg. Napaay dagiti kabusor ti kinapudno a nangikkat iti literatura iti U.S.S.R. ket kapilitan nga inaminda dayta. Idi arinunos ti 1959, impadamag pay ketdi ti Gudok a periodiko dagiti trabahador iti tren ti Soviet nga agus-usar dagiti Saksi ni Jehova kadagiti lobo tapno maiserrekda ti literatura iti Union Soviet!

Siempre, saan a simrek ti literaturatayo ditoy Ukraine babaen iti lobo. Napataud dayta kadagiti pribado a balbalay ditoy. Idi agangay, nasursuro dagiti kakabsat a ti praktikal unay ken natalged a lugar a pagimprentaan iti literatura ket iti narigat a madlaw a bunker wenno nalagda a pagkamangan iti uneg ti daga. Inaramidda dagitoy kadagiti basement ken turturod.

Idi dekada 1960, maysa kadagita a bunker ti naaramid iti makindaya a Ukraine. Addaan dayta iti bentilasion ken elektrisidad. Saan a madlaw ti pannakaruangan ti bunker, ta naminsan, agmalmalem a dinugsol dagiti polis ti tuktok ti bunker babaen kadagiti atiddog a landok. Awan ti nasarakanda.

Naminsan, siiinget a siniputan ti ahensia iti seguridad ti pagilian ti nalimed a pagimprentaan. Nagatapda a mayim-imprenta ti literatura iti balay, ket kayatda a tiliwen dagiti agim-imprenta. Nagproblema dagiti kakabsat. Kasanoda a maiserrek ti papel iti balay, ken kasanoda a mairuar ti literatura? Kamaudiananna, nakapanunotda iti solusion. Maysa a kabsat ti nangbalkut iti sangalukot a papel iti ules ti maladaga sana inserrek dayta iti balay a kunam la no nakaubba iti maladaga. Idi naiserreknan, indissona ti papel sadiay, binalkutna iti ules dagiti kaim-imprenta a magasin, sana inruar daytoy a “maladaga” iti balay. Napaliiw ti KGB ti kabsat a rimmuar ken simrek ngem dida nagatap iti aniaman.

Immawat dagiti kakabsat iti lugar ti Donetsk, Crimea, Moscow, ken Leningrad (St. Petersburg itan) iti literatura a nayimprenta iti daytoy a bunker. Nangaramid met ti sumagmamano nga agtutubo a kakabsat iti kastoy a bunker idiay ili ti Novovolynsk, iti rehion ti Volyn’. Determinado unay dagitoy a kakabsat a mangilimed iti lugar daytoy a bunker ta sada la impalubos a makita dagiti kakabsat dayta idi nagbalinen a legal ti trabaho ditoy Ukraine iti las-ud ti siam a tawen!

Adda met kasta a pagimprentaan nga agan-andar iti nakasulsulinek a Kabambantayan ti Carpathia. Impaayus dagiti kakabsat ti danum ti bassit a waig babaen ti tubo a mapan iti bunker, ket ti danum ti nangpaandar iti bassit a generator a nangipaay iti elektrisidad a pagsilaw, ngem ti ima ti mangpusipos iti pagimprentaan. Adu a literatura ti nayimprenta iti daytoy a bunker. Idi nadlaw ti KGB nga umad-adu ti agparang a literatura iti dayta a lugar, sinapulda ti pagimprentaan. Adu ti kinali dagiti polis tapno masarakanda daytoy a bunker. Nagpammarangda pay a geologo ket sinawarda ti kabambantayan.

Idi atapen dagiti kakabsat nga asidegen a masarakan dagiti autoridad ti bunker, nagboluntario ni Ivan Dziabko a mangaywan iti pagimprentaan, yantangay ta baro ken no maaresto, awan ti ubbing a maulila iti ama. Idi arinunos ti kalgaw idi 1963, nasarakanda ti bunker ket dagus a pinatayda ni Brother Dziabko iti asidegna. Naragsakan dagiti lokal nga autoridad ket nagitukonda iti libre a panagbiahe dagiti adulto ken ubbing “iti lugar a pakikomkomunikaran dagiti Saksi ni Jehova iti America babaen ti radio transmitter.” Nupay ulbod dayta, daytoy nakalkaldaang nga insidente ket nakaipaay iti dakkel a pammaneknek iti amin a tattao iti dayta a lugar. Adut’ naginteres iti mensahetayo. Ita, addan nasurok a 20 a kongregasion iti daytoy a paset ti Kabambantayan ti Carpathia.

Ti Kinapateg ti Panangsanay Dagiti Nagannak

Malaksid iti pannakakompiskar ti literaturada, panagmulta, pannakaibalud, pannakatutuok, ken pannakapapatay, nasaem ti napadasan ti dadduma a Saksi ta naisina kadakuada ti annakda. Uppat ti annak ni Lydia Perepiolkina, nga agnanaed idi iti makindaya a Ukraine. Idi 1964, gapu ta Saksi ni Lydia, isut’ indiborsio ni lakayna nga agtartrabaho iti Ministry of Internal Affairs. Inkeddeng ti korte a saanen a ni Sister Perepiolkina ti agaywan iti annakna. Ti singinna​—maysa a lalaki ken maysa a babai​—a pito ti tawenda ket naipaaywan ken ni lakayna nga immakar a kadua dagitoy iti lugar a 1,000 a kilometro ti kaadayona iti makinlaud a Ukraine. Imbilin ti korte a maipaampon ti dua pay nga annakda. Idi napalubosan ni Lydia nga agsao, imbagana iti korte: “Patiek nga adda pannakabalin ni Jehova a mangisubli kadagiti annakko kaniak.”

Kalpasan ti bista, nakita ni Lydia ti panangiwanwan ken panangaywan ni Jehova. Gapu iti di ammo a rason, saan nga impaampon dagiti autoridad ti dua pay nga annakna no di ket impalubosda a makipagnaed kenkuana. Iti pito a nagsasaruno a tawen kabayatan ti bakasionna, nagbiahe ni Lydia tapno sarungkaranna ti dua pay nga annakna, dagiti singin. Nupay di impalubos ti dati nga asawana a sumarungkar ni Lydia kadakuada, saan a simmuko. Kalpasan ti isasangpetna iti siudad a pagnanaedan ti annakna, palabsenna ti agpatnag iti estasion ti tren sana sabten ti annakna iti dalanda a mapan idiay eskuelaan. Inusarna dagitoy a napateg a gundaway tapno isuro kadakuada ti maipapan ken Jehova.

Limmabas ti adu a tawen ket sisusungdo ni Lydia a ‘nagmula kadagiti bin-i buyogen ti lulua’ iti puso ti annakna. Idi agangay, ‘nagapit buyogen ti narag-o nga ikkis.’ (Sal. 126:5) Idi 14 anyosen dagiti singin, inkeddengda ti makipagnaed ken ni nanangda. Inkagumaan ni Lydia nga isuro ti kinapudno kadagiti annakna. Nupay sabali a wagas ti panagbiag ti sinurot ti dua kadakuada, sisusungdo ni Lydia ken ti singinna nga agserserbi ken Jehova.

Panagbalbaliw a Nagresulta iti Nasaysayaat a Kasasaad

Idi Hunio 1965, inkeddeng ti Korte Suprema ti Ukraine a ti literatura dagiti Saksi ni Jehova ket narelihiosuan ken saan a kontra-Soviet. Nupay nayaplikar dayta a desision iti maysa laeng a kaso iti korte, daytat’ nangimpluensia kadagiti masakbayan idi a desision ti korte iti intero a Ukraine. Insardeng dagiti autoridad ti nangaresto kadagiti tattao gapu iti panagbasada iti literatura a naibasar iti Biblia, ngem intuloyda nga imbalud dagiti Saksi gapu iti panangasabada.

Napasamak ti maysa pay a dakkel a panagbalbaliw idi arinunos ti 1965. Nangipaulog ti gobierno ti U.S.S.R. iti dekreto a mangwayawaya iti amin a Saksi a naidestiero idiay Siberia idi 1951. Mapalubosanda itan nga agbiahe a siwayawaya iti intero nga Union Soviet, nupay dida mabalin a kiddawen a maisubli dagiti nakompiskar a balay, baka, ken dadduma pay a sanikuada. Gapu ta narikut dagiti rekititos maipapan iti pannakairehistro, manmano ti nakapagsubli kadagiti dati a pagnanaedanda.

Adu a kakabsat a naipan idiay Siberia idi 1951 ti nangrugin a nagnaed iti nadumaduma a paset ti U.S.S.R., kas iti Kazakhstan, Kyrgyzstan, Georgia, ken Ciscaucasia. Daddumat’ nagnaed iti makindaya ken makin-abagatan a Ukraine, nga intugotda dagiti bukel ti kinapudno kadagitoy a lugar.

Natibker Agpapan Pay iti Pannakapilit

Nupay nasaysayaaten ti kasasaad gapu kadagiti nadakamat a panagbalbaliw, saan a binalbaliwan ti KGB ti panangtratona kadagiti Saksi ni Jehova. Nadumaduma a taktika ti inusar ti KGB tapno mapilitan dagiti Saksi a mangtallikud iti pammatida. Kas pagarigan, maysa a taktika ket ti panangarestoda iti maysa a kabsat idiay panggedanna sada ibalud iti sumagmamano nga aldaw iti opisina ti KGB wenno iti maysa nga otel. Kabayatan ti pannakaibaludna, maysa a grupo a buklen ti tallo wenno uppat a miembro ti KGB ti manglekteur, mangpalutpot, manglamiong, ken mamutbuteng iti kabsat. Agsusublatda a mangaramid iti kasta tapno mapuyat ti kabsat. Kalpasanna, wayawayaanda ti kabsat sadanto ibalud ken uliten manen ti kasta a taktika iti maysa wenno dua nga aldaw. Daytoy ket inaramid met ti KGB kadagiti kakabsat a babbai, nupay di masansan.

Namin-adu a naayaban dagiti kakabsat kadagiti opisina ti KGB. Iti panangpilitda kadagiti kakabsat a mangtallikud iti pammatida, namnamaen idi ti ahensia iti seguridad ti pagilian a maaddaanda kadagiti baro a kakumplot iti uneg ti organisasion. Kanayonanna, riniribukda ti moral ken emosion dagiti kakabsat idi dida immanamong a mangikompromiso iti pammatida. Kas pagarigan, malagip ni Mykhailo Tilniak, a nagserbi iti adu a tawen kas manangaywan iti sirkito idiay Transcarpathia: “Kabayatan ti maysa a saritaan, nakasingsingpet ken positibo unay dagiti miembro ti ahensia iti seguridad ti pagilian a nakakawes iti uniporme dagiti soldado. Inawisdak a makipangan kadakuada iti asideg a restawran. Ngem basta immisemak kadakuada, nangikabilak iti 50 a ruble (agarup kagudua a bulan a sueldo) iti rabaw ti lamisaan, ket imbagak a mabalindan ti mapan mangan a didak kadua.” Ammo ni Brother Tilniak a sigurado a retratuenda isuna bayat a mangmangan ken umin-inum a kaduana ti tattao a nakakawes iti uniporme dagiti soldado. Inton agangay, mausar dagita a retrato kas “ebidensia” nga inkompromisonan ti pammatina. Gapu iti daytoy, dinton agtalek dagiti kakabsat kenkuana.

Para iti adu, adu a dekada a pinilitda ida a mangtallikud iti pammatida. Ni Bela Meysar a taga Transcarpathia ti maysa a pagarigan. Iti damo a pannakaarestona idi 1956, di napupuotan daytoy awanan pay kapadasan nga agtutubo a kabsat a napirmaanna ti sumagmamano a papeles maipapan iti trabahotayo, isu a pinaayaban ti ahensia iti seguridad ti pagilian ti sumagmamano a kakabsattayo. Idi agangay, naamiris ni Brother Meysar ti kamalina ket nagpakpakaasi ken ni Jehova nga awan koma ti masentensiaan kadagidiay a kakabsat. Saanda met gayam a naaresto, nupay ni Brother Meysar a mismo ket nasentensiaan iti walo a tawen a pannakaibalud.

Idi nakaawiden, dua a tawen a napaidaman iti kalintegan a pumanaw iti bariona. Kada Lunes, rumbeng nga agreport iti presinto ti polisia tapno agparehistro. Gapu ta dina kayat ti makipaset iti panagsanay nga agsoldado idi 1968, nasentensiaan a maibalud iti makatawen. Kalpasan ti pannakaibaludna, nagawid ket intultuloyna ti nagserbi ken Jehova a sireregta. Idi 1975, iti edad nga 47, nasentensiaan manen.

Idi naikaro ni Brother Meysar ti lima a tawen a pannakaibalud, lima a tawen a naidestiero idiay deppaar ti Yakutsk idiay Russia. Inyeroplanoda ta awan kalsada nga agturong iti dayta a rehion. Kabayatan ti biahe, inimtuod dagiti agkabannuag a soldado a natudingan a mangkuyog kenkuana: “Tata, apay a peligrosokayo a kriminal?” Kas sungbat, inlawlawag ni Brother Meysar ti panagbiagna ket kinasabaanna a naimbag ida maipapan iti panggep ti Dios iti daga.

Idi damo, kalpasan ti isasangpet ni Brother Meysar, kabuteng dagiti lokal nga autoridad daytoy “peligroso unay a kriminal,” a kas iti pannakadeskribirna kadagiti dokumentona. Idi agangay, gapu iti nasayaat a Nakristianuan a kondukta ni Brother Meysar, imbaga dagiti lokal nga autoridad iti maysa a miembro ti ahensia iti seguridad ti pagilian: “No addaankayo pay iti kakasta a kriminal, pangngaasiyo ta ibaonyo ida kadakami.”

Nagawid ni Brother Meysar idi 1985 iti edad a 57. Kabayatan ti 21 a tawen a pannakaibaludna, nagnaed ti matalek a baketna a ni Regina iti pagtaenganda idiay Transcarpathia. Nupay nakaad-ayo ken dakkel ti magasto, masansan a sinarungkaranna ni lakayna iti pagbaludan babaen ti panagdaliasatna iti agdagup iti nasurok a 140,000 a kilometro.

Uray idi nawayawayaanen ni Brother Meysar, namin-adu a sinarungkaran dagiti polis ken miembro ti ahensia iti seguridad ti pagilian iti pagtaenganna idiay bario ti Rakoshyno. Nakakatkatawa ti nagtungpalan dagidiay nga isasarungkar. Idi rugrugi ti dekada 1990, ni Theodore Jaracz a miembro ti Bagi a Manarawidwid agraman dagiti kakabsat a kameng ti country committee ket simmarungkarda iti Uzhgorod a siudad ti Transcarpathia. Iti dalanda nga agsubli idiay Lvov, inkeddengda a sarungkaran biit ni Brother Meysar. Maysa a kabsat a babai nga agnanaed iti asideg ti nakakita iti tallo a kotse nga agturturong iti bassit a balay ni Brother Meysar, sa immulog ti siam a lallaki. Gapu itoy, nabutngan unay isu nga umanangsab a nagtaray a napan iti maysa pay a kabsat sana impadamag nga immay ti KGB tapno arestuenda manen ni Brother Meysar! Anian ti ragsakna idi naammuanna a di gayam umiso ti pagarupna!

Dagiti Panangpasayaat ken Panagbalbaliw iti Organisasion

Idi 1971, nadutokan ni Michael Dasevich kas country servant. Ti country committee idi ket buklen ti tallo a kakabsat manipud makinlaud a Ukraine, dua manipud iti Russia, ken maysa manipud Kazakhstan. Nagserbi met ti tunggal maysa kadakuada kas agdaldaliasat a manangaywan. Kanayonanna, adda panggedanda tapno masuportaranda dagiti pamiliada. Dagiti teritoria a tinarawidwidan dagitoy a kakabsat manipud makinlaud a Ukraine ket talaga nga adayo manipud iti pagnanaedanda. Agbiahe idi ni Stepan Kozhemba nga agpa-Transcarpathia, ket sarungkaran ni Alexei Davidjuk ti nabatbati a paset ti makinlaud a Ukraine agraman ti Estonia, Latvia, ken Lithuania. Agdaliasat met ni Brother Dasevich a mapan iti makindaya a Ukraine, laud ken sentral a Russia, Ciscaucasia, ken Moldavia. Regular a sinarungkaran dagiti kakabsat a kameng ti country committee dagita a nadakamat a teritoria, minitingda dagiti manangaywan iti sirkito ken distrito, pinaregtada dagiti Saksi kadagita a lugar, ken inurnongda dagiti report iti serbisio.

Adda met komunikasion dagitoy a kakabsat kadagiti mensahero a naggapu iti sabali a pagilian kas turista, a nangisangpet iti literatura ken surat. Nanipud idi arinunos ti dekada 1960 agingga nga addan wayawaya iti relihion idi 1991, saan a pulos a nabaelan dagiti bumusbusor kadatayo a linapdan ti komunikasiontayo babaen ti koreo.

Idi 1972, imbilin iti Bagi a Manarawidwid a maisurat dagiti rekomendasion maipapan iti pannakadutok ti kakabsat kas panglakayen. Bimdeng ti sumagmamano a kakabsat a mangaramid iti kasta, ta nagamakda di la ket ta makagteng iti polisia dagitoy a listaan ti rekomendasion. Sakbay daytoy, awan pay ti kasta a listaan iti aniaman a kongregasion. Masansan a di ammo dagiti kakabsat uray ti apelyedo ti dadduma a kakongregasionda. Idi damo, manmano ti nairekomendar nga agserbi kas panglakayen ta madi ti adu a maisurat ti naganda iti aniaman a listaan. Ngem kalpasan a nairugi ti urnos nga awan dagiti dakes a nagbanaganna, binalbaliwan ti dadduma ti pangngeddengda, nairekomendarda, ket simamatalek a tinungpalda ti rebbengenda kas panglakayen kadagiti kongregasion.

Pannalaknib ni Jehova Kabayatan Dagiti Panagsukisok

Maysa nga agsapa, sinukisok dagiti polis ti balay da Vasyl ken Nadiya Bunha. Adda idi ni Sister Bunha iti balayna a kaduana ti matmaturog nga uppat ti tawenna nga anakna a lalaki idi pagammuan ta adda nakapigpigsa a nagtuktok iti ridaw. Gapu ta nadlawna a polis dagiti immay, dagus nga impuruak ni Sister Bunha iti dalikan dagiti report iti tay-ak ti serbisio ken dadduma pay a papel a nainaig iti trabaho a panangasaba. Kalpasanna, linukatanna ti ridaw tapno sumrek dagiti polis. Dagus a napan dagiti polis iti dalikan ken siaannad nga innalada dagiti napuoran a report, sada binistrad dagitoy a periodiko iti rabaw ti lamisaan. Madlaw pay laeng dagiti naisurat iti nasiraman a papel. Idi nalpasdan a nasukisok ti intero a balay, amin dagiti polis agraman ni Sister Bunha ket napan idiay kamarin tapno agsukisok sadiay. Kabayatanna, nariing ti anakna, nakitana dagiti napuoran a papel iti lamisaan, ket inkeddengna nga isinup dagita. Innalana amin a napuoran a report sana imbasura dagitoy. Kalpasanna, nagsubli iti iddana. Idi nagsubli dagiti polis, nakigtot ken nadismayada a nakakita a naan-anay a nadadaelen ti narasi a ‘makita nga ebidensiada’!

Idi 1969, nasukisok manen ti balay ti pamilia Bunha. Adda idi ni Brother Bunha iti balayna ket natakuatan dagiti polis ti report ti kongregasion iti tay-ak ti serbisio. Nupay kasta, nabaybay-anda dayta iti lamisaan, isu a dinadael ni Brother Bunha dayta idi naddaan iti gundaway. Gapu ta inaramidna daytoy, nasentensiaan a maibalud iti 15 nga aldaw. Kalpasanna, ti ahensia iti seguridad ti pagilian pinilitda ni Brother Bunha nga umakar; isu a nagnaed ken nangasaba iti sumagmamano a tiempo idiay Georgia ken Dagestan. Idi agangay, nagsubli ditoy Ukraine ken nagtalinaed a matalek agingga iti ipapatayna idi 1999.

“Panagbiahe Dagiti Misionero” nga Inorganisar ti Ahensia iti Seguridad ti Pagilian

Idi dekada 1960 ken 1970, adu nga aktibo a kakabsat ti pinilit ti ahensia iti seguridad ti pagilian nga umakar iti nadumaduma a lugar. Apay a napasamak daytoy? Saan a kayat dagiti lokal nga autoridad ti mangipakaammo iti dakes a damag idiay Kiev maipapan iti resulta ti kontra relihion nga aktibidad kadagiti distritoda. Iti panangmonitorda, naamiris dagiti lokal nga autoridad nga immadu ti bilang dagiti Saksi ni Jehova iti kada tawen. Ngem kadagiti impakaammoda idiay Kiev, kayatda a pagparangen a saan nga umad-adu dagiti Saksi. Gapu iti dayta, ti kakabsat ket pinapanaw dagiti lokal nga autoridad iti teritoriada tapno maipakaammoda a saan nga umad-adu dagiti Saksi iti lugarda.

Gapu iti daytoy nga iyaakar dagiti Saksi iti nadumaduma a teritoria, naisaknap dagiti bukel ti kinapudno. Kadawyan a dagitoy dagiti Saksi a nangidaulo iti trabaho. Kinapudnona, dagitoy nareregta a kakabsat ket “pinaregta” dagiti autoridad nga umakar kadagiti lugar, a kunaentayo itan a “dakdakkel ti pakasapulan.” Nagserbida kadagitoy a lugar ket idi agangay, naipasdek dagiti baro a kongregasion.

Kas pagarigan, naibilin ken ni Ivan Malitskyi a taga Ternopol’ a pumanaw iti pagtaenganna. Immakar idiay Crimea iti makin-abagatan a Ukraine, a pagnanaedan ti sumagmamano laeng a kakabsat. Idi 1969, maymaysa ti kongregasion idiay Crimea, ngem ita addan nasurok nga 60! Agserserbi pay laeng ni Ivan Malitskyi kas panglakayen iti maysa kadagitoy a kongregasion.

Maudi a Tawtawen ti Panangiparit

Idi 1982, kalpasan a nasukatan ti napolitikaan a panagturay iti U.S.S.R., nagsaknap ti sabali manen a pannakaidadanes ditoy Ukraine, a nagpaut iti dua a tawen. Agparang a daytoy a pannakaidadanes ket saan nga imbilin dagiti panguluen ti U.S.S.R. Imbes ketdi, impaannurot dagiti baro a panguluen ti Soviet ti adu a panagbalbaliw ken reporma kadagiti republika. Tapno ipakita dagiti lokal nga autoridad iti sumagmamano a paset ti Ukraine ti kinaregta ken gagarda a mangaramid kadagita a reporma, imbaludda ti sumagmamano a prominente a Saksi. Nupay di naapektaran ti kaaduan a kakabsat iti daytoy a pannakaidadanes, talaga a nagsagaba ti dadduma a Saksi iti emosional ken pisikal a pannakadangran.

Idi 1983, nasentensiaan ni Ivan Migali a taga Transcarpathia iti uppat a tawen a pannakaibalud. Kinompiskar dagiti autoridad iti Soviet ti amin a sanikua daytoy 58-anyos a panglakayen. Bayat ti panagsukisokda iti balay ni Brother Migali, nakakita ti ahensia iti seguridad ti pagilian iti 70 kadagiti magasintayo. Daytoy napakumbaba ken mannakikappia a lalaki ket agdinamag iti ilina kas manangaskasaba iti Biblia. Dagitoy dua a kinapudno​—ti panangikutna iti literatura ken ti panangasabana​—ti nangibasaranda iti panangarestoda kenkuana.

Naangay ti agsasaruno nga inggrupo a panangbista iti makindaya a Ukraine kabayatan ti 1983 ken 1984. Adu a Saksi ti naibalud iti uppat agingga iti lima a tawen. Rumbeng nga ikaro ti kaaduan a kakabsat ti sentensiada, saan nga idiay nalamiis a Siberia wenno Kazakhstan, no di ket ditoy Ukraine. Naidadanes ti dadduma uray iti uneg ti pagbaludan idi siuulbod a napabasolda a linabsingda kano dagiti pagannurotan iti pagbaludan. Ti panggep ket tapno adda pamkuatan a manayonan dagiti sentensiada iti pagbaludan.

Adu a warden iti pagbaludan ti nangipan met kadagiti kakabsat iti ospital dagiti adda depekto ti panunotda a kukua dagiti Soviet, ta namnamaenda nga agmauyongto dagiti Saksi ken isardengda ti agdayaw iti Diosda. Ngem ti espiritu ni Jehova ti nangpabileg kadagiti kakabsat ket nagtalinaedda a nasungdo ken Jehova ken iti organisasionna.

Panagballigi ti Teokrasia

Idi agngalay ti dekada 1980, medio bimmaaw ti panangbusor iti pudno a panagdayaw. Naimatangan dagiti lokal a kongregasion ti iyaadu dagiti agibumbunannag, ket ad-adun a literatura ti magun-odan ti kakabsat. Kalpasan ti isasarungkar ti dadduma a Saksi iti kakabagianda iti sabali a pagilian, nangisangpetda iti adu a magasin ken libro. Para kadagiti kakabsat, nangruna kadagiti naibalud iti kampo dagiti Soviet, daydi pay laeng ti damo a pannakaawatda iti orihinal a publikasion a naibasar iti Biblia. Ngem di impagarup ti dadduma a sibibiagda pay laeng a makakita iti aldaw a ti orihinal a kopia Ti Pagwanawanan ket makadanon iti lugar a konkontrolen dagiti Soviet.

Kalpasan ti adu a tawen a pannakidangadangda kadagiti Saksi ni Jehova, simmayaat met laengen ti panangtrato dagiti autoridad. Naawis itan ti kakabsat a makimiting kadagiti sibil a pannakabagi dagiti opisina a mangtartarawidwid iti narelihiosuan a gannuat iti lugarda. Situtulok ti dadduma kadagitoy nga autoridad a nakimiting kadagiti Saksi ni Jehova a naggapu iti sangalubongan a hedkuarter idiay Brooklyn. Nalawag nga idi damo, impagarup dagiti kakabsat a palab-og dayta. Ngem talaga a nagbalbaliwen ti panawen para iti ili ni Jehova. Idi 1987, rinugianen dagiti autoridad a wayawayaan dagiti naibalud a Saksi. Kalpasanna, pinadas ti adu a kakabsat a tabunuan ti kombension distrito iti kaarrubada a Poland idi 1988. Sigun kadagiti dokumentoda, sarungkaranda ti gagayyem ken kakabagianda. Nasdaawda ta pinalubosan ida dagiti autoridad nga agbiahe iti sabali a pagilian! Sipaparabur nga inranud dagiti Polako a kakabsat ti literaturada kadagiti sangaili a taga Ukraine. Iti panagawidda, dagiti kakabsat a taga Ukraine ket narekisa iti beddeng, ngem kaaduanna, di nakompiskar dagiti opisial iti aduana ti literatura a naibasar iti Biblia. Isu a nakaisangpet dagiti kakabsat iti adu a Biblia ken dadduma pay a publikasion iti pagilianda.

Inawis dagiti managpadagus a Polako a kakabsat ti ad-adu pay a taga Ukraine a sumarungkar kadakuada iti sumaruno a tawen. Isu nga idi 1989, rinibu ti siaannad a timmabuno iti tallo nga internasional a kombension idiay Poland ket nangisangpetda iti ad-adu pay a literatura idi nagawidda ditoy Ukraine. Iti dayta met la a tawen, sigun iti tulaganda iti Religious Affairs Office, napalubosan dagiti Saksi ni Jehova nga umawat iti narelihiosuan a literatura manipud sabali a pagilian babaen ti koreo, ngem sagdudua la a kopia iti tunggal publikasion iti maminsan a panangikoreo. Nangrugin ti regular a panangipatulod ti kakabsat a taga Alemania iti adu a pakete ti libro ken magasin. Imbes a sililimed nga agaramidda iti adu a kopia dagiti magasin kadagiti bunker wenno iti basement ti balbalayda no adalemen ti rabii, opisial itan a maawat ti kakabsat dagiti publikasion babaen ti post office iti lugarda. Kasla tagtagainep dayta! Ti rikna ti adu a nabayagen a Saksi ket kaasping iti rikna dagiti Judio kalpasan ti panagsublida idiay Jerusalem manipud pannakaidestieroda: “Nagbalintayo a kas kadagidiay nagtagtagainep.” (Sal. 126:1) Ngem dayta ket pangrugian la idi ti napintas a ‘tagtagainep.’

Kombension Idiay Warsaw

Idi 1989, insingasing ti kakabsat idiay Brooklyn a rugian ti country committee ti makinegosasion kadagiti autoridad tapno mairehistro ti publiko a ministeriotayo. Kasta met a sinarungkaran da Milton Henschel ken Theodore Jaracz manipud Bethel idiay Brooklyn dagiti kakabsat ditoy Ukraine. Iti simmaganad a tawen, opisial a pinalubosan dagiti autoridad ti rinibu a Saksi ni Jehova a tumabuno iti kombension idiay Poland. Idi inrehistro ti kakabsat dagiti dokumentoda para iti biahe, siraragsak nga indeklarada a kayatda ti mapan idiay Poland, saan a tapno sumarungkar iti gagayyem ken kakabagianda, no di ket tapno tumabuno iti kombension dagiti Saksi ni Jehova!

Naisangsangayan unay ti kombension idiay Warsaw para kadagiti sangaili a taga Ukraine. Agluluada gapu iti ragsak: maragsakanda a makiam-ammo kadagiti padada a Kristiano, maragsakanda nga umawat iti de kolor a kopia dagiti publikasion iti mismo a lenguaheda, ken maragsakanda ta siwayawayadan a makapagtataripnong. Siaayat a pinadagus ida dagiti Polako a kakabsat, nga impaayanda ida iti amin a masapsapulda.

Iti daytoy a kombension idiay Warsaw ti damo a nagkikitaan ti adu a dati a balud nga agkakapammatian. Nasurok a sangagasut manipud iti “espesial” a kampo idiay Mordvinia​—a nakaibaludan idi ti ginasut a Saksi​—ti nagkikita sadiay. Adu kadakuada ti basta nagtakder a nagkikinnita ken agsangsangitda gapu iti ragsak. Din malasin ti maysa a Saksi a taga Moldavia ni Bela Meysar a lima a tawen a kaduana a naibalud iti selda. Apay? “Malagipka a nakakawes idi iti garitgaritan, ngem ita, nakaamerikana ken nakakurbatakan!” kinunana.

Adda met Laengen Narelihiosuan a Wayawaya!

Idi arinunos ti 1990, rinugianen dagiti hudisial nga institusion nga absueltuen ti sumagmamano a Saksi ni Jehova ket insublida kadakuada dagiti kalintegan ken pribilehioda. Kasta met a nangbuangay ti country committee iti maysa a grupo a nangirepresentar kadagiti Saksi ni Jehova iti pannakimitingda kadagiti autoridad ti gobierno. Ni Willi Pohl a taga sanga ti Alemania ti nangaywan iti daytoy a grupo.

Ti napaut a pannakimitingda kadagiti autoridad ti Gobierno idiay Moscow ken Kiev ti nakagun-odan dagiti Saksi iti nabayagen nga ur-urayenda a wayawaya. Ti narelihiosuan nga organisasion dagiti Saksi ni Jehova ket opisial a nairehistro ditoy Ukraine idi Pebrero 28, 1991, ti kaunaan a kasta a pannakairehistro iti teritoria ti U.S.S.R. Makabulan kalpasanna, idi Marso 27, 1991, daytoy nga organisasion ket nairehistro met idiay Russian Federation. Isu a kalpasan ti nasurok a 50 a tawen a pannakaiparit ken pannakaidadanes, nagun-odan met laengen dagiti Saksi ni Jehova ti narelihiosuan a wayawaya. Di nagbayag kalpasanna, idi arinunos ti 1991, awanen ti Union Soviet, ket imbunannag ti Ukraine ti panagwaywayasna.

Agbunga a Siwawadwad ti Nasayaat a Daga

Idi 1939 iti agdama itan a Ukraine, adda agarup 1,000 nga agibumbunannag iti Pagarian ti Dios, a nagmula iti bukbukel ti kinapudno iti nadam-eg a daga​—ti puso dagiti tattao. Kabayatan ti 52 a tawen ti panangiparit, linak-am ti kakabsat dagiti kinadangkok ti Gubat Sangalubongan II, pannakaidestiero idiay Siberia, nakaro a pannakakabkabil, pannakatutuok, ken pannakapapatay. Nupay kasta, iti unos dayta a tiempo, nagbunga “ti nasayaat a daga” iti nasurok a mamin-25 a daras. (Mat. 13:23) Idi 1991, addan 25,448 nga agibumbunannag iti 258 a kongregasion ditoy Ukraine ken agarup 20,000 nga agibumbunannag iti dadduma pay a republika ti dati a U.S.S.R. nga iti kaaduanna, naammuanda ti kinapudno manipud iti kakabsat a taga Ukraine.

Kasapulan ti kasta a daga ti “guano” babaen kadagiti publikasion a naibasar iti Biblia. Isu a kalpasan ti legal a pannakairehistro ti trabahotayo, naisaganan ti pannakaisangpet dagiti naglaon iti literatura a kargamento a naggapu idiay Selters, Alemania. Simmangpet ti immuna a naipatulod a kargamento a naglaon iti literatura idi Abril 17, 1991.

Nangipasdek dagiti kakabsat iti bassit a bodega idiay Lvov ket manipud sadiay, impatulodda ti literatura babaen ti trak, tren, ken eroplano pay ketdi para kadagiti kongregasion iti intero a Ukraine, Russia, Kazakhstan, ken dadduma pay a pagilian iti dati nga Union Soviet. Daytoy ti nangtignay iti ad-adu pay a naespirituan nga irarang-ay. Idi rugrugi ti 1991, maymaysa ti kongregasion idiay siudad ti Kharkov, nga addaan iti dua a milion nga umili. Idi arinunos dayta a tawen, nagbalin a walo a kongregasion daytoy maysa a kongregasion a buklen ti 670 nga agibumbunannag. Ita, addan nasurok nga 40 a kongregasion iti dayta a siudad!

Nupay awanen ti U.S.S.R. idi 1991, inaywanan ti country committee ti amin a 15 a republika iti dati nga Union Soviet idi 1993. Iti dayta a tawen iti pannakimitingda kadagiti kakabsat a kameng ti Bagi a Manarawidwid, naikeddeng a mabuangay ti dua a komite​—maysa para iti Ukraine ken maysa para iti Russia ken iti 13 pay a dadduma a republika ti dati nga Union Soviet. Malaksid kada Michael Dasevich, Alexei Davidjuk, Stepan Kozhemba, ken Ananii Hrohul, tallo pay ti nainayon iti country committee ti Ukraine: Da Stepan Hlinskyi, Stepan Mykevych, ken Roman Yurkevych.

Kasapulan idin a mabuangay ti grupo dagiti managipatarus a mangasikaso iti umad-adu a pakasapulan iti literatura iti lenguahe nga Ukranio. Kas naammuantayon, dagiti kakabsat a taga Canada a da Emil Zarysky ken ni Maurice Saranchuk, agraman ti assawada ti nakipaset iti daytoy a trabaho. Daytoy bassit a grupo dagiti napasnek a trabahador ti nagipatarus iti adu a publikasion. Ngem nanipud idi tawen 1991, nangrugin ti dimmakkel a grupo dagiti managipatarus iti Ukranio idiay Alemania. Idi 1998, immakarda idiay Poland ket intultuloyda sadiay ti trabahoda sakbay nga immakarda kamaudiananna ditoy Ukraine.

Dagiti Kombension Distrito

Kalpasan ti pannakimiting ni Brother Jaracz kadagiti lokal a kakabsat idiay Lvov idi 1990, sinukimatna ti istadium ti siudad ket kinunana: “Mabalintay nga usaren daytoy para iti kombension distrito iti sumaganad a tawen.” Immisem dagiti kakabsat kenkuana, ta masmasdaawda no kasano a matungpal daytoy, tangay saan pay idi a nairehistro ti organisasiontayo ket saan pay a pulos a napadasan dagiti kakabsat ti nangorganisar iti kombension. Nupay kasta, iti mismo a simmaganad a tawen, nairehistro ti organisasion. Idi Agosto 1991, 17,531 ti timmabuno iti kombension distrito iti daytoy partikular nga istadium, ket 1,316 a kakabsat ti nabautisaran! Naawis ditoy Ukraine dagiti Polako a kakabsat a tumulong a mangorganisar iti kombension.

Iti dayta nga Agosto, naiplano ti maysa pay a kombension para idiay Odessa. Ngem gapu ta nariribuk ti politika idiay Russia idi rugrugi ti lawas ti kombension, dagiti opisial iti dayta a lugar pinakaammuanda dagiti kakabsat a dida mabalin nga angayen ti kombension idiay Odessa. Intultuloy dagiti kakabsat a kiniddaw ti permiso manipud kadagiti opisial ti siudad sada intuloy latta dagiti maudi a panagsagana, ta nagpannurayda a naan-anay ken Jehova. Kamaudiananna, naipakaammo iti responsable a kakabsat nga agreportda kadagiti opisial iti Huebes para iti pinal a desision. Kamalman dayta nga aldaw, naawat dagiti kakabsat ti permiso a mabalindan nga angayen ti kombension.

Anian a nakaskasdaaw ken nagpintas a kitaen ti 12,115 a Saksi a nagtataripnong ken ti panagbautisar ti 1,943 iti ngudo dayta a lawas! Dua nga aldaw kalpasan ti kombension, sinarungkaran manen ti kakabsat dagiti opisial ti siudad, a nagyamanda kadakuada ta pinatganda ida a mangangay iti kombension. Inikkanda ti tserman ti siudad iti kopia ti libro a Ti Katan-okan a Tao a Nagbiag Pay Laeng. Kinunana: “Awanak idiay kombension, ngem ammok ti amin a napasamak sadiay. Awan pay ti nakitak a nasaysayaat ngem iti daytoy. Ikarik a no kasapulanyo ti permiso iti pannakaangay dagiti mitingyo, kanayonto a sidadaanak a mangipalubos iti dayta.” Nanipud idin, kanayon nga angayenen ti kakabsat dagiti kombension distrito iti napintas a siudad ti Odessa.

Naisangsangayan nga Internasional a Kombension

Ti maysa pay a naisangsangayan a pasamak ket ti “Nadiosan a Panangisuro” nga Internasional a Kombension a naangay idiay Kiev idi Agosto 1993. Ti timmabuno nga 64,714 ti kadakkelan pay laeng iti aniaman a kombension a naangay ditoy Ukraine ket karaman iti dayta ti rinibu a delegado a naggapu iti 30 a nadumaduma a pagilian. Naggigiddan a naipatarus iti 16 a lenguahe dagiti programa a naiparang iti Ingles.

Anian a makaparagsak a kitaen dagiti kakabsat iti lima a napunno a benneg ti istadium a timmakder a simmungbat iti wen iti dua a saludsod a nainaig iti bautismo! Iti simmaganad a dua ket kagudua nga oras, 7,402 a tattao ti nabautisaran iti innem a disso a pagitaneban. Daytoy pay laeng ti kaaduan a bilang dagiti nagbautisar iti aniaman a kombension iti moderno-aldaw a pakasaritaan ti ili ti Dios! Kanayonto a malagip ken ipateg dagiti Saksi ni Jehova daytoy a naisangsangayan a pasamak.

Kasano a naorganisar ti 11 laeng a kongregasion iti siudad ti kasta kadakkel a kombension? Kas kadagiti napalabas a tawen, immay timmulong ti kakabsat idiay Poland iti Rooming Department. Kaduada ti kakabsat iti dayta a lugar a nakikontrata iti adu nga otel ken dormitorio aginggat’ mabalin, ken nagabangda pay ketdi iti sumagmamano a bapor.

Ti karirigatan isut’ panangala iti permiso tapno maabangan ti istadium. Malaksid kadagiti maangay a paay-ayam, maus-usar ti istadium kas dakkel a tiendaan no ngudo ti lawas, ket awan pay ti napalubosan a mangiserra iti tiendaan. Nupay kasta, napatgan ti permiso.

Uray dagiti autoridad iti siudad ket nangbuangay iti espesial a komite a tumulong kadagiti kakabsat iti trabahoda a panagsagana. Karaman iti daytoy a komite dagiti hepe iti nadumaduma a serbisio ti siudad a kas iti polisia, transportasion, ken turismo. Naaramid ti naisangsangayan nga urnos a pannakaibiahe dagiti delegado ti kombension iti uneg ti siudad. Nasaksakbay a nagbayad ti kakabsat para iti pangpubliko a transportasion tapno din kasapulan nga agplete dagidiay addaan iti convention badge no agluganda no di ket aramidenda laengen dayta idiay kombension. Gapuna, dagus a nakalugan ti kakabsat kadagiti subway, tram, ken bus ti siudad no agbiaheda nga agpapan agawid iti Republican (nga itan ket Olympic) Stadium, ti maysa kadagiti kadakkelan iti Makindaya a Europa. Tapno nanam-ay kadagiti delegado iti kombension, nalukatan ti dadduma pay a panaderia iti kabangibang nga aglawlaw ti istadium tapno nalaka a makagatang ti kakabsat iti taraon para iti sumaganad nga aldaw.

Nasdaaw unay ti hepe ti polisia iti kinaurnos ti kombension nga uray la a kinunana: “Amin nga inaramidyo, agraman ti nasayaat a kababalinyo, ti ad-adda a nagustuak ngem iti panangasabayo. Mabalin a malipatan ti tattao ti nangngegda, ngem didanto pulos malipatan ti nakitada.”

Sumagmamano a babbai nga agtartrabaho iti kabangibang nga estasion ti subway ti immay iti opisina ti administrasion ti kombension tapno agyaman kadagiti delegado gapu iti nasayaat a kababalinda. Kinuna dagiti babbai: “Adun a paay-ayam ken napolitikaan nga okasion ti sinerbianmi, ngem ita pay laeng a nakakitami iti kakasta a nadayaw ken naragsak a sangaili a nangipakita iti pannakaseknan kadakami. Kinablaawandakami amin. Saankami a nairuam a makablaawan iti dadduma nga okasion.”

Nagtultuloy ti kinaokupado dagiti kongregasion idiay Kiev kalpasan ti kombension, ta ag-2,500 nga address ti inted dagiti interesado a tattao a mayat a makaammo iti ad-adu pay. Adda itan nasurok a 50 a kongregasion dagiti naregta a Saksi idiay Kiev!

Natakaw ti gargaret ti maysa a grupo ti kakabsat nga agbibiahe nga agturong iti kombension. Ngem determinadoda a mangpabaknang iti espiritualidadda, isu nga inkeddengda nga ilaylayon ti biaheda nga agpa-Kiev. Simmangpetda iti pagkombensionan a ti laeng kawes iti bagida ti nabati kadakuada. Nupay kasta, adda grupo ti kakabsat manipud iti dati a Czechoslovakia a nangitugot iti ekstra a kawes para iti asinoman nga agkasapulan. Idi naipakaammo daytoy iti atension ti administrasion ti kombension, dagus a naited kadagiti natakawan a kakabsat ti amin a kasapulanda a kawes.

Tulong iti Irarang-ay

Adu ti kasta a pagarigan ti di agimbubukodan nga ayat. Idi 1991, kiniddaw ti Bagi a Manarawidwid ti sumagmamano a sanga iti Makinlaud a Europa a mangtedda iti taraon ken kawes kadagiti kakabsatda iti Makindaya a Europa. Nagyaman dagiti Saksi iti daytoy a gundawayda a tumulong, ket ti kinatulokda a makipaset ti nanglab-aw iti amin a ninamnama. Adu ti nagdonar iti taraon ken segunda mano a kawes, idinto ta gimmatang dagiti dadduma kadagiti baro a kasapulan. Nangurnong dagiti sanga nga opisina iti Makinlaud a Europa kadagiti karton, maleta, ken bag para kadagita a banag. Adu a tonelada a taraon ken kawes a naggapu iti Alemania, Austria, Denmark, Italia, Netherlands, Sweden, ken Switzerland ti naipatulod idiay Lvov babaen ti komboy dagiti trak. Masansan nga indonar pay ketdi ti kakabsat dagiti trakda tapno mausar iti nainaig-Pagarian a trabaho iti Makindaya a Europa. Nakatulong unay dagiti autoridad iti beddeng a nangipaay kadagiti nesesita a papeles tapno saan unay a narigat ti amin a panangitulod.

Dagiti kakabsat a nagitulod kadagiti masapsapul ket nasdaaw iti pannakapasangbayda. Impadamag ti maysa a grupo a nagbiahe manipud Netherlands agingga idiay Lvov ti maipapan iti biaheda. Insuratda: “Adda sadiay ti grupo ti 140 a kakabsat tapno agdiskarga iti trak. Sakbay a rinugianda ti agdiskarga, impakita dagitoy napakumbaba a kakabsat ti panagpannurayda ken Jehova babaen ti sangsangkamaysa a panagkararagda. Idi nalpas ti trabaho, nagtataripnongda manen tapno agyaman ken Jehova babaen ti kararag. Kalpasan a tinagiragsakmi ti kinamanagpadagus dagiti kakabsat iti dayta a lugar, a sipaparabur a nangiranud iti bassit nga adda kadakuada, intuloddakami iti haywey, ket iti igid ti kalsada, nagkararagda sakbay a pinarubbuatdakami.

“Kabayatan ti naunday a biahemi a nagawid, nagadu ti malagipmi​—ti kinamanagpadagus dagiti kakabsat idiay Alemania ken Poland, ken dagiti kakabsattayo idiay Lvov; ti nabileg a pammati ken kanayon a panagkararagda; ti kinamanagpadagusda a nangipaay iti pagdagusan ken taraon nupay nakurapayda; ti panagkaykaysa ken kinasingedda; ken ti kinamanagyamanda. Nalagipmi met dagiti kakabsattayo iti ilimi, a nangted a sipaparabur.”

Kinuna ti maysa a tsuper a taga Denmark: “Naduktalanmi nga ad-adu ti inyawidmi ngem iti intulodmi. Napabileg unay ti pammatimi gapu iti ayat ken espiritu ti panagsakripisio nga impakita dagiti kakabsattayo a taga Ukraine.”

Adu kadagiti naidonar a banag ti naipan idiay Moldavia, dagiti pagilian iti Baltic, Kazakhstan, Russia, ken dadduma pay a lugar a dakkel ti pakasapulanda. Dadduma a kargamento ti naipatulod babaen ti dakkel a pagkargaan sa naipan daytoy idiay Siberia ken Khabarovsk, a nasurok a 7,000 a kilometro nga agpadaya. Makatukay, makaparegta, ken mamagkaykaysa dagiti surat ti panagyaman dagidiay immawat iti tulong. Isu a napaneknekan ti amin a nakipaset ti kinapudno ti kinuna ni Jesus: “Ad-adu ti kinaragsak ti panangteg ngem iti panangawat.”​—Aramid 20:35.

Idi arinunos ti 1998, adda didigra a napasamak idiay Transcarpathia. Sigun kadagiti opisial a gubuayan, 6,754 a balbalay ti nalayus, ket 895 a pagtaengan ti naan-anay a dinadael ti nargaay a pitak. Karaman kadagiti balay a nadadael ti balbalay ti 37 a Saksi. Dagus a nangipatulod ti sanga idiay Lvov iti trak a napan iti dayta a lugar. Naglaon daytoy iti taraon, danum, sabon, pagiddaan, ken ules. Kalpasanna, nangipatulod dagiti kakabsat manipud Canada ken Alemania iti kawes ken alikamen a para balay. Nangted dagiti Saksi a taga Czech Republic, Hungary, Poland, ken Slovakia iti taraon ken nangipatulodda pay iti materiales a pagbangon a pangsukat kadagiti nadadael a balbalay. Adu met a kakabsat iti dayta a lugar ti timmulong met iti trabaho a panagtarimaan. Nangipaay dagiti Saksi iti taraon, kawes, ken pagsungrod, saan laeng a kadagiti padada a Saksi no di ket uray iti sabsabali. Dinalusanda dagiti arubayan ken bangkag ket timmulongda a nangtarimaan iti balbalay dagiti saan a Saksi.

Panangted iti Naespirituan a Tulong

Nupay kasta, saan laeng a material a tulong ti naipaay. Kalpasan ti nasurok a 50 a tawen a panangiparit, saan nga ammo dagiti Saksi a taga Ukraine no kasano nga organisaren ti trabaho iti nawaya a kasasaad. Isu nga idi 1992, adda kakabsat manipud iti sanga ti Alemania a naibaon a tumulong a mangorganisar iti trabaho ditoy Ukraine. Daytoy ti nangisaad iti pamuon ti agbalin idi a masakbayan a trabaho iti Bethel. Kalpasanna, nangibaon ti Canada, Alemania, ken ti Estados Unidos iti dadduma pay a kakabsat a tumulong a mangtarawidwid iti trabaho a panangaramid adalan.

Adda met dakkel a pakasapulan kadagiti kakabsat nga aduan kapadasan iti tay-ak. Idi damo, adu a nagturpos iti Ministerial Training School ti naggapu idiay Poland tapno aywanan dagiti kongregasion ken idi agangay dagiti sirkito ken distrito iti intero a pagilian. Kanayonanna, adda sumagmamano a pagassawaan a naggapu iti Canada ken Estados Unidos ket agserserbida iti trabaho iti sirkito. Sa adda met sumagmamano a kakabsat a naggapu iti Czech Republic, Hungary, Italia, ken Slovakia tapno agserbi kas manangaywan iti sirkito. Dagitoy nga urnos ti tumultulong iti adu a lokal a kongregasion iti panangyaplikar ken panangibagay kadagiti Nainkasuratan a pagalagadan iti adu nga aspeto iti ministerio.

Apresasion iti Literatura a Naibasar iti Biblia

Iti agngalay ti dekada 1990, naitampok ti espesial a kampania ti literatura. Kalpasan ti pannakaibunong ti Kingdom News Num. 35 idi 1997, gistay 10,000 a kupon ti naawat manipud kadagiti interesado a mayat a maaddaan iti broshur nga Ania ti Kalikaguman ti Dios Kadatayo? wenno mayat a masarungkaran.

Nagadu ti mangapresiar iti literaturatayo. Idi simmarungkar ti kakabsat iti maysa kadagiti ospital dagiti agpasngay, nakiddaw kadakuada a mangipaayda iti 12 a kopia ti libro a Ti Sekreto ti Kinaragsak ti Pamilia para iti ospital iti kada lawas. Apay? Kayat dagiti agtartrabaho sadiay a ti tunggal pagassawaan a baro a naaddaan iti anak ket ikkanda iti kasta a libro a mairagpin iti sertipiko ti pannakaipasngay ti anakda!

Iti napalabas a sumagmamano a tawen, adu ti nairuamen nga agbasa kadagiti magasintayo ket apresiarenda dagitoy. Kas pagarigan, bayat a mangaskasaba dagiti Saksi iti maysa a parke, nangitukonda iti magasin nga Agriingkayo! iti maysa a lalaki. Nagyaman ti lalaki ket dinamagna: “Sagmamano?”

“Ti trabahomi ket supsuportaran dagiti boluntario a donasion,” inlawlawag dagiti kakabsat. Nangteg ti lalaki iti kontribusion a papel de bangko a maysa a hryvnia​—a katupag ti 54 cent (E.U.) iti dayta a kanito​—sa nagtugaw iti bangko ti parke, ket binasana a dagus ti magasin. Kabayatanna, kinasabaan dagiti kakabsat ti dadduma pay iti parke. Iti las-ud ti 15 a minuto, immasideg ti lalaki kadagiti kakabsat ken nagdonar iti maysa pay a hryvnia para iti magasin a naawatna. Kalpasanna, nagsubli iti bangko ket intuloyna ti nagbasa bayat nga intuloy dagiti kakabsat ti nangasaba. Di nagbayag, immasideg manen ti lalaki kadagiti kakabsat sa nangted manen iti maysa pay a hryvnia. Imbagana kadakuada a naamirisna a makapainteres unay ti magasin ket kayatnan ti kanayon nga agbasa iti dayta.

Ti Nasayaat nga Edukasion Papartakenna ti Irarang-ay

Kalpasan ti legal a pannakabigbig ti trabahotayo, pimmartak ti irarang-ay. Nupay kasta, adda sumagmamano a karit. Idi damo, marigatan ti dadduma a makibagay iti ministerio a panagbalaybalay, gapu ta nasurok a kagudua ti maysa a siglo nga amin a panangasaba ket naaramid a di pormal. Ngem babaen ti tulong ti espiritu ni Jehova, sibaballigi nga inawat dagiti kakabsat ti baro pay kadakuada a pamay-an ti panangasaba.

Mabalin met idin nga organisaren ti amin a lima a linawas a gimong iti kada kongregasion. Napateg ti naaramidan daytoy a mamagkaykaysa kadagiti agibumbunannag ken nangparegta kadakuada nga agsagana iti dakdakkel a trabaho. Nagbiit a nakasursuro dagiti kakabsat ket rimmang-ayda iti adu nga aspeto iti ministerioda. Dagiti baro nga eskuelaan ti nangipaay kadagiti Saksi ditoy Ukraine iti nasayaat nga edukasion. Kas pagarigan, nairugi idi 1991 ti Teokratiko nga Eskuelaan ti Panagministro iti amin a kongregasion tapno masanay dagiti Saksi iti trabaho a panangasaba. Nanipud 1992, dakkel ti naitulong ti Kingdom Ministry School kadagiti panglakayen ken ministerial nga adipen iti panangidauloda iti tay-ak ti ministerio, panangisuro iti kongregasion, ken panangipastor iti arban.

Idi 1996, nairugi ti Pioneer Service School ditoy Ukraine. Iti immuna a lima a tawen, nasurok a 7,400 a regular pioneer ti nageskuela iti daytoy dua a lawas a kurso. Kasanoda a nagunggonaan iti dayta? Insurat ti maysa a payunir: “Maragsakanak a nagbalin a pila kadagiti ima ni Jehova ken matubay iti daytoy nga eskuelaan.” Kinuna ti maysa pay a payunir: “Kalpasan ti panageskuelak, nangrugiak nga ‘agsilnag.’” Insurat ti maysa a klase dagiti nageskuela a payunir: “Talaga a bendision daytoy nga eskuelaan iti amin a nageskuela iti dayta. Daytoy ti nangparegta kadakami a mangpatanor iti napasnek nga interes kadagiti tattao.” Napateg ti naaramidan ti eskuelaan iti 57 nga agsasaruno a binulan a kangatuan a bilang dagiti regular pioneer.

Gaput’ kinarigat ti panagbiag, adu ti masmasdaaw no kasano a masuportaran dagiti payunir ti kasapulanda. Maysa a payunir nga agserserbi kas ministerial servant ti addaan iti tallo nga annak a suportaran. Kunana: “Duakami ken ni baketko a mangiplano a naimbag iti masapsapulmi, a gatangenmi laeng dagiti nasken laeng a banag iti biagmi. Simple laeng ti panagbiagmi ken agpannuraykami ken Jehova. Babaen ti umiso a kababalin, no dadduma masdaawkami a nagbassit gayam ti masapul nga aramidenmi tapno magun-odanmi dagiti kasapulanmi.”

Nairugi ti Ministerial Training School idi 1999. Dandani sangagasut a kakabsat ti timmabuno iti immuna a tawen. Para iti adu, maysa a karit ti tumabuno iti dua a bulan a kurso gapu iti narigat nga ekonomia. Nupay kasta, nabatad a tinulongan ni Jehova dagiti kakabsat.

Maysa a kabsat a naawis nga ageskuela iti Ministerial Training School ti agserserbi a regular pioneer iti adayo a teritoria. Isu ken ti kaduana a payunir ket nagurnong iti umdas a kuarta nga igatangda iti taraon ken uging para iti asideg idin a kalam-ekna. Idi naawis nga ageskuela, masapul nga ikeddengda no gumatangda iti uging wenno iti tiketna iti tren tapno makapageskuela. Nagsaritaanda dayta ket inkeddengda a rumbeng nga ageskuela. Di nagbayag kalpasan nga inkeddengda dayta, ti adingna a babai, nga agnanaed iti sabali a pagilian ket nangipatulod kenkuana iti sagut a kuarta. Umdas daydin a pagpletena nga ageskuela. Idi nagturpos iti panageskuelana, nadutokan daytoy a kabsat nga agserbi kas special pioneer.

Dagita a programa ti panangisuro ti nakatulong iti ili ni Jehova tapno agserbida a mas epektibo iti tay-ak ti serbisio ken iti aktibidad ti kongregasion. Nasursuro dagiti agibumbunannag ti mas epektibo a panangasaba; naisuro kadagiti panglakayen ken ministerial nga adipen no kasano nga agbalinda a gubuayan iti dakdakkel a pammaregta iti kongregasionda. Kas resultana, “dagiti kongregasion nagtultuloy a mapatibker iti pammati ken umadu iti bilang.”​—Aramid 16:5.

Nangyeg Panagbalbaliw ti Nagbiit nga Irarang-ay

Kabayatan dagiti tawen nanipud iti legal a pannakairehistro dagiti Saksi ni Jehova ditoy Ukraine, nasurok a mamimpat ti immaduan ti bilangda. Dagiti karkarna nga irarang-ay ket napasaran ti adu a lugar iti pagilian. Dakkel met ti pakasapulan kadagiti kualipikado a panglakayen. Masansan a mabingay dagiti kongregasion apaman nga addan maikadua a panglakayen. Dadduma a kongregasion ket addaan iti nasurok a 500 nga agibumbunannag. Ti kasta a nagbiit nga irarang-ay kalikagumanna dagiti panagbalbaliw iti pannakatarawidwid ti trabaho.

Agingga idi dekada 1960, ti sanga ti Poland ket timmulong a nangiwanwan iti trabaho ditoy Ukraine, ket kalpasanna, ti sanga ti Alemania ti nangaywan ken nangandingay. Idi Setiembre 1998, ti Ukraine ket nagbalin a sanga iti sidong ti panangaywan ti sangalubongan a hedkuarter idiay Brooklyn. Idi a tiempo, nabuangay ti maysa a Branch Committee a mangtarawidwid kadagiti banag maipapan iti organisasion.

Gapu iti nagbiit nga irarang-ay, kasapulan met a mapalawa dagiti pasilidad ti sanga. Nanipud idi 1991, nausar ti Lvov kas sentro a pagibunongan iti literatura para iti 15 a republika ti dati a U.S.S.R. Iti simmaganad a tawen, simmangpet ti dua a pagassawaan manipud iti sanga nga opisina ti Alemania. Di nagbayag, addan bassit nga opisina idiay Lvov. Makatawen kalpasanna, adda balay a nagatang ken nagnaedan dagiti amin-tiempo nga agopisina. Idi rugrugi ti 1995, nagbiit nga immadu ti bilang dagiti boluntario iti opisina ti Ukraine, isu a masapul nga umakarda manen ngem iti nalawan a lugar nga addaan iti innem a Kingdom Hall nga us-usaren ti 17 a kongregasion. Kabayatan amin daytoy a tiempo, pampanunoten dagiti kakabsat: “Kaano ken sadinonto nga ibangontayo ti bukodtayo a Bethel?”

Sanga ken Panangibangon Kadagiti Kingdom Hall

Uray pay idi 1992, rinugianen dagiti kakabsat ti nagsapul iti daga a pagibangonanda kadagiti pasilidad ti sanga. Sumagmamano a tawen kalpasanna, nasukimat dagiti lugar a nalabit maitutop a pagibangonan. Daytoy a kasapulan ket kanayon nga inkarkararag dagiti kakabsat ken Jehova, nga agtalekda nga inton agangay makasarakda iti maitutop a lugar.

Idi rugrugi ti 1998 adda daga a nasarakan iti napintas a kabakiran ti saleng, lima a kilometro iti amianan ti Lvov iti bassit nga ili ti Briukhovychi. Iti asideg daytoy a lugar, dua a kongregasion ti aggigimong idin iti kabakiran idi panawen ti panangiparit. Kinuna ti maysa a kabsat: “Diak pulos impagarup a sangapulo a tawen kalpasan ti naudi a panaggigimongmi iti kabakiran, adda manen gundawayko a makimiting iti isu met la a kabakiran, ngem iti sidong dagiti naiduma unay a kasasaad​—maipapan iti daga a pakaibangonan ti baro a sangatayo!”

Idi arinunos ti 1998, simmangpet dagiti immuna nga international servant iti mismo a lugar. Sigaganetget a rinugian dagiti kakabsat manipud iti Regional Engineering Office idiay Selters, Alemania, nga isagana dagiti plano. Idi kattapog ti Enero 1999, kalpasan nga inanamongan ti gobierno, nangrugin ti trabaho iti lugar a pagibangonan. Nasurok a 250 boluntario manipud iti 22 a nadumaduma a nasionalidad ti nagtrabaho iti disso. Agingga iti 250 a lokal a boluntario ti nagtrabaho met iti proyekto kadagiti ngudo ti lawas.

Adu ti nangapresiar unay iti pribilehioda nga agtrabaho iti proyekto. Nangarkila dagiti intero a kongregasion iti adu a bus tapno makapagboluntarioda idiay Briukhovychi no ngudo ti lawas. Masansan nga agpatnag a nagbiaheda tapno nasapada a makadanon iti disso ken tumulong iti trabaho a panagibangon. Kalpasan ti agmalem a nadagsen a trabaho, agpatnag manen nga agbiaheda nga agawid ket nupay nabannogda, kontento ken naragsakda, ken kayatda ti agsubli manen. Maysa a grupo ti 20 a kakabsat ti nagbiahe babaen ti tren iti 34 nga oras manipud iti deppaar ti Luhans’k iti makindaya a Ukraine tapno agtrabahoda iti walo nga oras iti pannakaibangon ti Bethel! Tapno makapagtrabahoda iti walo nga oras, dua nga aldaw a nagbakasion ti tunggal kabsat iti sekular a panggedanna ken nangbusbos iti kagudua iti makabulan a sueldona tapno pagpletena iti tren. Ti kasta a managsakripisio nga espiritu ti nangparegta iti amin a trabahador nga agibangbangon iti Bethel ken iti pamilia ti Bethel. Nagbiit a nairingpas ti panangibangon isu a mabalin idin nga idedikar ti sanga idi Mayo 19, 2001. Adda pannakabagi ti 35 a pagilian a dimmar-ay iti dayta nga okasion. Kadagiti espesial a miting kabigatanna, nagpalawag ni Brother Theodore Jaracz iti umariwekwek a 30,881 idiay Lvov, ket nagpalawag ni Brother Gerrit Lösch iti 41,142 idiay Kiev​—a 72,023 no madagup.

Dagiti ngay Kingdom Hall? Nanipud 1939, idi nadadael ti sumagmamano a paggigimongan idiay Transcarpathia, awan ti makuna nga opisial a Kingdom Hall ditoy Ukraine agingga idi 1993. Iti dayta a tawen, ti nagpintas a grupo dagiti pasdek a mausar kas uppat a Kingdom Hall ket naibangon iti walo laeng a bulan iti bario ti Dibrova idiay Transcarpathia. Di nagbayag kalpasanna, innem pay a paggigimongan ti nairingpas iti dadduma a paset ti Ukraine.

Gapu iti dakkel nga iyaadu ti bilang dagiti agibumbunannag, adu a Kingdom Hall ti kasapulan. Nupay kasta, gapu kadagiti komplikado a legal nga urnos, implasion, ken ingingina ti gatad dagiti materiales a pagbangon, 110 laeng a Kingdom Hall ti naibangon idi dekada 1990. Ginasut pay ti kasapulan! Isu nga idi tawen 2000, nairugi ti baro a programa a panangibangon kadagiti Kingdom Hall, a madaman a tumultulong tapno maibangon dagiti kasapulan.

Rumangrang-ay ti Trabaho a Panagapit!

Idi Setiembre 2001, addan 120,028 a Saksi ni Jehova iti 1,183 a kongregasion, a pagserserbian ti 39 a manangaywan iti sirkito ditoy Ukraine! Nagbungan iti nasayaat ken nawadwad nga apit dagiti bukel ti kinapudno a naimula iti nabayagen a tiempo. Iti sumagmamano a pamilia, adda lima a kaputotan dagiti Saksi ni Jehova. Daytoy ti mangipakita a talaga a nasayaat ti “daga.” “Kalpasan a nangngegda ti sao buyogen ti nasayaat ken naimbag a puso,” adu ‘ti nagtalinaed iti dayta.’ Iti panaglabas dagiti tawen, ‘nagmula’ dagiti kakabsat, masansan a buyogen ti lulua; ti dadduma ‘sinibuganda’ ti nadam-eg a daga. Ni Jehova ti mangpadpadakkel iti dayta, ket agtultuloy dagiti matalek a Saksi ditoy Ukraine nga ‘agbunga buyogen ti panagibtur.’​—Luc. 8:15; 1 Cor. 3:6.

Iti dadduma a teritoria, nagsayaat ti proporsion ti bilang dagiti Saksi no idilig iti bilang dagiti umili. Kas pagarigan, iti walo a Romaniano ti pagsasaoda a bario iti deppaar ti Transcarpathia, adda 59 a kongregasion a nabuangay iti tallo a sirkito.

Natungday ti panagregget dagiti narelihiosuan ken sekular a bumusbusor a mangikisap kadagiti Saksi ni Jehova ditoy Ukraine babaen ti panangidestiero ken nakaro a panangidadanes. Ti puso dagiti tattao iti daytoy a pagilian ket talaga a nadam-eg para kadagiti bukel ti kinapudno iti Biblia. Ita, dagiti Saksi ni Jehova ket agan-anidan iti nawadwad nga apit.

Impadto ni propeta Amos ti tiempo ti panagani inton “ti agar-arado pudno a makamakamnanto ti agan-ani.” (Amos 9:13) Ti bendision ni Jehova ti mamagbalin iti daga a nabunga unay isu a madama pay laeng ti panagani iti panawen ti panagarado para iti sumaganad a panagmumula. Napasaran dagiti Saksi ni Jehova ditoy Ukraine ti kinaagpayso daytoy a padto. Iti panangmatmatda iti masanguanan, agtalekda a babaen ti kakapat ti maysa a milion a timmabuno iti Memorial idi 2001, makaparegta unay dagiti pangnamnamaan iti dakdakkel pay nga irarang-ay.

Inkari ni Jehova kas nailanad iti Amos 9:15: “Sigurado nga imulakto ida iti rabaw ti dagada, ket saandanton a maparut iti dagada nga intedko kadakuada.” Iti panagtultuloyda nga agmula kadagiti bukel ti kinapudno ken agapit iti nawadwad nga ani, segseggaan ti ili ti Dios buyogen iti kasta unay a panaginteres ti panawen inton naan-anayen a tungpalen ni Jehova daytoy a kari. Kabayatanna, itannawagtayo dagiti matatayo ken matmatantayo dagiti talon. Makitatayo a talaga a purawdan a maipaay iti pannakaani.​—Juan 4:35.

[Blurb iti panid 140]

“Nabitay koma ni Danyil, ngem gapu ta ubing pay, naibalud iti uppat laeng a bulan”

[Blurb iti panid 145]

“Naiduma dagiti Saksi kadagiti dadduma idiay kampo konsentrasion. Impakita ti kababalinda nga adda nagpateg nga ibagada iti dadduma pay a balud”

[Blurb iti panid 166]

Idi Abril 8, 1951, nasurok nga 6,100 a Saksi a taga makinlaud a Ukraine ti naidestiero idiay Siberia

[Blurb iti panid 174]

“Masansan a dagiti kakabsat a babbai ti nagbalin nga adipen ti kongregasion, ket iti dadduma a lugar isuda ti nagbalin nga adipen ti sirkito”

[Blurb iti panid 183]

Imbes a mapan ag-honeymoon, naibalud iti sangapulo a tawen

[Blurb iti panid 184]

“Maladingitanak unay idi a mangted iti dungdunguek a maladagak a babai iti tao nga idi pay laeng a naam-ammok”

[Blurb iti panid 193]

Gapu ta nadlawda a dida mapagulimek dagiti Saksi ni Jehova uray maidestiero, maibalud, maparparigat ken matutuokda, nagusar ti ahensia iti seguridad ti pagilian kadagiti baro a taktika

[Blurb iti panid 207]

Nangiparang ti KGB iti peke a surat kadagiti simmina a kakabsat, a naggapu kano ken Brother Knorr

[Blurb iti panid 212]

Nainget ti panagsiput ti KGB no panawen ti Memorial, ta kanayon a mapattapattada ti petsa ti selebrasion

[Blurb iti panid 231]

Daydi pay laeng ti damo a pannakaawatda iti orihinal a publikasion a naibasar iti Biblia

[Blurb iti panid 238]

“Amin nga inaramidyo, agraman ti nasayaat a kababalinyo, ti ad-adda a nagustuak ngem iti panangasabayo. Ti tattao . . . didanto pulos malipatan ti nakitada”

[Blurb iti panid 241]

“Napabileg unay ti pammatimi gapu iti ayat ken espiritu ti panagsakripisio nga impakita ti kakasattayo a taga Ukraine”

[Blurb iti panid 249]

Tapno makapagtrabahoda iti walo nga oras, nagbakasion ti tunggal kabsat iti dua nga aldaw iti sekular a panggedanna ken nangbusbos iti nasurok a kagudua iti makabulan a sueldona tapno pagpletena iti tren

[Kahon/Dagiti Ladawan iti panid 124]

Dagiti Patarus ti Biblia Bayat iti Adu a Siglo

Iti sumagmamano a tiempo, inusar dagiti tattao ti bersion ti Biblia nga Old Church Slavonic a naipatarus idi maikasiam a siglo. Iti nadumaduma a tiempo, bayat a nagbalbaliw ti lenguahe, narebisar daytoy a bersion. Idi arinunos ti maika-15 a siglo, inwanwan ni Arsobispo Gennadius ti naan-anay a pannakarebisar ti Slavonic a Biblia. Daytoy nga edision ket narebisar pay a nagresulta iti kaunaan a nayimprenta nga Slavonic a Biblia. Limmatak daytoy a patarus kas ti Biblia nga Ostrog ket nayimprenta dayta iti Ukranio idi 1581. Uray pay ita, daytat’ matmatan dagiti autoridad kas nagsayaat a pagarigan iti arte ti panagimprenta. Daytat’ nakaibasaran dagiti naud-udi a patarus ti Biblia iti Ukranio ken Ruso.

[Dagiti Ladawan]

Inyimprenta ni Ivan Fedorov ti Biblia nga Ostrog iti Ukranio idi 1581

[Kahon/Ladawan iti panid 141]

Pananginterbiu ken ni Vasyl Kalin

Naipasngay: 1947

Nabautisaran: 1965

Ababa a pakasaritaanna: Naidestiero idi 1951-65. Nagimprenta iti literatura babaen ti photo method, wenno panangretrato, nanipud 1974 agingga idi 1991. Nanipud 1993, agserserbin idiay sanga nga opisina ti Russia.

Naipasidong ni tatangko iti adu a nadumaduma a kita ti gobierno ken sabasabali nga autoridad. Kas pagarigan, idi sinakup dagiti Aleman ti makinlaud a Ukraine, kinabilda ni tatangko agsipud ta impagarupda a maysa a Komunista. Apay? Imbaga ti padi kadagiti opisial nga Aleman a Komunista dagiti Saksi ni Jehova agsipud ta dida makimismisa. Pagammuan ta dimteng ti turay dagiti Soviet. Nairurumen manen ni tatang agraman ti adu a sabsabali pay. Isut’ naawagan nga espia dagiti Americano. Apay? Agsipud ta naiduma ti pammati dagiti Saksi ni Jehova kadagiti relihion idi a tiempo. Dayta ti gapuna a naidestiero ni tatangko ken ti pamiliana idiay Siberia, a nagnaedanna agingga iti ipapatayna.

[Kahon/Ladawan iti panid 147-151]

Pananginterbiu ken ni Ivan Lytvak

Naipasngay: 1922

Nabautisaran: 1942

Ababa a Pakasaritaanna: Naibalud idi 1944-6. Nagtrabaho kadagiti kampo a pagtrabahuan nanipud 1947 agingga idi 1953 iti ungto nga amianan ti Russia.

Idi 1947, naarestoak gapu ta diak nakipaset iti politika. Inkabildak iti pagbaludan a kaiingetan ti pannakaguardiana idiay Luts’k, Ukraine. Kapilitan a nagtugawak a naimbag sadiay a nakapatay dagiti imak kadagiti luppok​—a diak mayunnat dagiti sakak. Tallo a bulan a kasta ti panagtugawko. Pinalutpotnak ti maysa a lalaki a nakaamerikana iti nangisit. Kayatna nga ibagak ti maipapan kadagiti kakabsat a lallaki a mangidadaulo iti trabaho. Ammona nga ammok, ngem diak imbaga kenkuana.

Idi Mayo 5, 1947, sinentensiaannak ti husgado ti militar iti sangapulo a tawen a pannakaibalud kadagiti adayo a kampo a kaiingetan ti pannakaguardiana. Bueno, tangay ubingak pay idi, naitudingak iti inawaganda nga umuna a kategoria. Bin-ig nga agtutubo a lallaki ti adda iti umuna a kategoria​—Saksi man ken saan a Saksi. Babaen kadagiti bagon ti baka, impandakami idiay Vorkuta, nga adda iti nakasulsulinek nga amianan ti Russia. Manipud sadiay, inlugandakami iti barko, ket naglayagkami iti uppat nga aldaw agingga idiay Kara Strait.

Awan ti muymuyong sadiay. Kapanagan laeng ken babassit a kayo a birch iti Arctic ti adda. Manipud sadiay, kapilitan a pinapagnadakami iti uppat nga aldaw ken rabii. Bueno, ubbingkami pay. Inikkandakami iti timmangken a rabaw ti tinapay ken tapa a karne ti ugsa. Inrasionda dagitoy a nakamalukong agraman dagiti naimeng nga ules. Nagtudo iti napigsa. Narusep dagiti ules isu a dimi maawit. Dua kadakami ti mangpespes iti maysa, tapno lumag-an manen.

Kamaudiananna, nakadanonkamin iti destinasionmi. Pinampanunotko: ‘Mabiit laengen ket addanto atepen a paglinongak!’ Ngem dimtengkami iti nalawa ken nalumot a lugar. Kinuna dagiti guardia: “Ditoykayo nga agnaed. Daytoy ti lugaryo.”

Nagsangit ti dadduma a balud; dadduma ti nangilunod iti gobierno. Awan a pulos ti inlunodko sadiay. Nagkararagak a siuulimek: “Jehova a Diosko, sika ti kamang ken sarikedkedko. Agbalinka koma a kamangko ditoy.”

Linikmutdakami iti tali, ta awan barut. Adda dagiti guardia nga intudingda. Kas iti gagangay, kanayon nga agbasbasa dagiti guardia, ket kinunada a no umasidegka iti dua a metro, pumaltogda. Nagpatnag nga addakami iti kalumotan. Nabasakami iti tudo. Nariingak iti rabii ket kinitak ti 1,500 a tattao, ket makitak ti sumngaw nga alingasaw kadakuada amin. Idi mariingak iti agsapa, danum ti amin a sikigak. Kalumotan daytoy, ngem adda met danum. Awan ti makan. Naibaga kadakami nga agaramidkami iti paglandingan ti eroplano tapno makadisso ti eroplano ket makaiyeg iti taraonmi. Dagiti guardiami ket addaan iti naisangsangayan a traktora a dadakkel ti daligna tapno di mailumlom. Dayta’t nakailuganan dagiti suplayda, ngem awan ti para kadakami.

Nagaramidkami iti paglandingan ti eroplano iti tallo nga aldaw ken rabii. Masapul nga ikkatenmi ti lumot tapno makadisso ti eroplano. Maysa a bassit laeng nga eroplano ti nangyeg iti arina. Linaokanda ti arina iti naipaburek a danum, ket dayta ti kinnanmi.

Makakettang ti trabaho. Nagaramidkami iti kalsada ken riles. Kayariganmi dagiti goma nga agrikrikus a pagyakar kadagiti nadagsen a batbato. Bayat ti kalam-ekna, kanayon a nasipnget ken nakalamlamiis.

Naturogkami iti kannag. Natuduankami isu a nabasakami, mabisin, ken malammin; ngem tangay ubbingkami, napigsakami. Imbaga dagiti guardia a dikam agdanag, ta asidegen nga adda paglinonganmi. Kamaudiananna, nangyeg ti militar iti umdas a tolda a paglinongan ti 400 katao. Inyunnatmi ti tolda ket imbangonmi, ngem awan pay la ti pagturoganmi no di ti kalumotan. Nagurnong ken nangisangpetkami amin iti ruot iti tolda a pagnanaedanmi. Naglungsot dayta ken nagbalin a ganagan. Daytoy ti nagturoganmi.

Kalpasanna, rimsua dagiti kuto. Nakasaksakit ti panangkagat dagiti kuto kadakami. Dadakkel man ken babassit, addada iti kawesmi, saan la nga iti bagimi. Nakaro daydi. No agawidka manipud trabaho ket agiddaka, kagatendaka, isu a kudkodka la a kudkod. No maturogka, kinnitendaka. Imbagami iti kapatasmi: “Kagkagatendakami dagiti kuto bayat a sibibiagkami pay laeng.” Kinunana: “Asidegen nga itunotayo dagita kutoyo.”

Masapul nga urayen dagiti autoridad ti pagbaludan ti nabarbara a paniempo ta kanayon a menos 30 a degree Celsius ti temperatura ditoy. Bimmara met bassit ti paniempo, ket nangyegda iti mangdis-impekta. Ngem menos 20 a degree Celsius ti kalam-ekna, ket napisangen ti tolda. Imbagada kadakami: “Aguksobkayo ta agbuggokayo. Aguksobkayo ta dis-impektarenmi dagiti kawesyo.”

Isu a naglabuskami iti pisangpisangen a tolda, iti kalam-ek a menos 20 a degree Celsius. Nangisangpetda kadagiti tabla, ket inusarmi dagitoy a pannakasuelomi. Idi nagtugawak kadagitoy a tabla, minatmatak ti bagik. Makapasidduker! Ket kinitak ti lalaki a kaabayko. Agpadakami. Awan pulos maselna. Kimpes aminen. Kaskam la kudil ken tulang laengen. Diak pay makaulin iti bagon. Nakapsutakon. Nupay kasta, naibilangak iti umuna a kategoria​—nasalun-at nga agtutubo a trabahador.

Impagarupko a dandani matayak idin. Adu ti natay nga agtutubo a lallaki. Talaga a nagkarkararagak ken ni Jehova a tulongannak ta kasla awanen ti pamuspusan a maliklikak ti panagsagaba. Inggagara ti dadduma a di Saksi a pipikelen ti ima wenno sakada ket kalpasanna putedenda tapno didan agtrabaho ditoy. Nakaam-amak, nakabutbuteng.

Maysa nga aldaw, agtaktakderak iti asideg ti maysa kadagiti guardia, ket nakakitaak iti doktor sadiay. Isu daydiay kaduak a nagbiahe kalpasan ti pannakaarestok ken kinasabaak maipapan iti Pagarian ti Dios. Isut’ maysa a balud, ngem naipaayan iti amnestia. Inasitgak ket minatmatak, ket agpayso a kasla nawayawayaanen. Inawagak ti naganna; panagkunak isu ni Sasha. Kinitanak ket kinunana: “Ivan, sika aya dayta?” Idi imbagana kaniak ti kasta, nagsangitak a kasla bassit nga ubing. “Mapanka a dagus iti klinika,” kinunana.

Napanak iti klinika, ket naikkatak iti umuna a kategoria dagiti trabahador. Ngem addaak pay la iti kampo. Tangay addaakon iti maikatlo a kategoria, naibaonak iti lugar dagidiay makasapul iti inana. Kinuna ti komandante: “Saanka nga inawis ditoy. Immayka ditoy. Agsingsingpetka, ket aramidem ti trabahom.” Isu nga in-inut a nairuamak iti panagbiag iti dayta a lugar. Saanakon a nagtrabaho iti nadagsen unay.

Nawayawayaanak idi Agosto 16, 1953. Kinunada: “Librekan nga agawid.” Imbagada a mapanak iti sadinoman a kayatko a papanan. Immuna a napanak iti kabakiran tapno agyaman ken Jehova ta intalimengnak. Napanak iti dayta bassit a kabakiran, nagparintumengak, ket nagyamanak ken Jehova ta intalimengnak a sibibiag agpaay ti masanguanan a trabaho a panangipadayag iti nasantuan a naganna.

[Blurb]

‘Mabiit laengen ket addanto atepen a paglinongak!’

[Blurb]

Napanak iti dayta bassit a kabakiran, nagparintumengak, ket nagyamanak ken Jehova ta intalimengnak a sibibiag

[Kahon/Ladawan iti panid 155, 156]

Pananginterbiu ken ni Volodymyr Levchuk

Naipasngay: 1930

Nabautisaran: 1954

Ababa a Pakasaritaanna: Naibalud gapu iti napolitikaan nga aktibidad idi 1946-54. Naam-ammona dagiti Saksi ni Jehova iti maysa kadagiti kampo a pagtrabahuan idiay Mordvinia.

Maysaak a nasionalista a taga Ukraine. Gapu iti dayta, sinentensiaandak dagiti Komunista idi 1946 iti 15 a tawen a pannakaibalud iti kampo. Adda dagiti Saksi ni Jehova sadiay. Kinasabaandak, ket dagus a naammuak ti kinapudno. Awan Bibliami gapu ta addakami iti kaiingetan ti pannakaguardiana a kampo. Isu a nagsapulak iti babassit a pirgis ti papel ket inurnongko dagitoy. Idi a nakaurnongakon iti sumagmamano, nagaramidak iti bassit a kuaderno. Kiniddawko kadagiti kakabsat nga ibagada kaniak ti aniaman a teksto a malagipda ken no pakasarakan kadagitoy a bersikulo iti Biblia. Kalpasanna, insuratko dagitoy iti kuadernok. Nagimtuodak met kadagiti kakabsat nga immay idi agangay. No adda siasinoman a makaammo iti maysa a padto iti Biblia, insuratko met dayta. Nakaurnongak iti adu a teksto iti Biblia, isu a rinugiak nga inusar dagitoy iti trabahok a panangasaba.

Idi nangrugiak a nangasaba, adda sumagmamano a kas kaniak a babbarito. Siak ti kaubingan​—16 anyosak la idi. Kinasaritak dagitoy a babbarito ket kinunak: “Awan serserbi ti panagsagabatayo. Awan serserbi ti panangisarsaraktayo iti biagtayo a kadua ti dadduma pay a tattao. Awan ti napolitikaan nga ideolohia a makaipaay kadatayo iti aniaman a pagimbagan. Masapul a dumasigkayo iti Pagarian ti Dios.” Dinakamatko dagiti bersikulo nga inkabesak manipud iti kuadernok. Nalaingak idi nga agikabesa. Nagbiit a nakombinsirko dagiti kapatadak, ket nangrugidan a nakikadua kadatayo a Saksi ni Jehova. Nagbalinda a kakabsattayo.

[Kahon/Ladawan iti panid 157]

Dagiti Pannusa a Naipakat Kadagiti Saksi ni Jehova

Pannakaidestiero iti Uneg ti Pagilian: Dagiti naidestiero ket naipan iti nasulinek a lugar, kadawyanna idiay Siberia, a sadiay ti kapilitan a nagtrabahuan ken nagnaedanda. Dida makapanaw iti baro a pagnanaedanda. Maminsan iti kada lawas wenno bulan a rumbeng nga agparehistroda iti polisia iti dayta a lugar.

Selda a Pagbaludan: Tallo agingga iti sangapulo a balud ti naipupok iti nakandaduan a selda. Mamindua wenno mamitlo iti kada aldaw a mataraonanda. Maminsan iti kada aldaw wenno lawas a mapalubosanda a magna iti arubayan ti pagbaludan. Saanda a nagtrabaho.

Dagiti Kampo a Pagbaludan: Kaaduan kadagitoy ti adda idiay Siberia. Ginasut a balud ti nagnaed a sangsangkamaysa kadagiti baraks (maysa a pasdek a gagangay a pagnaedan ti 20-100 a balud). Nagtrabahoda iti di kumurang a walo nga oras iti kada aldaw iti aglawlaw ti kampo wenno iti dadduma a lugar. Nadagsen ti trabaho a nakairamanan ti pangibangon kadagiti paktoria, panangikabil kadagiti riles ti tren, wenno panagpukan iti kaykayo. Guardiado dagiti balud no mapanda iti pagtrabahuan ken iti panagawidda. Iti uneg ti kampo, saan a makapanaw dagiti balud kalpasan ti oras ti panagtrabahoda.

[Ladawan]

Siberia, Russia: Annak dagiti naidestiero a Saksi a taga Ukraine nga agbalbalsig iti pagsungrod a kayo, 1953

[Kahon/Ladawan iti panid 161, 162]

Pananginterbiu ken ni Fyodor Kalin

Naipasngay: 1931

Nabautisaran: 1950

Ababa a Pakasaritaanna: Naidestiero idi 1951-65. Naibalud idi 1962-5.

Idi naibaludak bayat a maim-imbestigaran, adda kasla milagro nga inaramid ni Jehova kaniak. Siiiggem iti papel nga immay ti direktor ti KGB (State Security Committee). Nakatugaw ti imbestigador, ket nagtugaw ti piskal iti abayna. Kinuna ti direktor ti KGB iti imbestigador: “Itedmo daytoy kenkuana! Ipabasam kenkuana a dakes ti panggep ti kakabsatna idiay America!”

Intedda kaniak ti papel. Maysa dayta a resolusion iti kombension. Binasak naminsan; kalpasanna siaannad a binasak iti kapamindua. Din makatutor ti piskal. Kinunana: “Mr. Kalin! Ikabkabesam kadi dayta?”

Kinunak: “Bueno, idi damo, basta binasak laeng dayta. Kayatko a maawatan ti kababagasna.” Iti un-unegko, nakasangitak gapu iti rag-o. Idi nalpasko a binasa ti resolusion, inyawatko met laeng sa kinunak: “Talaga nga agyamanak kadakayo, ngem agyamanak ken Jehova a Dios ta tinignaynakayo a mangaramid iti daytoy. Ita nabilbilegen nga amang ti pammatik gapu ta nabasak daytoy a resolusion! Umanamongak iti imbaga dagitoy a Saksi, ket idaydayawkonto ti nagan ti Dios a di agsarday. Isarsaritakto ti maipapan kenkuana kadagiti tattao iti kampo, iti pagbaludan, ken iti sadinoman a pakaipanak. Daytoy ti misionko!

“Kasano man ti kinakas-ang ti panangtutuokyo kaniak, didak mapasardeng nga agsao maipapan iti Dios. Iti daytoy a resolusion, saan nga imbaga dagiti Saksi a nakasaganada nga umalsa, no di ket natibker ti determinasionda nga aniaman ti mapasamak kadakuada, uray pay maipasidongda iti kakaruan a pannakaidadanes, agserbida ken Jehova, tangay ammoda a tulonganna ida nga agtalinaed a matalek! Ikarkararagko ken ni Jehova a Dios a pabilgennak iti daytoy narikut a tiempo tapno agtalinaedak a natibker iti pammati.

“Ngem saanak a mabuteng! Daytoy a resolusion ti nangpabileg unay kaniak. No ipidegdak tapno paltogandak itan, diak agkedked. Uray ta ispalennak latta ni Jehova babaen ti panagungar!”

Nakitak a nadismaya dagiti imbestigador. Naamirisda a dakkel ti kamalida. Ti resolusion nga impagarupda a mangpakapuy iti pammatik ket nagserbi ketdi a pakapabilgak.

[Kahon/Ladawan iti panid 167-169]

Pananginterbiu ken ni Mariya Popovych

Naipasngay: 1932

Nabautisaran: 1948

Ababa a Pakasaritaanna: Innem a tawen a naipupok kadagiti pagbaludan ken kampo a pagtrabahuan. Nasuroken a sangapulo a tattao ti natulonganna a nangammo iti kinapudno.

Iti pannakaarestok idi Abril 27, 1950, lima a bulan a masikogak. Hulio 18 idi sinentensiaandak iti sangapulo a tawen. Nasentensiaanak gaput’ panangasabak ken panangibagak iti kinapudno kadagiti tattao. Pitokami a sinentensiaanda, uppat a kakabsat a lallaki ken tallo a kakabsat a babbai. Sagsasangapulo a tawen ti sentensiami. Naipasngay ti anakko idi Agosto 13.

Bueno, diak naupay idi naibaludak. Naammuak iti Sao ti Dios a ti Biblia, a naragsakkanto no agsagabaka gapu ta nagbalinka a Kristiano, saan ket a gapu ta nagbalinka a mammapatay wenno mannanakaw. Isu a naragsakak ken adda rag-o iti pusok. Imbaluddak nga agsolsolo, ket agsublisubliak idi a magmagna ken agkankanta iti selda.

Adda soldado a nanglukat iti bassit a tawa sana kinuna: “Makapagkantaka pay laeng, idinto ta kasta la ngaruden ti kasasaadmo?”

Kinunak: “Naragsakak ta awan ti aniaman a dakes nga inaramidko iti siasinoman.” Basta inserrana ti tawa. Didak kinabil.

Kinunada: “Tallikudamon ti pammatim. Kitaem ti agdama a kasasaadmo.” Kayatda a sawen nga agpasngayak iti pagbaludan. Ngem naragsakak ta sinentensiaandak gapu iti pammatik iti Sao ti Dios. Nasayaat ti riknak gapu iti dayta. Ammok a saanak a kriminal. Ammok nga agib-ibturak gapu iti pammatik ken Jehova. Daytat’ kanayon a mangparparagsak kaniak. Kasta idi ti kasasaadko.

Kalpasanna, bayat nga agtartrabahoak iti kampo, nagpipikel dagiti imak gapu iti lamiis. Nayospitalak. Nagustuannak ti doktora sadiay. Kinunana: “Saanka a nasalun-at. Kayatmo kadi ti agtrabaho kaniak?”

Siempre, saan a kayat dayta ti direktor iti kampo. Kinunana: “Apay a kayatmo nga agtrabaho daytoy a babai kenka? Agpilika laengen iti sabali a grupo.”

Kinuna ti doktora: “Diak kasapulan ti sabali​—kasapulak ti nasingpet ken mapagpiaran a tattao iti ospitalko. Ket isut’ agtrabahonto iti daytoy nga ospital. Ammok a dinto agtakaw iti aniaman ken saan nga agdroga.”

Nagtalekda kadakami. Naisangsangayan ti panangtratoda iti tattao nga addaan pammati. Nakitada no ania a klasekami a tattao. Nagunggonaankami gapu iti dayta.

Idi agangay, kinombinsir ti doktora ti direktor. Kayat ti direktor nga agtalinaedak agsipud ta nalaingak nga agpukan iti kayo. Sadinoman ti nagtrabahuan ti ili ni Jehova, kanayon a mapagtalkan ken responsableda a trabahador.

Pakaammo: Naipasngay ti lalaki nga anak ni Mariya iti pagbaludan idiay Vinnitsa, Ukraine. Iti simmaganad a dua a tawen, naaywanan ti anakna iti pagamponan ti pagbaludan. Kalpasanna, ti kakabagianna ti nangipan iti ubing ken ni amana, a naidestiero idin idiay Siberia. Idi nawayawayaan ni Sister Mariya Popovych manipud iti pagbaludan, innem ti tawenen ti anakna.

[Blurb]

“Naragsakak ta awan ti aniaman a dakes nga inaramidko iti siasinoman”

[Kahon/Ladawan iti panid 175]

Pananginterbiu ken ni Mariya Fedun

Naipasngay: 1939

Nabautisaran: 1958

Ababa a Pakasaritaanna: Naidestiero idi 1951-65.

Apaman a naglugankamin iti tren ken nagsimpakami amin sa nangrugin ti biahe, ania pay ngay ti aramidenmi? Addada kanta nga ammomi, isu a nagkantakami. Kinantami ti amin a kabesadomi manipud iti pagkantaan.

Idi damo, iti bagonmi laeng ti pakangngeganmi kadagiti agkankanta, ngem idi nagsardeng ti trenmi tapno maikkan iti gundaway a lumasat ti dadduma pay a tren, naamirismi nga adda dadduma pay a tren a nakailuganan dagiti kakabsatmi. Nangngegmi ti panagkantada manipud kadagitoy dadduma pay a tren. Isuda dagiti kakabsatmi a taga Moldavia; idi kuan limmabas dagiti taga Romania a naggapu idiay Bukovina. Nagadu ti tren. Immun-una a limmabas dagitoy a tren iti nadumaduma a disso. Naamirismi a kakabsatmi amin dagitoy.

Nagadu a kanta ti nalagipmi. Adu a kanta ti naputar kadagidiay a bagon ti tren. Dagitoy ti nangparegta ken nangpasimbeng iti panunotmi. Dagiti kasta a kanta ti talaga a nangipamaysa iti panunotmi ken ni Jehova.

[Kahon/Ladawan iti panid 177]

Pananginterbiu ken ni Lydia Stashchyshyn

Naipasngay: 1960

Nabautisaran: 1979

Ababa a Pakasaritaanna: Isu ti anak ni Mariya Pylypiv, a mabasa ti pannakainterbiuna iti panid 208-9.

Idi ubingak, panglakayen ni Lolok; isu ti mangay-aywan iti kongregasion. Malagipko ti nakairuamanna nga aramiden: Bumangon iti agsapa, agbuggo, sa agkararag. Kalpasanna, lukatanna ti Biblia, ket agtugawkami amin a mangbasa ti teksto iti dayta nga aldaw ken ti intero a kapitulona. Kanayon idi a kiddawen ni Lolok nga ipanko dagiti napateg a dokumento​—a nabalkut wenno naikabil iti bag​—iti maysa pay a panglakayen nga agnanaed iti deppaar ti siudad. Tapno makadanonak iti balayna, masapul a sumang-atak iti maysa a turod. Masuronak iti dayta a turod. Ngamin, nakarangrangkis ken narigat a sang-aten. Sangkaibagak idi ti: “Lolo, diak kayat ti mapan! Mabalin kadi a diak mapan?”

Ti isungbat idi ni Lolok ket: “Saan, masapul a mapanka. Ipanmo dagiti dokumento.”

Kunak no kua iti un-unegko, ‘Diak mapan! Diak mapan!’ Ngem kalpasanna, kunak met laeng, ‘Saan, masapul a mapanak ta nalabit adda napateg a linaon ti dokumento.’ Sangkapanunotko idi dayta. Talaga a diak kayat ti mapan, ngem kaskasdi a mapanak. Ammok nga awanen ti sabali a mangaramid iti dayta. Masansan idi a kastat’ aramidek. Dayta ti trabahok ken rebbengek.

[Kahon/Ladawan iti panid 178, 179]

Pananginterbiu ken ni Pavlo Rurak

Naipasngay: 1928

Nabautisaran: 1945

Ababa a Pakasaritaanna: Naipupok iti 15 a tawen kadagiti pagbaludan ken kampo a pagbaludan. Agserserbi ita a mamangulo a manangaywan idiay Artemovsk, iti makindaya a Ukraine.

Idi 1952, addaak iti kampo a nakaing-inget dagiti alagadenna idiay Karaganda, U.S.S.R. Sangapulokami idi iti dayta a kampo. Nagbayag nga aglabas ti panawen isu a narigatankami. Nupay naragsak ken nanginanamakami, awanankami iti naespirituan a taraon. Nagtataripnong ken nagiinnestoriakami kalpasan ti trabaho. Linagipmi ti amin a naadalmi manipud iti “matalek ken masirib nga adipen.”​—Mat. 24:45-47.

Inkeddengko a suratan ni manangko tapno iladawan ti kasasaadmi iti kampo sa ilawlawagko nga awanankami iti naespirituan a taraon. Nagrigat ti agibuson tangay maiparit kadagiti balud ti agipatulod iti kakasta a surat. Ngem idi agangay, naawat ni manangko ti surat. Nangisagana iti pakete, nangikabil iti sumagmamano a nasarangsang a tinapay agraman ti Baro a Tulag, sa impatulodna kaniak.

Nakaing-inget ti rutina. Saan a kanayon nga inted dagiti autoridad ti pakete kadagiti balud. Masansan a kinitada ti linaonna. Nasukimat a naimbag ti amin. Kas pagarigan, sinukimatda dagiti lata tapno kitaenda no adda aniaman a nailemmeng iti uneg wenno sikigan dagitoy. Sinukimatda uray pay dagiti tinapay.

Dimteng ti aldaw a nakitak ti naganko iti listaan dagidiay napatulodan iti pakete. Napalalot’ ragsakko, nupay diak impagarup nga ipatulod ni manangko ti Baro a Tulag iti pakete. Naka-duty idi ti kaeestriktuan nga inspektor; isut’ pinanaganan dagiti balud a Napudot ti Panagul-ulona. Idi alaek ti paketek, inyimtuodna: “Naggapuan ti paketem?” Imbagak kenkuana ti address ni manangko. Nangala iti ababa a bareta de kabra sana linukatan ti kahon.

Idi inikkatna ti kalubna, nakitak ti Baro a Tulag iti nagbaetan ti sikigan ti kahon ken ti taraon! Ginundawayak ti nagkararag a siuulimek: “Jehova, itedmo dayta kaniak.”

Nasdaawak ta kinuna ti inspektor: “Darasem, alaemon daytoy a kahon!” Nupay diak mamati iti napasamak, kinalubak ti pakete ket impanko dayta iti kuartel. Innalak ti Baro a Tulag ket insuksokko dayta iti kutsonko.

Idi imbagak kadagiti kakabsat a nakaawatak iti Baro a Tulag, awan ti namati. Milagro daydi manipud ken Jehova! Tultulongannakami iti naespirituan ta imposible ti manggun-od iti aniaman gapu iti kasasaadmi. Nagyamankami iti nailangitan nga Amami a ni Jehova gapu iti asi ken panangaywanna. Rinugianmi a binasa ken pinabileg ti espiritualidadmi. Anian a yamanmi ken Jehova gapu iti daytoy!

[Kahon/Ladawan iti panid 180, 181]

Pananginterbiu ken ni Lydia Bzovi

Naipasngay: 1937

Nabautisaran: 1955

Ababa a Pakasaritaanna: Naidestiero idi 1949-65.

Idi tin-edyerak, naamirisko a nakasasaem ti kinaawan ni Tatang iti dennami. Dungdunguenmi ni tatangmi a kas iti panangdungngo ti kaaduan nga annak. Diak man la nakapagpakada kenkuana. Dimi nakita ken ni Ivan ti ipapanawna. Addakami idi iti talon nga aggapgapas iti mijo.

Idi nagawidkami, imbaga ni Nanang a naaresto ni Tatang. Nadismaya ken nasaktanak. Ngem saankami a nataranta ken gimmura. Ninamnamami a kastat’ mapasamak. Kanayon idi a maipalagip kadakami ti kinuna ni Jesus: “No indadanesdak, idadanesdakayto met.” (Juan 15:20) Ubbingkami pay idi napaneknekanmi ti kinaagpayso daytoy a bersikulo. Kabesadomi dayta a kas iti panangikabesami iti modelo a kararag. Ammomi met a saankami a paset daytoy a lubong, isu a guraennakami ti lubong. Ti ar-aramiden dagiti autoridad ket ar-aramidenda gapu iti kinaignoranteda.

Idi inturayan ti Romania ti Moldavia, ammo ni Tatang a mabalin a maidepensa ti kasona iti korte. Napalubosankami a mapan idiay korte. Nakaragragsak daydi nga aldaw para kadakami.

Nagsayaat ti panagtestigo ni Tatang. Awan idi ti interesado a dumngeg iti pammabasol ti mangidardarum nga abogado, ngem nasdaaw ti amin bayat a dimngegda iti testimonia ni Tatang. Maysa nga oras ken 40 a minuto nga inalangonna ti kinapudno. Nakasaysayud ken nakalawlawag ti panagtestigona. Uray la a nakasangit dagiti agtartrabaho iti korte.

Pagpannakkelmi ni Tatang ta nabaelanna ti nagtestigo iti korte tapno idepensana ti kinapudno iti publiko. Saankami a pulos a naupay.

Pakaammo: Idi 1943, inaresto dagiti Aleman nga autoridad ti nagannak ni Sister Bzovi ket sinentensiaanda ida iti 25 a tawen a pannakaibalud gapu ta makitintinnulongda kano kadagiti Soviet. Iti las-ud dayta a tawen, dimteng dagiti buyot ti Soviet ket winayawayaanda ida. Kalpasanna, dagiti autoridad ti Soviet a mismo ti nangaresto ken ni tatangna. Agdagup iti 20 a tawen ti pannakaibalud ni tatangna iti nadumaduma a pagbaludan.

[Blurb]

Dungdunguenmi ni tatangmi a kas iti panangdungngo ti kaaduan nga annak. Diak man la nakapagpakada kenkuana

[Kahon/Dagiti Ladawan iti panid 186-189]

Pananginterbiu ken ni Tamara Ravliuk

Naipasngay: 1940

Nabautisaran: 1958

Ababa a Pakasaritaanna: Naidestiero idi 1951. Natulonganna ti agarup 100 a tattao a makaammo iti kinapudno.

Daytoy ti pakasaritaan ni Halyna. Idi 1958, idi 17 laeng nga aldawna, naaresto ti dadakkelna. Isu ken ni nanangna ket naipan iti kampo a pagbaludan idiay Siberia. Agingga nga adda gatas ni nanangna, a nagpatingga idi maikalima a bulanna, napalubosan ni Halyna a makikadua ken nanangna. Kalpasan dayta, masapul nga agtrabahon ni nanangna, ket naipan ti maladaga iti pagaywanan kadagiti maladaga. Agnanaed idi ti pamiliami iti asideg a probinsia ti Tomsk. Nagsurat dagiti kakabsat iti kongregasionmi ket agkidkiddawda iti asinoman a makabael a mangaywan iti maladaga a babai manipud iti pagaywanan kadagiti maladaga agingga a mawayawayaan ti dadakkelna. Siempre idi naibasa ti surat, nagsennaay ti amin. Nakalkaldaang ken narikut ti kaadda ti maladaga iti kasta a kasasaad.

Inikkandakami iti tiempo nga agpanunot. Limmabas ti makalawas. Awan ti nagboluntario a mangala kenkuana. Narigat ti kasasaadmi amin. Iti maikadua a lawas, kinuna ti manongko ken ni Mamang: “Alaentayo dayta a maladaga.”

Kinuna ni Mamang: “Ania ti kayatmo a sawen, Vasia? Baketakon ken masaksakit. Ammom, dakkel a responsabilidad ti agaywan iti anak ti sabali a tao. Saan nga animal dayta. Saan a baka, saan nga urbon a baka. Ubing dayta. Maysa pay, anak ti sabali a tao dayta.”

Kinunana: “Isu ngarud nga alaentayo Mamang. Saan nga animal. Panunotem laengen ti maysa a maladaga nga adda iti kasta a kasasaad, iti kasasaad ti kampo a pagbaludan! Bassit pay unay, awan ti gawayna.” Kalpasanna kinunana: “Ditay kadi mapanunot a mabalin nga addanto tiempo a maikunanto kadatayo: ‘Nagsakitak, naibaludak, nabisinanak, ngem didak tinulongan’?”

Kinuna ni Mamang: “Wen, mabalin a mapasamak dayta, ngem dakkel a responsabilidad ti agaywan iti anak ti sabali a tao. Kasano ngay no adda mapasamak kenkuana bayat ti kaaddana kadatayo?”

Kinuna ni manongko: “Ket kasano ngay no adda mapasamak kenkuana sadiay?” Kalpasanna intudonak sana kinuna: “Adda ni Tamara. Makapagbiahe a siwayawaya ket maisangpetna ti ubing. Agtrabahotay amin tapno masuportaran daytoy nga ubing.”

Bueno, nagpanunotkami, nagsasarita, ket kamaudiananna inkeddengmi a rumbeng a mapanak. Isu a napanak kadagiti kampo idiay Mariinski. Napanko innala daytoy nga ubing a babai. Inikkandak dagiti kakabsat iti literatura nga ipanko sadiay. Inikkandak met iti kamera a pangretratok iti ina, tapno maam-ammomi agsipud ta dimi am-ammo. Dida impalubos nga iserrekko ti kamera iti kampo, ngem intugotko ti literatura. Gimmatangak iti banga, ket kinargaak iti lana ti rabawna. Idi simrekak iti ruangan, saan a sinukimat ti guardia no adda aniaman a napandagan ti lana. Isu a naiserrekko ti literatura iti kampo.

Naam-ammok ti ina ti ubing a ni Lydia Kurdas. Naturogak pay ketdi iti maysa a rabii idiay kampo ta masapul a maisagana dagiti papeles tapno mairuar ti ubing. Isu a nayawidko ni Halyna. Ket idi simmangpetkami, isut’ lima a bulan ken sumagmamano nga aldaw. Dakam amin ti nangaywan a naimbag kenkuana, ngem nagsakit ti grabe. Immay dagiti doktor, ngem awan ti aniaman a nadayagnosda a sakitna.

Impagarup dagiti doktor nga anakko, isu nga inungtandak: “Ania ti serbim nga ina?” kinunada. “Apay a dika pasusuen?” Mabutengkam a mangibaga nga isut’ anak ti maysa a balud, ket dimi ammo no ania ti rumbeng nga aramidenmi. Basta nagsangitak laengen ket diakon nagtagari. Inungtandak dagiti doktor; binugkawanda ni Mamang, a kunada nga ubingak unay a nakiasawa, a kasapulak pay la ti gatas. Agtawenak idi iti 18.

Masakit unay ni Halyna, ket marigatan nga aganges. Napanak iti sirok ti agdan ket nagkararagak: “Dios a Jehova, Dios a Jehova, no matay daytoy nga ubing, siak laengen imbes nga isu!”

Nagsung-aben ti ubing iti sanguanan a mismo dagiti doktor. Kinunada: “Awan serbinan​—din agbiag, din agbiag.” Imbagada daytoy iti sanguanak​—iti sanguanan ni nanangko, ibagbagada daytoy. Agsangsangit ni Mamang. Agkarkararagak. Ngem nagbiag ti ubing. Nakipagyan kadakami agingga a nawayawayaan ni nanangna. Pito a tawen a nakipagyan kadakami, ket saanen a pulos a nagsaksakit, uray naminsan laeng.

Agnanaed itan ni Halyna idiay Kharkov, Ukraine. Isut’ kabsattayo, maysa a regular payunir.

[Blurb]

“Dios a Jehova, Dios a Jehova, no matay daytoy nga ubing, siak laengen imbes nga isu!”

[Ladawan]

Kannigid nga agpakannawan: Da Tamara Ravliuk (dati a Buriak), Serhii Ravliuk, Halyna Kurdas, Mykhailo Buriak, ken Mariya Buriak

[Ladawan]

Kannigid nga agpakannawan: Serhii ken Tamara Ravliuk, Mykola ken Halyna Kuibida (dati a Kurdas), Oleksii ken Lydia Kurdas

[Kahon iti panid 192]

Report ti Manangaywan iti Sirkito, 1958

“Medio maawatantayo ti rigat a sinagaba dagiti kakabsat no maammuantayo nga agarup sangapulo a miembro ti maysa nga organisasion dagiti agtutubo a Komunista ti mangsisiim iti tunggal kabsat. Malaksid iti dayta, adda dagiti traidor a kaarruba; manglimlimo a kakabsat; adu a polis; sentensia ti korte nga ingganat’ 25 a tawen a pannakaibalud kadagiti kampo wenno pagbaludan; pannakaidestiero idiay Siberia; ingganat’ tungpal biag a nadagsen a panagtrabaho; ken pannakaipupok, a no dadduma ket napaut a pannakaipupok kadagiti nasipnget a selda​—amin dagitoy ket mabalin a mapagteng iti maysa a tao a mangisawang iti sumagmamano a sasao maipapan iti Pagarian ti Dios.

“Nupay kasta, natured dagiti agibumbunannag. Ay-ayatenda unay ni Jehova a Dios, ti kababalinda ket kaasping iti kababalin dagiti anghel, ket dida pampanunoten nga isardeng ti pannakidangadangda. Ammoda a daytat’ trabaho ni Jehova ket masapul nga agtultuloy agingga iti naballigi a pannakairingpasna. Ammo dagiti kakabsat no siasino ti kanayon a pangipaayanda iti kinasungdoda. Maragsakanda nga agsagaba maigapu ken Jehova.”

[Kahon/Ladawan iti panid 199-201]

Pananginterbiu ken ni Serhii Ravliuk

Naipasngay: 1936

Nabautisaran: 1952

Ababa a Pakasaritaanna: Naipupok iti 16 a tawen kadagiti pagbaludan ken kampo a pagbaludan. Namimpito a pinilitda a mangyakar iti pagtaenganna. Natulonganna ti agarup 150 a tattao a makaammo iti kinapudno. Nainterbiu ti baketna a ni Tamara iti panid 186-9. Agserserbi itan ni Serhii kas panglakayen iti Kongregasion ti Rohan, iti asideg ti siudad ti Kharkov.

Nagnaedak iti pito a tawen idiay Mordvinia. Nupay naibaludak iti kaiingetan ti pannakaguardiana a kampo, adu a publikasion ti naiwaras bayat nga addaak sadiay. Nangyawid ti dadduma a guardia iti literatura, binasada a mismo, ket kalpasanna intedda kadagiti pamilia ken kabagianda.

No dadduma asitgannak ti maysa a guardia bayat ti maikadua a panagreliebo dagiti trabahador. Kunana: “Adda kadi aniaman dita, Serhii?”

“Ania ti kayatmo?” kunak.

“Aniaman a mabasa.”

“Addanto kadi agsukimat inton bigat?”

“Wen. Addanto idiay maikalima a yunit.”

“Sige, iti maysa a kama a naabbongan iti tualia, adda Pagwanawanan. Mabalinmo nga alaen.”

Naaramid ti panagsukimat ket innalana ti Pagwanawanan. Ngem saanen a makasarak dagiti guardia iti sabali pay a literatura agsipud ta naammuanmi a nasaksakbay ti panagsukimatda. Iti kasta, tinulongandakami ti sumagmamano a guardia. Nagustuanda ti kinapudno, ngem mabutengda a maawanan iti trabaho. Bayat ti adu a tawen a kaadda ti kakabsat sadiay, nakita dagiti guardia ti panagbiagmi. Makita dagiti managpanunot a tattao nga awan aniaman a krimen a nakabasolanmi. Awan la ngamin ti masaoda maipapan iti dayta, ta no kasta, maibilangda a mangsupsuportar kadagiti Saksi ni Jehova, ket maikkatda iti trabahoda. Isu nga uray kaskasano, sinuportaranda ti trabahotayo. Innala ken binasada ti literatura. Dayta ti nakatulong a nangep-ep iti nakaro a pannakaidadanes.

Idi 1966, agarup 300-kami a kakabsat idiay Mordvinia. Ammo dagiti administrador ti petsa ti Memorial. Ket inkeddengda a lapdandakami iti dayta a tawen. Kinunada: “Agad-adalkayon iti Pagwanawanan, ngem pasardengendakayo iti daytoy a Memorial-yo. Awan ti aniaman a maaramidyo.”

Masapul idi nga agtalinaed dagiti miembro ti nadumaduma a yunit ti guardia kadagiti opisinada agingga nga adda pagilasinan nga awanen ti peggad. Addada amin iti lugarda: ti agsipsiput a guardia, dagiti kameng ti administrasion, ti komander ti kampo.

Isu a napankam amin iti kalsada, iti tay-ak a paguurnonganmi no adda ‘roll call’ wenno inaldaw a panagsukimat no presentekami amin, iti agsapa ken iti rabii. Kalpasanna, idi naurnongkamin sigun kadagiti kongregasion wenno grupo, linawlawmi ti tay-ak. Iti tunggal grupo, maysa a kabsat a lalaki ti nagpalawag bayat a magmagnakami; dimngeg ti dadduma.

Awan aniaman nga emblemami, isu a palawag laeng. Awan idi ti siasinoman a napulotan iti kampo. Idi ag-alas 9:30 ti rabii, nalpasen ti amin. Ti rambak ket inngudon ti amin a grupo bayat a magmagnakami iti kalsada.

Kayatmi a kantaen ti kanta a sangsangkamaysa​—dakam amin. Isu a nagtitiponkami amin iti asideg ti pagdigusan, nga adda iti kaadaywan a suli manipud iti ruangan a pakasitaran. Iladawam iti panunotmo ti 300 a lallaki a 80 agingga iti 100 ti agkankanta iti rabii iti nakaag-agneb a kabakiran. Agasem ti kallungogan dayta a kanta! Malagipko a kinantami ti kanta numero 25, a napauluan “Natayak Gapu Kenka,” manipud iti daan a pagkantaan. Ammo ti amin dayta a kanta. No dadduma uray dagiti soldado kadagiti torre ipukkawda kadakami: “Pangngaasiyo ta kantaenyo ti Kanta 25!”

Idi rinugianmi ti nagkanta iti daydi a rabii, rimmuar ti amin nga empleado kadagiti opisinada sada napan iti pagdigusan tapno pasardengendakami. Ngem idi simmangpetda, dida mapasardeng ti panagkanta ta dagidiay agkankanta ket siiirut a pinalawlawan ti amin a kakabsat a di agkankanta. Isu a nagrikusrikus laeng dagiti guardia agingga a nalpas ti panagkanta. Idi nalpas ti panagkanta, nagsisinan ti amin. Saan nga ammo dagiti guardia no siasino dagiti nagkanta ken dagiti di nagkanta. Saandakami a maibalud amin nga agsolsolo!

[Kahon/Ladawan iti panid 203, 204]

Pananginterbiu ken ni Victor Popovych

Naipasngay: 1950

Nabautisaran: 1967

Ababa a Pakasaritaanna: Naipasngay iti pagbaludan, anak ni Mariya Popovych, a nainterbiu iti panid 167-9. Naaresto idi 1970, naibalud iti uppat a tawen gapu iti panangasaba. Bayat ti tallo aldaw a bista, 35 a tattao ti nagtestigo a kinasabaan ida ni Brother Popovych.

Saan koma a matingiting laeng ti kasasaad a mapaspasaran dagiti Saksi ni Jehova sigun iti relasionda iti tattao. Saan a naan-anay a mailawlawag ti pannakaidadanes ti ili ti Dios babaen ti panangpabasol iti gobierno. Ar-aramiden laeng ti kaaduan nga opisial ti trabahoda. Idi nagbaliw ti gobierno, nagbaliw ti kinasungdo dagiti opisial, ngem dikami nagbaliw. Ammomi a naipalgak iti Biblia ti pudno a pagtataudan dagiti pannakariribukmi.

Dimi minatmatan ti bagimi a basta inosente a biktima dagiti manangirurumen a tattao. Ti nakatulong kadakami nga agibtur isut’ nalawag a pannakaawatmi iti napataud nga isyu idiay minuyongan ti Eden​—ti isyu maipapan iti kalintegan ti Dios a mangituray. Dayta ti isyu a di pay narisut. Ammomi nga adda gundawaymi a dumasig iti panangituray ni Jehova. Dimmasigkami iti isyu a nainaig saan laeng nga iti pagimbagan ti tattao no di ket iti Soberano ti uniberso. Nalawlawag nga amang ti pannakaawatmi kadagiti pudno nga isyu a nairaman. Daytoy ti nangpabileg kadakami isu a nasalimetmetanmi ti kinatarnawmi uray iti sidong dagiti kakaruan a kasasaad. Saan laeng a ti relasionmi iti tattao ti pinanunotmi.

[Blurb]

Saan a naan-anay a mailawlawag ti pannakaidadanes ti ili ti Dios babaen ti panangpabasol iti gobierno

[Kahon/Ladawan iti panid 208, 209]

Pananginterbiu ken ni Mariya Pylypiv

Naipasngay: 1934

Nabautisaran: 1952

Ababa a Pakasaritaanna: Napan idiay Siberia idi 1951 tapno bisitaenna ni manangna a naideporta sadiay. Naammuan ni Mariya ti kinapudno idiay Siberia ket kalpasanna, nakiasawa iti maysa a kabsat a naidestiero sadiay.

Idi natay ni Tatang, immay dagiti polis iti balaymi. Adu ti immay a polis. Dagitoy dagiti polis iti Purok ken iti Distrito. Pinakdaarandakami a dida kayat nga adda agkanta ken agkararag. Imbagami nga awan ti linteg a mangiparit iti panagkararag. Dinamagda no kaano a maaramid ti pumpon. Imbagami, ket pimmanawdan.

Nasapa nga immay dagiti kakabsat. Maiparit ti agtataripnong, ngem mabalin nga umay makipamumpon dagiti tattao. Nasapakami a nangrugi agsipud ta ammomi nga umay dagiti polis. Idi rugian ti maysa kadagiti kakabsat a lallaki ti kararag, simmangpet ti maysa a trak a napno iti polis. Tinurpos ti kabsat a lalaki ti kararag, ket kalpasanna napankamin iti sementerio.

Sinurotdakami ket pinastrekdakami iti sementerio. Idi nangikararag manen ti kabsat, pinadas dagiti polis nga arestuen. Ngem dakami a babbai ti nangikeddeng a saanmi nga ipalubos nga arestuen dagiti polis ti kabsat a lalaki. Adu ti polis, isu a linikmutmi ti kabsat a lalaki. Bayat ti panagkakaribuso, inturong ti maysa kadagiti kakabsattayo a babbai ti panaglibas ti kabsat a lalaki iti nagbabaetan ti balbalay, agingga a nakadanon iti purok. Kellaat a limmabas ti am-ammomi a nakalugan iti pribado a lugan, isu a limmugan ken nakapanaw ti kabsat a lalaki. Binirok dagiti polis iti amin a lugar ngem dida nasarakan. Kalpasanna, pimmanawdan.

Masansan a dagiti kakabsat a babbai ti nangsalaknib kadagiti kakabsat a lallaki. Gagangay a dagiti kakabsat a lallaki ti mangsalaknib koma iti kakabsat a babbai, ngem masapul a kasta ti maaramid idi a tiempo. Masapul a dagiti kakabsat a babbai ti mangsalaknib iti kakabsat a lallaki. Adu ti kakasta a kasasaad.

[Blurb]

Masapul a kasta ti maaramid idi a tiempo. Masapul a dagiti kakabsat a babbai ti mangsalaknib iti kakabsat a lallaki

[Kahon/Ladawan iti panid 220, 221]

Pananginterbiu ken ni Petro Vlasiuk

Naipasngay: 1924

Nabautisaran: 1945

Ababa a Pakasaritaanna: Naidestiero idi 1951-65. Di nagbayag kalpasan a naidestiero ni Brother Vlasiuk, nagsakit ken natay ti barona. Iti simmaganad a tawen, kalpasan a nagpasngay ni baketna iti maysa pay nga anak a lalaki, nakapataud iti komplikasion ken in-inut a natay. Nabalo ni Brother Vlasiuk nga addaan iti aywanan a maladaga. Idi 1953, nangasawa manen, ket timmulong ti kabarbaro nga asawana a nangaywan iti ubing.

Maysaak kadagiti taga Ukraine a naidestiero idiay Siberia idi 1951. Ammoyo, awan ti nagbuteng. Kasta nga espiritu ti intukit ni Jehova kadagiti kakabsat ta adda pammatida a nabatad iti wagas ti panagsasaoda. Awan idi ti mayat a mapan iti daytoy naituding a pangasabaan. Sibabatad nga impalubos ni Jehova a Dios iti gobierno nga ipannakami sadiay. Idi agangay, kinuna dagiti autoridad: “Dakkel ti kamalimi.”

Kinuna dagiti kakabsat: “Kasano?”

“Iti panangipanmi kadakayo ditoy. Ita, komkombertienyo metten dagiti umili ditoy!”

Imbaga dagiti kakabsat: “Addanto sabali pay a maaramidyo a kamali.”

Ti maikadua a dakkel a kamalida ket kalpasan a winayawayaan ken impaayandakami iti amnestia, didakami pinagawid kadagiti ilimi. “Mapankayo iti aniaman a lugar ngem saan a kadagiti iliyo,” kinunada. Kalpasanna, naamirisda a nagkamalida. Ngem gapu iti dayta a pagannurotan, nairakurak ti naimbag a damag iti intero a Russia.

[Kahon/Ladawan iti panid 227]

Pananginterbiu ken ni Anna Vovchuk

Naipasngay: 1940

Nabautisaran: 1959

Ababa a Pakasaritaanna: Naidestiero idi 1951-65. Sangapulo ti tawenna idi naipan idiay Siberia. Nanipud 1957 agingga iti 1980, sililimed a nagtrabaho ken nagimprenta iti literatura a naibasar iti Biblia.

Kanayon idi a pilitennakami ti KGB nga inaganan dagiti kakabsatmi. Impakitaandakami kadagiti retrato. Masansan idi a kunaek: “Uray damagendak, diak ammo ti aniaman ken ti asinoman.” Kasta ti kanayon a panangsungbatmi kadakuada. Di nagbayag, kalpasan la unay ti pannakikallaysak, magmagnaak idi iti siudad ket nasabatko ti lokal a pangulo ti KGB idiay Angarsk. Masansan idi a paayabannak tapno palutpoten isu nga am-ammonak a naimbag.

Kinunana kaniak: “Ni ngay Stepan Vovchuk, imbagam idi a saanmo nga am-ammo daytoy a lalaki. Ket no isu gayam ti nakikallaysaam?”

Kinunak: “Saan kadi a sika ti nangyam-ammo kaniak kenkuana babaen kadagiti retratoyo?”

Nagpalakpak: “Kitaem ta dakami manen ti makimbasol!”

Ket nagkatawakami a dua. Naragsak idi dayta a kanito iti biagko.

[Kahon/Ladawan iti panid 229, 230]

Pananginterbiu ken ni Sofiya Vovchuk

Naipasngay: 1944

Nabautisaran: 1964

Ababa a Pakasaritaanna: Naidestiero idi 1951-65. Pito ti tawenna idi naipan idiay Siberia a kadua ni nanangna, manangna, ken manongna.

Idi impandakami idiay Siberia, imbagada kadakami a permanenten ti panagnaedmi sadiay. Saanmi a pulos nga impagarup a mawayawayaankami. Idi nabasami iti Pagwanawanan ti maipapan kadagiti kombension a maang-angay iti nadumaduma a pagilian, inkararagmi ken Jehova nga uray maminsan la koma iti biagmi a maaddaankami iti gundaway a tumabuno iti kombension a kas iti maar-aramid iti nadumaduma a pagilian. Talaga a binendisionannakami ni Jehova. Idi 1989, natabunuanmi ti internasional a kombension dagiti Saksi ni Jehova idiay Poland. Di mailadawan ti kasta unay a kinaragsakmi gapu iti kaaddami sadiay.

Naimpusuan a pinasangbaydakami dagiti kakabsat idiay Poland. Uppat nga aldawmi sadiay. Nakikombensionkami! Napalalot’ ragsakmi a nangammo iti ad-adu maipapan ken Jehova ken nagpaisuro manipud iti Sao ti Dios. Nakaragragsakkami. Nagririnnanudkami kadagiti kapadasan. Nupay nagadu a pagilian ti naggapuan dagiti dimmar-ay, kakabsatmi ida! Natalingenngen ti riknami bayat a nagnakami iti aglawlaw ti istadium. Kalpasan ti amin​—ti nakabaybayag a pannakaipasidongmi iti panangipawil​—para kadakami, kasla addakamin iti baro a lubong. Awan nangngegmi nga aniaman a panangilunod, sa nadalus ken napintas ti amin. Naglalangenkami kalpasan ti programa. Saankami a nagawid a dagus; nakilangenkami kadagiti kakabsat, nagsasaritakami. Adda met dagiti nagipatarus no saanmi a naawatan ti lenguahe dagiti kasarsaritami. Uray no saanmi a naawatan, nagbibinnisongkami. Naragsakkami.

[Kahon/Ladawan iti panid 243, 244]

Pananginterbiu ken ni Roman Yurkevych

Naipasngay: 1956

Nabautisaran: 1973

Ababa a Pakasaritaanna: Innem a tawen a naipupok kadagiti kampo a pagbaludan gapu iti neutralidadna. Agserserbi a miembro iti Branch Committee ti Ukraine nanipud idi 1993.

Ti kinapudno ti mangtignay iti maysa a tao tapno tumulong ken mangsaranay iti sabsabali. Daytoy ti nangruna a nariknami idi naglayus iti nakaro idiay Transcarpathia idi 1998, ket ginasut, wen, ginasut a tattao ti naawanan iti pagtaengan ken amin a sanikuada iti maysa laeng a rabii.

Iti las-ud ti dua nga aldaw, simmangpet iti dayta a lugar ti maysa a grupo dagiti kakabsat ket nangbuangayda kadagiti mangsaranay a komite. Dagitoy ti nangamiris no ania a saranay ti maipaay iti tunggal pamilia ken bario. Dua a bario ti kangrunaan a nalayus. Dagitoy ti bario ti Vary ken Vyshkove. Iti las-ud ti dua wenno tallo nga aldaw, naaramid dagiti plano no ania ti maitulong iti tunggal pamilia ken no siasino ti tumulong. Kalpasanna, simmangpet dagiti kakabsattayo a nakalugan kadagiti trak sada rinugianen a pinala ti nagadu a pitak.

Nangitugotda iti namaga a kayo, a nagsiddaawan ti amin iti daytoy a lugar. Nasdaaw dagiti saan a Saksi. Maysa a kabsat a babai a taga Vyshkove ti adda idi iti lugar a pagpalpalaan ti maysa a grupo dagiti kakabsat. Inasitgan ti maysa a reporter ti damdamag ket inimtuodna: “Ammom kadi no siasino dagitoy a tattao?”

“Diak unay ida am-ammo,” kinunana, “ta sabasabali ti lenguahemi​—Romaniano, Hungaryo, Ukranio, ken Ruso. Ngem maysa ti masiguradok: Kakabsatko ida, ken tultulongandak.”

Iti las-ud ti dua wenno tallo nga aldaw, timmulong dagiti kakabsat ken inaywananda dagitoy a pamilia, a nayakar pay laeng iti sabali a luglugar. Nupay kasta, kalpasan ti kagudua ti tawen, naibangon manen ti dandani amin a balbalay dagiti Saksi, ket dagiti Saksi ti kaunaan iti dayta a lugar a nakasubli kadagiti baro a pagtaenganda.

[Tsart iti panid 254]

(Kitaem ti publikasion)

Dagiti Regular Pioneer Ditoy Ukraine (1990-2001)

10,000

8,000

6,000

4,000

2,000

0

1990 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2001

[Tsart iti panid 254]

(Kitaem ti publikasion)

Dagiti Saksi ni Jehova Ditoy Ukrainea (1939-2001)

120,000

100,000

80,000

60,000

40,000

20,000

0

1939 1946 1974 1986 1990 1992 1994 1996 1998 2001

[Footnote]

[Dagiti Mapa iti panid 123]

(Para iti aktual a pannakaurnosna, kitaem ti publikasion)

UKRAINE

VOLYN’

HALYCHYNA

Lvov

TRANSCARPATHIA

BUKOVINA

KIEV

Kharkov

Dnepropetrovsk

Luhans’k

Zaporozh’ye

Donetsk

Odessa

CRIMEA

NANGISIT A BAYBAY

TURKEY

BULGARIA

ROMANIA

MOLDOVA

POLAND

BELARUS

RUSSIA

[Ladawan iti panid 118]

[Ladawan iti panid 127]

Ni Vojtech Chehy

[Ladawan iti panid 129]

Ti kaunaan a kombension idiay ili ti Borislav, Halychyna, Agosto 1932

[Ladawan iti panid 130]

Kombension idiay Solotvyno, Transcarpathia, 1932

[Ladawan iti panid 132]

Simamatalek nga intungpal da Emil ken ni Mariya Zarysky ti annongenda a kas managipatarus iti 40 a tawen

[Ladawan iti panid 133]

Ti kaunaan a bodega ti literatura iti Ukraine ket adda idi iti daytoy a balay idiay Uzhgorod nanipud 1927-31

[Ladawan iti panid 134]

Grupo a sisasagana nga aglugan iti bus a mapan iti ministerioda idiay paset ti Rakhiv iti Kabambantayan ti Carpathia, 1935: (1) Ni Vojtech Chehy

[Ladawan iti panid 135]

Plaka ti ponograpo idi un-unana a “Relihion ken Kristianidad,” iti Ukranio

[Ladawan iti panid 136]

Ti Kongregasion ti Kosmach idi 1938: (1) Inlako ni Mykola Volochii ti maysa kadagiti dua a kabaliona tapno makagatang iti ponograpo

[Ladawan iti panid 137]

Ni Ludwik Kinicki, a di malipatan ti adu kas naregta a ministro, ket natay a matalek ken Jehova iti maysa a kampo konsentrasion dagiti Nazi

[Dagiti Ladawan iti panid 142]

Ni Illia Hovuchak, (ngato a kannigid), ket makita ditoy nga agbibiahe a kadua ni Onufrii Rylchuk a mapan mangasaba iti kabambantayan, ken (kannawan) ti baketna a ni Paraska, ket pinatay dagiti Gestapo kalpasan ti panangyawat ti padi a Katoliko kenkuana

[Ladawan iti panid 146]

Ni Anastasiya Kazak (1) a kaduana ti dadduma a Saksi a naggapu iti kampo konsentrasion ti Stutthof

[Ladawan iti panid 153]

Nagkitakit da Ivan Maksymiuk (ngato a kadua ni baketna a Yevdokiya) ken ti barona a ni Mykhailo (kannawan) a mangikompromiso iti kinatarnawda

[Ladawan iti panid 158]

Dagiti nagkauna a publikasion ti Biblia iti Ukranio

[Ladawan iti panid 170]

Iti edad a 20, ibakbaklay idin ni Hryhorii Melnyk ti rebbengenna a mangaywan iti dua nga adienna a lallaki ken maysa nga adienna a babai

[Ladawan iti panid 176]

Inibturan ni Mariya Tomilko ti 15 a tawen a pannakaibalud ngem nagtalinaed a matalek

[Ladawan iti panid 182]

Apagbiit a panagkita ni Nutsu Bokoch ken ti anakna iti pagbaludan, 1960

[Dagiti Ladawan iti panid 185]

Da Lydia ken Oleksii Kurdas (ngato), a naaresto ken naibalud iti nagsina a kampo idi a ti anakda a ni Halyna ket 17 nga aldawna; ni Halyna Kurdas, tallo ti tawenna (kannawan): Daytoy ket naretrato idi 1961 idi adda pay laeng dagiti dadakkelna iti pagbaludan

[Ladawan iti panid 191]

Idi rabii sakbay ti kasarda, naaresto da Hanna Shyshko ken Yurii Kopos ket nasentensiaanda a maibalud iti sangapulo a tawen iti kampo a pagbaludan. Nagkasarda sangapulo a tawen kalpasanna

[Ladawan iti panid 191]

Gistay kakatlo ti maysa a siglo ti binusbos ni Yurii Kopos kadagiti pagbaludan ken kampo a pagtrabahuan ti Soviet

[Ladawan iti panid 194]

Impamaysa ni Pavlo Ziatek ti intero a panagbiagna iti panagserbi ken Jehova

[Ladawan iti panid 196]

Ti surat ni Nathan H. Knorr kadagiti kakabsat iti U.S.S.R., a napetsaan iti Mayo 18, 1962

[Ladawan iti panid 214]

Dagiti literatura para iti Ukraine ken dadduma a paset ti Union Soviet ket nayimprenta kadagiti bunker a kas iti daytoy idiay makindaya a Ukraine

[Ladawan iti panid 216]

Makinngato: Ti kakaykaywan a turod iti nakasulsulinek a Kabambantayan ti Carpathia a nagtrabahuan ni Ivan Dziabko iti nalimek a bunker

[Ladawan iti panid 216]

Ngato: Nakatugaw ni Mykhailo Dioloh iti abay ti dati a pannakaruangan ti bunker a sadiay sinuplayanna iti papel ni Ivan Dziabko

[Ladawan iti panid 216]

Kannawan: Ni Ivan Dziabko

[Ladawan iti panid 223]

Naibalud ni Bela Meysar ti 21 a tawen ket kabayatan dagita, nagdaliasat ti matalek nga asawana a ni Regina iti nasurok a 140,000 a kilometro tapno masansan a masarungkaranna

[Ladawan iti panid 224]

Nadutokan ni Michael Dasevich kas country servant idi 1971

[Ladawan iti panid 233]

Ti pannakairehistro dagiti Saksi ni Jehova ditoy Ukraine, idi Pebrero 28, 1991, ti kaunaan iti kasta a pannakairehistro iti teritoria ti U.S.S.R.

[Dagiti Ladawan iti panid 237]

Iti internasional a kombension idiay Kiev idi 1993, 7,402 ti nabautisaran, ti kadakkelan pay laeng a bilang dagiti nabautisaran iti aniaman a kombension iti moderno-aldaw a pakasaritaan ti ili ti Dios

[Ladawan iti panid 246]

Panagturpos ti kaunaan a klase ti Ministerial Training School idiay Lvov, idi rugrugi ti 1999

[Ladawan iti panid 251]

Ngato: Ti grupo dagiti pasdek a Kingdom Hall a nagserbian ti pamilia ti Bethel nanipud 1995-2001

[Ladawan iti panid 251]

Tengnga: Ti balay nga inusar ti pamilia ti Bethel idi 1994-5

[Ladawan iti panid 251]

Baba: Ti Kingdom Hall iti ili ti Nadvirna​—ti kaunaan a naibangon iti sidong ti baro a programa ti panagibangon kadagiti Kingdom Hall ditoy Ukraine

[Dagiti Ladawan iti panid 252, 253]

(1-3) Ti nabiit pay a naidedikar a sanga ditoy Ukraine

[Ladawan iti panid 252]

(4) Ti Branch Committee manipud kannigid agingga iti kannawan: (nakatugaw) Stepan Hlinskyi, Stepan Mykevych; (nakatakder) Andrii Semkovych, Roman Yurkevych, John Didur, ken Jürgen Keck

[Ladawan iti panid 253]

(5) Ni Theodore Jaracz nga agpalpalawag idi naidedikar ti sanga ti Ukraine idi Mayo 19, 2001