Pudno Aya a Pagbutbutnganyo ti Krimen?
Nabugbogkayo kadin, wenno adda kadi ammoyo a nabugbogen?
Maamakkayo kadi a rummuar kadagiti kalsada no nakalneken ti init? No maamakkayo, agan-annadkayo aya? Liklikanyo kadi ti pannagna iti subway wenno luglugan ti publiko kadagiti dadduma a tiempo iti aldaw?
No addaankayo kadagiti agtutubo nga annak, pakdaaranyo aya ida iti pannakisarita kadagiti ganggannaet?
Madanagankayo aya a dagiti annakyo ti mabalin a maatake idiay eskuelaan?
Addaankayo aya iti nasursurok ngem maysa a kandado iti ruangan? Addaankayo aya iti alarma ti agtatakaw wenno ti naisangsangayan nga alikamen a pangtulbek iti kotseyo? Tulbekanyo aya ti bisekletayo no iparadayo iti kalsada?
No sinungbatanyo dagitoy a salsaludsod iti wen, ngarud matmatanyo a pudno a pagbutbutnganyo ti krimen.
KADAGITI kallabes a tawtawen dagiti tattao ad-addan a sipapanunotda iti krimen. Apay? Agsipud ta inapektarannan ti sangakaarrubaanda, dagiti gagayyemda, dagiti pamiliada, ken ti bagbagida. Kas inkabil ti The New York Times a paulo, “Ti Panagbuteng iti Krimen Naigameren iti Panagbiag iti Siudad.” Intuloy a kinuna ti artikulo: “Para kadagiti agnanaed iti Siudad iti Nueva York, babaknang man ken napapanglaw, ti krimen saan laengen a banag a mapasamak kadagiti dadduma a tattao. Nagsaknapen iti siudad, ket nakaaramid kadagiti inkapilitan a panagbalbaliw—dadduma di madmadlaw, dadduma dramatiko—iti pamay-an ti panagbiag dagiti tattao.” Ket dayta agaplikar saan laeng nga iti Nueva York no di ket kadagiti adu a dadduma pay a siudad iti agliklikmut ti lubong.
Krimen—“Narang-ay nga Industria” iti Lubong
INDIA: Ti krimen saan laeng a parikut dagiti Americano. Daytat’ saplit iti lubong. Kas pangarigan, ti magasin nga India Today saritaenna ti makin-amianan nga estado iti Bihar a kas “Pagarian dagiti Kidnaper.” Kuna ti kabsat iti maysa a biktima iti panangkidnap: “Adda naan-anay a panagbuteng. Simmardengkamin a rumrummuar iti balbalaymi kalpasan ti ilelennek ti init. Agbibiagkami a kankanayon iti buteng.” Ti sabali pay a paulo ti damdamag ket, “Organisado a Krimen Maysa a Rumangrang-ay nga Industria Idiay India.”
ITALIA: Ti Italia addaan met kadagiti parparikutna iti krimen—ket saan laeng nga iti Mafia. Adda met “ti Camorra, maysa a kriminal nga imperio a naibangon maysa a siglon ti napalabas a maipadis iti Mafia ti Sicily, maysa nga estado iti uneg ti estado,” sigun iti The Washington Post. Daytoy a kriminal a sosiedad “ti mapapati a makimbiang kadagiti ngangngani 1,000 a panangpapatay idi napalabas a tallo a tawtawen,” kuna ti isu met laeng a gubuayan.
JAPAN: Ti krimen maysa a pakaseknan iti sosiedad a Hapones. Maysa a pagiwarnak nabiit pay nga impadamagna a ti Japan addaan iti 2,330 a grupo iti krimen nga ammo ti polis, nga addaan iti nakagupgopan a ngangngani 100,000 a butangero.
CHINA: Ti gobierno nangalan iti nainget nga addang iti panangikagumaan a mangpabassit iti bukodna a “kumarkaro a parparikut iti krimen,” sigun iti Far Eastern Economic Review. Dagiti manangpapatay ken manangrames no dadduma ti mapapatay iti imatang ti publiko, ket dagiti dadduma a kriminal ti maiparada iti kalkalsada nga addaan kadagiti plaka nga agbitbitin kadagiti tengngedda a mangipakpakaammo kadagiti nagnaganda ken ti krimen nga inaramidda.
BRAZIL: Maysa a panagsaludsod a naaramid idiay São Paulo ken Rio de Janeiro ipamatmatna a 65 porsiento iti populasion gagaraenda a liklikan dagiti luglugar a naammuanen a napeggad; 85 porsiento didan agisuot kadagiti alahas wenno mangawit kadagiti napapateg a bambanag no pumanawda iti pagtaengan. Nasurok a 90 porsiento kadagiti napagsaludsodan ti mamati a mabalin a maatakeda iti aniaman a tiempo.
NIGERIA: Ti krimen ket paset metten iti panagbiag kadagiti Africano a pagpagilian. Iti panagsuratna iti New Nigerian, ti koresponsal a ni A. Adamu inlawlawagna: “Ti panagtakaw ken ti naarmasan a panangloob, panangpuor, panangpapatay ken mayhem wenno ingagara a panangpawad, ti nakaro a kinaranggas a panangibanag kadagitoy iti daytoy a pagilian ita ti mamagulimek iti maysa ken agammangaw no kasano ti kasayaatan a panangdeskribirna iti kasasaad ti panagamak ken ti kinamauyong a naaramidan ti krimen iti maawat a kapanunotan.”
Ti kinapudno a ta, ti panagbuteng iti krimen nagsaknapen kadagiti kangrunaan a siudad. Daytoy a nasaknap a pannakaammo iti krimen lapdanna ti managtungpal-linteg a paset iti sosiedad. Ket dagiti tattao nabannogdan a mabutbuteng ken di maaddaan iti umiso a pannakasalaknib. Gapuna no bumales ti umili a maibusor iti kriminal, isut’ makagun-od iti pakaibatayan iti pannakipagrikna.
Ngem apay nga adu a tattao ti agturong iti krimen? Mabalin kadi a, maisupadi iti daanen a pagsasao, pudno nga adda pagimbagan ti krimen?