Ti Mangiparangarang ti Kinasirib a Pagpapessa
“MAYSA kadagiti makaupay unay a paset iti rekord iti historia dagiti addaan dori nga animal a ta dayta ipakitana ti nagbassitan maipapan ti ebolusion dagiti reptilia bayat dagiti umuna nga al-aldawda, idi a ti itlog tumataud pay laeng. Kasta ti sennaay ti libro a The Reptiles iti Life Nature Library iti panid 37. Ngem ti pananggun-od iti itlog isu laeng ti pangrugian. Ti panangpessa iti dayta ti basta makaupay—dagiti fossils ti nangpaay met kadagiti ebolusionista.
KAADUAN KADAGITI TUMATAYAB TI pagpapessa a mismo. Ukopanda dagiti itlogda manipud iti bara ti bagida met laeng. Ngem dagiti dutdot ti mabalin a parikut. Dagitoy ket nagsayaatan nga insulator wenno manglapped ti pudot, ket nagbassitan a pudot ti bagi ti makasarut kadakuada tapno mangpessa iti itlog. Ti Namarsuada a ni Jehova a Dios, saan a ti awan gawayna nga ebolusion, ti nangrisot iti parikut a maipaay kadakuada iti sumagmamano a pamay-an. Kadagiti adu a tumatayab dayta ti naisiguden: dagiti pagukop. Sumagmamano nga aldaw sakbay ti pannakaiyitlog ti damo nga itlog, ti makimbaba a dutdot maparotdan ket dumakkel dagiti urat iti daytoy ken umaduda, pumuskol ti kudil. Ket bayat ti panagukop ti tumatayab iti itlog, parutenna dagiti dutdot iti barukongna ket ukopanna agingga a ti awan dutdotna, nabara unay a kudilna a pagukopna ti dumna iti itlog. Wenno ti pagukop, kadagiti dadduma a tumatayab addaanda ti tallo. Apaman a dagitoy a pagpapudot dumketda iti itlog, mangrugin ti pannakaukop.
NGEM SAAN NGA AMIN A TUMATAYAB addaanda ti pagukop nga agparang nga automatiko. Dadduma ti imprograma ti Namarsuada a mangaramid iti bukodda. Dagiti pato ken ganso, kas pangarigan, ti mangparot kadagiti dutdot manipud barukongda tapno ti kudilda ti dumna kadagiti itlog. Dadduma a tumatayab ti mangusar kadagiti sakada kas pagpapessa. Ti asul-sakana a booby ibalkotna ti naraniag-kolorna a sakana iti maymaysa nga itlog, ti dadakkel a nagkakamang a saka isu a sipapartak a pagrikrikosan ti nabara a dara, kas ti kaepektibo met laeng dagiti naurotan ti dutdot a kudil kadagiti dadduma a tumatayab.
KASTA UNAY TI PANNAKANGNGEGTAYO maipapan iti ayat ti ina, ngem no iturongtayo ti atensiontayo iti emperor penguin, ti ayat ti ama ti pagruknoyan. Iti kakaruan iti kalam-ekna idiay Antarctica, agitlog ti kabáyan ti maysa nga itlog ket dagus a mapan iti baybay tapno mangan. Ti ama, nupay kasta, ti mabati a mangig-iggem iti itlog iti nagkakamang a sakana—saka a nabaknang kadagiti ur-urat ti darana ket iti kasta nabarada. Sumaganad abbonganna ti itlog iti nakupin a kudil nga agserbi kas pagpapessa. Apag-isu ti pannakaikabil ti itlog ta ti itlog ti agtalinaed iti nabara a pagpapessaanna nga “umok” uray pay no ti ama magna. Bumaba ti temperatura agingga iti –76° Fahrenheit (–60° C.), a dagiti nayelo nga angin ti agpaut iti adu nga al-aldaw, ngem ti ama ti simamatalek a mangpessa iti itlog iti sakana. Tallo a bulbulan, ket saan a pulos a mangmangan! Ti ina, nupay kasta, saan a nakalipat. Kalpasan a mapessaanen ti itog, isut’ agsubli a mangpakan iti pamiliana iti nangalngalen nga ikan iti tianna, ket aywanannan ti piek bayat ti ipapan ti ama iti baybay tapno mangan.
DADDUMA A TUMATAYAB TI MANGUSAR kadagiti nabaran a luglugar a kas pagpapessa. Ti maleo ti isla iti Indonesia iti Sulawesi agitlog iti sikigan ti bulkan a ti daga ti kankanayon a mapabara babaen iti bulkaniko nga ayus. Dagiti dadduma a maleo iti isla usarenda ti nangisit a bulkaniko a darat iti wangawangan dagiti igid ti baybay. Ikalida dagiti itlogda iti darat, a, gaput nangisit, mangagsep iti pudot a maipaay a mangpessa.
NGEM DAGITI TUMATAYAB SAANDA laeng nga is-isu ti mangusar iti darat kas pagpapessa. Dagiti pawikan umayda iti igid ti baybay iti rabii tapno mangkali kadagiti abut a pagitloganda, no dadduma agingga iti 400 wenno 500 bayat ti panawen ti panagpaadu. Ti buaya iti Nilo mangkali iti abut iti darat ket mangiyitlog iti agingga iti 40 nga itlog. Agarup tallo a bulan kalpasanna inton mapessaanen dagiti annak, dagitoy ti agkakak, ket ti ina ti manglukat iti abut ket ipannan ti pamiliana iti danum.
TI MANGIPARANGARANG ITI AD-ADDA PAY A SIRIB ngem ti naibagan nga immuna, ti buaya iti apgad ken ti buaya iti America ti mangaramid kadagiti narikrikut pay a pagpapessa. Mangaramidda iti bunton dagiti sangsanga, runruno, bulbulong, ken dagiti mabulbuloken a natnateng iti asideg ti karayan wenno libtong. Iti tengnga dagitoy tallo- wenno uppat-pie-kangatona (1 m) a bunton iyitlogda dagiti itlogda ket iti panapanawen usarenda ti ipusda a mangiwarsi iti danum kadakuada. Daytoy ti mangpapartak ti pannakabulok dagiti mabulbulok a ruruot, isu a mangipaay iti agpapada a kangato ti temperatura a kasapulan iti pannakapessa dagiti itlog.
NGEM NUMAN PAY NAKARIKRIKUTEN dagitoy a pagpapessa dagiti reptilia, saanda pay laeng a mapadaan ti aramiden dagiti tumatayab a mallee. Dagitoy maawaganda met ti thermometer fowl. Dagitoy agnanaedda kadagiti namaga a lugar iti makintengnga nga Australia, a sadiay ti panagbaba ti temperatura ti kasta unay, agpada iti inaldaw ken iti panapanawen. Ti panagbangon mangrugi iti tiempo ti damo a tudtudo iti otonio, ta dagiti mulmula a mausar masapul a mabbasada tapno mangrugida a mabulok. Agpada ti kalakian ken kabáyan agtrabaho, ngem ti kalakian ti mangaramid ti kaaduan a nadagsen a trabaho. Ti kabáyan, nupay kasta, ti agtignay a masansan a kas ti kangrunaan a superbisor.
MANGKALIDA ITI ABUT a tallo wenno uppat a pie ti kaunegna, punnuenda kadagiti sangsanga ken bulbulong, buntonanda kadagiti ad-adu pay a natnateng, ket parabawanda daytoy iti nakaad-adu a darat. Ti compost (aglalaok a basura) mangrugin a mabulok, ngem alaenna ti uppat a bulbulan tapno mapataud ti 93.2° Fahrenheit (34° C.). Agingga laeng iti daytoy a mabalinen a mangrugi ti panagitlog. Ti kawitan ti mangkali iti pagumokan iti compost, sukimatenna ti temperatura babaen iti nakanganga a sippitna, kalpasanna isut’ rummuaren tapno agitlogen ti upa. Ngem saan, sukimatenna pay a mismo ti temperatura. No saan pay a mapnek, ti kawitan ti masapul a mangsapul iti nasaysayaat pay a lugar iti compost. No isut’ mapneken ket agitlogen, ti kawitan ti mangkaraykay manen tapno gaburanna. Tunggal tallo wenno uppat nga aldaw maaramid daytoy a pamay-an, agingga nga agarup 30 nga itlog ti maiyitlog.
BAYAT AMIN DAYTOY A TIEMPO dagiti nataengan a tumatayab ti mangaywan iti bunton, kalienda ti uneg a nakaikabilan dagiti itlog, sukimatenda ti kapudotna, kalpasanna gaburanda manen. Agpannuray iti tiempo ti aldaw ken ti panniempo, mabalin a nayonanda ti darat wenno ikkatenda ti dadduma, wenno mangkalida iti pagserkan ti angin iti bunton, kalpasanna gaburanda manen dayta iti umiso a tiempo. Adu nga or-oras ti nagaget a panagtrabaho ti kasapulan, ngem limitaranna ti panagduduma ti temperatura iti saan a nasursurok ngem 1 degree. Tunggal itlog alaenna ti 50 nga al-aldaw tapno mapessaan, a tunggal piek ti rummuar manipud iti bunton a bukodna ket agtarayen a pumanaw a baybay-anen dagiti dadakkelna. Ti panagitlog, panagpessa, ti panangaywan iti bunton—dagitoy amin agtultuloy nga aggigiddan bayat ti 6 wenno 7 a bulbulan. Babaen iti 4-bulan a panawen a kasapulan iti pangrugian iti ipupudot ti bunton, dayta kaipapananna ti ngangngani 11 a bulbulan nga agtultuloy a trabaho. Ket amin dagitoy ti maaramid tapno mapataud dagiti piek a naan-anay a baybay-andanton!
ANIAN A KINASIRIB TI MAIPARANGARANG kadagitoy amin a nagduduma a pagpessa! Ngem dagiti an-animal a nairaman saanda a nasirib a bukodda. Ti kinasirib nga iparangarangda ti naiprograma kadakuada babaen ti Namarsuada, ni Jehova a Dios. Kas ipamatmat ti Proverbio 30:24: “Dagitoy naisigud ti kinasiribda.”
[Dagiti ladawan iti panid 14, 15]
Ganso a grelag
Emperor penguin
Tumatayab a maleo
Pawikan
Buaya
Tumatayab a Mallee