Ti Sirmata iti Talna

IDI 1916, sakbay pay laeng ti iseserrek ti Estados Unidos iti gubat, rinugianen ni Wilson nga itandudo ti sirmatana maipapan iti agnanayon nga urnos a mangipasigurado iti talna ditoy daga. Sigun iti biograpo a ni Gene Smith, sinirmatana “ti pannakaipasdek ti Liga de Naciones isu a maysa a korte ti linteg a maipaay iti pannakaisaknap iti kinahustisia a maipaay kadagiti amin a tattao ken mangpukaw iti pammutbuteng iti gubat iti agnanayon.” Kalpasanna idi 1917, idi a makigubgubat ti Estados Unidos, isut’ nagbalin a kadadakkelan a krusado a maipaay iti inanamaenna a maysa nga agnanayon a talna ken ti pagbanaganna a dayaw iti karerana.

Itan impamaysanan dagiti bilegna a maipaay iti panangisaknap iti ebangheliona maipapan iti Liga de Naciones, kas implanona. Pinanggepna ti maysa a “talna nga awanan ti panagballigi” a sadiay awan ti maabak nga Aleman a tattao, no di ket, ti naituang a namilitaran, autokratiko nga agtuturay.

Kas pangibatayan iti pannakitulag a maipaay iti talna, impasdekna ti nalatak a Sangapulo ket Uppat a Puntos. Dagitoy buklenda dagiti lima a kangrunaan a kapanunotan a raemen dagiti amin nga agrurupak a nasnasion, agraman dagiti walo a puntos a mangtaming kadagiti espisipiko a napolitikaan a parparikut ken parparikut iti teritoria. Ti maika-14 a punto isu ti nasken unay, agsipud ta dayta irepresentarna ti sentro iti krusada ni Wilson​—ti pannakaipasdek ti Liga de Naciones.

“Ti Kadadakkelan a Balligi wenno ti Katan-okan a Trahedia”

Isut’ maallukoy a suportaran ti Dios ti proyektona ta impapilitna ti agatender iti Kumperensia ti Talna iti Paris idi 1919​—inaramidna daytoy nupay adu a napolitikaan a gagayyemna ti mangipagarup a ti presidente iti Estados Unidos ti agtalinaed a saan a makibiang iti pannakitulag a maipaay iti talna. Patienna a dagiti tattao iti lubong addada iti likudanna uray pay no saan nga umanamong dagiti amin a politiko. Isut’ maallukoy a mamati nga isu ti instrumento ti Dios a maipaay iti talna. Isu, nga awanen ti sabali, ti masapul a mapan idiay Paris.

Impakaammona iti pribado a sekretariona, ni Tumulty: “Daytoy a biahe mabalin nga isunto ti kadadakkelan a balligi wenno katan-okan a trahedia iti amin a historia; ngem mamatiak iti Nadiosan a Tulong . . . Patiek nga awan grupo dagiti tattao, nupay kasano ti panagkaykaysada iti pannakabalinda wenno impluensiada ti mabalin a mangabak iti daytoy dakkel a panggep ti lubong.” (Kuami dagiti italiko.) Kas kunaen ti maysa nga autoridad: “Ti Presidente determinado a mangusar iti pannakabalinna ken dayawna a manggun-od iti kamaudianan a pannakaibanag ti talna a mangiraman iti plano a maipaay iti Liga de Naciones.”

Idi Nobiembre 1918, ngangnganin maabak ti buyot nga Aleman. Naitukon kadakuada ti pannakikappia a mangiyegto iti panagsardeng iti gubat. Narugian dagiti pannakisarita a maipaay iti kappia a ramanenna ti Primero Ministro iti Welsh iti Britania a ni Lloyd George, ti nabaneg a Premier a Pranses a ni Georges Clemenceau, ti natakneng nga Italiano a Primero Ministro a ni Vittorio Orlando, ken ti di malirip a pannakabagi ti Hapon, ni Count Nobuaki Makino. Determinado ni Wilson a mangallukoy kadakuada a ti Liga nga implanona isu ti kakaisuna a sungbat kadagiti parparikut ti Europa agraman dagiti parparikut iti lubong.

“Lumlumgak Manen ti Bituen iti Betlehem”

Ni Wilson ti bannuar dagiti tattao bayat ti panagpasiarna idiay Europa sakbay ti Kumperensia iti Talna idiay Paris. Kas insurat ni Herbert Hoover kamaudiananna: “Isut’ sipapasnek a naawat iti isuamin a lugar . . . Ti panangawat iti publiko dakdakkel ngem ti aniaman a napasamak idi a naipaay iti matmatay a tao.” Ti panangidaulona iti talna ken ti sirmatana ti nangtignay kadagiti kaaduan a tattao. Bayat ti panagpasiarna iti Italia, impukkaw dagiti bunggoy, “Viva Wilson, Dios iti Talna.” Dagiti ngangngani natantan-ok ngem gagangay a pannakabalin ti naipaay kenkuana. Innayon pay ni Hoover: “Kadakuada, awanen ti kasta a tao nga addaan iti moral ken napolitikaan a pannakabalin ket awan kasta nga ebanghelio iti talna a nagparang nanipud idi inkasaba ni Kristo ti Sermonna Idiay Bantay. . . . Dayta ti bituen iti Betlehem a lumlumgak manen.”

Nalawag a napasnek ti panamati ni Wilson iti misionna a panangipasdek iti talna ditoy daga. Kuna ti mannurat a ni Charles L. Mee: “Iti maysa a punto pinagsiddaawna ni Lloyd George ken ni Clemenceau babaen ti panangilawlawagna no kasano a ti liga ipasdeknanto ti maysa a panagkakabsat dagiti tattao a sadiay ti Kinakristiano saanna a nabaelan nga inaramid. ‘Apay,’ nalagip ni Lloyd George a kunkuna ni Wilson, ‘a ni Jesu-Kristo saan a nagballigi a nangtignay iti lubong a sumurot kadagiti sursurona kadagitoy a bambanag? Ti makagapu a ta Isu insurona ti kapanunotan a saan a nangipasdek iti aniaman a praktikal a pamay-an a pananggun-od iti dayta. Dayta ti makagapu no apay nga isingsingasingko ti praktikal a gakat a mangibanag kadagiti Panggepna.’”​—The End of Order, Versailles 1919.

Kinapudnona, nakagun-od ni Wilson iti pammaregta manipud iti amin a paspaset iti daga. Ti sekretario ti navy iti E.U., ni Josephus Daniels, kinablaawanna ti pannakaipablaak ti balabala iti Tulag iti Liga de Naciones babaen iti daytoy a pammadayaw: “Ti balabala iti Liga iti Talna ti ngangngani kas iti kinasimple iti Pangngarig ni Jesus ken kasla makaipaay iti pannakalawlawag ken pannakabang-ar. Panawenen a mabatingting dagiti kampana iti iglesia, ti panagparintumeng dagiti manangaskasaba, ti panagrag-o dagiti estadista, ken panagkanta dagiti anghel iti, ‘Dayaw iti Dios iti Kangatuan!’”

Ti Liga ken ti Iglesia Katolika

Nagparintumeng kadi dagiti mangaskasaba? Dadduma ti pudno a sidadaras a nangidayaw iti Liga kas ti sungbat ti Dios a maipaay kadagiti parparikut ti sangatauan. Ni Papa Benedict XV ngangngani inikkatnan ti pammadayaw manipud ken Wilson idi Agosto 1917 idi a, sigun iti mannurat a ni John Dos Passos, isut’ nagapelar kadagiti aggugubat a nasnasion a “makitulag a maipaay iti talna nga awan ti panagballigi, a maibatay kadagiti termino nga impasdek ni Woodrow Wilson iti palawagna sakbay ti iseserrek ti America iti gubat.” Nupay kasta, marikna ni Wilson nga okupado unay iti pannakigubat tapno asikasuenna ti papa​—ket naaramid dayta, agingga a nakaawat iti napateg a surat manipud ken koronel House, ti personal a katulonganna. Kunaenna:

“Maawisak unay iti kinapateg iti kasasaad ta adtoy a riribukenka manen . . . Mamatiak nga addaanka iti gundaway a mangikkat iti pannakitulag a maipaay iti kappia iti im-ima ti Papa ket tenglem ida.”

Nagtignay a dagus ni Wilson tapno siguraduenna a saanna a mapukaw ti panangidaulona. Ti sirmata iti Liga de Naciones kukuana, saan a kukua ti Papa. Ket isu ti lalaki a mangkita iti pannakaibanag dayta.

Nupay kasta, ti Iglesia Katolika sinuportaranna ti Liga. Ni Kardinal Bourne, ti Arsobispo a Katoliko iti Westminster agingga iti pagnguduan ti 1934, kinunana: “Laglagipenyo a ti Liga de Naciones, aniaman dagiti pagkapuyanna, ibambanagna ti tarigagay ti Iglesia Katolika maipaay iti Talna, ken ibambanagna ti tarigagay ti Nasantuan nga Amatayo, ti Papa.”

“Ti Liga de Naciones Nairamut iti Ebanghelio”

Ti klero a Protestante saanda met a naulimek iti panangsuportarda iti Liga. Ti The New York Times iti Enero 11, 1920, nagsurat: “Umaw-aweng ti kampana ti iglesia iti Londres iti daytoy a rabii iti panangselebrar ti pannakaibanag ti talna iti Alemania ken ti opisial nga itataud ti Liga de Naciones.”

Maysa a polieto a naipablaak idiay Inglatera iti sidong ti paulo a The Christian Church and the League of Nations kunana: “Ti Nakristianuan nga Iglesia idiay Gran Britania suportaranna ti Liga de Naciones. Daytoy maysa a Panangpatalged nga inaramid dagiti Arsobispo iti Canterbury ken York, tallopulo ket lima nga Obispo iti Ingles a Diocese wenno masakopan ti obispo, ti Moderator iti Iglesia ti Scotland, ken dagiti opisial a pannakabagi dagiti amin a Agwayawaya nga Ig-iglesia iti Inglatera:

“Makumbinsirkami:

“(1) A ti Dios iti daytoy a tiempo aw-awaganna dagiti nasnasion iti lubong tapno suruenda ti agbiag kas maymaysa a pamilia;

“(2) A ti makinaria ti internasional a panagtitinnulong nga ipaay ti Liga de Naciones . . . ti mangipaay iti kasayaatan a magun-odan a pamay-an iti panangiyaplikar kadagiti prinsipio iti Ebanghelio ni Kristo tapno pasardengen ti gubat, tapno mangipaay iti kinahustisia, ken tapno mangorganisar iti talna.”

Sakbay ti pannakaibanag ti adda iti ngato, idi Disiembre iti 1918, ti Federal Council of the Churches of Christ idiay America ti nangipaulog iti deklarasion a kunaenna iti pasetna: “Kas Kristiano paregtaenmi ti pannakaipasdek iti Liga dagiti Agwayawaya a Nasnasion iti umay a Kumperensia ti Talna. Ti kasta a Liga saan laeng a basta maysa a napolitikaan nga alikamen; dayta ketdi ti napolitikaan nga ebkas iti Pagarian ti Dios ditoy daga.” (Kuami dagiti italiko.) Ket intuloyna a kinuna: “Ti Iglesia adu ti ipaayna ken adu ti magun-odanna. Dayta makaipaay iti maysa a nabileg a pananganamong babaen iti panangipaayna iti kabbaro nga internasional nga urnos iti naimpadtuan a dayag iti Pagarian ti Dios. . . . Ti Liga de Naciones nairamut iti Ebanghelio.”

No ti Liga ti pudno a “nairamut iti Ebanghelio” ken pudno nga “ebkas iti Pagarian ti Dios,” ngarud ti kasasaad ti Liga iparangarangnanto agpadpada ti Ebanghelio ken ti Pagarian. Natangsit kadi ni Wilson iti panamatina nga isu ti instrumento ti Dios a mangiyeg iti agnanayon a talna kadagiti nasnasion? Ket ti ad-adda pay a nangnangruna a saludsod ket, Ti kadi Liga de Naciones pudno a supsuportaran ti Dios?

[Kahon iti panid 6]

Aglaban a Dasig idiay Europa​—Gubat Sangalubongan I (1914-18)

Central Powers Allied Powers

Alemania Gran Britania

Austria-Hungary Francia

Bulgaria Russia (agingga ti 1917)

[Ladawan iti panid 5]

Nangnangruna a nalatak ni Wilson idiay Europa

[Credit Line]

U.S. National Archives