Dagidiay a Makakayaw a Kappo

Babaen ti koresponsal ti “Agriingkayo!” iti Filipinas

DAYTAT’ napasamak idi 1838 iti isla ti Bohol idiay Filipinas. Ti pasamak ngangngani namagtalimudaw iti maysa a lalaki a Briton gapu iti ragsak. Ti lalaki isu ni Hugh Cumming, maysa a conchologist, a dayta ti maysa a naturalista a mangtaming kadagiti kappo. Iti dayta nga okasion, nakasarak ni Cumming kadagiti tallo a kappo a maawagan Conus gloria-maris, a kaipapananna “Gloria iti Baybay.”

Apay adda kasta unay a ragsak kadagiti tallo a kappo? Wen, kinapudnona! Ni Hugh Cumming natungpalna ti arapaap ti managkolekta. Ti Gloria iti Baybay ket mammano, napintas, ken napateg a kita iti kappo. Agingga iti 1965 25 laeng kadakuada ti nasarakan. Ti koleksion ditoy Filipinas ti addaan ti kadadakkelan. Nupay no daytat’ timmangkenen, dayta ti mabalin nga aggatad, kunaenda, iti nasurok a $1,000 (E.U.).

Ti Filipinas ket maysa a paraiso dagiti managkolekta ti kappo. Tallo kadagiti 13 a kapapatgan a kappo iti lubong ti nagtaud ditoy a pagilian. Ti publikasion a Shells and the Philippines kunaenna: “Ti nakaskasdaaw unay kadagiti kinanadumaduma dagiti addaan kappo nga an-animal isu ti Indo-Pacifico, maysa a nalawa a bagi ti danum nga agsaknap manipud iti Nalabaga a Baybay ken iti makindaya nga igid ti baybay iti Africa a bumallasiw iti Indian Ocean, ken sumrek iti Pacifico iti labes ti Hawaii ken ti Easter Island. . . . Ngem ti tengnga daytoy a naglawaan a lugar ken isu ti mecca dagiti managkolekta iti kappo, isu ti Philippine Archipelago, nga addaan kadagiti rinibribo nga isla, kabatbatuan, sabangan, danaw, baybay, ken dagiti nauuneg a taaw.”

Sadino ti Paggapuan dagiti Kappo?

Kaaduanna, dagiti kappo agserbida a salaknib kadagiti molluska, a dayta ti nalukneng-bagina nga animal nga awanan tulang. Dagitoy iramanna dagiti biruruko, kabibe, ken tirem. Dagiti molluska gagangay buklen dagiti makin-uneg nga organo, ulo, saka ken ti kasla kudil a kulapot. Ti kulapot ti mangpataud iti likido nga agbalin a kappo. Dayta maporma a matuontuon ket natangtangken ngem sarming. Ti panangputed itoy a sustansia kasapulanna ti naisangsangayan nga alikamen.

Awan ti dua a kappo nga agpada. Adda ti kangrunaan a naisigud a padron para iti tunggal kita, ket dagiti bambanag iti aglawlaw addaanda iti paset iti dayta. Ti kolor ken adorno tumaudda babaen iti naisangsangayan a glandula iti kulapot. Ti kadadakkelan a sibibiag a molluska nga addaan iti makinruar a kappo isu ti dakkel a kabibe (Tridacna gigas). Daytat’ dumakkel agingga iti (1.5 m) ti kaatiddogna. Nupay kasta, dagiti timmangkenen a kappo ti nasarakan nga agrukod iti 15 pie (4.6 m).

Lima a Kangrunaan a Grupo

Iti kaaduanna, dagiti molluska adda lima a kangrunaan a klaseda. Ti maysa isu ti Amphineura, maysa a nagan a nagtaud iti Griego a sasao a kaipapananna “aglawlaw” ken “nerbio.” Dagitoy a molluska addaanda ti dua a linabag ti nerbio a manglawlaw iti bagida. Mangpataudda iti “kalasag” a kappo nga addaan ti walo a katuon a kappo a napagdedekket babaen iti nairut a barikes. Ti kappo innalana ti naganna manipud iti maipadis iti itsurana a kalasag. Dagiti Amphineura nalakada a surruan a parparsua nga agkarayam kadagiti batbato tapno arabenda dagiti mulmula nga agpaay a taraonda. Ti laeng kasla mannakigubat a kababalinda isu ti nagsayaatan nga abilidadda a manglimo.

Ti kadadakkelan a molluska isu ti Gastropoda, maysa a nagan a nagtaud iti Griego a sasao a kaipapananna “tian” ken “saka.” Dagitoy agkarayamda babaen iti saka nga adda iti sirok ti bagida. Addada agarup 50,000 a kita daytoy a kangrunaan a grupo, agraman ti mabigbigbig a Gloria iti Baybay. Daytoy a a klase ti molluska addaanda met kadagiti biruruko, limpets, whelks, ken slugs.

Ti Gastropoda maawaganda univalves, ta maymaysa ti kappoda. Nalabit nadlawyo a ti kappo dagiti biruruko addaanda iti nagrikrikos, wenno nakawikaw, nga itsura. Kaaduan a Gastropoda dumakkelda babaen ti panagrikosda a kasupadi ti rikos ti relo, babaen iti agpakanigid a sumagmamano a rikos. Gagangay nga aktibo, ti Gastropoda mangan agpada iti mula ken karne. No masinga sumrekda iti kappoda ket serraanda ti “ruangan,” a dayta ti siitan a plato a maawagan operculum.

Ti sabali pay a klase ti molluska isu ti Pelecypoda, maysa a nagan a nagtaud iti Griego a sasao a kaipapananna “wasay” ken “saka.” Kasla wasay ti itsurada, nabiskeg ti sakada nga agserbi a pagkarayamda. Dagiti kastoy a klase ti molluska maawaganda bivalves agsipud ta addaanda ti dua nga agbagay a kappo. Dagiti kabibe, tirem, mussels, ken scallops ket nalatak a miembro daytoy a grupo, nga agarup a sangapulo ribo a klase ti naammuanen. Amin a bivalves manganda ti mulmula, ket adu kadakuada ti mangaramid kadagiti agnanayon a pagtaengan babaen ti ikakapetda kadagiti batbato wenno babaen ti panangikalida iti bagida iti darat wenno pitak.

Ti maikapat a klase isu ti Scaphopoda, manipud kadagiti sasao a Griego a kaipapananna “bilog” ken “saka.” Addada agarup 350 a kita daytoy a molluska. Agbiagda iti baybay ket natirad ti sakada a kasla itsura ti bassit a bilog. Babaen itoy ikutkutda ti bagida iti darat, a ti maysa a murdong ti kappoda ti nakatudo iti ngato iti danum. Ti bagida naabbongutan iti maymaysa a kasla tubo a kappo a silulukat iti agsumbangir a murdong. Gapuna, adu ti mangtukoy kadakuada a kas “ngipen,” wenno “tusks,” a kappo. Dagiti gamat a mairuar babaen iti bassit nga abut ti mamagbalin itoy a parsua a makatiliw kadagiti babassit nga organismo a maipaay iti taraon.

Ti maikalima a klase ti mabalin a saan a dagus a madlaw a kas molluska. Dagitoy ti maawagan Cephalopoda, maysa a nagan a nagtaud kadagiti dua a Griego a sasao a kaipapananna “ulo” ken “saka.” Daytoy a klase mabigbig babaen iti adu a gamat (gagangay a walo wenno sangapulo) a naur-urnong iti aglawlaw ti ulo ken ngiwat. Ti pusit, ti kurita, ken ti laki ti adda iti daytoy a grupo. Nupay kasta, kadagiti 800 a kita iti Cephalopoda, ti laeng chambered nautilus ti addaan makinruar a kappo.

Panagkolekta kadagiti Kappo a Maipaay a Pagragsakan

Pagarupenyo kadi a ti panagkolekta kadagiti kappo makaparagsak? No kasta, ti nasayaat a lugar a pangrugian isu ti baybay. Agpada dagiti narabaw a dandanum ken igid ti baybay addaanda kadagiti napipintas a kappo. Dikay palubosan ti saan a nasayaat a panniempo a mangupay kadakayo, ta ti bagyo ti masansan a mangpunno kadagiti igid ti baybay kadagiti nagduduma a kita dagiti kappo.

Ti pannakasarak kadagiti napipintas, nupay kasta, kasapulanna ti kinagaget. Masapul a situtulokkayo a mangkali iti darat, mangsukimat kadagiti ragkang ken abut, ket sukimatenyo dagiti pinatas ti dalluyon a daga ken iti ellgrass. Babaen iti pananglangoy iti adayo bassit ken panangtulid kadagiti coral ken batbato, mabalin nga adu a napipintas ti masarakanyo. Makasarakkayo met kadagiti nadumaduma a kappo iti asideg ti karayan ken iti daga. Kas pangarigan, addada dagiti biruruko iti daga ken kayo a mangipakita kadagiti napipintas a porma ken kolor.

Ngem agannadkayo! Dadduma a kappo, kas ti cone, nangilemmengda kadagiti makapapatay, nagita a molluska. Dadduma ti mangan ti karne ket addaanda ti lima wenno innem a kasla indieksion a dagum a mangparalisado iti biktimada. Awan pilpilienda no umatakeda iti mabalin a taraonda wenno ti ima ti tao. Kinapudnona daytoy ti impaganetget dagiti nairekord a natnatay a dadduma a managkolekta iti kappo. Pidutenyo dagiti cones babaen iti iket wenno iti maysa a pagikkan. Dikay koma pulos nga iggaman ida iti bassit a pungtoda.

Ti naannad, nalaing a panangdalus pasayaatennanto ti amin a nasarakanyo. Dadduma a pamay-an ket: panangipaburek, panangiyuper iti sosa, panangdalus babaen iti pagkulada, panangtipping kadagiti naidekket a banag, ken panangugas iti hydrochloric acid. No dikay maikkat amin ti karnena babaen iti panangipaburek wenno babaen iti sukit, wenno umarngi nga alikamen, dagiti kuton masansan nga aramidenda ti naan-anay a trabaho. Kalpasan ti aniaman a panangdalus, nangnangruna ti panangugas iti asido, ugasan ti kappo a naan-anay babaen iti danum. Itan addaankayon iti nakaskasdaaw a kappo nga ipabuya.

Nupay kasta, no pampanunotenyo ti panangdalus kadagiti kappo, masapul a surotenyo dagiti saan nga aramiden. Dikay pulos iyup-oper dagiti kappo iti asido. Liklikanyo ti panangibilagyo. Ket dikay ipaburek ti napuskol a kappo, ta agrikkida.

Dagiti molluska addada iti sangalubongan. Mabalin a masarakan ida iti rabaw ken uneg ti danum, agraman iti rabaw ken uneg ti daga. Para kadagiti adu nga indibidual, ti panagkolekta ti kappo ket maysa a pudno a nakaay-ayat nga aramid a pagay-ayatan.

[Dagiti ladawan iti panid 14, 15]

Dakkel a Kabibe

Gagangay a Wentletrap

Tusk Shell

Chambered Nautilus