Agimtuod dagiti Agtutubo . . .

Agkusit​—Apay Saan?

“AGSAGSAGANAAK a maipaay iti pudpudno a lubong. awanen ti nadayaw nga ugali iti negosio. Ti panagkusit . . . basta nasayaat laeng a panagsanay. Nasaysayaatton ti panangtamingko iti maipaabaklay kaniak no makaruarak.” Kastoy ti panangikalintegan ti maysa nga agtutubo a managan Jeremy iti panangitedna iti maysa a term paper nga insurat ti sabali.

Ti sangapulo ket lima ti tawenna a ni Karen, met, addaan ti rason iti panagkusitna: “‘O, maminsan laeng daytoy’ wenno ‘Ar-aramiden met ti isuamin, apay a saanko ketdin nga aramiden?’” Saan a nakapagsagana a naimbag ni Karen iti eksaminna. Ti panagkusit di nakatulong, nupay kasta, ta nasukalan ti mannursurona.

Ti panangtaldiap iti trabaho ti kaabay, ti nakalukat a libro iti saklot, wenno ti nangatot’ teknolohiana a pamay-an​—dagiti pamay-an ti panagkusit aduda ken nagduduma. Aniaman ti pamay-an, adu ti kas ken ni Karen ken Jeremy. Kas pangarigan, idiay Estados Unidos, ipakita ti surbey a nasurok a kagudua kadagiti amin nga estudiante ti agkusit, wenno nakapagkusiten, bayat ti panageskuelada. Ti panagkusit, nupay kasta, ket parikut iti ngangngani sadinoman ken mabalin a pakaseknanyo, met, no ages-eskuelakayo. Ngem apay a nakasaksaknap ti panagkusit? Uray pay no dayta ti pamay-an a pannakagun-od iti nangatngato a grado idiay eskuelaan, pudno kadi a maikari ti pategna?

Apay nga Agkusitda?

Tapno ikalintegan ti aramid, dadduma nga estudiante kunaenda a ti panageskuela ket makapaaburido ket kaykayatda a busbosen ti tiempoda kadagiti bambanag a pudno a paginteresanda imbes nga agadal. Dadduma ti agkuna a pudno a mapilitda nga agkusit. Maysa a 15-años nga agtutubo ti nangilawlawag: “Tunggal mannursuro panunotenna nga [isu] laeng [ti] mangipapaay ti homework ken panangsubok . . . Ngem kas adda a mapaspasamaken, saanen a maipalubos iti kasasaad ti tao ti panagadal a maipaay kadagiti amin a panangsubok.”

Nupay kasta, saan nga amin ti makarikna iti panagpambar, kas ipakita ti panagsaludsod idiay Senegal. Adu kadagiti agtutubo a napagsaludsodan ti nangamin a maysa kadagiti kangrunaan a rason iti panagkusit isu ti basta kinasadut. Dadduma kadakuada ti nangamin a saanda nga agkusit no nagadalda iti leksionda. No pudno a kastoy ti kaso, asinoman a masulisog nga agkusit ti mangusig kadagiti sumaganad a pakdaar idiay libro ti Biblia a Proverbio: “Pumanglaw ti agtrabaho a naliway ti imana.”​—Proverbio 10:4.

“Ti balligi ti maysa a rason no apay agkusit dagiti tattao.” Babaen kadagitoy a sasao iti Journal of Business Education sagidenna ti sabali pay a banag a masansan a dakmaten dagiti estudiante. Kas pangarigan, ti 17-años a ni Alison deskribirenna ti sangsanguenna ken dagiti gagayyemna: “Adu a tawtawen a napalabasen, ti nasayaat a grado matarigagayan unay. Ita, dagitoy naskenda no dagiti estudiante agplanoda nga agaplikar iti kolehio.” Innayonna pay: “Ti panagkusit ad-adda a maawaten bayat ti panangpadas dagiti estudiante nga agballigi iti pammarigat ti akademia.”

Dagiti agtutubo naapektaranda babaen kadagitoy a pammarigat, kas naipakita iti maysa a surbey a naorganisar kadagiti 160,000 nga agtutubo nga Americano. Innem a pulo a porsiento kadakuada ti nagkuna a nagadalda tapno makaruar iti eksamin ken 40 porsiento tapno makasuroda. Ni Randy Herbertson, presidente iti student body idiay Colorado University, ngarud kunaenna a ti “nakaro unay a panagsisinnalisal” ti mangiduron kadagiti estudiante iti “makaupay a tignay,” kas ti panagkusit.

“Ti Kasayaatan a Pamay-an?

Ipapantayon, ti pammarigat a makagun-od iti nasayaat a grado ti mabalin a nakaro unay. ‘Gapuna no makatulong kaniak ti panagkusit,’ mabalin nga irasonyo, ‘apay ngarud a diak aramiden dayta?’ Maipaay kadagiti sumagmamano a rason. Ti maysa isu ti peggad a nairaman. Kinapudnona, dagiti pagbanaganna ti mabalin a nasaknap no ti kinapudno a ti estudiante ket nagkusit ti nagbalinen a paset iti manayon a rekordna. Kas inlawlawag ti maysa a direktor iti hudisial a prpgrama iti eskuelaan: “Asinoman nga estudiante nga agaramid iti panagkusit iti akademia mangaramidto iti nakaro a peggad iti panangdangranna iti masanguanan nga edukasional a gundawayna ken gundawayna iti pannakaiyempleo.” Ni Linda addaan itoy a kapadasan. Inlawlawagna: “Naduktalanak a mangkopkopia idi primavera ti maikatlo a tawen ti panageskuelak, ket basta di maliplipatan ti mannursurok iti Ingles dayta.” Kas nagbanaganna, isut’ di nakastrek iti sabali nga eskuelaan a tarigagayanna nga atenderan.

Ngem uray pay no saanka a masukalan wenno bassit laeng ti pannakadusa, ti panagkusit addaan ti sabali, napaut a pagbanagan. Ti sabali pay nga agtutubo a babai, kas pangarigan, nagkusit iti matematika. Nakatulong kadi dayta kenkuana? Kunana: “Kaskasdi a diak nakaruar iti quiz. Diak nasursuro ti aniaman iti dayta.” Ti dina panagballigi ti mabalin a nangipaawat kenkuana. Ngem mabalin kadi a nakasuro koma no nagkurri ti panagkusitna? Saan, Ti agkuskusit ti maab-abak iti maysa a paset: ti gunggona ti pannakasuro bayat ti kaadda iti eskuelaan. Siasinoman nga agtignay a kastoy agpeggadto kadagiti nakaro a parparikut iti kamaudianan ti panagbiagna. No isut’ nakagun-od iti diploma gapu iti panagkusit, ket kalpasanna daytoy a diploma ti nangipaay iti gundaway ti panagtrabahona, anianto ti aramidenna no dagiti abilidadna ti masubok?

Kasta met, nalipatan ti agkuskusit a dagiti mapalabas a tawtawen iti panageskuela agserbida saan laeng a tapno parang-ayen dagiti paglaingan ti maysa no di ket mangbukel met kadagiti nasasayaat a kualidad. Ti libro a Teenagers Themselves mangipaay ti maysa a rason no apay a dagiti agtutubo a tattao ti mabalin a makalipat no dadduma iti daytoy a paset ti parikut: “Dagiti tin-edyer . . . kangrunaanna ket ababa ti panagpampanunotda. . . . Ti agmatmataengan nga isip dagus a sukatanna ti masanguanan a pannakapasayaat iti kababalin manipud iti apagkanito a pannakalisi iti pannakadusa.”

Mabalin a saan a kastoy ti kasasaadyo, ngem saan kadi a pudno dayta iti maysa nga agkusit? Saan kadi a nasaysayaat para kenkuana ti mangsuro a mangsango kadagiti parikut bayat ti kaaddana idiay eskuelaan? Ti libro ti Proverbio apag-isu ti panangikunana: “Rag-o ti nalinteg ti panagaramid iti kinalinteg, ngem maysa a pannakadadael kadagiti agar-aramid iti kinadangkes.”​—Proverbio 21:5.

Sigun iti Biblia, ti panagbalin a mapagtalkan mangiyeg kadagiti dadduma a pagimbagan malaksid ti nasayaat a personalidad. Dagitoy iramanna ti nasayaat a konsiensia, talna ti isip, ken nangnangruna ti gundaway a maaddaan iti nasayaat a relasion iti Namarsua iti uniberso. Isu ti Dios ti kinapudno, ket ipapilitna a dagidiay agdayaw kenkuana sukayanda daytoy met laeng a kualidad.​—Salmo 31:5; Juan 4:24.

Panagkusit​—Wenno Panagtakaw?

Ti panagkusit saan met a naimbag kadagidiay a saan a nagkusit. Kas ilawlawag ti tin-edyer a ni Kelly: “Dadduma a tattao ti mabalin a nangikagumaan a naimbag ket linaglagipda ti kasapulan a laglagipenda a maipaay iti eksamin imbes a dayta ti isuratda iti tugawda.” Kasano ti panangmatmat dagidiay saan a nagkusit kadagidiay a nagkusit? Ni Mrs. Lesser, maysa a mannursuro ti Ingles idiay Siudad ti Nueva York, sumungbat: “Dagiti nalalaing nasakit ti nakemda no dagiti dadduma nangatngato ngem isuda gapu iti panagkusit.” Wen, ania ti pagarupyo kalpasan dagiti amin a panagrigatyo makakitakayo iti nagkusit a makagun-od iti nangatngato a grado wenno makastrek iti trabaho nga umun-una ngem dakayo?

Kalpasanna, met, saan aya a pudno a tarigagayanyo ti mapagraeman? Ngem raemendakayo aya dagiti gagayyemyo no masarakanda nga agkuskusitkayo ket mabalin a nagsagabada gapu iti dayta? Ad-adda a pudno, a narigatyo a magun-odan ti panagraemda. Saan kadi a daytoy mabalin a pukaw ti pagpanunotan sakbay ti panagkusit?

Dikay koma panunoten, ngarud, a ti panagkusit ket saan a makadangran. Ta no agkusitkayo, dadduma ti mabalin met nga agkusit. Kas pangarigan ngay ta iti maysa nga aldaw nagasawakayo ket maaddaankayo kadagiti annak. Maysa kadagiti annakyo ti agsakit, ket ipanyo iti doktor. Itan, ania ti riknayo no ti doktor ket saan unay a kualipikado​—a nagkusit tapno magun-odanna ti diplomana? Babalawenyo kadi ti doktor gapu iti panagaramidna iti banag nga inaramidyo met a mismo?

Ti panagtakaw kaipapananna ti panangala iti maysa a banag a saanyo a kukua. Ti panagkusit ngarud ket maysa a porma ti panagtakaw, ta babaen iti dayta ti agkuskusit makagun-od iti grado wenno diploma a saan a maikari kenkuana, wenno ti maysa a saad a mabalin koma a napan iti sabali. Gapuna, ti balakad ti Biblia iti agtakaw agaplikar met iti agkusit: “Daydi nagtaktakaw [wenno ti agkuskusit] saan koma nga agtakawen, no di ket agtrabaho, nga aramidenna ti naimbag.”​—Efeso 4:28.

Daydiay agtrabaho a naimbag iti panagadal makagun-od iti pannakapnek iti pananggun-odna kadagiti gradona. Uray pay no saanna nga usaren ti tunggal detalye iti kamaudianan ti panagbiagna ti naadalna iti eskuelaan, panawanna ti eskuelaan nga addaan ti pannakaammo ken paglaingan a mabalin a mausarna a pakagunggonaan iti isuamin a panagbiagna. Kasta met, napalawa ti panagpampanunotna, ket nakagun-od iti nasayaat a pannakasanay iti panangpataudna ti nabileg a personalidad.

Ti agkuskusit? Maammuannanton di agbayag a ti kinusitna ket ti bagina met laeng.

[Ladawan iti panid 13]

Ti agkuskusit dangdangranna ti bagina met laeng agraman dagiti sabsabali