Panangmatmat iti Lubong
Pornograpia ken Kinaranggas
Maysa a panagadal nga inaramid ti U.S. Department of Justice ti nangikeddeng a ti kasta unay a pannakaisarang iti pornograpia ti mabalin a makadangran ken makaiturong kadagiti “ar-aramid iti kinaranggas iti sekso,” kuna ti The New York Times. Ti 11-miembro a komision napaliiwna a ti panagbuya kadagiti pornograpiko a material “ti mabalin a mangisaknap iti panangmatmat dagidiay a maisarang a ti panangrames wenno dadduma pay a porma ti seksual a kinaranggas ket saan unay a serioso a kas kadagiti dadduma a kinaranggas.” Nupay kasta, nupay adda kasta a nasarakan, kunada, nga adu a linlinteg a nairanta a mangpasardeng iti panaglako ti pornograpiko a ladladawan ti saan a maipapaalagad. Adda ti nabileg a pammaneknek a ti industria ti pornograpia ti “direkta wenno tengtenglen a naimbag” dagiti organisado a krimen isu ti nadlaw met ti komision.
Gagangay nga Alarma ti Bulkan
Kadagiti luglugar a sadiay aktibo dagiti bulkan, ti lokal nga umili addaanda ti dakkel a pannakasapul iti nagsayaatan a sistema ti alarma. Ni Mr. Claude Sastre, maysa a managsirarak iti Paris Natural History Museum, kunaenna a ti panagadal iti mulmula nga agtubtubo iti pagsang-atan dagiti bulkan ti mabalin a makatulong iti panangipadto iti panagbettak. Insitarna kas pangarigan ti Bulkan Soufrière iti Guadeloupe. Idi Pebrero 1976, dagiti botaniko addaanda ti pammaneknek iti kinaaktibona. Dagiti mulmula iti pagsang-atan ti bulkan malanetda idiay lugar a sadiay, innem a bulan kalpasanna, nagrengngat ket nangipugso kadagiti bulkaniko a material.
Peggad dagiti ‘Headphones’
Pakdaar! Ti panagusar kadagiti headphones mabalin a napeggad iti panagdengngegyo! Iti surbey kadagiti tin-edyers nga agimdeng iti musika ti stereo babaen kadagiti headphones, kagudua kadagidiay nasubok nagsagabada iti temporario a panagtuleng. Agarup tallo a kakapat ti nagreklamo iti panagwengweng ti lapayagda kalpasan ti panagimdengda iti kalalainganna ti kapigsa agingga iti nalaaw a musika a mapatokar. Ti American Academy of Otolaryngology ipadamagna a ti pannakadadael ti lapayag mapasamak no ti ungor lab-awanna ti 120 decibels, isu a kabaelan a patauden dagiti kaaduan a radio. Maipaay iti talged ti panagdengngeg, mairekomendar a ti musika ti mapatokar kadagiti headphones iti mabiit laeng a tiempo ken saan a napigsa.
Kaadda iti Peggad
Ti makadangran nga epekto iti radiasion a nairuar iti atmospera babaen iti aksidente idi Abril 26 idiay Chernobyl a planta ti nuklear a pannakabalin ti mabalin a marikna dagiti rinibo a tattao, kuna dagiti eksperto. Sigun iti pattapattada, agarup 4,000 a kanser ti patauden ti panagtinnag ti cesium 137 manipud iti didigra idiay Chernobyl, isu a nagbanag iti 2,000 nga ipapatay. Ti napattapatta a 24,000 a tattao ti mainanama a makapataud iti sakit ti karabukob gapu iti pannakalang-abda iti iodine 131, ket umadu pay ti bilang agingga iti 120,000 kadagidiay a makaipauneg iti narugitan a taraon ken gatas. Ti kanser iti karabukob mabalin a gapu iti 2,000 nga ipapatay. Ti kasta a pattapatta naibatay iti mabiit laeng a pannakaisarang iti radiasion, kuna dagiti managsirarak. Ti pannakaisarang iti radiasion iti tallo wenno ad-adu pay a lawas, kunada, paaduenna ti bilang dagiti kanser ken ti ipapatay iti mamimpat a daras! Dagiti tattao idiay Makindaya nga Europa, Scandinavia, ken ti Union Soviet ti naisitar nga ad-adda a maapektaran.
“Katoliko” nga España
Babaen ti nasinged a pannakainaig ti historia ti pagilian ken ti kolonial a historia iti Iglesia Katolika, ti España ti makuna a Katoliko unay a pagilian iti lubong. Agingga idi 1978 ti relihion ti Estado isu ti Katolicismo. Nupay kasta, maysa a report nga impablaak iti di pay nabayag ti Center of Sociological Research of the Catholic Church idiay España ipalgakna nga ita 46 porsiento laengen iti populasion ti mangibilang iti bagbagida nga aktibo a Katoliko. Kadagitoy, ti laeng 18 porsiento ti kanayon nga agatender iti Misa. “Maysa a pannakangiwat iti iglesia kunana a ti resulta ti mangipaay iti panagduadua iti ladawan ti España kas maysa a Katoliko a pagilian,” kuna ti International Herald Tribune, inaldaw a pagiwarnak iti Paris. Nanipud idi Disiembre 1979 saanen nga inkapilitan ti panangisuro iti relihion a Katoliko kadagiti eskuelaan.
Pannakabannog ti Mata ken ti VDU
Uppat kadagiti lima nga operator ti VDU (visual display unit) ti agsagaba iti “pannakabannog ti mata, naapges a mata, di nalawag a panagkita wenno nalabaga a mata,” kuna ti The Times iti Londres. Ania ti maaramidan iti daytoy? Ni Janet Silver, ti kangrunaan nga ophthalmic optician idiay Moorfields Eye Hospital idiay Londres, isingasingna ti lima agingga iti sangapulo a minutos iti tunggal oras a ti operator mapalubosan a mangikkat iti panagkitana iti iskrin. Ti panangbaliw iti brightness ken ti contrast ken ti pannakaisaad ti iskrin tapno maliklikan ti raniag nairekomendar met. Para kadagidiay a mangrugi pay laeng nga agtrabaho iti VDU irekomendarna ti panangsukimat iti mata a sarunuen iti checkup iti tunggal dua a tawen.
AIDS Idiay Africa
Idiay kabisera ti Uganda, ti Mulago Hospital awatenna ti “maysa a pasiente nga addaan iti AIDS iti inaldaw nanipud idi Nobiembre,” kuna ti The Sunday Times iti Londres nga Abril 20, 1986. Ti AIDS ti makuna a “ti kadadakkelan a manangpapatay iti medikal a kukuarto,” kuna ti Times. Dagiti dodoktor nasarakanda nga idiay Uganda maysa iti tunggal sangapulo a tattao a nasukimat ti agaw-awit iti virus ti AIDS. Ania a panangilawlawag ti itukonda? Malaksid ti panangiyakar ti homoseksual, ti panagdenna dagiti heteroseksual ken ti panangyalison iti dara ti naibaga a mainaig iti iyaadu iti panagsaknap ti makapapatay a sakit. Agsipud ta ti dara a mausar iti panangyalison saan a nasukimat a maipaay iti AIDS dagiti dodoktor pattapattaenda a “ti 20 a panangyalison iti inaldaw . . . ti mangpataud iti dua a kabbaro a kaso [iti AIDS] iti inaldaw”!
Talged ti Nangato a Tugaw
Natalged kadi dagiti nangato a tugaw? Dagiti hospital nangipaayda iti panangagas nga emerhensia iti napattapatta a 8,000 a maladaga ken ubbing a nakurkurang pay a lima ti tawenna gapu iti mainaig iti nangato a tugaw a pannakadangran idi 1984 laeng, kuna ti magasin a Parents. Sigun iti U.S. Consumer Product Safety Commission, ti ubing ti mabalin a nakaro a madangran no saan a maaywanan wenno natalged ti tugaw. Ti masansan a gapu ti pannakadangran iramanna ti: pannakatnag manipud iti tugaw, ti pannakadadael ti tugaw, ti pannakatudok ken pannakapandag. Tapno malapdan ti aksidente, irekomendarda ti panangigalut kadagiti aniaman a naipaay a talina, agraman ti nainget a panangaywan bayat a nakatugaw ti ubing.
Panangiparit iti Pakaammo ti Tabako
Ti American Cancer Society inyanunsiona nga adu nga organisasion iti salun-at idiay Estados Unidos ti nangkalikagum “iti naan-anay a pannakaikkat ti amin a pakaammo iti sigarilio ken ti awan asukna a produkto ti tabako.” Ni Dr. LeMaistre, presidente iti sosiedad, napaliiwna a ti natayen iti panagsigarilio gapu iti sakit, uram, ken aksidente ket nakaad-adu. Sigun ken ni LeMaistre, ti sigarilio pataudenna ti ad-adu pay nga ipapatay iti tinawen ngem ti nagtipon a natay idi Gubat Sangalubongan I ken Gubat Sangalubongan II, Korea ken Viet Nam” ken “mamimpito a daras nga “ad-adu nga ipapatay iti tinawen ngem kadagiti amin a natnatay iti auto iti amin nga Estados Unidos.”
At-atiddog ti Biag ti Babbai
Ti atiddog a biag umad-adu idiay Inglatera ken Wales, kuna ti The Times iti Londres. No idilig iti 30 a tawtawen a napalabasen, siam a daras ti kaadu dagiti tattao nga agbiag iti sangagasut a tawen, kuna ni Sir Cyril Clarke, direktor iti grupo ti panagsirarak iti Royal College of Physicians iti Britania. Nupay kasta, ti laeng 15 porsiento kadagitoy ti lallaki! Kuna ni Clarke a masansan a dagiti lallaki alaenda ti saan unay a nasalun-at a wagas ti panagbiag a ti kinalukmeg ken ti kurang a panagehersisio ti mangikabil iti peggad iti panagbiagda. Dagiti babbai, iti kasumbangirna, ti ad-adda nga at-atiddog ti biagda, ta kaaduanna aktiboda iti pagtaengan.
Tulong iti Bisin
Sigun iti Earthscan Bulletin, ti nangina a bayad ti panangibiahe ti kangrunaan a lapped iti panangiwaras iti taraon kadagiti mabisbisinan nga Africano. Maysa nga organisasion a tumulong nga agtartrabaho idiay Africa kunaenna a makabusbos iti $17 milion iti panagipatulod laeng. Ti mabayag a solusion—panangibangon iti kalsada—ti napattapatta nga aggatad iti ngangngani $200 milion idiay laeng Sahel. Ti saan unay a nangina a kita iti transportasion, nupay kasta, maar-aramiden. Maipaay iti $13 milion maysa a Briton a kompania ti mangibangon iti guyoden ti metal a lugan (airship) a napno iti helium a makaawit iti 27 tonelada a suplay a makabiahe iti 145 mph (230 km/hr) iti kaadayo a 5,000 milias (8,000 km). Kabaelanna ti mangibiahe iti 200 a tattao iti maminsan. Dagiti airship, kuna ti Bulletin, mabalin a pasayaatenda ti panangtulong iti panawen ti bisin.
Dua a Halleys?
Adu a tattao ti naupay a ti kometa a Halley ti nakalidlidem no idilig iti panagparangna idi 1910. Ngem adda nangpataud iti panagragsak kadagiti agbuybuya idiay Makin-abagatan a Hemispero. “Ket imbes a maupay iti nalidem nga itsura ti Halley’s,” kuna ti The Natal Witness, maysa a periodiko iti Sud Africa, “dadduma nga agnaed iti siudad kunaenda a nakakitada iti dua a kometa.” Bayat ti agtengnga nga Abril, dua a nakusnaw a di masinunuo a banag ti makita nga agassideg iti maysa ken maysa iti makin-abagatan a langit. Ti maysa ket pudno nga isu ti kometa a Halley. Ti sabali? Ti nakaskasdaaw a grupo dagiti bituen nga Omega Centauri, a mapattapatta a naglaon iti maysa a milion a bitbituen nga agrikrikos iti maymaysa a nagtengngaan. Saan a kas iti kometa a Halley, dagiti managbuya saandan nga aguray iti 76 a tawtawen tapno makita dayta. Kas inlawlawag ni Chris Lake, maysa a lokal nga astronomo: “Dayta ti maysa kadagiti kadadakkelan kadagiti sumagmamano a grupo dagiti bitbituen a makita babaen iti mata laeng.”
Karkararag kadagiti Eskuelaan a Briton
Ti karkararag saanda nga inaldaw nga aramid kadagiti adu a Briton nga eskuelaan. Ti Pranses nga inaldaw a pagiwarnak a Katoliko a La Croix inlawlawagna a “ti kaaduan kadagiti high schools idiay United Kingdom salsalungasingendan ti linteg babaen iti saanda a panagkararag a sangsangkamaysa iti agsapa sakbay ti panangrugi ti klase.” Apay a saanda a sursuroten ti linteg a Briton iti daytoy a banag? Malaksid iti kunaenda a kurang iti umiso a pasilidades, “dagiti estudiante buklen dagiti adu a relihion ken rasa, agraman ti adu a Muslim ken Hindu, a mamagbalin a narigat iti panangpili iti karkararag,” kuna ti artikulo. “Ti maysa pay a banag isu ti panagkedked dagiti adu a mannursuro iti eskuelaan ti Estado, a bumusor iti daytoy a kita iti gimong, ta ibilangda a saanen nga uso.”