“Maysaak a Mangnganop iti Truffle!”
“KASTAT’ biag ti maysa nga aso!” Pudno a ti biagko ket biag ti maysa nga aso—nakawaran nga agmalmalem iti karurugitan a paset iti paraangan. Taolak dagiti ganggannaet gapu ta dayta ti maawat a banag nga aramidek, ta maysaak nga aso. Ngem kasanoman ti panangpadasko, diak pay mabutbuteng dagiti manok.
No dinak malipatan ti amok, maikkanak iti taraon iti maminsan iti maysa nga aldaw, nga addaan iti maysa wenno dua a tulang a maipurruak kaniak iti dadduma nga aldaw. Imposible ti mangpanunot nga ad-adda iti biag ti maysa nga aso ngem ti biagko.
Kalpasanna immayen ti dakkel a panagbalbaliw. Dayta ket idi nasarakak ti nailemmeng a gamenga—dagiti truffles!
‘Ngem ania dagiti truffles?’ mabalin nga isaludsodyo. ‘Ket kasano a balbaliwanna ti biag ti maysa nga aso?’ Ti truffle ket maysa a fungus a mabalin a pagtaraon, a masarakan iti uneg ti daga ket dayta ti pagay-ayat ti dadduma a pagilian a kas naimas a taraon. Mabalin a masarakan iti sadinoman manipud iti kadakkel ti maysa a gisantes agingga a kas iti kadakkel ti maysa a kahel. Ngem ti kangrunaan a parikut isu ti panangsapul kadakuada—ket dayta ti nakairamanak iti estoria.
Nasanay a Managsaep iti Truffle
Kinapudnona, ti inaudi nga anak a lalaki ti amok, ni Giovanni, ti damo a nakapanunot a mangsanay kaniak nga agbalin managsida ti truffle nga aso. Nalawag, no awanen ti nasaysayaat pay, uray pay ti nakakaasi a bantay nga aso, a naipasngay ken napadakkel iti away iti Langhe ditoy Italia, ket mabalin nga agbalin a kasta. Nagasat para kaniak, ta dayta a paset ti Piedmont ti naiparparna nga ayan ti kasasayaatan a daga a pakasarakan kadagiti Italiano a truffle. Ken adda pay sabali a gapu: Dagiti tattao marigatanda a mangikeddeng iti lugar a pagtubuan dagiti truffles.
Iti dayta a tiempo maysaak a pito-bulanna nga oken, ti kasayaatan nga edad a pannakasanay. Gapuna ti apok nangrugi babaen ti panangisurona kaniak nga agkali iti aniaman a nailemmeng iti uneg ti daga. Nakalaklakak a kuroben ti tulang nga inlemmengna a maipaay kaniak. Nalabit dagiti al-aldaw ti panagbisinko ti nakatulong sadiay. Kalpasanna binaliwanna dagiti tulang iti keso a Gorgonzola. Ti nasagangasang a banglo iti keso ti mangisagana kaniak a mangsapul kadagiti nangisit a truffles babaen iti angotda.
Nalawag a nagsayaat ti naaramidak. Tunggal adda masarakak, makagun-odak iti kanayonan a tidbit ken ti nainggayyeman a tapik. Gapuna inkabilko ti amin a kabaelak iti trabaho, ti pusok ken ti kararuak. Kabayatanna, ti kasasaadko kas maysa nga aso ti nagbaliwen iti kasta unay. Itan addaanakon iti pagtaengan iti minuyongan ti nateng. Saanakon a nairaked iti sibay ti bunton ti lugit a sadiay kutakan dagiti manok ken dagiti kuneho.
Ti Damo Unay a Taraonko a Truffle
Idi otonio sisasaganaakon a mangsapul kadagiti truffles. Kinapudnona ti kasayaatan ti masarakan manipud Oktubre agingga iti Enero. Sumurotak iti dalan a kaduak ti amok a mangug-ugod kaniak. Mapankami iti asideg a kakayuan iti oak iti sikigan ti turod. Idi makaasidegkamin madlawkon ti di mapagkamalian nga angot—kasla angot ti bawang ngem naidumat’ makaawis nga angotna. Agsardengak iti dalanko, saepek ti angin, ket diakon makatutor bayat a kumarkaro ti angotna. Magagaranakon, ket kasta met ti amok—daytoy ti umuna a pudno a pannakasarakko iti truffle! “Birukem Flik, sige . . . birukem!” parparegtaennak ti amok.
Simmardengak iti puon ti maysa a bassit pay nga oak, a siguradoakon. Ti truffle adda iti pagbatbatayak—adda sadiay! Rinugiakon a kinuray ti daga, ngem dagdagus a ginuyodnak ti amok nga inwalin iti maysa a sikigan ket rinugianna ti nagkali babaen iti ababa ti putanna a pala. Dina kayat a mabannogak. Nakamulenglengak iti abut bayat ti panangkali ti amok iti naun-uneg pay. Ngem awan ti makita a truffle.
Kalpasan ti sumagmamano a kanito isut’ timmakder ket kinitanak iti nasakit, a kasla kunkunana, “Flik, al-allilawennak!” Ngem ammok a ti agongko dinak inallilaw. Linagtok ti abut ket kimmurobak pay bassit. Ti dapuen a banag nalukasan. Kalpasan ti sumagmamano a panagpala, adda sadiayen ti nagpintasan a truffle! Daytat’ agtimbang iti agarup maysa a libra (0.5 kg) ket nagbukel ken daplat ti itsurana, kasla maysa a patatas. Nupay no dayta ti sumagmamano a pulgada iti uneg ti daga, nabaelak a sinaep dayta.
Dayta ti nangrugian ti naraniag a karerak a kas maysa a mangnganop iti truffle. Kalpasan iti uppat a tawen, ibilangkon ti bagik nga eksperto iti daytoy nagimas, kasla patatas ti itsurana a fungus. Ket agyamanak iti dayta, ta nasaysayaat ti pannakataraonko ken pannakaaywanko ngem iti kaanoman. Adda kadi interesado iti biag ti maysa nga aso?
[Kahon iti panid 19]
“Truffles”—Pilien ken Idasar
DAGITI truffles ket maysa a kita ti fungus a dumakkel iti uneg ti daga nga agbiag kadagiti ramut ti dadduma a kaykayo, kas kadagiti beeches, poplars, willows, oaks, ken nuts. Ngem ti daga ti mangikeddeng a banag, ket dayta ti gapu no apay a dagiti truffle saanda a masarakan iti isuamin a lugar. Ti kasayaatan a pagbiaganda isu ti daga nga addaan karbon, wenno daga nga addaan apug.
Ti kalatakan ken maipatpateg unay a truffle idiay Italia isu ti puraw, wenno Alba, a truffle (Tuber magnatum). Pagay-ayat dagiti Italiano gapu iti makaawis a banglona. Ti sabali pay a kita, ngem ti nababbaba a klase, isu ti truffle a Tuber Borchii. Daytat‘ saan nga agpapada ti itsurana, nga addaan puraw, dutdutan, a langa ken saan nga at-atiddog ngem dua agingga iti tallo a pulgada (5 ingganat’ 8 cm) iti diametrona. Dayta ti putahe iti panawen ti kalam-ekna ket dumakkelda iti adu a paspaset iti Italia, ken uray pay idiay Sicily.
Ti maikatlo a klase isu ti maipatpateg a nangisit a truffle (Tuber melanosporum) wenno, kas pangawag dagiti Pranses iti dayta Truffe du Périgord. Nupay nababbaba a klase ngem iti puraw a truffle, daytat’ nasaysayaat a maipaay iti panangidelata ken ad-adda a kaykayatda.
Uray pay babaen iti maysa a nagsayaatan a managsaep nga aso wenno baboy (wen, dagiti baboy ket nalaingda nga agsaep kadagiti truffles), saankayo a kanayon a makasarak kadakuada. No dadduma agtungpalkayo iti makasabidong bassit a truffle, a no dadduma maawagan iti truffle dagiti baboy. Daytat’ nalaka a mailasin. No natangkenanen addaan iti nalamuyot, nakusnaw a kolor kape a kudil nga addaan kadagiti gulis a puraw ken daytat’ addaan iti di makaawis a nasagangasang nga angot a mangiduma kadagiti mabalin a pagtaraon a klase. No agbiddutkayo a makakaankayo iti maysa, saan a makapapatay. Madadael ti tianyo wenno, kaaduanna, agsarwakayo. Ngem nasaysayaat no ilasin a naimbag ken angoten a naimbag dayta!
Nangina a Putahe
Nupay dagiti truffles nakababbaba ti nagtaudanda, nangina ti pakailakuanda. Ngem kasano ti pananglutoyo kadakuada? Gagangay a dagitoy ti mausar a naata, maiw-iwa a napino, wenno magadgad a maiparabaw iti putahe a kas ti macaroni, risotto, ken dagiti tinuno a karne.
No kabaelanyo ida, daytoy ket naimas a laok ti nadumaduma a putahe. Kas pangarigan, kayatyo kadi a padasen ti Truffes à la Provençal? Ngarud mangikabilkayo iti sumagmamano nga iwa iti bacon iti pariok a malaokan iti puraw nga arak ken ti maysa a ngipen iti bawang. Nayonanyo iti naiwa a truffle ket lutuenyo. Kalpasanna adawenyo ti pariok ket buyatanyo ti truffle iti naimas a lana ti olibo. Nayonanyo iti sumagmamano a tedted iti tubbog ti lemon, idasar a napudot, ket idiay Italia kunami . . . buon appetito (nagimasen)!
[Picture Credit Lines iti panid 15]
Agnelli photo, Alba, Italy
Agnelli photo, Alba, Italy